budki lęgowe dla jerzyków dokumentacja procesu realizacji pracy

budki lęgowe dla jerzyków dokumentacja procesu realizacji pracy luty 2015

Projekt powstał w ramach zajęć w Pracowni Interdyscyplinarnych Działań Wizualnych u prof. Jolanty Wagner w Akademii Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego w Łodzi oraz jest rozwijany we współpracy z fundacją Bios Amigos. luty 2015

spis treści opis projektu - 6 jerzyk - 8 wymiary budki lęgowej - 10 projekt makiety drewnianej budki - 14 materiały do prac modelarskich - 16 dokumentacja procesu realizacji pracy - 18 efekt końcowy - 22 Mia100Kamienic - 24 wizualizacje ul. Jaracza 32-26 - 4 - - 5 -

opis projektu W swoim projekcie zmierzam się z problemem niszczenia budek lęgowych jednego z ginących gatunków ptaków - jerzyków. Ponieważ uwielbiam Łódź - - głównie ze względu na kamienice, które są bogato zdobione w detale architektoniczne - chcę połączyć te dwa tematy. Cieszy mnie fakt rewitalizacji tylu kamienic w ostatnim czasie, jednak wiąże się to zarazem z utratą dogodnych dla jerzyków miejsc lęgowych. Często w trakcie modernizacji budynków mieszkalnych zamykane są otwory wlotowe do stropodachów (o średnicy od 4 do 8 cm), które są chętnie wykorzystywane przez jerzyki jako miejsce lokalizowania gniazd. Dlatego chcę, aby odrestaurowywane kamienice stały się przyjazne nie tylko ludziom, ale również dla ptaków. Zgodnie z polskim prawem siedliska ptaków utracone w wyniku prowadzenia prac budowlanych należy zastąpić nowymi, dlatego celem mojej propozycji budek lęgowych jest dostarczenie ptakom zastępczych miejsc gniazdowania. Założeniem projektu jest, aby w ramach renowacji budynków stworzyć w nich przestrzenie przyjazne ptakom, a zarazem w jak najmniejszym stopniu ingerować w istniejącą tkankę miejską. Moja propozycja pomocy ptakom to budki lęgowe w gzymsach, dekorach, kroksztynach i innych elementach sztukateryjnych elewacji. Budki te nie wpływałyby na ogólną estetykę budynków. W prawdzie powieszenie skrzynek całkowicie nie zrekompensuje ptakom utraconych miejsc lęgowych, ale pozwoli im powrócić na dawne siedliska. Dla inwestorów nie jest to duży koszt i nie wymaga od nich dużego nakładu pracy, nie wpływa na estetykę budynku, a w zamian daje schronienie jerzykom. W swoim projekcie skupiam się na jerzykach, ponieważ są to ptaki, które nie brudzą wokół własnych gniazd, dlatego też nie musimy martwić się o zanieczyszczenia na elewacjach. Z takich gniazd mogą również korzystać szpaki (te niestety brudzą) i wróble (nie brudzą). W przypadku szpaków - te mniej lubią osiedlać się w centrum miasta oraz nie szukają płytkich miejsc lęgowych. Należy zapewnić ptakom swobodny dolot do budek - ptakom nie mogą przeszkadzać drzewa czy sztuczne konstrukcje, dlatego im wyżej tym lepiej. Budki lęgowe można również umieścić pod parapetem - wiele jerzyków tam właśnie się gnieździ. Materiał pokrywający budkę lęgową nie ma większego znaczenia, jednak ważne jest, aby powierzchnia nie była zbyt gładka, aby ptaki mogły czepić się pazurkami. Choć jerzyki to ptaki kolonijne, nie jest wymagane, aby budki były wieszane po kilka, kilkanaście sztuk obok siebie. Jeśli jednak kształt elewacji na to pozwala, można również zamontować specjalne segmenty budek z wieloma otworami wlotowymi. Budki mogą być wpuszczone w materiał izolacyjny, muszą też być solidnie przymocowane do ściany, tak żeby nie stanowiły zagrożenia dla osób przechodzących przy budynkach. Budki powinny być czyszczone co pewien czas, jeśli w budkach będą gnieździć się tylko jerzyki, to wobec ich małego gniazda wystarczy raz na parę lat, jednak nie jest to konieczne. Materiał, z którego tworzą gniazda (pióra, pyłki, drobne rośliny) poprzez zlepianie go za pomocą śliny ulega z czasem biodegradacji, dlatego nie ma obaw o zapychanie się budek. - 6 - - 7 -

Środowisko Pierwotnie jerzyki zamieszkiwały góry, gnieżdżąc się na skałach i wysokich drzewach. Obecnie najliczniejsze populacje znajdują się w miastach i innych ludzkich osiedlach, gdzie gniazdują w murowanych budynkach, kominach, wieżach kościelnych. W niektórych okolicach gnieżdżą się również w starych lasach liściastych i iglastych. jerzyk Tryb życia i zachowanie Większą część życia jerzyk spędza w locie. W powietrzu zbiera pożywienie i materiał na gniazdo, pije krople deszczu, kopuluje i śpi, szybując z wiatrem na dużej wysokości (do 2,5 km). Może pozostawać w locie bez przerwy przez 2 do 3 lat. Ląduje przede wszystkim podczas okresu lęgowego, budując gniazdo i karmiąc pisklęta. Ponadto czasami odpoczywa, chwytając się pazurkami pionowej ściany skały lub budynku. Jest jednym z najszybszych ptaków spotykanych w Europie, największe szybkości osiąga w locie grupowym. W pogoni za zdobyczą osiąga prędkość 200 km/h. Informacje pobrane ze strony: www.pl.wikipedia.org/wiki/jerzyk_zwyczajny Jerzyk - (Apus apus) gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny jerzykowatych (Apodidae). Zamieszkuje niemal całą Europę, dużą część Azji oraz północną Afrykę. Zimuje w południowej Afryce. W Polsce średnio liczny ptak lęgowy, miejscami liczny. Występuje na terenie całego kraju najliczniej w dużych miastach oraz na Mazurach. Na wschodzie Polski gnieździ się też w starych lasach, a na południu w skalistych partiach gór: Tatr, Karkonoszy i Gór Bystrzyckich oraz w Ojcowskim Parku Narodowym. Lęgi Gniazduje kolonijnie w szczelinach skał, a w miastach we wgłębieniach murów, otworach w stropodachach, pod dachówkami, w zakamarkach budynków. W niektórych rejonach, jak na przykład w Białowieskim Parku Narodowym, zakłada gniazda w dziuplach drzew. Zasiedla również skrzynki lęgowe. Gniazdo jest mało rozbudowane, składa się ze złapanych w locie piór i części roślin, zlepionych śliną. Kolonie liczą kilkanaście do kilkudziesięciu gniazd. Ptaki co roku zajmują te same miejsca. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, w maju lub czerwcu składając 2 (rzadziej 3) jaja w odstępach około dwudniowych. Jaja są białe i mocno wydłużone. Jaja wysiadywane są przez okres 18 do 21 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta klują się nagie, ale już po kilku dniach wyrasta im niebieskoszary puch. Opuszczają gniazdo po około 40 dniach (w razie niedostatku pokarmu nawet 2 tygodnie później). - 8 - - 9 -

wymiary budki lęgowej www.administrator24.info/artykul/id151,gdzie-jak-i-kiedy-wieszac-skrzynki-legowe-dla-ptakow Wieszając budkę lęgową dla ptaków chcielibyśmy od razu zobaczyć efekt swojego dobrego uczynku: uwijających się przy niej ptasich rodziców, a po jakimś czasie wylatujące z niej młode ptaki. Niestety musimy uzbroić się w cierpliwość. Ptaki nie zawsze od razu zainteresują się naszą budką. Szczególnie dużo cierpliwości wymagają zazwyczaj skrzynki lęgowe dla jerzyków. Te ptaki zajmują je często dopiero po kilku latach od zainstalowania. Wszystkie typy skrzynek można wykonać samemu lub kupić w biurach organizacji zajmujących się ochroną ptaków. Skrzynki mogą być także wykonane z trocinobetonu. Są one jednak trudno dostępne na polskim rynku. W przypadku budek lęgowych wewnątrz detali architektonicznych nie ma potrzeby wypełniania ich wnętrza jakimkolwiek materiałem, gdyż ptaki same zadbają o ich wystrój. asocjacjapromotorowrp.com/zrob-to-sam-czyli-schematy-budek-legowych/budka-dla-jerzyka/ - 10 - - 11 -

Wybór miejsca Umieść budkę lęgową na ścianie budynku najmniej narażonej na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. Jeśli to możliwe, umocuj ją pod występami lub okapami, aby zapewnić dodatkową ochronę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i gorącem. Budka powinna być zamocowana co najmniej na wysokości 5 metrów. Przed zamontowaną budką musi rozciągać się duża otwarta przestrzeń, aby umożliwić jerzykom bezpośredni wlot przy dużej prędkości (wlatują prosto do otworu gniazda, aby uniknąć drapieżników). Upewnij się, że drapieżniki (koty, kruki, sroki, wiewiórki, szczury i łasice) nie mają łatwego dostępu do gniazda (np. wspinając się lub zlatując z pobliskich drzew). Gdzie montować budki lęgowe i budki z cegły Nie należy montować budek w miejscu narażonym na silne promieniowanie słoneczne lub osłoniętym drzewami minimalna wysokość zawieszenia budki wynosi 5 metrów. Idealnym miejscem do zawieszenia budki są miejsca pod okapami lub na ścianach skierowanych na północny-zachód, północ, północny-wschód. Zwabianie ptaków - płyta z nawoływaniami jerzyków Znalezienie nowego miejsca gniazdowania może zająć jerzykom dużo czasu. Zasiedlenie budki można jednak znacznie przyspieszyć, jeśli odtwarzać będziemy nagranie nawoływań jerzyków we wczesnym okresie gniazdowania (maj czerwiec) i ponownie później, w drugiej połowie lipca, gdy młode szukają miejsc do zasiedlenia w przyszłym roku. Najlepsze efekty uzyskuje się mocując głośnik obok, lub nawet wewnątrz, budki lęgowej, z odtwarzaczem umieszczonym w miejscu, skąd można nim sterować w łatwy sposób, np. z pokoju. Wszelki sprzęt elektryczny umieszczony na zewnątrz musi być zabezpieczony przez czynnikami atmosferycznymi. Kiedy montować budki lęgowe Najlepszy czas na wieszanie budek dla jerzyków to koniec kwietnia zwiększa to szanse, że budki zostaną zajęte właśnie przez jerzyki, które przylatują do naszego kraju na początku maja. Jeżeli powiesimy je znacznie wcześniej budki mogą zostać zasiedlone przez wróble. Sprawdzanie wykorzystania budek przez ptaki i utrzymywanie ich Nie musisz czyścić budek. Jerzyki gniazdują w naturze w otworach i szczelinach czasem używając tych samych miejsc przez wiele lat, bez czyszczenia. Insekty, np. mole, skonsumują większość materiału z roku na rok i zapobiegną zanieczyszczeniu budki odpadami. Pomnażanie sukcesów Jeśli Twoja budka była w sezonie lęgowym zasiedlona czyli spełniła swoje zadanie, załóż ich wtedy więcej! Jerzyki gniazdują w koloniach, często dość luźnych, ale lubią mieć kilku sąsiadów. Ruchliwa kolonia jerzyków będzie bardzo atrakcyjna dla innych jerzyków i zachęcała do osiedlania się większej ilości ptaków - na zasadzie - im więcej tym weselej! Informacje pobrane ze stron: www.swift-conservation.org www.ratujmyptaki.org www.porp-ostoja.pl www.administrator24.info - 12 - - 13 -

projekt makiety drewnianej budki Przedstawiona drewniana budka lęgowa, to najzwyklejsza, a zarazem najprostsza w wykonaniu budka lęgowa dla ptaków. Domek dla ptaków należy wykonać z drewna sosnowego lub świerkowego, aby ptaki chciały w nim zamieszkać. Domek dla ptaków powinien być wykonany z drewnianych desek, nie ze sklejek czy płyt wiórowych, gdyż napuchną od wilgoci. Desek nie heblujemy, ptaki mają wtedy większą czepliwość do budki oraz utworzone przez nie gniazdo wewnątrz domku ma możliwość lepszej przyczepności i stabilności. Do wykonania budki lęgowej potrzebne nam będą deski odpowiednich wymiarów (wymiary podane na stronie 11), które zbijemy za pomocą gwoździ i młotka. Nie należy kleić desek, ponieważ ptaki wyczuwają kleje o wiele bardziej niż człowiek, dlatego będą omijać klejone i impregnowane budki. W desce, która posłuży jako front budki wycinamy otwór średnicy ok. 4cm (nie róbmy za dużych otworów, ponieważ mogą zamieszkać tam większe ptaki np. gołębie). Potrzebne będą: nieheblowane deski z drzewa iglastego młotek i gwoździe ewentualnie wiertarka i śrubki - 14 - - 15 -

materiały do prac modelarskich Modelowanie w glinie Modelowanie w glinie ma charakter prac rzeźbiarskich. Najpierw formuje się bryłę gliny o kształcie zbliżonym do modelowanego elementu. a następnie przenosi się szczegóły rysunku, jak osie motywu zdobniczego oraz szerokości podziału. Posługując się palcami i narzędziami modelarskimi formuje się w glinie poszczególne fragmenty modelu metodą usuwania namiaru gliny, jej okładania i wygładzania. Gliniane modele należy chronić przed wyschnięciem, nakrywając go mokrymi szmatami lub osłonić folią. Model nie chroniony może ulec deformacji, popękać a nawet rozpaść się. Wykonuje się z niego odlew gipsowy za pomocą formy straconej. Dopiero ten odlew po odpowiednim retuszu i utwardzeniu staje się modelem do dalszej reprodukcji. Modele odlewane Model rzeźbiony w glinie jest zbyt słaby, aby było można wykonać z niego formy do powielenia. Z tego powodu model taki odtwarza się w gipsie za pomocą formy straconej. Należy pamiętać, aby po każdym etapie natłuścić pracę, np. pastą do podłóg. Wykonuje się również silikonowe formy poprzez zalanie glinianej rzeźby silikonem, a następnie warstwą gipsu - dla usztywnienia i stabilności formy silikonowej. Dzięki takiej formie możemy powielać detal architektoniczny wielokrotnie. Informacje pobrano z Poradnik dla ucznia. Renowator zabytków architektury - modelowanie, wykonywanie form i odlewów. - 16 - - 17 -

dokumentacja procesu realizacji pracy Model silikonowej formy detalu architektonicznego. Wypełnione gipsem silikonowe formy. Papier/tektura wydziela otwory wlotowe do budek. - 18 - - 19 -

Po wyjęciu z formy gipsowy detal szlifujemy za pomocą papieru ściernego w miejscach, które potrzebują niewielkich poprawek. Przed zamontowaniem sztukaterii na ścianie należy pamiętać o odpowiednim odmierzeniu elementów i zaznaczenie ołówkiem na ścianie ich położenia. Podłoże w miejscu montowania elementów należy pozbawić starych warstw farby poprzez zdrapanie szpachelką aż do tynku. Następnie przyklejamy go za pomocą kleju gipsowego do ściany (w moim przypadku jest to fragment płyty karton-gips na potrzeby poglądowej makiety). Element sztukateryjny przyciskamy do podłoża w zaplanowanym miejscu i poprzez delikatne poruszanie elementu dopasowujemy do zaznaczonych linii. Jeżeli dekor jest dużych wymiarów należy go dodatkowo zabezpieczyć wkrętami w kilku miejscach. Nadmiar kleju zbieramy za pomocą szpachelki. Szczeliny, ubytki oraz styki wypełniamy za pomocą szpachlówki lub gładzi gipsowej. Po wyschnięciu raz jeszcze szlifujemy papierem ściernym drobnoziarnistym. Pamiętajmy o otworach wlotowych do budek. Wedle upodobań detal malujemy na wybrany przez siebie kolor. Potrzebne będą: miarka klej do gipsu papier ścierny drobnoziarnisty szpachelka ewentualnie wiertarka i śrubki - 20 - - 21 -

efekt końcowy Makiety poglądowe stworzone na potrzeby zwizualizowania projektu budek lęgowych dla jerzyków w detalach architektonicznych mieszczących się na elewacjach kamienic. - 22 - - 23 -

Spośród budynków, które znajdują się na liście obiektów do odrestaurowania wybrałam kamienicę mieszczącą się przy ul. Jaracza 32. Dla lepszego wyobrażenia sobie odnowionej elewacji, stworzyłam poglądowe wizualizacje kamienicy oraz rzuty prezentujące schemat budek lęgowych ukrytych w prostych elementach sztukateryjnych. Mia100 Kamienic www.mia100kamienic.lodz.pl Moja propozycja to zaprojektowanie budek w gzymsach, dekorach, kroksztynach i innych elementach sztukateryjnych elewacji, jednak tylko tam, gdzie detale architektoniczne podlegają gruntownej renowacji. Założeniem projektu jest, aby w ramach renowacji budynków stworzyć w nich przestrzenie przyjazne ptakom, a zarazem w jak najmniejszym stopniu ingerować w istniejącą tkankę miejską. Należy również uwzględnić fakt miejsc, w których odradza się montowania lęgowych budek. Są to miejsca takie jak: pod balkonem, jeżeli poniżej znajduje się kolejne wejście balkonowe tuż nad wejściami do kamienicy budek nie należy montować na kondygnacjach niższych niż drugie, ponieważ jerzyki preferują zakładanie gniazd w miejscach mieszczących się wysoko ponad terenem. - 24 - - 25 -

wizualizacje ul. Jaracza 32 Widok elewacji frontowej oraz schemat budki lęgowej w detalach architektonicznych. Zdjęcie kamienicy przed renowacją i wizualizacja poglądowa odrestaurowanej kamienicy z uwzględnieniem otworów wlotowych do budek lęgowych. - 26 - - 27 -

Podziękowania dla: prof. Jolanty Wagner i asyst. Karoliny Zaborskiej Gabrieli Jarzębowskiej z fundacji Bios Amigos dr Tomasza Janiszewskiego z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego za konsultację ornitolgiczne Formy detali architektonicznych w celach edukacyjnych udostępniła firma MOSAICON Maria Potz z Łodzi. Podziękowania dla pana Michała Potz. Opracowanie i tekst: luty 2015