cz. 41 NAMIOT PRZENOŚNY DOM Piotr Kawalerowicz Jedną z najbardziej ludzkich, spośród wielu charakterystycznych dla człowieka cech, jest ciekawość. W połączeniu z uporem, pracowitością i dociekliwością często była źródłem odkryć zarówno tych popychających cywilizację do przodu, jak i tych, które na lata pogrążały ją w mrokach. Jaka jest historia wynalazków i odkryć, skąd się brały, kto i gdzie ich dokonywał, jaki był ich dalszy los i wpływ na cywilizacje? NAMIOT Namiot to jedna z najlepszych konstrukcji wymyślonych przez człowieka. To zaledwie trochę materiału i palików, ale zmyślnie połączone razem dają wspaniały efekt: schronienie namiastkę domu. Namiot wikingów miał drewnianą ramę wykonaną ze skrzyżowanych wioseł, na których rozwieszano materiał (np. z żagla). 36 Towarzyszy nam niemal od zawsze. Swą popularność i szerokie zastosowanie zawdzięcza uniwersalności i prostocie. Dzięki swym zaletom jest schronieniem o niezwykłej mobilności, czemu dodatkowo sprzyja m.in. lekka konstrukcja. W przypadku dostępności budulca, jego transport można ograniczyć naprawdę do minimum: przenosząc wyłącznie ideę, jak go wykonać. Namiot Australopitek i Homo habilis człowiek pierwotny Homo erectus człowiek wyprostowany Homo sapiens człowiek rozumny Człowiek z Cromagnon Pierwsze wyraźne przejawy tzw. kultury rolnej uprawy, co pociąga za sobą początki osiadłego trybu życia (Mezopotamia, Azja Wschodnia, Meksyk, Peru). Pojawia się: pismo, koło, żagiel, wytop metali z rud. Flavius Josephus opisuje, że podczas oblężenia Masady przez Rzymian szeregowi żołnierze, aby na czas dłuższego postoju podwyższyć swoje namioty, budowali pod ich podstawą ściany. Namioty centurionów miały wystarczającą wysokość. Rzymianin Octavius opisuje, że na potrzeby napraw namiotów i budowy nowych przygotowano 170 specjalnie wyprawionych koźlich skór. Arabski wódź Amr Ibn Al-As odbija z rąk Rzymian Egipt. Postanawia, że w miejscu, w którym ustawiono jego namiot, powstanie miasto. Nazwa miasta Fustat (obecnie Kair) wywodzi się od arabskiego słowa oznaczającego namiot. Wikingowie używają podczas dalekich wypraw namiotów własnej konstrukcji. Tzw. namiot z Oseberg ma wymiary: 5,3 4,5 m i wysokość 3,5 m. Pośród niezwykłych darów, jakie podczas wymiany ambasadorów kalif Harun Al-Rashid przekazał cesarzowi Karolowi Wielkiemu był m.in. niezwykle pięknie zdobiony namiot oraz słoń albinos. Za czasów Imperium Otomańskiego namiot uzyskuje znaczenie konstrukcji królewskiej. Namioty są wymyślnie zdobione za pomocą barwionego jedwabiu, często aby dodać królewskiego splendoru, ich czubek jest dodatkowo wyniesiony w górę i zdobiony. Całości dopełniało niezwykle bogate wyposażenie wnętrza: barwne tkaniny, dywany i sofy do siedzenia. 3 000 000 lat p.n.e. 2 000 000 1 500 000 lat p.n.e. 350 000 250 000 lat p.n.e. ok. 10 000 lat p.n.e. ok. 8000 p.n.e. w IV tysiącleciu p.n.e. /n.e. 72 r. 100 r. 641 r. VIII w. 802 r. XIV w. Obóz namiotowy. Ilustracja z manuskryptu z XIV w.
V 1519 r. XVII w. 1744 r. 1783 r. 1827 r. 1854 r. 1855 r. 1858 r. 1863 r. 1874 r. Umiera geniusz nieskrępowanej myśli Leonardo da Vinci, pozostawiając po sobie ok. 7000 stron notatek zawierających pomysły i wynalazki. Francuski król Ludwik XIV, słynący z zamiłowania do sztuki i wystawnego życia dworskiego, od pierwszego zetknięcia z otomańskimi namiotami jest nimi zauroczony. Posiadał liczne bogato zdobione namioty wykonane na wzór namiotów tureckich, których używano podczas uroczystości królewskich, pochodów i ekstrawaganckich procesji. W Vauxhall Gardens (Anglia) wybudowano namiot, który był wykorzystywany jako przestrzeń jadalna i mógł pomieścić 14 stołów. Pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki George Washington w czasie wojny używa namiotu jako siedziby dla dowództwa swoich wojsk. Po raz pierwszy zostało pozyskane aluminium. Ten niezwykle lekki i wytrzymały metal znajdzie później szerokie zastosowanie do produkcji namiotowego osprzętu: masztów, śledzi oraz wyposażenia turystycznego. Odkrycia, w laboratoriach Berlińskiej Szkoły Przemysłowej, dokonał Friedrich Wöhler. Patrick Meagher konstruuje tzw. namiot ciemniowy. Zapewnia on izolację od światła niezbędną dla przeprowadzania wczesnych procesów obróbki materiałów fotograficznych. Podczas wojny krymskiej brytyjskie wojska stacjonują w rozległych obozach namiotowych. W Ameryce Płn. Henry Sibley dostrzega zalety tipi indiańskiego namiotu. Kopiując indiańskie rozwiązania, tworzy własny namiot, na który uzyskuje patent. Następnie podpisuje porozumienie z Departamentem Wojny US armia zobowiązuje się płacić mu 5 dolarów za każdy namiot, jaki zbuduje. Podczas wojny domowej w Ameryce Płn. namioty są powszechnie stosowane zarówno przez armię konfederatów, jak i wojska Unii. Armia federalna w czasie wojny używała ok. 43 958 namiotów Sibleya. Bogato zdobione tkaniny zdobiące namioty doskonale wpisywały się w nurt epoki baroku. Namiot Washingtona o wymiarach: 5,5 8 m, wykonany jest z ciężkiego niebielonego płótna. Szpital polowy pod Gettysburgiem. W 3-dniowej bitwie poległo 51 tys. ludzi. Ujgurzy przed jurtą tradycyjnym okrągłym namiotem koczowników Wielkiego Stepu. Turkmenistan. Tipi indiański namiot. 1895 r. XII 1911 r. W Binghamton, NY (Ameryka) powstaje firma Eureka Tent & Awning Company produkująca wyroby z płótna, m.in. słynne przykrycia do wozów, którymi pionierzy zdobywali Dziki Zachód, derki dla koni i oczywiście namioty. Norweski polarnik Roald Engelbregt Gravning Amundsen jako pierwszy zdobywa biegun południowy. Podczas wyprawy ekipa używa namiotów. Pozostawia na biegunie mały namiot z listem jako dowód mający zaświadczyć o ich dokonaniu. 35 dni później namiot odkrywa kolejna wyprawa, kpt. Scotta. Współczesny superlekki namiot alpinistyczny z zewnętrznym stelażem. 37
38 jako schronienie jest przy tym niezwykle skuteczny. Sprawdza się w różnorodnych warunkach klimatycznych, od gorących pustyń po zimne stepy i górskie doliny. Jest również konstrukcją niezwykle uniwersalną, ponieważ można go wykonać z najróżniejszych materiałów: skór zwierzęcych, liści palmowych, płótna czy tworzyw sztucznych. Korzenie namiotu sięgają czasów prehistorycznych. Zapewne pierwszymi prymitywnymi schronieniami, jakie stworzył człowiek, były właśnie szałasy budowane z gałęzi i liści. Nasi przodkowie prowadzili koczowniczy (wędrowny) tryb życia, zatem łatwość w skonstruowaniu takiego schronienia z materiałów dostępnych w danym regionie lub łatwego przenoszenia jego elementów była ogromnym atutem. Wystarczyło użyć dowolnego podparcia (np. drewnianego słupka), by opierając na nim gałęzie i liście, stworzyć schronienie, które zależnie od klimatu i potrzeb osłaniało przed wiatrem, zimnem lub oferowało cień dający wytchnienie w upalne dni. Z racji prostoty konstrukcji, schronienia tego typu powstawały niezależnie w różnych regionach świata. Nie można więc jednoznacznie określić, gdzie powstał pierwszy namiot. Już w czasach starożytnych namioty były używane przez Chińczyków oraz przez ludy nomadów z obszarów Mongolii. Prymitywne szałasy z liści palm kokosowych budowały i nadal budują plemiona zamieszkujące podzwrotnikowe wyspy, namioty wznoszą też ludy zamieszkujące rozległe równiny Azji i gorące pustynie Afryki. Odmianą namiotu, w którym rolę powłoki pełniły skóry bizonów, były też tzw. tipi, w których na terenie Ameryki Płn. żyli Indianie. Również konstrukcja budowanych w Azji jurt ma z pewnością wspólne z namiotem korzenie. Wraz z rozwojem umiejętności tkackich i rozpowszechnieniem się tkanin, do budowy namiotów zaczęto używać tkanin. Członkowie wyprawy na biegun południowy pod dowództwem kapitana Scotta rozbijają namiot. Jako balastu do obciążenia konstrukcji używają bloków lodu. Podczas I wojny światowej wszystkie armie powszechnie używają namiotów. Mają one szerokie zastosowanie: jako pomieszczenia dla żołnierzy, magazyny prowiantu, szpitale polowe oraz namioty sztabowe. Brytyjscy żołnierze wyglądają z zaimprowiziowanego namiotu wykonanego z worków na piasek. Firma Big Top wytwarzająca konstrukcje namiotowe tworzy na zamówienie amerykańskiego cyrku Barnum & Bailey olbrzymi namiot cyrkowy dla potrzeb przedstawienia: The Greatest Show On Earth. Namiot cyrkowy mógł pomieścić kilka tysięcy widzów i 2 3 areny, na których pokazy odbywały się równocześnie. Wielki namiot do przyjęć okolicznościowych. Rozpoczyna działalność firma Herchenbach, specjalizuje się w produkcji namiotów. W laboratorium koncernu chemicznego DuPont, po trzech latach badań, dr. Wallace Carothers wspólnie z Elmerem K. Boltonem stworzyli pierwsze włókno poliamidowe, nowy syntetyczny materiał. Kiedy okazało się, że nowy materiał ma obiecujące właściwości i można wyprodukować z niego elastyczną nić, przygotowania do masowej produkcji ruszyły pełną parą. W 1937 roku firma opatentowała materiał pod nazwą nylon. Umożliwia on konstruowanie lekkich i trwałych pokryć namiotowych. 1912 r. 1914 r. 1922 r. 1924 r. VII 1930 r.
1944 r. Jack Kirkham kupuje AAA Tent & Awning w Salt Lake City, Utah (USA) zakłada firmę Kirkham s Outdoor Products and the Springbar tent. Firma przez następne 60 lat zajmować się będzie produkcja namiotów i sprzętu turystycznego. Lata 50. Dominują proste namioty o przekroju A z drewnianymi palikami. Są wykonane z płótna, które jest zabezpieczane niezbyt trwałym impregnatem parafinowym. 1957 r. 1966 r. 1968 r. 1973 r. W Legionowie firma pod nazwą Zakłady Sprzętu Technicznego i Turystycznego Aviotex rozpoczyna produkcję namiotów. Produkowano także śpiwory, materace i balony sportowe. W latach 60. w USA ma miejsce boom na turystykę miliony młodych ludzi chcą odkrywać uroki Matki Natury. Nagle powstaje duży rynek na sprzęt turystyczny, co sprzyja poszukiwaniu nowych rozwiązań technicznych oraz wzornictwa. W San Francisco dwóch entuzjastów wspinaczki zakłada sklep ze sprzętem wyprawowym. Wkrótce powstaje firma The North Face produkująca wysokiej klasy sprzęt, w tym namioty. Springbar wprowadza namioty modułowe (modular tents). Firma po raz pierwszy instaluje do dużych namiotów zewnętrzny stelaż. Firma MSR (USA), produkująca specjalistyczny sprzęt turystyczny, wprowadza na rynek namiot wyprawowy the Mountain Tent. Jest on przez lata używany przez wyprawy badawcze oraz ekipy ratunkowe na całym świecie. Folder reklamujący uroki campingu. Słynny namiot Brda. Dzięki namiotom polskie Legionowo stało się znane we wszystkich bratnich socjalistycznych krajach. 811 Leisure Port baldachim, jeden z kilku elementów systemu modułowego. Dwupowłokowy namiot, dzięki wentylacji zapobiega skraplaniu się pary na ściankach tropiku. Tropik SzałAS Śledzie Z przymrużeniem oka 1974 r. 1975 r. 1974 r. The North Face wprowadza na rynek namiot Morning Glory. Z uwagi na rozmiar, trwałość i stabilność staje się on symbolem wyprawowego namiotu bazowego lat 70. 1975 r. The North Face opracowuje namioty owalne, jako pierwsza wprowadza też elastyczne maszty z aluminium. 39
Namiot jest symbolem starożytnej Arabii. W imperium Otomańskim (XIV w.) został podniesiony do konstrukcji o randze królewskiej. W specjalnych, bogato zdobionych namiotach odbywały się oficjalne uroczystości, służył też jako siedziba wodza podczas wypraw wojennych. W podobnym czasie namiot również znajduje zastosowanie w Europie, gdzie później jego konstrukcję rozwinięto do formy z wyodrębnionym dachem, która znalazła zastosowanie dla większych kubatur, takich jak np.: ogrody botaniczne, stacje kolejowe czy wreszcie cele kempingowe. Oczywiście zalety namiotu od początku dostrzegali wojskowi. Namiot służył w czasie kampanii wojennych już 2000 lat temu. Używali go rzymscy legioniści, obecnie jest stosowany przez współczesne armie na całym świecie. Namiot często i na wielką skalę służył wojnie, ale znalazł też szerokie zastosowanie w misjach humanitarnych. Jest wykorzystywany jako tymczasowe schronienie w rejonach klęsk żywiołowych i podczas akcji ratowniczych. Jest też niezastąpiony w turystyce: podczas wypraw wysokogórskich, rowerowych czy spływów kajakowych. The North Face wprowadza na rynek pierwszy lekki namiot tzw. geodezyjny. Namiot the Oval Intention model VE-24 skonstruowany został w oparciu o teorię z dziedziny trygonometrii sferycznej R. Buckminstera Fullera, będącą podstawą konstrukcji jego kopuł geodezyjnych (geodesic dome). The North Face wprowadza namiot: Tadpole. Zmodyfikowana geodezyjna konstrukcja jest idealnym wyważeniem stabilności i uzyskanej przestrzeni użytkowej w stosunku do ilości użytych materiałów. Konstrukcja zwycięża w konkursie wzornictwa przemysłowego. 1978 r. 1987 r. W latach 90. bardzo popularny w Polsce był, sprowadzany ze Wschodu, dwuosobowy namiot chińskiej produkcji o charakterystycznym brązowym kolorze tropiku i pomarańczowym wejściu. Zaletą tego modelu była niewielka waga (3 kg), dwupowłokowa konstrukcja oraz niska cena. Wady to: mała ilość miejsca i klasyczna dwuspadowa konstrukcja z masztem stojącym w środku wejścia. Warto poznać Tadpole 23 model z 2007 r. Podczas operacji Pustynna Burza w obozach uchodźców, pod namiotami, znalazło schronienie ok. 57 350 kurdyjskich uchodźców. The North Face wprowadza innowacyjny system zintegrowanego szkieletu: No-Hitch- Pitch usprawniający rozbijanie namiotu. 1991 r. 1991 r. Namioty jednopowłokowe mają jedynie tropik dzięki temu są lżejsze, ale musimy się liczyć ze skraplającą się wodą na ściankach. 40 Namiot Podział namiotów ze względu na typ konstrukcji: szałas (dwuspadowy) klasyczny namiot trójkątny z pionowymi masztami. Typowym przykładem jest słynna chińska dwójka ; kopuła (igloo) obecnie najpopularniejszy typ, może występować w konstrukcji samonośnej lub nie; tunel rozwiązanie pośrednie między namiotem kopułowym a trójkątnym, posiada najlepszy stosunek powierzchni użytkowej do całkowitej. Nie mają konstrukcji samonośnej; jednopałąkowe podobne do klasycznych, trójkątnych, ale zamiast masztów pionowych, mają jeden wyginający się w łuk pałąk. Konstrukcja taka jest stosowana w superlekkich modelach; specjalne np. rowerowy. Czy wiesz, że... Właściwości materiałów używanych jako tropik: Poliamid (nylon) waga 60 70g/m 2, odporny na rozdarcia, pod wpływem wilgoci rozciąga się (dlatego w czasie deszczu trzeba poprawiać naciągi linek), nieodporny na działanie promieni UV. Rip-Stop-Nylon to poliamid wzmocniony charakterystyczną siateczką dzięki temu jest bardziej odporny na rozdarcia. Poliester waga ok. 60 70 g/m 2, wytrzymały, nie rozciąga się podczas deszczu, odporny na działanie promieni UV. GoreTex wbrew pozorom tropiki z tego materiału nie likwidują zjawiska skraplania się pary na ściankach Gore- Tex na namiocie oddycha zupełnie inaczej niż użyty jako materiał na kurtkę. Bawełny waga ok. 100 700 g/m 2 ; stosowane dawniej charakteryzują się bardzo dużym ciężarem i słabą odpornością na deszcz.
2001 r. Firma Airzone Recreation Inc. z USA uzyskuje patent na pneumatyczny stelaż do namiotu. Hale namiotowe wielkopowierzchniowe ( szer. od 5 do 50 m) to idealne rozwiązanie do organizacji wszelkiego rodzaju imprez plenerowych, festynów, targów, konferencji, bankietów, wystaw. Maszty i elementy konstrukcji, wykonywane zazwyczaj z aluminium lub włókien szklanych, zastąpiono szkieletem z powietrza sprężonego w specjalnych komorach. Namiot można rozbić niemal w dowolnym miejscu. Eos 1P ultralekki namiot firmy Marmot, waży 1,3 kg. Namiot zaprojektowany z myślą opotrzebach osób niepełnosprawnych. Specjalna bezsuwakowa konstrukcja wejścia umożliwia wjechanie do środka na wózku. Prosta zasada im pojemniejszy namiot, tym wygodniejszy oczywiście wzrost komfortu pociąga za sobą wzrost wagi trzeba te dwa parametry wyśrodkować. Najlepszy stosunek powierzchni użytkowej do całkowitej mają namioty typu tunel, potem są igloo i na końcu klasyczne. Do przygotowania kalendarium wykorzystano materiały źródłowe: Kronika Techniki Praca zbiorowa, wyd. WEP PWN; Wikipedia 41