VII. DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP ADOLF FRYDERYK (S. 187) GUSTAW III (S. 194) GUSTAW IV ADOLF (S. 195) KAROL XIII (S. 200) 185
TABLICA IV. OLDENBURGOWIE. KRÓLEWSKIE RODY LINIA SZWECJI HOLSTEIN-GOTTORP Adolf, książę holsztyński na Gottorp (* 1526 1586) 1564 Krystyna, córka Filipa I, landgrafa heskiego (* 1543 1604) (zob. s. 118 w biogr. Chrystiana I Oldenburga) 10 dzieci, w tym Fryderyk II, książę holsztyński na Gottorp (* 1568 1587) bezpotomny Filip, książę holsztyński na Gottorp (* 1570 1590) bezpotomny Jan Adolf, książę holsztyński na Gottorp (* 1575 1615) 1596 Augusta, córka Fryderyka II, króla Danii i Norwegii (* 1580 1639) 8 dzieci, w tym Fryderyk III, książę holsztyński na Gottorp (* 1597 1659) 1630 Maria Elżbieta, córka Jana Jerzego I, elektora saskiego (* 1610 1684) 16 dzieci, w tym Jadwiga Eleonora Karol X Gustaw (szczegóły zob. s. 173) 4 dzieci, w tym 11 dzieci, w tym Karol Fryderyk, książę holsztyński na Gottorp (* 1700 1739) 1725 Anna, córka Piotra I, cesarza Rosji (* 1708 1728) Karol Piotr Ulryk, książę holsztyński na Gottorp, przewidywany następcą tronu Szwecji, wielki książę rosyjski pod imieniem Piotra Fiodorowicza, cesarz Rosji pod imieniem Piotra III (* 1728 1762) 1745 Zofia Augusta Fryderyka, córka Chrystiana Augusta, księcia Anhalt-Zerbst (* 1729 1796), wielka księżna rosyjska pod imieniem Katarzyny Aleksiejewny, cesarzowa Rosji pod imieniem Katarzyny II dynastia Romanow-Holstein-Gottorp (na tronie rosyjskim do 1917 r.) 186
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP ADOLF FRYDERYK O J C I E C: Chrystian August Był młodszym synem Chrystiana Albrechta, księcia holsztyńskiego na Gottorp (Holstein-Gottorp), potomka bocznej linii dynastii Oldenburgów, oraz jego żony Fryderyki Amalii, córki Fryderyka III, króla Danii i Norwegii (zob. Tablica IV, s. 186). Urodził się 1 [11] I 1673 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Po śmierci Chrystiana Albrechta 27 XII 1694 [6 I 1695] r. Holsztyn odziedziczył jego najstarszy syn Fryderyk IV, małżonek księżniczki szwedzkiej Jadwigii Zofii (zob. s. 177 w biogr. Karola XI), natomiast Chrystianowi Augustowi została wydzielona niewielka domena ze stolicą w Eutin. Po śmierci stryja, Augusta Fryderyka (zm. 1705), został wybrany księciem-biskupem Lubeki, stąd linia jego potomków zwana jest niekiedy biskupią (w odróżnieniu od wywodzącej się od Fryderyka IV linii starszej, od 1762 r. zasiadającej na rosyjskim tronie). Zmarł 24 lub 25 IV 1726 r. na zamku w Eutin (Holsztyn) i spoczął w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w obrębie katedry w Lubece. Żoną Chrystiana Augusta została 2 lub 3 IX 1704 r. na zamku w Eutin (Holsztyn) jego kuzynka Albertyna Fryderyka, margrabianka badeńska, która wniosła do dynastii Holstein-Gottorp prawa do tronu Szwecji. M A T K A: Albertyna Fryderyka Jej ojcem był Fryderyk VII Magnus, margrabia badeński na Durlach z dynastii Zähringen, wnuk księżniczki szwedzkiej Katarzyny Wazówny (szczegóły zob. s. 166 w biogr. Karola X Gustawa), a matką jego żona Augusta Maria, córka Fryderyka III, księcia holsztyńskiego na Gottorp i zarazem ciotka Chrystiana Augusta (zob. Tablica IV). Urodziła się 3 VII 1682 r. w zamku Karlsburg w Durlach, zmarła zaś 22 XII 1755 r. w Hamburgu i spoczęła u boku małżonka w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w katedrze lubeckiej. 187
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI R O DZ E Ń S T WO {1 11}:.N 1 Jadwiga Zofia Augusta Urodziła się 9 X 1705 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Była przełożoną w opactwie w Herford, dawniej benedyktyńskim, a podczas reformacji w XVI w. przekształconym na luterański (nadmienić tu należy, że od połowy XVII w. wszystkie przeorysze tego opactwa w tej liczbie i Zofia Holsztyńska były wyznania kalwińskiego). Zmarła 13 X 1764 r. w Herford i tam również została pochowana. 2 Karol August Urodził się 26 XI 1706 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Po śmierci ojca (1726) został księciem-biskupem Lubeki. Zaręczony z córką Piotra I Wielkiego, carówną Elżbietą Piotrowną (późniejszą cesarzową Rosji), zmarł przedwcześnie 31 V 1727 r. w Sankt Petersburgu, skąd jego ciało przewieziono do Lubeki i złożono w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w tamtejszej katedrze. 3 Fryderyka Amalia Urodziła się 12 I 1708 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Była zakonnicą w Kwedlinburgu, gdzie zmarła 19 I 1732 r. i gdzie również została pochowana. 4 Anna Urodziła się 3 II 1709 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku, natomiast 8 XI 1742 r. w Hamburgu wyszła za mąż za Wilhelma (ur. Gotha 12 III 1701, zm. Gräfentonna, Gotha 31 V 1771), syna Fryderyka II, księcia saskiego na Gotha-Altenburgu z ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Magdaleny Augusty, córki Karola Wilhelma, księcia Anhaltu na Zerbst; byli bezdzietni. Anna zmarła 2 II 1758 r. na zamku w Gräfentonnie (Gotha) i tam także została pochowana. 5 Fryderyk August I Urodził się 20 IX 1711 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. 15 XII 1750 r. Adolf Fryderyk, będący od 1743 r. następcą szwedzkiego tronu, scedował na młodszego brata godność księcia-biskupa Lubeki. Na mocy układu rodzinnego zawartego 27 VIII 1773 r. w Petersburgu, daleki kuzyn Fryderyka Augusta, carewicz Paweł Piotrowicz (późniejszy cesarz rosyjski Paweł I), syn Piotra III (por. Tablica IV, s. 176), odstąpił mu tytuł hrabiego Oldenburga i Delmenhorst, a w 1777 r. cesarz rzymsko-niemiecki Józef II podniósł posiadłości Fryderyka Augusta do rangi księstwa Rzeszy jako książę Oldenburga przyjął on imię Fryderyka Augusta I. Zmarł 6 VII 1785 r. na zamku w Oldenburgu i został pochowany w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w katedrze lubeckiej. Żoną księcia Fryderyka Augusta I została 21 XI 1752 r. w Kassel: 188
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP Ulryka Fryderyka Wilhelmina Była ona córką księcia heskiego Maksymiliana (młodszego brata króla Fryderyka I Heskiego, por. s. 181 w jego biogr.) i jego żony Fryderyki Szarlotty, córki Ernesta Ludwika, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Urodzona 31 X 1722 r. na zamku w Kassel (Hesja), zmarła 28 II 1787 r. na zamku w Eutin (Holsztyn) i została pochowana w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w katedrze w Lubece. Potomstwo {(i) (iii)}: (i) Piotr Fryderyk Wilhelm Urodził się 3 I 1754 r. na zamku w Eutin (Holsztyn) i po śmierci ojca 6 VII 1785 r. został księciem Oldenburga. Umysłowo chory, przez całe życie pozostawał pod regencją swojego kuzyna Piotra (zob. s. 191). W 1810 r. utracił rodzinne księstwo, które zostało wcielone do Cesarstwa Francji; na tron powrócił po upadku Napoleona w 1814 r. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 2 VII 1823 r. na zamku w Plön (Holsztyn) i spoczął w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w katedrze lubeckiej. (ii) Ludwika Urodziła się 2 X 1756 r. na zamku w Eutin (Holsztyn), gdzie także zmarła 31 VII 1759 r. Pochowana w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w katedrze lubeckiej. (iii) Jadwiga Elżbieta Szarlotta Małżonka Karola XIII (szczegóły s. 200 w jego biogr.) 6 Joanna Elżbieta Urodziła się 24 X 1712 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku, a 8 XI 1727 r. w Vechelde wyszła za mąż za Chrystiana Augusta, księcia Anhaltu na Zerbst od 1742 r. (ur. Dornburg 29 XI 1690, zm. Zerbst 16 III 1747), syna Jana Ludwika, księcia Anhalt-Zerbst, potomka bocznej linii dynastii askańskiej, oraz jego żony Chrystiany Eleonory, córki Jerzego Vollrath von Zeutsch. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Zofia Fryderyka Augusta, pod imieniem Katarzyny II cesarzowa Rosji od 1762 r. (ur. 1729, zm. 1796); w 1745 r. poślubiła swojego bliskiego kuzyna, Karola Piotra Ulryka, księcia holsztyńskiego na Gottorp, od 1762 r. cesarza Rosji pod imieniem Piotra III (zob. Tablica IV, s. 186), i miała z nim potomstwo. 2 Wilhelm Chrystian Fryderyk (ur. 1730, zm. 1742). 3 Fryderyk August, książę Anhaltu na Zerbst (ur. 1734, zm. 1793); jego pierwszą żoną została w 1753 r. Karolina (ur. 1732, zm. 1759), córka Maksymiliana, landgrafa heskiego (młodszego brata króla Szwecji Fryderyka I), a w 1764 r. ożenił się on z Fryderyką Augustą Zofią (ur. 1744, zm. 1827), córką Wiktora Fryderyka, księcia Anhaltu na Bernburgu. 189
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI 4 Augusta Krystyna Szarlotta (ur. i zm. 1736). 5 Elżbieta Ulryka (ur. 1742, zm. 1745). Joanna Elżbieta zmarła 30 V 1760 r. w Paryżu. Jej zwłoki złożono w kościele zamkowym w Zerbst, skąd po zakończeniu II wojny światowej w 1946 r. przeniesiono je wraz ze szczątkami męża do kościoła św. Bartłomieja tamże. 7 Fryderyka Urodziła się 2 VI 1713 r. i zmarła jeszcze w tym samym roku. Została zapewne pochowana w Lubece. 8 (?) Joanna Elżbieta Urodzona w 1714 r., zmarła w dzieciństwie i najprawdopodobniej spoczęła w katedrze w Lubece. 9 Wilhelm Chrystian August Urodził się 20 IX 1716 r. w Hamburgu, a zmarł 26 VI 1719 r. i został pochowany w mauzoleum książąt-biskupów (Fürstbischöfliches Mausoleum) w obrębie katedry w Lubece. 10 Fryderyk Konrad lub Fryderyka Konradyna Urodzony(a) 12 III 1718 r., zmarł(a) w 1719 r. (i został(a) pochowany(a) w Lubece). 11 Jerzy Ludwik Urodził się 16 III 1719 r. w Hamburgu. Będąc młodszym synem, pozbawionym perspektyw na rządy w rodzinnym Oldenburgu, poświęcił się karierze wojskowej. Służył początkowo w armii saskiej, a w 1741 r. wstąpił w szeregi armii pruskiej, gdzie w 1742 r. został podpułkownikiem, w 1744 r. generałem-majorem (patent królewski z dnia 5 XII 1743), a w lutym 1757 r. generałem-lejtnantem. 8 XII 1760 r. otrzymał jednak od (niezadowolonego z przeprowadzanych przez księcia akcji bojowych pod Torgawą) Fryderyka Wielkiego dymisję z armii pruskiej. Przeniósł się następnie do Rosji, gdzie od 1762 r. panował jego kuzyn Piotr III (por. Tablica IV), który mianował Jerzego Ludwika generałem-gubernatorem oraz namiestnikiem Holsztynu, a 21 II 1762 r. nadał mu rangę generała-feldmarszałka armii rosyjskiej. Po obaleniu Piotra III i objęciu władzy przez Katarzynę II (4 VI 1762) Jerzy Ludwik został pozbawiony sprawowanych godności cywilnych i wojskowych, po czym osadzony na krótko w więzieniu. Zwolniony w końcu czerwca 1762 r., powrócił do Niemiec i zmarł 7 IX 1763 r. w Kilonii. Żoną Jerzego Ludwika została 1 I 1750 r. w Polkowicach: Zofia Szarlotta Była ona córką Fryderyka Wilhelma II, księcia holsztyńskiego na Sonderburgu-Beck, również potomka bocznej linii Oldenburgów, oraz jego drugiej żony Urszuli Anny, córki Krzysztofa I, hrabiego von Dhona- Schlodien-Schlobitten, wdową po Aleksandrze Emilu zu Dhona-Warten- 190
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP burg-schlodien, pułkowniku armii pruskiej. Urodziła się 31 XII 1722 r. w Schlodien, a zmarła 7 VIII 1763 r. w Hamburgu. Potomstwo {(i) (iii)}: (i) Fryderyk Urodził się 20 VII 1751 r., a zmarł 10 VIII 1752 r. (ii) Wilhelm Urodził się 18 I 1753 r., a zmarł 14 VII 1774 r. (iii) Piotr I Fryderyk Ludwik Urodził się 17 I 1755 r. w Riesenburgu. Po śmierci stryja, księcia Fryderyka Augusta (1785), objął godność biskupa Lubeki oraz regenta Oldenburga w imieniu cierpiącego na zaburzenia psychiczne kuzyna, księcia Wilhelma (zob. s. 189). W r. 1803 biskupstwo Lubeki uległo sekularyzacji i przekształceniu w księstwo świeckie, wcielone następnie do Oldenburga. W 1810 r. Piotr musiał uchodzić z Oldenburga pod naporem armii francuskiej, jednak po upadku Napoleona w 1814 r. powrócił do ojczyzny, gdzie nadal sprawował faktyczne rządy jako regent. Po bezpotomnej śmierci kuzyna w 1823 r. został księciem Oldenburga, przyjmując imię Piotra I. Zmarł 21 V 1829 r. w Wiesbaden i spoczął w mauzoleum książęcym na cmentarzu Gertrudenfriedhof w Oldenburgu. Żoną Piotra I została 26 VI 1781 r. w zamku Etupes: Fryderyka Elżbieta Amalia Była ona córką Fryderyka II Eugeniusza, księcia Wirtembergii, oraz jego żony Fryderyki Zofii Doroty, córki Fryderyka Wilhelma, margrabiego brandenburskiego. Urodziła się 27 VII 1765 r. w Treptow, a zmarła 24 XI 1785 r. na zamku w Eutin (Holsztyn) i spoczęła w mauzoleum książęcym na cmentarzu Gertrudenfriedhof w Oldenburgu. Potomstwo {(a) (b)}: (a) Paweł Fryderyk August (ur. Rastede 13 VII 1783, zm. Oldenburg 27 II 1853). Książę, a od 1829 r. wielki książę Oldenburga. 24 VII 1817 r. w Schaumburgu poślubił Adelajdę (ur. Schaumburg 23 II 1800, zm. Oldenburg 13 IX 1820), córkę Wiktora II, księcia Anhlatu na Bernburgu-Schaumburgu-Hoym, z którą miał potomstwo. Drugą jego żoną została 24 VI 1825 r. w Schaumburgu Ida (ur. Schaumburg 10 III 1804, zm. Oldenburg 31 III 1828), siostra pierwszej żony (z którą miał syna), a trzecią żoną Augusta została 5 V 1831 r. w Wiedniu księżniczka szwedzka Cecylia, córka Gustawa IV Adolfa (zob. s. 198 w jego biogr.), z którą także dochował się kilkorga dzieci. Jego potomkowie panowali w Wielkim Księstwie Oldenburga do proklamacji republiki w 1918 r. (linia istnieje do dziś). 191
(b) KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI Piotr Fryderyk Jerzy (ur. Oldenburg 9 V 1784, zm. Twer, Rosja 27 XII 1812). 3 VIII 1809 r. w pałacu Peterhof pod Petersburgiem poślubił Katarzynę Pawłowną (ur. Petersburg 21 V 1788, zm. Stuttgart 9 I 1819), córkę Pawła I, cesarza Rosji, i miał z nią potomstwo, wygasłe w linii męskiej w połowie ubiegłego wieku. Wdowa po nim wyszła powtórnie za mąż w 1816 r. za Wilhelma I, króla Wirtembergii. ADOLF FRYDERYK Urodził się 3 [14] V 1710 r. w zamku Gottorp (Gottorf) w Szlezwiku. Po śmierci starszego brata Karola Augusta w 1727 r. uzyskał godność księcia-biskupa Lubeki. 23 VI [4 VII] 1743 r. w Sztokholmie został wybrany następcą tronu (kronprinsa) Szwecji, a 15 XII 1750 r. przekazał godność biskupa Lubeki swojemu młodszemu bratu Fryderykowi Augustowi. Po śmierci Fryderyka I Heskiego 25 III [4 IV] 1751 r. wstąpił na szwedzki tron. Koronacja Adolfa Fryderyka miała miejsce 26 XI [7 XII] tegoż roku w kościele św. Mikołaja (Wielkim Kościele Storkyrkan) w Sztokholmie, a dokonał jej arcybiskup uppsalski Henryk Benzelius. Żoną Adolfa Fryderyka została poślubiona per procura 17 VII 1744 r. na zamku w Berlinie i osobiście 29 VIII tego roku w pałacu Drottningholm pod Sztokholmem: Ludwika Ulryka Była ona córką Fryderyka Wilhelma I, króla Prus z dynastii Hohenzollernów, i jego żony Zofii Doroty, córki Jerzego I Ludwika, króla Wielkiej Brytanii i Hanoweru. Urodziła się 24 VII 1720 r. na zamku w Berlinie i w 1740 r. została koadiutorką opactwa w Kwedlinburgu. 26 XI [7 XII] 1751 r. w Storkyrkan w Sztokholmie została ukoronowana wspólnie z małżonkiem przez arcybiskupa Uppsali Henryka Benzeliusa. Zmarła 16 VII 1782 r. w zamku Svartsjö na jeziorze Melar nieopodal Sztokholmu. Została pochowana w nekropolii władców Szwecji w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan) w Sztokholmie. Potomstwo {1 5}: 1 Martwe dziecko Urodziło się w 1745 r. na zamku w Sztokholmie. 2 GUSTAW III (zob. s. 194). 3 KAROL XIII (zob. s. 200). 4 Fryderyk Adolf Urodził się 18 VII 1750 r. w pałacu Drottningholm nieopodal Sztokholmu. W 1762 r. został mianowany pułkownikiem armii 192
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP szwedzkiej, a w 1768 r. otrzymał awans do stopnia generałamajora. W r. 1772 król Gustaw III nadał mu tytuł księcia Östergötlandu, a w 1792 r. Fryderyk Adolf uzyskał rangę feldmarszałka. Zmarł 12 XII 1803 r. w Montpellier we Francji. Ciało księcia po sprowadzeniu do Sztokholmu złożono w nekropolii królewskiej w kościele Riddarholmskyrkan. Fryderyk Adolf miał naturalną córkę Zofię Fryderykę ze swoją oficjalną metresą Zofią (Anną Stiną) Hagman (ur. Eskilstuna 31 XII 1758, zm. Sztokholm 6 V 1826), tancerką Baletu Królewskiego i aktorką Teatru Królewskiego (Opery Królewskiej) w Sztokholmie, córką gajowego z Södermanlandu. 5 Zofia Albertyna Na świat przyszła 8 X 1753 r. w Sztokholmie. W 1767 r. została mianowana koadiutorką opactwa w Kwedlinburgu. W r. 1785 lub 1786 wydała na świat córkę ze związku z Fryderykiem Wilhelmem, księciem von Hessenstein, naturalnym synem króla Fryderyka I Heskiego (zob. s. 182 w jego biogr.). Celem zatuszowania skandalu w 1787 r. księżniczkę wysłano do Kwedlinburga, gdzie objęła tradycyjnie godność przeoryszy i pozostała przez następne trzy lata; w 1790 r. powróciła na stałe do ojczyzny. W 1803 r. opactwo kwedlinburskie uległo sekularyzacji i Albertyna przestała być księżną-opatką. Zmarła 17 III 1823 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i została pochowana w Riddarholmskyrkan. ADOLF FRYDERYK Zmarł 12 II 1771 r. w zamku królewskim w Sztokholmie na atak serca wywołany przejedzeniem. Został pochowany w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan) w Sztokholmie. Jego następcą na szwedzkim tronie został najstarszy syn Gustaw. 193
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI GUSTAW III O J C I E C: Adolf Fryderyk (zob. s. 187). M A T K A: Ludwika Ulryka pruska (zob. s. 192 w biogr. Adolfa Fryderyka). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 192 w biogr. Adolfa Fryderyka. GUSTAW III Na świat przyszedł 13 [24] I 1746 r. na zamku królewskim w Sztokholmie. Od intronizacji Adolfa Fryderyka 25 III [4 IV 1751 r. był następcą tronu szwedzkiego (kronprinsem), a po śmierci ojca 12 II 1771 r. został królem Szwecji. Koronacja odbyła się 29 V 1772 r. w kościele św. Mikołaja w Sztokholmie (zwanym potocznie Wielkim Kościołem, szw. Storkyrkan), a dokonał jej arcybiskup Uppsali Magnus Olai Beronius. Żoną Gustawa III została poślubiona per procura 1 X 1766 r. w zamku Christiansborg w Kopenhadze i osobiście 4 XI tegoż roku w Sztokholmie: Zofia Magdalena Była ona córką Fryderyka V, króla Danii i Norwegii z dynastii Oldenburgów, oraz jego pierwszej żony Ludwiki, córki Jerzego II Augusta, króla Wielkiej Brytanii i Hanoweru. Urodziła się 3 VII 1746 r. w zamku Christiansborg w Kopenhadze. Po wstąpieniu męża na tron została wspólnie z nim ukoronowana przez arcybiskupa Magnusa Beroniusa 29 V 1772 r. Zmarła 21 VIII 1813 r. w zamku Ulriksdal w Sztokholmie i spoczęła u boku małżonka w sztokholmskim Riddarholmskyrkan. Potomstwo {1 2}: 1 GUSTAW IV ADOLF (zob. s. 195). 2 Karol Gustaw Urodził się 25 VIII 1782 r. w pałacu Drottningholm pod Sztokholmem i otrzymał tytuł księcia Smålandii. Zmarł 23 III (cześć opracowań podaje dzień 25 III) 1783 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i został pochowany w Riddarholmskyrkan. 194
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP GUSTAW III Został śmiertelnie postrzelony 16 III 1792 r. podczas balu maskowego w Operze Królewskiej w Sztokholmie i zmarł 29 III tego roku w sztokholmskim zamku królewskim. Ciało Gustawa złożono w podziemiach kościoła na wyspie Riddarholmen (szw. Riddarholmskyrkan) w Sztokholmie, stanowiącym od czasów Folkungów nekropolię szwedzkich włacdów. Na tron wstąpił jego syn Gustaw Adolf. GUSTAW IV ADOLF O J C I E C: Gustaw III (zob. s. 194). M A T K A: Zofia Magdalena duńska (zob. s. 194 w biogr. Gustawa III). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 194 w biogr. Gustawa III. GUSTAW IV ADOLF Wedle szeroko rozpowszechnionych, acz niepotwierdzonych informacji, był owocem pozamałżeńskiego związku królowej Zofii Magdaleny i hrabiego Adolfa Fryderyka Munck af Fulkila (ur. 1749, zm. 1831). Urodził się 1 XI 1778 r. na zamku królewskim w Sztokholmie. Od urodzenia nosił tytuł kronprinsa Szwecji, a na tron wstąpił po niespodziewanej śmierci ojca 29 III 1792 r. Do momentu osiągnięcia pełnoletniości 1 XI 1796 r. pozostawał pod regencją stryja, księcia Södermanlandu, późniejszego Karola XIII. Koronacja Gustawa Adolfa miała miejsce 3 IV 1800 r. w katedrze w Norrköping (Östergötland), a dokonał jej arcybiskup uppsalski Uno von Troil. Żoną Gustawa IV Adolfa została poślubiona per procura 6 X 1797 r. w Stralsundzie i osobiście 31 X tego roku w kaplicy zamkowej w Sztokholmie: Fryderyka Dorota Wilhelmina Była ona córką Karola Ludwika, księcia-następcy Badenii wywodzącego się z dynastii Zähringen, oraz jego żony Fryderyki Ama- 195
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI lii, córki Ludwika IX, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Urodziła się 12 III 1781 r. na zamku w Karlsruhe (Badenia). 3 IV 1800 r. wspólnie z małżonkiem została ukoronowana w katedrze w Norrköping (Östergötland) przez arcybiskupa Uno von Troil. Po abdykacji Gustawa Adolfa wraz z rodziną opuściła na zawsze Szwecję i przeniosła się do rodzinnej Badenii. 17 II 1812 r. orzeczono separację Fryderyki i Gustawa Adolfa i od tego czasu królowa podróżowała po Europie. Zmarła wskutek choroby serca 25 IX 1826 r. w Lozannie (Szwajcaria) i została pochowana w kryptach rodzinnych w podziemiach kolegiaty św. Michała w Pforzheim. Potomstwo {1 5}: 1 Gustaw Urodził się 9 XI 1799 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i od urodzenia nosił tytuł następcy tronu (kronprinsa) Szwecji. Po detronizacji ojca w 1809 r., pozbawiony dziedzictwa, wraz z rodziną wyemigrował do Badenii. W 1816 r. przyjął tytuł hrabiego Itterburga, a w 1824 r. przeniósł się do Wiednia i wstąpił do armii austriackiej. W 1827 r. uzyskał stopień podpułkownika, w 1829 r. awansował na generała-majora, a w 1836 r. został feldamarszałkiem-lejtnantem. Wobec protestów Karola XIV Jana na posługiwanie się przez Gustawa tytułem księcia szwedzkiego, 5 V 1829 r. otrzymał on od cesarza austriackiego Franciszka I tytuł książę Waza (Prinz von Wasa). Zmarł 4 VIII 1877 r. w zamku Pillnitz nieopodal Drezna (Saksonia) i spoczął w krypcie Oldenburgów w Eutin (Holsztyn). Na polecenie Oskara II w 1884 r. prochy Gustawa, jego ojca i synka przewieziono do Sztokholmu i złożono w nekropolii królewskiej w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan). Żoną księcia Gustawa została 9 XI (XII?) 1830 r. w Karlsruhe (Badenia): Ludwika Amalia Stefania Była ona kuzynką swego małżonka, córką Karola Ludwika Fryderyka, wielkiego księcia Badenii z dynastii Zähringen, oraz jego żony Stefanii Ludwiki Adriany, córki Klaudiusza de Beauharnais, 2. hrabiego des Roches-Baritaud, adoptowanej córki Napoleona I, cesarza Francuzów. Urodziła się 5 VI 1811 r. w Schwetzingen (Badenia), zmarła natomiast 19 VII 1854 r. w Karlsruhe i została pochowana w książęcej kaplicy grobowej (Fürstliche Grabkapelle) tamże. Potomstwo {(i) (ii)}: 196
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP (i) Ludwik Urodzony 3 III, zmarł 7 III 1832 r. w Wiedniu. W 1884 r. jego prochy wraz ze szczątkami ojca przewieziono do Sztokholmu i na polecenie Oskara II złożono w Riddarholmskyrkan. (ii) Karolina Fryderyka Franciszka Stefania Amalia Cecylia (Karola) Urodziła się 5 VIII 1833 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. W 1852 r., wbrew woli ojca, przyjęła wyznanie katolickie, a 18 VI następnego roku w Dreźnie wyszła za mąż za Fryderyka Augusta Alberta Antoniego Ferdynanda Józefa Karola Marię Baptystę Nepomucena Wilhelma Ksawerego Jerzego Fidelisa, króla Saksonii od 1873 r. (ur. Drezno 23 IV 1828, zm. zamek Sybillenort 19 VI 1902), syna Jana Nepomucena Marii Józefa Antoniego Ksawerego Wincentego Alojzego Franciszka de Paula Stanisława Bernarda Pawła Feliksa Damazego, króla Saksonii z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Amalii Augusty, córki Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii. Małżeństwo to było bezdzietne. Królowa Karola zmarła 15 XII 1907 r. w Dreźnie i znalazła spoczynek w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w tamtejszym kościele dworskim (Hofkirche). 2 Zofia Wilhelmina Urodziła się 21 V 1801 r. na zamku królewskim w Sztokholmie. Po abdykacji ojca wraz z rodziną wyjechała na zawsze ze Szwecji i osiadła wraz z matką u jej rodziny w Badenii. 25 VII 1819 r. Karlsruhe poślubiła swojego kuzyna Karola Leopolda Fryderyka, wielkiego księcia Badenii od 1830 r. (ur. Karlsruhe 29 VIII 1790, zm. tamże 24 IV 1852), syna Karola Fryderyka, wielkiego księcia Badenii z dynastii Zähringen, i jego pierwszej żony Karoliny Ludwiki, córki Ludwika VIII, landgrafa heskiego na Darmstadcie. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Aleksandryna Ludwika Amalia Fryderyka Elżbieta Zofia (ur. 1820, zm. 1904); w 1842 r. poślubiła Ernesta II Augusta Karola Jana Leopolda Aleksandra Edwarda, księcia saskiego na Koburgu-Gotha (Sachsen-Coburg-Gotha) (ur. 1818, zm. 1893). 2 Ludwik Karol Fryderyk Leopold (ur. i zm. 1822). 3 Ludwik II, wielki książę Badenii (ur. 1824, zm. 1858). 4 Fryderyk I Wilhelm Ludwik, wielki książę Badenii (ur. 1826, zm. 1907); w 1856 r. poślubił Ludwikę Marię Elżbietę (ur. 197
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI 1838, zm. 1923), córkę Wilhelma I, króla Prus i cesarza niemieckiego, z którą miał dwóch synów oraz córkę Wiktorię, od 1881 r. żonę króla GUSTAWA V (zob s. 222 w jego biogr.). 5 Ludwik Wilhelm August, generał armii pruskiej (ur. 1829, zm. 1897); w 1863 r. poślubił Marię, księżniczkę Romanowską (ur. 1841, zm. 1914), córkę Maksymiliana de Beauharnais, 3. księcia Leuchtenbergu, i miał z nią potomstwo. 6 Karol Fryderyk Gustaw Wilhelm Maksymilian (ur. 1832, zm. 1906); w 1871 r. zawarł on morganatyczny związek małżeński z Rozalią Ludwiką, hrabiną von Rhena (ur. 1845, zm. 1908), córką Wilhelma, barona von Beust, i miał z nią syna. 7 Maria Amalia (ur. 1834, zm. 1899); w 1858 r. wyszła za mąż za Ernesta Leopolda Wiktora Karola Augusta Józefa Emicha, księcia zu Leiningen (ur. 1830, zm. 1904), z którym miała potomstwo. 8 Cecylia Augusta (po chrzcie prawosławnym Olga Fiodorowna) (ur. 1839, zm. 1891); w 1857 r. poślubiła Michała Mikołajewicza, wielkiego księcia rosyjskiego (ur. 1832, zm. 1909), i miała z nim potomstwo. Zofia Wilhelmina zmarła 6 VII 1865 r. na zamku w Karlsruhe (Badenia) i została pochowana w książęcej kaplicy grobowej (Fürstliche Grabkapelle) tamże. 3 Karol Gustaw Na świat przyszedł 2 XII 1802 r. w pałacu Drottningholm nieopodal Sztokholmu i w tym samym roku został mianowany wielkim księciem Finlandii. Zmarł 10 IX 1805 r. w pałacu Haga w Sztokholmie i spoczął w Riddarholmskyrkan tamże. 4 Amelia Maria Szarlotta Urodziła się 22 II 1805 r. na zamku królewskim w Sztokholmie. Po abdykacji ojca w marcu 1809 r. osiadła u rodziny matki w Badenii, a później wraz z młodszą siostrą i bratem Gustawem znalazła schronienie na dworze wiedeńskim. Zmarła 31 VIII 1853 r. w Wiedniu. 5 Cecylia Urodziła się 22 VI 1807 r. na zamku królewskim w Sztokholmie. Od 1809 r. przebywała wraz z rodziną w Badenii, a późnej wspólnie z Gustawem i Amelią osiadła na dworze cesarskim w Wiedniu. Tam też 5 V 1831 r. poślubiła swojego dalekiego kuzyna Augusta, wielkiego księcia Oldenburga od 1829 r. (szczegóły zob. s. 191 w biogr. Adolfa Fryderyka). Mieli razem troje dzieci: 198
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP 1 Aleksander Fryderyk Gustaw (ur. 1834, zm. 1835). 2 Mikołaj Fryderyk August (ur. 1836, zm. 1837). 3 Antoni Günther Fryderyk Elimar (ur. 1844, zm. 1895); w jego żoną została w 1876 r. (zawiązek o charakterze morganatycznym) Natalia, baronówna Vogel von Friesenhof (ur. 1854, zm. 1937), w 1896 r. kreowana hrabiną von Welsburg, z którą miał on potomstwo. Cecylia zmarła wskutek gorączki połogowej 27 lub 28 I 1844 r. na zamku w Oldenburgu i została pochowana w mauzoleum książęcym na cmentarzu Gertrudenfriedhof w Oldenburgu. Gustaw IV Adolf pozostawił także naturalnego syna: z Marią Schlegel (Schweigen): 1 Adolf Gustafsson (ur. ok. 1820, zm. 1900). GUSTAW IV ADOLF 13 III 1809 r. został aresztowany i osadzony w zamku Gripsholm w Mariefred nad jeziorem Melar (Mälaren), gdzie 29 III podpisał akt abdykacji. 19 V 1809 r. riksdag ogłosił, że nie tylko sam Gustaw, ale także jego potomkowie zostają odsunięci od tronu, a 24 XII ekskról opuścił na zawsze Szwecję. Na wygnaniu posługiwał się tytułami hrabiego von Gottorp oraz księcia von Holstein-Eutin; ostatecznie osiadł w Sankt Gallen w Szwajcarii jako pułkownik G.A. Gustafsson. Zmarł na udar mózgu 7 II 1837 r. w Sankt Gallen, a 28 II jego sarkofag umieszczono w zamku Eichhorn na Morawach, należącym do księcia Gustawa Wazy. Na polecenie Oskara II w 1884 r. szczątki Gustawa IV Adolfa wraz z prochami jego syna i wnuka przewieziono do Szwecji i złożono w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan) w Sztokholmie. Na tron szwedzki powołano Karola, księcia Södermanlandu. 199
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI KAROL XIII O J C I E C: Adolf Fryderyk (zob. s. 187). M A T K A: Ludwika Ulryka pruska (zob. s. 192 w biogr. Adolfa Fryderyka). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 192 w biogr. Adolfa Fryderyka. KAROL XIII Urodził się 7 X 1748 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i już kilka dni po narodzinach został mianowany wielkim admirałem (storamiral). 11 IX 1772 r. uzyskał z nominacji Gustawa III tytuł księcia Södermanlandu (Sudermanii). Po przedwczesnej śmierci starszego brata 29 III 1792 r. został regentem Szwecji w imieniu Gustawa IV Adolfa; funkcję tę sprawował do 1 XI 1796 r., kiedy to bratanek oficjalnie osiągnął pełnoletność. Po abdykacji Gustawa IV Adolfa i odsunięciu od tronu jego potomków, 5 VI 1809 r. został wybrany królem, a w dniu następnym podpisał uchwaloną przez riksdag konstytucję. Koronacja Karola XIII miała miejsce 27 (lub 29) VI 1809 r. w sztokholmskim kościele św. Mikołaja (Storkyrkan). Na mocy zawartego 17 IX 1809 r. pokoju z Rosją przekazał Aleksandrowi I Finlandię. 4 XI 1814 r. został proklamowany królem Norwegii pod imieniem Karola II (por. s. 106 w biogr. Karola II Knutssona), początkując trwającą blisko stulecie unię szwedzko-norweską. Żoną Karola XIII została 7 VII 1774 r. w kaplicy zamkowej na zamku królewskim Sztokholmie: Jadwiga Elżbieta Szarlotta Była ona jego siostrą stryjeczną, córką Fryderyka Augusta I, księcia Oldenburga (zob. s. 188 biogr. w Adolfa Fryderyka). Urodziła się 22 III 1759 r. na zamku w Eutin (Holsztyn). 27 (lub 29) VI 1809 r. w kościele św. Mikołaja (Storkyrkan) w Sztokholmie została wraz z małżonkiem koronowana na królową-małżonkę Szwecji, a od 4 XI 1814 r. była także królową-małżonką Norwegii (niekoronowana). Zmarła nagle 20 VI 1818 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i została pochowana obok męża w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan). 200
DYNASTIA HOLSTEIN-GOTTORP Potomstwo {1 2}: 1 Ludwika Jadwiga Urodziła się 2 VII 1797 r. i zmarła tego samego dnia. 2 Karol Adolf Urodził się 3 lub 4 VII 1798 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i na chrzcie otrzymał tytuł księcia Värmlandu. Zmarł 10 VII 1798 r. w zamku sztokholmskim i spoczął w Riddarholmskyrkan. Karol XIII adoptował dwóch synów: 1 Karol August Urodził się 9 VII 1768 r. na zamku Augustenburg (Augustenborg) w Szlezwiku jako Chrystian August, trzeci w kolejności syn Fryderyka Chrystiana I, księcia holsztyńskiego na Sonderburgu- Augustenburgu (Schlezwig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg), potomka jednej z bocznych linii dynastii Oldenburgów, i jego żony Szarlotty Amelii Wilhelminy, córki Fryderyka Karola, księcia holsztyńskiego na Sonderburgu-Plön, także potomka dynastii oldenburskiej. Od 1786 r. służył w armii duńskiej, gdzie w 1790 r. uzyskał stopień generała-majora. W 1803 r. został powołany na stanowisko naczelnego dowódcy sił zbrojnych Królestwa Norwegii (wówczas połączonego unią z Danią), a 24 VIII 1807 r. otrzymał godność norweskiego wicekróla. Bezdzietny Karol XIII adoptował go po wstąpieniu na tron w 1809 r.; książę zmienił wówczas imię Karol August, a 24 I 1810 r. w Sztokholmie został uznany przez riksdag następcą szwedzkiego tronu. Zmarł nagle 28 V 1810 r. w Kvidinge (Skania) i został pochowany w Riddarholmskyrkan w Sztokholmie; przyczyną śmierci księcia był atak serca, jednak powszechnie uważano, że został on otruty przez zwolenników obalonego Gustawa IV Adolfa. 2 KAROL XIV JAN (zob. s. 205). Karol XIII pozostawił również naturalnego syna: z Krystyną Augustą (ur. 1754, zm. 1846), córką Karola von Fersen, żoną Fryderyka Adolfa, hrabiego Löwenhielm, kanclerza dworu królewskiego (z którym potomstwo): 1 Karol Aksel Urodził się 3 XI 1772 r. w Sztokholmie. Został oficjalnie uznany przez małżonka swojej matki i nosił jego nazwisko. Od młodości służył w armii szwedzkiej, w 1797 r. uzyskał stopień majora, a w 1808 r. podpułkownika. W 1810 r. został członkiem przybocznej rady następcy tronu Karola Jana, posłował także na obce dwory (m.in. do St Petersburga), a w 1814 r. 201
KRÓLEWSKIE RODY SZWECJI reprezentował Szwecję na Kongresie Wiedeńskim. W tym samym roku otrzymał awans do stopnia generała-majora, a w 1815 r. awansowano go na generała-lejtnanta. W 1819 r. uzyskał stanowisko przewodniczącego szwedzkiego Kolegium Wojny (Krigskollegium), a od 1832 r. zasiadał w Radzie Państwa (Riksradzie). Zmarł 9 VI 1861 r. w Sztokholmie. Był dwukrotnie żonaty: od 1816 r. z Ebbą Augustą Zofią baronówną De Geer oraz (od 1826 r.) z Ludwiką Henryką Renatą Augustą (ur. 7 III 1783, zm. 20 V 1859), córką Jana Karola Henryka von Schönburg- Wechselburg i jego żony Julii Eleonory Augusty von Lüttichau, zamężną poprzednio z Gustawem von Düben. KAROL XIII Zmarł 5 II 1818 r. na zamku królewskim w Sztokholmie i został pochowany w Riddarholmskyrkan. Na szwedzki tron wstąpił jego adoptowany syn Karol Jan, początkując trwające do dziś panowanie dynastii Bernadotte. 202