ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 1 (147) 2008 ISSN 1731-8157 Przemysław MAJEWSKI PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE NOWELIZACJI UMOWY ADR 2007-2009 Wprowadzenie Po polskich i europejskich drogach codziennie przewozi się setki tysięcy ton towarów niebezpiecznych 1, słuŝących do róŝnych celów technologicznych, konsumpcyjnych (paliwa) oraz wykorzystywanych przez SZ w operacjach wojskowych, w procesach szkoleniowych i mobilizacyjnych. Rozwój transportu postrzegany jest przez kreatorów polityki transportowej w aspekcie ogólnoeuropejskim, a nawet transkontynentalnym. Parlament Europejski uchwalił 23 lipca 1996 r. Decyzję Nr 1692/96 w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej. Zgodnie z tą decyzją, przyjęto plany stworzenia i rozbudowy sieci transeuropejskich 2, które przyczynią się do osiągnięcia głównych celów Unii Europejskiej, takich jak sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego i zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej. Transeuropejska sieć transportowa będzie tworzona etapami do 2010 roku, poprzez integrację infrastruktury sieci transportu lądowego, morskiego i lotniczego. Stworzenie i rozbudowa tej sieci na terytorium Unii ma równieŝ na celu zapewnienie przewozu towarów i osób w jak najlepszych warunkach, biorąc pod uwagę aspekty społeczne, ochronę środowiska, bezpieczeństwo oraz integrację wszystkich form transportu. Winna ponadto zaoferować uŝytkownikom wysokiej jakości infrastrukturę na moŝliwych do zaakceptowania warunkach ekonomicznych i umoŝliwić optymalne wykorzystanie istniejących zdolności przewozowych 3. W celu osiągnięcia tych załoŝeń koniecz- 1 2 3 kpt. mgr Przemysław MAJEWSKI - WyŜsza Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych Towar niebezpieczny materiał lub przedmiot (rzecz), który zgodnie z umową ADR jest niedopuszczony do międzynarodowego przewozu drogowego lub jest dopuszczony do takiego przewozu na warunkach określonych w tej umowie (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z 28.10.2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, art. 2 pkt. 2). Sieć transeuropejska - obejmuje infrastrukturę transportową, systemy zarządzania ruchem oraz systemy ustalania pozycji i nawigacji i dotyczy sieci drogowej, kolejowej i śródlądowej oraz portów morskich, portów Ŝeglugi śródlądowej i innych punktów wewnętrznych połączeń (Decyzja 1692/96 art. 3, pkt. 1 i 2). Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady NR 1692/96 z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej, art. 2.
PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE ne było wspólnotowe działanie wiązane z ustaleniem generalnych wytycznych i priorytetów działań Unii, proponowanych zarówno w zakresie rozwoju transeuropejskich sieci transportowych, jak i kolejnych zmian przepisów Umowy ADR 4 w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych zwłaszcza przez tunele. JuŜ 29 kwietnia 2004 r. Parlament Europejski i Rada wydały Dyrektywę Nr 2004/54/WE w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa dla tuneli w transeuropejskiej sieci drogowej. Potwierdzono w niej, Ŝe system transportu, a w szczególności transeuropejska sieć drogowa 5 posiada najwyŝsze znaczenie we wspieraniu integracji europejskiej i zapewnianiu wysokiego poziomu dobrego samopoczucia obywateli Europy. Stwierdzono, Ŝe na Komisji Europejskiej spoczywa odpowiedzialność zagwarantowania wysokiego, jednolitego i stałego poziomu bezpieczeństwa, obsługi i komfortu w transeuropejskiej sieci drogowej. Według dyrektywy długie tunele - powyŝej 500 m, stanowią waŝne budowle, które ułatwiają komunikację między wielkimi obszarami Europy i odgrywają decydującą rolę w funkcjonowaniu i rozwoju gospodarek regionalnych. Stanowczo podkreślono potrzebę podjęcia środków w celu poprawy bezpieczeństwa tuneli, albowiem niektóre tunele w Europie, juŝ eksploatowane, posiadają odmienne od dzisiejszych moŝliwości techniczne i warunki transportu, a istniejące róŝnice muszą ulec zmianie. Dlatego wymiana informacji w zakresie nowoczesnych technik bezpieczeństwa i danych dotyczących wypadków/zdarzeń pomiędzy Państwami Członkowskimi UE była organizowana systematycznie i dała wymierne efekty w postaci nowelizacji Umowy ADR 2007 dotyczącej zwłaszcza przewozu towarów niebezpiecznych przez tunele. Tunel drogowy w ADR 2007 Umowa ADR, w część 1 nowego rozdziału 1.9.5 wraz z kodami dodanymi do kolumny 15 wykazu towarów w dziale 3.2 oraz przepisami nowego działu 8.6, wprowadza jednolity system dotyczący ruchu pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne przez tunele. Przez okres 2 najbliŝszych lat, tj. do końca 2009 roku wszystkie tunele drogowe zostaną oznakowane w taki sam sposób, aby umoŝliwiały łatwe ustalenie zakresu obowiązujących zakazów wjazdu. Wszystkie te działania mają na celu poprawienie poziomu bezpieczeństwa na drogach, umoŝliwiając jednocześnie precyzyjne planowanie tras przejazdu. Określenia kategorii tunelu dokonano w oparciu o trzy główne zagroŝenia, które mogą spowodować liczne ofiary lub uszkodzenia konstrukcji tunelu, tj.: a) wybuch, b) uwolnienie się gazu trującego lub lotnej cieczy trującej, c) poŝar. 4 ADR Europejska umowa przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, skrót zaczerpnięty zarówno z języka angielskiego: The European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road, jak i języka francuskiego: l'accord Europeen Relatif Au transport International des Merchandises Dangereuses par Reute. 5 Transeuropejska sieć drogowa - to drogi szybkiego ruchu i drogi dobrej jakości, jeśli takie istnieją, nowe lub moŝliwe do zaadaptowania, które: - odgrywają waŝną rolę w przewozach na dalekie odległości, lub - omijają główne aglomeracje miejskie na trasach identyfikowanych w sieci, lub - zapewniają połączenia wewnętrzne z innymi formami transportu, lub - łączą pozbawione dostępu do morza i peryferyjne regiony z centralnymi obszarami UE. 127
Przemysław MAJEWSKI Na podstawie tych zagroŝeń wyodrębniono w Umowie ADR 5 kategorii tuneli, oznaczając je literami od A do E: A nie ma ograniczeń dotyczących transportu towarów niebezpiecznych; B ograniczenie dotyczy towarów niebezpiecznych zagraŝających wybuchem o bardzo duŝym zasięgu; C ograniczenie dotyczy towarów niebezpiecznych zagraŝających wybuchem o bardzo duŝym zasięgu oraz zatruciem masowym; D ograniczenie dotyczy towarów niebezpiecznych zagraŝających wybuchem o bardzo duŝym zasięgu, zatruciem masowym oraz poŝarem o duŝym zasięgu; E zakaz wjazdu pojazdów z jakimikolwiek towarami niebezpiecznymi oprócz: UN 2919, 3291, 3331, 3359 i 3373 6. Do dnia 31.12.2009 r. zakazy wjazdu do tuneli zostaną oznakowane w sposób jednolity poprzez umieszczenie przed tunelem znaku zakazu wraz z tabliczką wskazującą jego kategorię. Kategoria tunelu winna być wskazana na tabliczce umieszczonej pod znakiem zakazu ruchu pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne (rys. 1). Znaki i sygnały drogowe stosowane w celu wprowadzenia zakazu wjazdu do tunelu pojazdów przewoŝących towary niebezpieczne, powinny być umieszczane w miejscach, gdzie moŝliwy jest równieŝ wybór drogi alternatywnej, a ograniczenia przejazdu przez tunele powinny być opublikowane i powszechnie dostępne. W celu umoŝliwienia przewoźnikowi i kierowcy precyzyjnego określenia kategorii tuneli, przez które nie jest dozwolony przewóz danego towaru niebezpiecznego, w dziale 3.2 Umowy ADR wprowadzono Kod ograniczeń przewozu przez tunele (Tabela 1). NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w czasie przewozu w tej samej jednostce transportowej dwóch lub więcej towarów o roŝnych kodach, naleŝy uŝyć kodu z towaru, którego dotyczy najwięcej ograniczeń, np. przewóz trzech towarów o kodach B, B1D i D traktujemy jak przewóz towaru o kodzie B 7 (patrz Tabela 1). 6 7 Umowa ADR 1.9.5.2.2 K. Grzegorczyk, B. Hancyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne w transporcie drogowym - ADR 2007-2009, Buch-Car Błonie 2007, s. 115. 128
PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE Rys. 1. Oznakowanie tunelu drogowego kategorii C Źródło: K. Grzegorczyk, Komentarz z- cześć I do nowelizacji Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych (ADR 2007), Towary Niebezpieczne, Zeszyt 1 (8), Marzec 2007. Bezpieczeństwo a ruch w tunelu Do zadań priorytetowych zarówno wszystkich właściwych władz zarządzających siecią transeuropejską, jak i jej elementami naleŝy zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim uŝytkownikom dróg ze szczególnym uwzględnieniem tuneli. Biorąc pod uwagę wypadki w tunelach drogowych, które przewaŝnie mają katastrofalne skutki z uwagi na duŝą liczbę ofiar, nowe przepisy w kontekście przewozów towarów niebezpiecznych są postrzegane jako bardzo waŝne. W zakresie tuneli drogowych stawia się najwyŝsze wymagania dla wszystkich techniczno-powietrznych elementów ich wyposaŝenia, zwłaszcza mając na uwadze agresywne spaliny pojazdów mechanicznych z jednej strony, a przepisy przeciwpoŝarowe oraz bezpieczeństwa i higieny pracy z drugiej strony. Nie bez znaczenia jest fakt, iŝ podczas wypadków drogowych, szczególnie w tunelach, dochodzi do uwolnienia groźnych substancji chemicznych, które ponadto mogą oddziaływać z otoczeniem, tworząc kolejne niebezpieczne związki chemiczne dla Ŝycia czy zdrowia ludzi i zwierząt. 129
Przemysław MAJEWSKI Kod ograniczeń przewozu przez tunele dla całego ładunku B Do najczęściej występujących lotnych produktów spalania podczas poŝarów naleŝą: B1000C B1D B1E C C5000D C1D C1E D D1E E - Tabela 1. Kod ograniczeń przewozu przez tunele Ograniczenie Zakaz przejazdu przez tunele kategorii B, C, D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii B w przypadku, gdy całkowita masa netto materiałów wybuchowych w jednostce transportowej jest większa niŝ 1000 kg; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii C, D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii B i C w przypadku przewozu w cysternach; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii B, C i D w przypadku przewozu w cysternach; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii C, D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii C w przypadku, gdy całkowita masa netto materiałów wybuchowych w jednostce transportowej jest większa niŝ 5000 kg; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii C w przypadku przewozu w cysternach Zakaz przejazdu przez tunele kategorii D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii C i D w przypadku przewozu w cysternach; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii D i E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii D w przypadku przewozu w cysternach lub luzem; Zakaz przejazdu przez tunele kategorii E Zakaz przejazdu przez tunele kategorii E Dozwolony przejazd przez wszystkie tunele (dla UN 2919 i UN 3331, patrz równieŝ 8.6.3.1) Źródło: Umowa ADR 2007-2009 tlenek węgla (CO), który stwarza zagroŝenie toksyczne w kaŝdym stęŝeniu; dwutlenek węgla (CO 2 ), którego stęŝenie 4% powoduje zaburzenia oddychania; fosgen (COCL 2 ), który powstaje przy spalaniu chloru; tlenki siarki (SO 2, SO 3 ), które powodują obrzęk płuc i krtani; cyjanowodór (HCN), który powstaje przy spalaniu tworzyw sztucznych, tworząc czarny duszący dym, paraliŝując układ oddechowy. 130
PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE PoŜar stanowi zatem najgroźniejsze niebezpieczeństwo dla uŝytkowników tunelu. Gazy i dymy rozprzestrzeniają się bardzo szybko, toteŝ wszyscy, którzy nie zostaną wyewakuowani z tunelu, naraŝeni są na nasilające się działanie toksyczne powstałych dymów. Kierowca przewoŝący towary niebezpieczne, wjeŝdŝając do tunelu, winien przede wszystkim: upewnić się, Ŝe znaki zakazu nie dotyczą jego ładunku; włączyć światła mijania; nie uŝywać okularów przeciwsłonecznych; nie palić tytoniu czy wykonywać jakichkolwiek innych dodatkowych czynności utrudniających prowadzenie pojazdu; zachować odpowiedni odstęp od pojazdu poprzedzającego; nie wyprzedzać, jeśli nie ma co najmniej dwóch pasów w jednym kierunku; nie zawracać; nie zatrzymywać się (jeśli to nastąpiło, włączyć natychmiast światła awaryjne, a jeśli to moŝliwe przestawić pojazd w bezpieczne miejsce i wyłączyć silnik). Tunele dają małe pole manewru, dlatego w przypadku poŝaru kierowca pojazdu przewoŝącego towary niebezpieczne nie powinien ratować ładunku czy pojazdu tylko siebie i ludzi znajdujących się w tunelu poprzez ich zaalarmowanie o rodzaju posiadanego ładunku. NajwaŜniejsza jest ewakuacja ludzi z zagroŝonego rejonu, aby wszelkiego rodzaju słuŝby interwencyjne mogły usunąć powstałe zagroŝenie. Walka z ogniem nie jest priorytetem, toteŝ kierujący akcją ratowniczą moŝe decydować, Ŝe pomoc przy ewakuacji osób w danej chwili jest najwaŝniejsza. Zazwyczaj walka z ogniem będzie stanowić element końcowy akcji, po stwierdzeniu, Ŝe w tunelu nie ma ludzi. Zatem sytuacja będzie oceniana na bieŝąco, aby minimalizować ryzyko dla samych ratowników. Tunele w Polsce W Polsce, w myśl obowiązującej Ustawy Prawo o ruchu drogowym (Art. 2, pkt. 14), tunel to budowla na drodze, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi. W praktyce oznacza to, Ŝe tunelem jest kaŝdy odcinek drogi rozpoczynający się i kończący odpowiednio znakami D37 i D38 (rys. 2). Rys. 2. Znak drogowy D37 i D38 Źródło: Umowa ADR 2007-2009 131
Przemysław MAJEWSKI Tabela 2. Wykaz ilości tuneli o długości pow. 1000m w wybranych państwach członkowskich EKG ONZ Nazwa państwa członka EKG ONZ Ilość tuneli Austria 55 Francja 46 Hiszpania 25 Niemcy 38 Norwegia 203 Polska 0 Szwajcaria 67 Wielka Brytania 7 Włochy 177 Źródło: S. Nowak, Z. Rojek, Tunele Wąskie gardła Europy, Towary Niebezpieczne, Zeszyt 1 (8), Marzec 2007 r. We wrześniu 2006 roku Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o drogach publicznych w myśl Dyrektywy Komisji Europejskiej i Rady Nr 2004/54/WE. Zakłada on, Ŝe zarządzający tunelem o długości ponad 500 m będzie zobowiązany do organizowania szkoleń i ćwiczeń dla słuŝb ratowniczych oraz przygotowania planów bezpieczeństwa, określających zasady postępowania w przypadku awarii technicznych lub innych zdarzeń. Ponadto Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad lub prezydent miasta, będzie mógł powołać tzw. urzędnika zabezpieczenia, który będzie koordynował współprace pomiędzy zarządcą tunelu a słuŝbami ratowniczymi oraz współtworzył plany zabezpieczenia tunelu 8. Obecnie w Polsce w transeuropejskiej sieci drogowej nie znajduje się Ŝaden tunel o długości ponad 500 m. Nowe przepisy dotyczące tuneli będą obejmować nowo projektowane tunele i będą obowiązywały juŝ od etapu projektowania. Obecnie planuje się w Polsce budowę co najmniej trzech tuneli, które będą naleŝeć do transeuropejskiej sieci drogowej. Będą to tunele w: ciągu drogi S69 śywiec Zwardoń (lokalizacja tunelu Laliki), ciągu drogi S7 Lubień Zabornia, prawdopodobnie w ciągu drogi S2 (lokalizacja Warszawa Ursynów), który jest w fazie projektowania. W Polsce tunele spotyka się bardzo rzadko. Do najwaŝniejszych i najdłuŝszych naleŝy Tunel Wisłostrady w Warszawie - na lewym brzegu, którym przebiega około 900 - metrowy odcinek Wisłostrady i w Katowicach pod Rondem Gen. Jerzego Ziętka - tunel dwunawowy (kaŝda nawa ma 3 pasy ruchu) o długości ok. 700 m. W krajowej 8 M. RóŜycki, Nowości, Towary Niebezpieczne, Zeszyt 4 (11), Grudzień 2007, s. 1. 132
PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE sieci drogowej na terenach pozamiejskich posiadamy 33 tunele, z których najdłuŝszy nie przekracza 70 m 9. Podsumowanie Rok 2007 był kolejnym rokiem nowelizacji Umowy ADR. Nowelizacja weszła w Ŝycie z dniem 1 stycznia 2007 r. 10 z zachowaniem sześciomiesięcznego okresu przejściowego (patrz ADR 1.6.1.1), co oznaczało w praktyce, Ŝe przewóz towarów niebezpiecznych realizowany był na dotychczasowych zasadach (ADR 2005) do dnia 30 czerwca 2007 r. Zmiany dotyczące tuneli są konsekwencją tej nowelizacji celem podniesienia bezpieczeństwa uŝytkowników dróg, a nauka płynąca z doświadczeń wypadków rzeczywistych i symulowanych prowadzi do optymalizacji działań ratowniczych i stosowanych środków. PodwyŜszone wymagania zarówno wobec nowo budowanych tuneli, jak i juŝ istniejących są konsekwencją europejskiego dąŝenia do jak najefektywniejszej ochrony Ŝycia i zdrowia ludzi oraz zwierząt. Ponoszone koszty w związku z tą nowelizacją, która stworzy jednolity i stały poziom bezpieczeństwa, nie dadzą się zrekompensować w postaci materialnej. Efekty pojawią się w sytuacjach, których za wszelką cenę chcemy wszyscy uniknąć. Pamiętajmy, Ŝe Ŝycie ludzkie jest bezcenne, a natura jest dobrem Nas wszystkich. Jak pokazuje praktyka Ŝycia codziennego, to właśnie profilaktyka jest tańsza i przynosi wymierne efekty, a nie niŝ fakt usuwanie skutków zaistniałych katastrof, zwłaszcza z udziałem materiałów niebezpiecznych. ZłoŜoność problematyki związanej z drogowym przewozem towarów niebezpiecznych oraz stosunkowo częste okresy nowelizacji przepisów, nakładają na organizatorów i współuczestników operacji transportowych obowiązek ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych. W związku z tym, Ŝe w jednostkach wojskowych (bojowych i logistycznych) przewóz drogowy, morski i lotniczy towarów niebezpiecznych w celach operacyjnych (misje), szkoleniowych i mobilizacyjnych realizowany jest ze stosunkowo duŝą częstotliwością i na róŝnych poziomach dowodzenia, to znajomość rozpatrywanej problematyki poszerzonej dodatkowo o znajomość przepisów RID, IMDG, ADN i IATA-DGR 11 jest niezbędna wśród poszczególnych grup osobowych kadry zawodowej i szczebli dowodzenia. 9 K. Grzegorczyk, Komentarz Część pierwsza do nowelizacji Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR 2007), [w:] Towary Niebezpieczne, Zeszyt 1 (8), Marzec 2007, s. 7. 10 Oświadczenie Rządowe z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w Ŝycie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (Dz. U z 2007r., Nr 99, poz. 667). 11 RID regulamin międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych (Reglement Concernant le Transport International Ferroviaire des Marchandises Dangereuses). IMDG międzynarodowe przepisy dotyczące transportu morskiego towarów niebezpiecznych (International Maritime Dangerous Goods Code), ADN - przepisy europejskie o międzynarodowym przewozie towarów niebezpiecznych w Ŝegludze śródlądowej, IATA-DGR - przepisy dotyczące transportu towarów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie lotniczym (IATA Dangerous Goods Regulations). Przepisy te obowiązują we wszystkich krajach członkowskich Międzynarodowego Zrzeszenia Transportu Lotniczego - IATA. 133
Przemysław MAJEWSKI KaŜdy uczestnik transportu towarów niebezpiecznych ma określone obowiązki. Największy zakres tych obowiązków spoczywa na nadawcy i przewoźniku (kierowcy). Obowiązujące od 1 lipca 2007 r. nowe przepisy ADR najbardziej na kierowcę przenoszą całą odpowiedzialność za to, co dzieje się podczas takiego transportu. Dlatego poziom wiedzy kierowców musi być okresowo podnoszony i weryfikowany, a znajomość przepisów dotyczących przewozu drogowego towarów niebezpiecznych przez wojskowych organizatorów i współuczestników operacji transportowych realizowanych z towarami niebezpiecznymi jest podstawowym warunkiem sprawnego i terminowego oraz bezpiecznego wykonania bojowych zadań transportowych. Biorąc pod uwagę rozszerzający się zakres stosowania i złoŝoność przepisów Umowy ADR, naleŝałoby przewidzieć w najbliŝszym czasie potrzebę zwiększenia ilości godzin dydaktycznych w ww. obszarach wiedzy w programach szkolenia specjalistycznego oficerów logistyki oraz podkreślenie roli, a przede wszystkim zwiększenia liczby doradców ds. bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych w jednostkach wojskowych. Mając to na uwadze, Dowódca Wojsk Lądowych w Rozkazie Nr 50 z dnia 15.02.2006 r. w sprawie przewozu transportem drogowym towarów niebezpiecznych rozkazał: Szef Finansów WL: 1. przekazać wydzielone środki finansowe na wdroŝenie w wojskach lądowych systemu monitorowania ruchu pojazdów z towarami niebezpiecznymi oraz na szkolenie doradców ds. bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. NaleŜy pamiętać, Ŝe przepisy nawet najbardziej restrykcyjne nie wyeliminują wypadków drogowych z udziałem wojskowych pojazdów kołowych przewoŝących towary niebezpieczne, ale z pewnością zmniejszą prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Jedno jest jednak pewne, Ŝe najwaŝniejszym czynnikiem w realizacji procesu planowania i realizowania wojskowych przewozów z materiałami niebezpiecznymi jest Ŝołnierz człowiek, który musi sumiennie i odpowiedzialnie podchodzić do swych obowiązków niezaleŝnie od zajmowanego stanowiska. LITERATURA: 1. Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchcar R., Towary niebezpieczne w transporcie drogowym - ADR 2007-2009, Buch-Car Błonie 2007. 2. Grzegorczyk K., Komentarz Część pierwsza do nowelizacji Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR 2007), [w:] Towary Niebezpieczne, Zeszyt 1 (8), Marzec 2007. 3. Nowak S. Rojek Z., Tunele wąskie gardła Europy, [w:] Towary Niebezpieczne, Zeszyt 1 (8) Marzec 2007. 4. RóŜycki M., Nowości, [w:] Towary Niebezpieczne, Zeszyt 4 (11), Grudzień 2007. 5. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady NR 1692/96 z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej. 6. Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z 28.10.2002r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. 134
PRZEWÓZ TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ TUNELE W ŚWIETLE 7. Oświadczenie Rządowe z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w Ŝycie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (Dz. U z 2007r., Nr 99, poz. 667). 8. Oświadczenie Rządowe z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w Ŝycie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (Dz. U z 2007r., Nr 99, poz. 667 ). 9. Rozkaz Dowódcy Wojsk Lądowych Nr 50 z dnia 15.02.2006r. w sprawie przewozu transportem drogowym towarów niebezpiecznych. 10. Umowa Europejska dotycząca międzynarodowego transportu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) sporządzona w Genewie w 1957 roku, ratyfikowana przez Polskę w 1975 r. wraz ze zmianami. 135