Zakłady w strukturze organizacyjnej Fundacji.

Zakłady w strukturze organizacyjnej Fundacji. a. Biblioteka Kórnicka Biblioteka zgodnie z zapisami ustawy o fundacji, miała być utrzymywana przez Fundację. Pierwszym krokiem było rozpisanie konkursu na stanowisko kierownika placówki. Konkurs wygrał dr Władysław Pociecha z Krakowa. Posiadał on dobra przygotowanie naukowe i bibliotekarskie, gdyż pracował w Bibliotece Jagiellońskiej i Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwszym zadaniem na którym skupił Pociecha uwagę było opracowanie statutu Biblioteki 1 Jednak już w początkowym okresie pracy doszło do nieporozumienia Pociechy z Zarządem Fundacji odnośnie niektórych zapisów w umowie o pracę a także co do miejsca Biblioteki w strukturze Fundacji. Pociecha chciał kierować Biblioteką według zasad obowiązujących w bibliotekach naukowych Zarząd zaś uważał, że Pociecha ma kierować Biblioteką podług przepisów i wskazówek wydanych przez Zarząd. Pociecha nie wyrażał zgody na takie zapisy. Trudności te spowodowały trudności w dalszej współpracy Pociechy z Zarządem Fundacji, który zrozumiał na jakie trudności napotka przy realizacji swych zamierzeń bibliotecznych> Podobne kontrowersje wywołał opracowany przez Pociechę statut Bibliotek, w którym zapisano dużą autonomię Biblioteki w strukturach Fundacji. Odpowiedzią Zarządu było powołanie Rady Bibliotecznej w składzie Edward Kuntze, Ludwik Biernacki i Nikodem Pajzderski, która to miała sprawować kontrolę fachową nad pracą kierownika Biblioteki. Radzie powierzono także opracowanie statutu Biblioteki. Pociecha opracował kolejną wersję statutu i zwrócił się do członków Rady o wydanie opinii o tym projekcie. Rada nie zgłosiła żadnych zastrzeżeń do tego projektu i zwróciła się do Zarządu o jego aprobatę i zatwierdzenie. 2 Władze Fundacji nie spieszyły się z przyjęciem statutu, gdyż nie uwzględniał on uwag i propozycji Zarządu. Pociecha proponował żeby Biblioteka stanowiła oddzielny zakład Fundacji a ponadto nie godził się na podporządkowanie kierownika Biblioteki naczelnikowi Fundacji uznał że zwierzchnictwo powinien sprawować Zarząd i Kuratorium. Sprawami spornymi były także sprawy wydawnicze, polityka gromadzenia i opracowywania zbiorów. 3 Zarząd nie podzielił poglądu Pociechy i arbitralnie wprowadził zmiany w statucie. W styczniu 1927r. przeprowadzono rozmowy z 1 Kopie listów w tej sprawie napisane przez Pociechę do Kazimierza Lutostańskiego, Władysława Szafera i Edwarda Dembego z dnia 6.02.1927 zob. Archiwum Biblioteki (AB) 314 2 Zob. L. Biernacki do J. Zamoyskiego 14.01.1927 AB 314 3 Uwagi Pociechy do przedstawionego przez Zarząd jego projektu statutu AB 314

Pociechą uzasadniając konieczność wprowadzenia zmian i wyjaśniając mu, że Biblioteka jak każdy inny zakład Fundacji podlegać będzie naczelnikowi. 4 Wizja więc Biblioteki jako samodzielnego zakładu Fundacji ze ściśle określonym majątkiem ruchomym i nieruchomym na wyłączny jej użytek to główne cele, które pragnął osiągnąć. Stał na stanowisku, że proponowane prze Zarząd miejsce Biblioteki w strukturze organizacyjnej Fundacji nie zapewnia jej należnego miejsca a także nie gwarantuje jej rozwoju. Pociecha mimo tych trudności postanowił nie rezygnować z realizacji swych planów bibliotecznych. W sprawach spornych zwrócił się do członków Rady Kuratorów Karola Lutostańskiego prezesa Kasy im. Mianowskiego, Władysława Szafera prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Stanisława Wróblewskiego wiceprezesa Rady Kuratorów. W liście skierowanym do nich pisze: Niestety musze nabierać coraz większego przekonania, że kierujące Fundacją odpowiedzialne czynniki nie wykazują dostatecznego zrozumienia właściwego celu Fundacji, ani też nie opiekują się ich najważniejszym zadaniem jako by to godziło się w stosunku do Bibliotek. 5 Osoby do których zwracał się Pociecha obiecały pomoc i poparcie. Władze Fundacji nie zmieniły jednak swego stanowiska. W dniu 30.05.1927r. w Krakowie doszło do spotkania Rady Bibliotecznej z członkiem Zarządu Fundacji Janem Zamoyskim na którym ustalono ostateczny tekst statutu Biblioteki. Nie uwzględniono w nim postulatów Pociechy i Rady Bibliotecznej. W tej sytuacji trudno było Pociesze współpracować z Zarządem Fundacji, gdyż były zbyt duże różnice zdań co do funkcjonowania Bibliotek. Sytuacji nie poprawiła decyzja Zarządu oddająca nadzór nad sprawami Biblioteki członkom Zarządu Janowi Grochmalickiemu. 6 Decyzja ta miała spełnić oczekiwania i postulaty Pociechy oraz Rady Bibliotecznej i środowisk naukowych. Mimo wysoce pożytecznej roli jaką odegrał Grochmalicki nie był w stanie doprowadzić spraw bibliotecznych do pozytywnego załatwienia. 7 Pod koniec 1927r. Pociecha stwierdził, że pozostanie na stanowisku kierownika Biblioteki uzależnia od zatwierdzenia przez Radę Kuratorów statutu Biblioteki, który zapewni Bibliotece statutu zakładu naukowego. 8 Zarząd uznał doświadczenie jako rozmyślne piętrzenie trudności i przeszkód 9 co w konsekwencji doprowadziło do rozwiązania umowy o pracę 14.03.1928 z Pociechą. 4 Protokół z posiedzenia Zarządu Fundacji z dnia 29.01.1927 BK 8758 5 W. Pociecha do S. Wróblewskiego, W. Szafera i E. Dembego 8.02.1927r. AB 314 6 Zob. Protokół z posiedzenia Rady Kuratorów z dnia 25.052.1933r. BK 8814 7 W. Pociecha do J. Grochmalickiego 4.11.1927r. AB 314 8 J. Grochmalicki do W. Pociechy 5.11.1927r. 9

Decyzję Zarządu Pociecha zaskarżył do Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Poznaniu. Sprawa zakończyła się w 1933r. oddaleniem skargi Pociechy. Po odejściu Pociechy z Kórnika rozpisano konkurs na stanowisko kierownika Biblioteki. Po rozpatrzeniu kandydatur i opinii wydanych przez Biernackiego i Kuntzego Zarząd postanowił wybrać kandydaturę Józefa Grycza na jeden rok. Grycz posiadał dobre przygotowanie bibliotekarskie i naukowe. W opracowanym planie działalności Bibliotek wyraźnie zaakcentował, że placówka wymaga rozbudowy, gdyż tego oczekuje społeczeństwo. Grycz miał sprecyzowany pogląd na cele i zadania Biblioteki gdyż uczestniczył w opiniowaniu dokumentów jej dotyczących, które opracowywał Pociecha. Mniej uwagi przywiązywał do statutu i regulaminu Biblioteki a cała energię skupił na zagadnieniach wewnątrz bibliotecznych. Formułując program polityki bibliotecznej wyznaczył jej drogi rozwoju dostosowując do wymogów nowoczesnego bibliotekarstwa. Rozpoczął od katalogowania istniejących zbiorów w tym zbiorów specjalnych. Ten program działań Grycza zyskał aprobatę Zarządu. Nieporozumienia powstały w kwestii wydawnictw. Grycz uważał, że do współpracy należy zaprosić Polską Akademię Umiejętności i Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Natomiast władze Fundacji chciały same kształtować politykę wydawniczą Biblioteki decydować o tym co wydawać i w jakiej kolejności. Poważnym problemem było przygotowanie i podpisanie z Gryczem umowy. Odwlekanie tej sprawy przez Zarząd Fundacji irytowało Grycza. Mimo ponagleń z jego strony Zarząd nie mógł się zdecydować czy podpisać ostateczną umowę. W tej sytuacji Grycz zrezygnował z Kierownictwa Biblioteki. 10 Jest rzeczą godną uwagi, że w programie Grycza koncepcja funkcjonowania Biblioteki opierała się na dorobku teoretycznym i praktycznym polskiego bibliotekoznawstwa a to zwiastowało rozwój Biblioteki. Po odejściu Grycza najpierw tymczasowo a później już na czas nieokreślony kierownictwo Biblioteki powierzono Stanisławowi Bodniakowi (przyszedł do Biblioteki Kórnickiej w 1926r. z Biblioteki Jagiellońskiej z doktoratem z filozofii; w latach 1926-1929 pracował jako bibliotekarz) Po objęciu stanowiska kierownika Biblioteki pomny o doświadczenia swych poprzedników nie przedstawił Zarządowi programu zakrojonych na szeroką skalę prac bibliotecznych. Uznał, że w ramach 10 J. Grycz do J. Grochmalickiego 20.11.1929r. AB 314

przyznanych środków finansowych należy realizować prace biblioteczne. 11 Sprawami Biblioteki z ramienia Zarządu zajmował się Jan Grochmalicki, po jego śmierci Adam Legis. W 1939r. sprawy Biblioteki przejął prof. Wiktor Schramm. Grochmalicki i Legis sprawowali całkowitą kontrolę nad Biblioteką ograniczając rolę Bodniaka do wykonywania poleceń Zarządu. 12 W takim stanie rzeczy prace biblioteczne ograniczone zostały do tych, które Zarząd uznał za potrzebne a więc: opracowywanie, przechowywanie, udostępnianie i gromadzenie zbiorów w minimalnym zresztą stopniu jeżeli chodzi o zakupy. Biorąc pod uwagę skromny personel biblioteczny (4 osoby) prowadzenie innych prac było niemożliwe. W ten sposób Zarząd wprowadził w życie swoje plany odnośnie Biblioteki sprowadzając zakres prowadzonych prac do niezbędnych. Nie planowano rozwoju Biblioteki jako nowoczesnej placówki poprzestając na jej utrzymaniu. W sumie można stwierdzić, że w okresie międzywojennym każdy z kierowników Biblioteki próbował swoje zdolności i wiedzę fachową wykorzystać jak najlepiej dla dobra kierowanej przez siebie placówki. Dzięki ich pracy i pracy ich współpracowników Biblioteka Kórnicka w latach 1926-1939 miała liczące się w kraju osiągnięcia biblioteczne i naukowe, W okresie okupacji Biblioteka nie funkcjonowała. Po zakończeniu II wojny światowej Bodniak powrócił na stanowisko kierownika Biblioteki i w latach 1945-1953 podjął szereg pozytywnych działań, które miały na celu uruchomienie prac placówki. Najważniejszym zadaniem było unormowanie sytuacji finansowej Biblioteki w sytuacji zmniejszającej się substancji majątkowej Fundacji. W tej sytuacji Bodniak podjął szereg działań na rzecz uzyskania pomocy finansowej od Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki. Jednak sytuacja finansowa Fundacji była coraz trudniejsza, a po przekazaniu Ministerstwu Rolnictwa i Reform Rolnych folwarków stała się tragiczna. W tej sytuacji Kuratorium na posiedzeniu w dniu 14.12.1951r. zobowiązało Zarząd do starań o przejęcie Biblioteki przez Polską Akademię Nauk. 13 Fakt ten nastąpił 1 lipca 1953r. i było to wówczas dobre rozwiązanie, gdyż tylko PAN mógł zapewnić Bibliotece odpowiednie finansowanie i warunki działania. b. Zakład Badania Drzew i Lasu. 11 Stanowisko do Zarządu Fundacji 19.02.1935r. AB 314 swoje stanowisko w tych kwestiach sformułował w następujących słowach Przy układaniu preliminarza dobrze, że nie jestem sam w Fundacji i liczy się z położeniem 12 S. Bodniak do W. Pociechy 31.11.1928 AB 314 13 Protokół z posiedzenia Kuratorium Fundacji z dnia 14.12.1951r. BK 10159

Historia Ogrodów Kórnickich sięga początków XVI w kiedy to Kórnik należał do rodziny Górków, którzy posiadłość tę doprowadzili do wielkiej świetności. Po śmierci ostatniego z nich Stanisława w 1592r. Kórnik przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a następnie Duiałyńskich i oni posiadali go aż do wygaśnięcia linii męskiej rodu w 1890r. Za czasów Działyńskich ogrody w Kórniku stały się nie tylko ozdobą dla zamku ale także otrzymały charakter aklimatyzacyjny i doświadczalny. Prowadzono w nich pracę nad rozpowszechnianiem w Polsce różnych drzew i krzewów owocowych i ozdobnych. 14 Utworzenie Fundacji określiło także rolę ogrodów jako ośrodka działań naukowych dla ogrodnictwa i leśnictwa polskiego. Kuratorium Fundacji powołało Komisję, której zadaniem było opracowanie statutu organizacyjnego przyszłego Zakładu Badawczego Drzew i Lasu. W skład Komisji weszli wybitni polscy przyrodnicy i leśnicy. Komisja przedłożyła Kuratorium wiosną 1930r. następujące materiały dotyczące organizacji Zakładu Badania Drzew i Lasu: projekt statutu organizacyjnego, projekty dotyczące ustroju trzech działów Zakładu Dendrologii i Pomologii, Biologii Lasu i Techniczno-Leśnego, zarys programu badań naukowych poszczególnych działów zakładu, program badań meteorologicznych pozostających w związku z programem prac naukowych zakładu, projekt postanowień przejściowych Kuratorium, które miałyby na celu rozpoczęcie etapów uruchomienia zakładu 15 Projekt statutu organizacyjnego przewidywał, że na czele działów będą stali kierownicy. Ich stanowiska, kwalifikacje naukowe i pobory odpowiadać miały stanowisku profesora szkó.. akademickich. Określono także etapy organizacji zakładu, które miały zapoczątkować mianowaniem przez Kuratorium dyrektora na okres przejściowy, to znaczy do powołania Rady Nadzorczej. Tak zakrojone projekty rozwoju zakładu były trudne do zrealizowania z powodu trudności finansowych Fundacji. Na posiedzeniu Zarządu Fundacji w dniach 11 i 12.06.1930r. zapoznano się z projektem statutu zakładu, jak również poszczególnych działów i stwierdzono, że w obecnym stanie finansowym realizacja zadań odnośnie zakładu jest wykluczona, wyrażono pogląd, że możliwe jest zorganizowanie tylko Działu Dendrologii i Pomologii. W związku z tym na posiedzeniu Kuratorium w dniach 27 i 28.04.1933r. 14 A. Wróblewski: Park w Kórniku Lwów 1928 K2-5 15 BK 9705

uchwalono istniejące w Kórniku szkółki drzew owocowych, ogrody i park połączyć od 1.07.1933r. w jeden zakład Badania drzew i Lasu. Regulamin zakładu zatwierdzony przez Kuratorium 17.10.1933r. określał do niego następujące zadania: pieczę nad Ogrodami Kórnickimi, prowadzenie badań naukowych nad drzewami i krzewami w kierunku aklimatyzacji, rozmnażania, uprawy, hodowli, pielęgnowania, użytkowania, itp., prowadzenie prac społeczno oświatowych. Do działu tego należały: arboretum składające się z parku kórnickiego, ogród pomologiczny na terenie dawnego sądu i szkółek, ogród doświadczalny ze stacja meteorologiczną, pracownia naukowa i biblioteka, muzeum dendrologiczne i pomologiczne, szklarnie i inspekty, szkółki doświadczalne i hodowlane. 16 Taka struktura organizacyjna utrzymana została do 1939r. Podsumowując ten okres kształtowania się koncepcji zakładu należy stwierdzić, że projekt stworzenia Instytutu z tak rozbudowanymi zadaniami naukowymi przekraczał możliwości finansowe Fundacji. Projekt ten zresztą miał wielu przeciwników we władzach Fundacji. Projekt ten zresztą nie miał zbyt wielu zwolenników w gronie Kuratorium. Po drugiej wojnie światowej powiązanie problematyk badawczej z utworzonym przed 1939r. Zakładem Badania Drzew i Lasu i istniejącym po wojnie Zakładem Dendrologii i Arboretum było częściowe, gdyż problematyka badań dendrologicznych zostały dostosowane do nowych zadań i potrzeb. W roku 1950 Ogrody Kórnickie wraz z zakładem zostały wydzierżawione na czas nieokreślony Ministerstwu Szkół Wyższych i Nauki, a następnie w 1952r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów zakład został przejęty przez Polska Akademię Nauk co stworzyło nowe możliwości rozwoju naukowego i organizacyjnego. 17 16 Zob. Regulamin Ogrodów Kórnickich Działu Dendrologii i Pomologii Zakładu Badania Drzew i Lasu BK 9706 17 Białobok S.: Historia i kierunki badawcze Zakładu Dendrologii i Pomologii PAN w Kórniku K seria AT.7z >>> (31) 1958 s 235