EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY ECA/10/37 PRZEMÓWIENIE VITORA CALDEIRY, PREZESA EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU OBRACHUNKOWEGO PRZEDSTAWIENIE SPRAWOZDANIA ROCZNEGO ZA ROK 2009 PRZED KOMISJĄ KONTROLI BUDŻETOWEJ PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO BRUKSELA, DNIA 9 LISTOPADA 2010 r. W wypadku rozbieżności wygłoszony tekst przemówienia jest tekstem właściwym.
Szanowny Panie Przewodniczący, Szanowne Panie Posłanki, Szanowni Panowie Posłowie, Szanowni Państwo, To dla mnie zaszczyt móc przedstawić dzisiaj przed Państwa Komisją sprawozdanie roczne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, dotyczące wykonania budżetu UE za rok 2009 wraz ze sprawozdaniem rocznym dotyczącym Europejskich Funduszy Rozwoju za rok budżetowy 2009. Nadszedł czas przeprowadzenia poważnych reform. Proces ten został zapoczątkowany w 2009 r. przez traktat lizboński. Projekt nowej wersji rozporządzenia finansowego określa kierunek reform, które będą wprowadzane jeszcze w tym roku, ale w roku przyszłym zmienione rozporządzenie zdeterminuje kształt zarządzania finansami UE na długie lata. Chciałbym zacząć od przedstawienia czterech najważniejszych wniosków zawartych w tegorocznym sprawozdaniu, a następnie pragnąłbym w szerszym kontekście przywołać zawarte w ostatnich opiniach Trybunału te wnioski i zalecenia, które są najistotniejsze z punktu widzenia reform. Najważniejsze wnioski dotyczą: wiarygodności rozliczeń za 2009 r., legalności i prawidłowości transakcji, porównania tegorocznych wyników kontroli z wynikami z lat ubiegłych oraz wieloletniej korekty błędów. Po pierwsze, w odniesieniu do rozliczeń Trybunał stwierdza, że sprawozdanie finansowe Unii Europejskiej przedstawia rzetelny lub prawdziwy i rzetelny obraz sytuacji finansowej oraz wyników transakcji i przepływów pieniężnych. Jest to trzeci z kolei rok, kiedy Trybunał ustalił, że w sprawozdaniu tym nie wystąpiły istotne nieprawidłowości i że w związku z tym sprawozdanie to można uznać za wiarygodne. Brak istotnych nieprawidłowości nie oznacza jednakże braku ryzyka, że takie nieprawidłowości mogą wystąpić w przyszłości. W dalszym ciągu istnieje konieczność udoskonalania systemów rachunkowości niektórych dyrekcji generalnych Komisji, zwłaszcza w zakresie księgowania zaliczek i związanego z nim rozdzielania okresów rozliczeniowych na koniec roku, jak również w zakresie księgowania faktur i zestawień poniesionych wydatków. Jeśli chodzi o legalność i prawidłowość, Trybunał ustalił, że w dochodach, podobnie jak w minionych latach, nie wystąpił istotny poziom błędu, a systemy nadzoru i kontroli były skuteczne. Tak jak w latach ubiegłych w zobowiązaniach także nie wystąpił istotny poziom błędu. Jednakże zgodnie z drugim zasadniczym wnioskiem zawartym w sprawozdaniu rocznym, płatności z budżetu, z wyjątkiem dwóch obszarów wydatków, są nadal w istotny sposób obciążone błędem.
Te dwa wyjątki to wydatki administracyjne, gdzie stosowane systemy od wielu lat ocenia się jako zgodne z przepisami rozporządzenia finansowego, a także sprawy gospodarcze i finansowe. We wszystkich innych obszarach wydatków, zwanych grupami polityk, Trybunał stwierdził istotny poziom błędu. W grupie polityk Rolnictwo i zasoby naturalne, na którą przypada blisko połowa budżetu, Trybunał określił poziom błędu między 2% a 5%. Poziom ten jest nieco wyższy niż w zeszłym roku. Uzyskany wynik jest jednak spójny z ocenami systemów, które w ciągu ostatnich dwóch lat Trybunał kwalifikował jako częściowo skuteczne. Większość błędów była wynikiem zadeklarowania przez beneficjentów zawyżonych powierzchni kwalifikowalnego gruntu w ramach systemu płatności jednolitej i systemu jednolitej płatności obszarowej. Trybunał zaleca obniżenie ryzyka występowania błędów poprzez poprawę jakości informacji zawartych w bazach danych, wykorzystywanych w celu ustalenia należności i wyliczenia wysokości płatności, jak również poprzez wyjaśnienie przepisów dotyczących użytkowania i utrzymania gruntów oraz egzekwowanie tych przepisów. Spójność, będąca drugą co do wielkości grupą polityk i pochłaniająca jedną trzecią budżetu, nadal stanowi obszar, w którym szacowany poziom błędu przekracza 5%. Około trzy czwarte szacowanego poziomu błędu wynika z poważnych niedociągnięć organów krajowych w zakresie stosowania przepisów dotyczących zamówień publicznych. Pozostałe błędy w większości przypadków wiążą się z wypłatą niekwalifikowalnych kosztów zadeklarowanych przez beneficjentów w dużej części złożonych przez nich wniosków o zwrot poniesionych wydatków. Trybunał szacuje, że prawie jedna trzecia błędów stwierdzonych w zbadanych płatnościach okresowych i końcowych mogła zostać wykryta i skorygowana przez państwa członkowskie przed przekazaniem Komisji poświadczenia wydatków, a jak wykazała kontrola, państwa członkowskie dysponowały niezbędnymi w tym celu informacjami. W swojej ogólnej ocenie Trybunał stwierdził, że stosowane w obszarze spójności systemy są tylko częściowo skuteczne i w związku z tym skierował do Komisji cztery następujące zalecenia: po pierwsze, należy zachęcić organy krajowe do rygorystycznego stosowania mechanizmów naprawczych przed złożeniem zestawień poniesionych wydatków; po drugie, należy dopilnować, aby w wypadku wykrycia niekwalifikowalnych wydatków nie były one zastępowane przez organy krajowe nowymi wydatkami, które także są nieprawidłowe; po trzecie, należy, wykorzystując swoje nadzorcze uprawnienia, zapewnić skuteczne funkcjonowanie krajowych systemów zarządzania i kontroli w odniesieniu do okresu programowania 2007-2013;
po czwarte, należy uważnie monitorować stosowanie przez państwa członkowskie dyrektyw UE dotyczących udzielania zamówień publicznych. Również w płatnościach w grupie polityk Badania naukowe, energia i transport znowu odnotowany został istotny poziom błędu, a systemy są w dalszym ciągu tylko częściowo skuteczne. Tak jak w roku 2008, Trybunał szacuje poziom błędu między 2% a 5%. Większość błędów w tym obszarze wynika ze zwrotu zawyżonych kosztów osobowych i kosztów pośrednich, deklarowanych przez beneficjentów zajmujących się projektami badawczymi. W przypadku grupy polityk Pomoc zewnętrzna, rozwój i rozszerzenie sytuacja wygląda podobnie jak w minionym roku: płatności w sposób istotny obciążone są błędem, a systemy kontroli są częściowo skuteczne. Szacowany poziom błędu waha się pomiędzy 2% a 5%. W większości przypadków błędy te dotyczą kwalifikowalności wydatków, choć Trybunał wykrył także szereg błędów związanych z nieprzestrzeganiem zasad udzielania zamówień. Trybunał sformułował zalecenia skierowane do poszczególnych dyrekcji generalnych działających w tym obszarze, aby podjęły one działania w celu usunięcia konkretnych uchybień występujących w ich systemach kontroli. Pomoc zewnętrzna udzielana jest także za pośrednictwem EuropeAid ze środków pochodzących z Europejskich Funduszy Rozwoju, w sprawie których Trybunał sporządza odrębne sprawozdanie roczne. Za rok 2009 Trybunał wydał opinię bez zastrzeżeń w sprawie wiarygodności rozliczeń oraz legalności i prawidłowości transakcji. Trzeba jednakże zaznaczyć, że stosowane systemy są tylko częściowo skuteczne. I wreszcie, jeśli chodzi o grupę polityk Edukacja i obywatelstwo, Trybunał ustalił, że systemy Komisji nie wykryły i nie skorygowały istotnego poziomu błędu w programach i projektach z poprzednich okresów programowania, które zamknięto w 2009 r. Jeśli przeanalizujemy tegoroczne wyniki i porównamy je z poprzednimi latami, zobaczymy, że najbardziej istotne zmiany nastąpiły w obszarze spójności. A to wiedzie mnie do sformułowania trzeciego zasadniczego wniosku zawartego w tegorocznym sprawozdaniu: najbardziej prawdopodobny szacowany poziom błędu w wydatkach w obszarze spójności był znacznie niższy niż w latach ubiegłych, a szacowany przez Trybunał poziom błędu dla budżetu jako całości również obniżył się w ostatnich latach. Do zaistniałych zmian powinniśmy jednak podejść z właściwą dozą ostrożności. Nie należy więc wyciągać zbyt pochopnych wniosków na temat panujących tendencji w obszarze spójności, w którym ze względu na zróżnicowane plany wydatkowania funduszy populacja płatności może z roku na rok ulegać istotnym modyfikacjom, co widać na przykładzie roku 2009, znacznie różniącego się od roku 2008.
Niemniej jednak zakres obniżenia szacowanego poziomu błędu w obszarze spójności był istotny i przewyższył, pod względem swego znaczenia i wpływu na ogólny poziom prawidłowości, wzrost szacowanego poziomu błędu w grupie polityk Rolnictwo i zasoby własne. Szacowany poziom błędu dla budżetu jako całości jest zatem niższy w 2009 r. niż w 2008 r., co potwierdza tendencję do obniżania się wskaźnika błędu, o czym była mowa w sprawozdaniu w zeszłym roku. Nie ma jednak gwarancji, że ten trend się utrzyma. Jak już wcześniej zaznaczyłem, systemy pozostają nadal tylko częściowo skuteczne we wszystkich grupach polityk, z wyjątkiem wydatków administracyjnych. Jednocześnie powinniśmy mieć świadomość wieloletniego charakteru systemów zarządzania i kontroli. Błędy w płatnościach z 2009 r. można wykryć i skorygować w latach następnych dzięki funkcjonowaniu mechanizmów wieloletniej korekty. W związku z tym Trybunał ponownie zbadał dokładnie informacje przekazane przez Komisję na temat odzyskanych środków i innych korekt finansowych. Mimo iż Komisja podjęła w 2009 r. działania we właściwym kierunku, poszerzając zakres zawartych w rachunkach informacji na temat dokonywanych korekt oraz poprawiając ich jakość, informacje te jednak nie są całkowicie wiarygodne, gdyż w obszarach takich jak spójność występują uchybienia w stosowanych przez państwa członkowskie systemach zgłaszania tych korekt Komisji. Ponadto zdecydowana większość korekt pod względem wartości to korekty finansowe nakładane przez Komisję na państwa członkowskie za uchybienia systemowe. Chociaż ten rodzaj korekt stanowi zachętę do doskonalenia systemów oraz chroni budżet UE, nie koryguje on jednak wykrytych przez Trybunał błędów, które w większości przypadków dotyczą kwot nieprawidłowo zgłoszonych przez beneficjentów lub nieprawidłowo im wypłaconych. Trybunał zaleca państwom członkowskim, aby poprawiły swoje systemy zgłaszania korekt, a Komisji, aby rozważyła dopracowanie wytycznych dotyczących sprawozdawczości finansowej w celu zagwarantowania odpowiedniego wykazywania w rachunkach wszystkich istotnych informacji na temat funkcjonowania mechanizmów wieloletniej korekty. I tak dochodzimy do ostatniego zasadniczego wniosku: Komisja poprawiła jakość przekazywanych przez siebie informacji na temat odzyskiwania nienależnie wypłaconych kwot oraz innych korekt. Informacje te nie są jednak w pełni rzetelne. Ciągle nie można jeszcze w sposób miarodajny zestawić danych Komisji na temat korekt z szacowanym przez Trybunał poziomem błędu. Szanowny Panie Przewodniczący, Szanowni Państwo Posłowie, Czeka nas wiele inicjatyw, które będą okazją do poprawy zarządzania finansami UE w dłuższej perspektywie czasowej.
Komisja już przedstawiła projekt zmian do rozporządzenia finansowego i opublikowała przegląd budżetu UE. Ten ostatni dokument przewiduje przedstawienie w roku 2011 projektu rozporządzenia w sprawie przyjęcia nowych wieloletnich ram, decyzji dotyczącej zasobów własnych oraz propozycji legislacyjnych dotyczących polityk i programów obejmujących główne obszary wydatków w następnym okresie programowania. Najważniejsze przesłania zawarte w tegorocznym sprawozdaniu potwierdzają wnioski i zalecenia sformułowane przez Trybunał w jego opinii wydanej na początku roku w sprawie zasadniczych rodzajów ryzyka oraz wyzwań czekających nas w związku z zadaniem poprawy zarządzania finansami UE. To, co stwierdziliśmy wtedy, jest nadal aktualne. Po pierwsze, poziom błędu pozostaje wysoki w różnych częściach budżetu UE, w szczególności w obszarze spójności. Po drugie, błędy, które Trybunał wykrył, wynikają przede wszystkim z nieprawidłowych wniosków o płatności przedstawionych przez beneficjentów oraz z uchybień w zakresie udzielania zamówień publicznych. Po trzecie, są dwie drogi działań, które możemy podjąć, aby poprawić sytuację: lepsze systemy zarządzania, w tym udoskonalone systemy dotyczące odzyskiwania środków i korekt finansowych oraz uproszczenie zasad i przepisów. Po czwarte, w swoich sprawozdaniach specjalnych poświęconych poszczególnym programom wydatków Trybunał wskazuje szereg powracających problemów. W celu ich rozwiązania, Trybunał proponuje, aby podczas badania programów wydatków zastosować kilka zasad poprzez zadanie następujących pytań: Czy jest szansa na uzyskanie europejskiej wartości dodanej? Czy postawione cele są jasne, a program jest realistyczny? Czy program jest możliwie najprostszy? Czy kwestia rozliczalności jest klarowna? Podsumowując, poprawa jakości wydatkowania funduszy powinna być traktowana priorytetowo. Z tego względu należy uprościć ramy prawne, a także wprowadzić bardziej efektywne kosztowo systemy kontroli w celu obniżenia ryzyka błędu. Projekt zmienionego rozporządzenia finansowego, w sprawie którego Trybunał przekazał niedawno Parlamentowi Europejskiemu swoja opinię, zawiera szereg propozycji, które pozwolą Komisji zwiększyć przejrzystość i poprawić zarządzanie finansami. W dalszym ciągu drogą prowadzącą do osiągnięcia lepszych wyników pozostaje jednak uproszczenie przepisów sektorowych. Bowiem to właśnie we wnioskach w sprawie przepisów sektorowych zasady, które proponuje Trybunał oraz zalecenia, które formułuje, liczą się najbardziej. A dzieje się tak zwłaszcza dlatego, że przepisy te określają zasady kwalifikowalności, od których zależą warunki płatności z budżetu, a także stosowane systemy zarządzania i kontroli.
Panie Przewodniczący, Panie Posłanki i Panowie Posłowie, Na nas wszystkich ciąży wielka odpowiedzialność, aby zagwarantować optymalny sposób wydatkowania z budżetu UE pieniędzy pochodzących od europejskich podatników. Odpowiedzialność ta ciąży na Komisji przy okazji zgłaszania przez nią wniosków legislacyjnych i w trakcie wykonywania budżetu, na państwach członkowskich podczas codziennego zarządzania blisko 80% środków z budżetu UE, na Radzie i Parlamencie jako prawodawcach i organach podejmujących decyzje w ramach procedury udzielania absolutorium, a także na Trybunale Obrachunkowym, pełniącym funkcję zewnętrznego kontrolera Unii. Trybunał bardzo pragnie w pełni włączyć się w wysiłki zmierzające do tego, by fundusze UE były prawidłowo i dobrze wydatkowane. Swoją rolę w tym zakresie Trybunał odgrywa, wydając opinie i sprawozdania, jak choćby te, o których miałem dziś zaszczyt Państwu mówić, a także korzystając z zawartych w tych opiniach i sprawozdaniach wniosków i zaleceń. Bardzo dziękuję Państwu za uwagę.