Czynniki chemiczne oceń zagroŝenia Zapobiegaj wypadkom i chorobom zawodowym LISTA KONTROLNA DLA MAŁYCH FIRM BRANśY MEBLARSKIEJ JAK KORZYSTAĆ Z LISTY 1. Przeczytaj pytania. 2. Zaznacz odpowiedzi w odpowiednich rubrykach. 3. W przypadku zakreślenia odpowiedzi NIE( lub TAK w pkt. nr 5 i 17), odczytaj propozycje działań. 4. Po wdroŝeniu działań dokonaj oceny ryzyka dla czynników chemicznych, zgodnie z: Uproszczoną metodologią oceny zagroŝenia, wypadkiem, poŝarem lub wybuchem... opracowaną przez Health & Safety Executive - Instytut Nadzoru BHP w skrócie nazywanej ( COSSH Essentials). Lp. Pytanie / problem Tak Nie Nie 1. Czy stosujesz w procesie produkcji mebli czynniki chemiczne? 2 Czy czynniki chemiczne występujące podczas pracy stale lub okresowo zostały zidentyfikowane i zinwentaryzowane? - czy jest spis substancji / mieszanin chemicznych sklasyfikowanych jako niebezpieczne (magazynowanych, stosowanych, powstających, odpadowych)? 3 Czy oryginalne opakowania niebezpiecznych czynników chemicznych są oznakowane na etykiecie w języku polskim m.in. nazwą, znakiem graficznym (piktogramem) i słownym opisem stwarzanego zagroŝenia? 4 Czy po przelaniu substancji lub mieszaniny do innych pojemników (nieoryginalnych) opisano je taką samą nazwą jak na etykiecie opakowania oryginalnego? 5 Czy zbiorniki/ pojemniki napełniane są naprzemiennie róŝnymi chemikaliami- jeŝeli tak, to: - czy dokonywane jest sprawdzanie stopnia oczyszczenia zbiorników / pojemników, przed ich powtórnym napełnieniem inną mieszaniną? 6 Czy uzyskano od dostawcy aktualne karty charakterystyki dla wszystkich niebezpiecznych czynników chemicznych, które mogą znajdować się na stanowiskach pracy, a jeśli to konieczne, czy dostępne są wystarczające i odpowiednie informacje dotyczące niebezpiecznych środków chemicznych nieposiadających kart (odpady, produkty pośrednie itd.)? 7 Czy rozpoznano proces technologiczny w zakresie moŝliwości powstawania i wydzielania się substancji Gdy odpowiedź negatywna odstąp od dalszej oceny Sporządzić spis zmagazynowanych oraz uŝytkowanych w zakładzie substancji i mieszanin chemicznych. Po otrzymaniu dostawy sprawdzać etykietę na opakowaniu. W przypadku braku etykiety w języku polskim zwrócić się do dystrybutora o uzupełnienie. Nie usuwać oryginalnych etykiet. Oznakować pojemniki i zbiorniki robocze zgodnie z oznakowaniem oryginalnym, co najmniej nazwą i piktogramem z interpretacją słowną znaku. Zapewnić odpowiednią ilość odrębnych pojemników i zbiorników w celu wyeliminowania naprzemiennego ich napełniania. JeŜeli ze względów technologicznych jest to niemoŝliwe, opracować szczegółową procedurę oczyszczania i sprawdzania stopnia czystości zbiorników/pojemników. Uzyskać od dostawcy karty charakterystyk lub informacje o produktach dla których nie jest wymagana karta charakterystyki oraz sporządzić informacje dla pracowników. Dokonać rozeznania procesu technologicznego pod względem emisji
stwarzających zagroŝenie dla pracownika? 8 Czy niebezpieczne czynniki chemiczne przechowuje się w specjalnych pomieszczeniach zamkniętych, zaleŝnie od klasy ryzyka i odpowiednio oddzielone (odległość lub odpowiednia przegroda) od środków, których z nimi przechowywać nie wolno lub mogących powodować niebezpieczne reakcje? 9 Czy w magazynie jest zapewniona skuteczna wentylacja grawitacyjna, a jeśli to konieczne równieŝ wentylacja mechaniczna lub awaryjna, zgodnie wymogami przepisów i informacjami zawartymi w kartach charakterystyki? 10 Czy w obszarach przechowywania, stosowania i produkcji jest moŝliwe gromadzenie i usuwanie wycieków lub rozlanych niebezpiecznych czynników chemicznych do bezpiecznych pojemników lub na tzw. tace przeciwrozlewowe; czy istnieją specjalne środki do neutralizacji i usuwania rozlanych czynników lub usuwania wycieków; czy istnieją odpowiednie instrukcje? 11 Czy wprowadzono zakaz stosowania niekontrolowanych" źródeł zapłonu w miejscach przechowywania łatwopalnych niebezpiecznych środków chemicznych, a zakaz jest przestrzegany i kontrolowany? 12 Czy opakowania zawierające niebezpieczne środki chemiczne mają wystarczającą odporność fizyczną oraz chemiczną i czy nie są na nich widoczne Ŝadne ślady uderzeń, rozcięć lub odkształceń? 13 Czy unika się ręcznego przelewania środków chemicznych z otwartych pojemników? 14 Czy do transportu (ręcznego i mechanicznego) zastosowano sprzęt pomocniczy lub wyposaŝenie gwarantujące stabilne zamocowanie, zabezpieczające przed uszkodzeniem; czy opracowano i wdroŝono instrukcje transportu ręcznego / mechanicznego? 15 Czy ilość niebezpiecznego czynnika chemicznego przechowywana na stanowisku / w pomieszczeniu pracy, nie przekracza ilości technologicznej dla jednej zmiany roboczej? 16 Czy zastosowano ochronę przed gromadzeniem się ładunku elektrostatycznego podczas przelewania cieczy łatwopalnych; czy kontrolowana jest okresowo skuteczność zastosowanej instalacji odprowadzającej ładunki elektrostatyczne. substancji chemicznych informacje od producenta, technologów Sprawdzić dostosowanie magazynu do rodzaju przechowywanych środków i zgodnie z informacjami zawartymi w kartach charakterystyki ( informacjach dla produktów nie wymagających karty charakterystyki). Wykonać odpowiednią wentylację, zapewnić odpowiednią krotność wymiany powietrza w magazynie zamkniętym i sprawdzać jej efektywność. Zapewnić odpowiednie pojemniki na zebrane wycieki; zbiorniki i aparaty technologiczne posadowić w wannach (tacach) zbierających wyciekające chemikalia; zapewnić środki neutralizujące; opracować i wdroŝyć procedury postępowania, zgodnie z informacjami zawartymi w kartach charakterystyki i przepisami ochrony środowiska [ 8 ]. Wprowadzić zakaz uŝywania otwartego ognia oraz innych źródeł zapłonu. Kontrolować stan opakowań, a uszkodzone wymienić na nowe tego samego typu / atestowane lub odpowiednie dla danego środka chemicznego. WyposaŜyć stanowiska w urządzenia do przelewania, np. pompy, dozowniki Zapewnić sprzęt pomocniczy lub urządzenia transportowe, albo zmienić system dostarczania chemikaliów na stanowisko pracy (np. rurociąg, pompa dozująca). Wydać odpowiednie instrukcje i zapoznać z nimi pracowników. Zapewnić magazyny podręczne. Wykonać instalację do odprowadzania ładunków elektrostatycznych, np. stałe przewody połączone z pojemnikiem lub jego obudową, końcówki zaciskowe (klemy) przewodów instalacji odprowadzającej ładunki, umoŝliwiające podpięcie przenośnych
17 Czy stosowane, magazynowane lub wydzielające się substancje / mieszaniny chemiczne powodują moŝliwość powstania atmosfery wybuchowej: pyłu, gazu? 18 Czy dokonano oceny ryzyka wystąpienia atmosfery wybuchowej? 19 Czy sporządzono dokument zabezpieczenia stanowiska pracy przed wybuchem? 20 Czy dokonano oznaczenia strefa zagroŝonych wystąpieniem atmosfery wybuchowej? 21 Czy narzędzia i urządzenia stosowane w obszarach zagroŝonych wybuchem spełniają wymagania dyrektywy ATEX do pracy w takich atmosferach? 22 Czy pracownicy zostali wyposaŝeni w obuwie i odzieŝ roboczą posiadające właściwości antyelektrostatyczne? 23 Czy instalacja elektryczna uŝywana w miejscach zagroŝonych wybuchem jest w wykonaniu antywybuchowym? 24 Czy na drzwiach prowadzących do pomieszczeń pracy, gdzie moŝe wystąpić atmosfera wybuchowa, umieszczono stosowny znak ostrzegawczy? 25 Czy instalacje elektryczne wykonane są w sposób zapewniający odporność na działanie chemikaliów; czy corocznie sprawdzana jest skuteczność działania zastosowanej ochrony przed poraŝeniem prądem elektrycznym? 26 Czy urządzenia, osprzęt i instalacje technologiczne zostały dobrane w sposób gwarantujący ich odporność na działanie chemikaliów, czy ich stan techniczny jest okresowo kontrolowany? 27 Czy pokrycia ścian, sufitów i posadzek oraz podesty robocze i zabezpieczenia kanałów pojemników; wykonywanie okresowych badań i pomiarów skuteczności działania w/w instalacji. JeŜeli odpowiedź TAK, to przejść do następnego pytania, jeŝeli odpowiedź NIE to przejść do pytania 26. Dokonać oceny ryzyka wystąpienia atmosfery wybuchowej? [6] Sporządzić dokument zabezpieczenia stanowiska przed wybuchem? [6] Oznaczyć strefy zagroŝenia wystąpieniem atmosfery wybuchowej zgodnie z wyznaczonymi strefami ocena ryzyka wystąpienia atmosfery wybuchowej i dokument zabezpieczenia stanowiska przed wybuchem. Sprawdzić narzędzia i urządzenia pracujące w strefie zagroŝonej wystąpieniem atmosfery wybuchowe, czy posiadają dokumenty deklarujące moŝliwość ich pracy w takich miejscach i czy posiadają oznaczenie Ex w sześciokącie oraz stosowne oznaczenie kodowe, informujące o moŝliwości pracy w takich atmosferach Zapewnić pracownikom obuwie i odzieŝ roboczą odprowadzające ładunki elektrostatyczne wyposaŝenie to powinno posiadać stosowne deklaracje Dostosować instalację elektryczną do skuteczności działania Umieścić na drzwiach trójkątny Ŝółty znak z napisem EX i czarną obwódką Dostosować instalację, sprawdzać jej stan techniczny i skuteczność działania. Dostosować urządzenia, osprzęt i instalacje technologiczne do właściwości chemikaliów; sprawdzać okresowo ich stan techniczny (w ustalonych czasookresach); poddawać okresowej konserwacji w sposób zaplanowany. Pokryć ściany, sufity, posadzki powłokami chemoodpornymi.
technologicznych są odporne na agresywne działanie chemikaliów; czy ich stan techniczny gwarantuje bezpieczeństwo? 28 Czy czynności, które mogą grozić uwolnieniem gazu, par, pyłów itd. niebezpiecznych czynników chemicznych, są wykonywane w układzie zamkniętym albo co najmniej w obszarach dobrze wentylowanych lub w instalacjach wyposaŝonych w wyciąg miejscowy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk lakierniczych? 29 Czy wprowadzono środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się czynników chemicznych niebezpiecznych na inne stanowiska pracy lub do innych pomieszczeń pracy? 30 Czy została zagwarantowana kontrola dostępu pracowników nieuprawnionych i osób z zewnątrz do obszarów przechowywania, przetwarzania, załadunku i rozładunku niebezpiecznych środków chemicznych? 31 Czy ustalono wykaz prac szczególnie niebezpiecznych, obejmujący prace z chemikaliami? Czy opracowano szczegółowe wymagania bhp przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych? 32 Czy pracownicy i inne osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy zostali we właściwy sposób poinformowani o ryzyku związanym z niebezpiecznymi środkami chemicznymi i przeszli odpowiednie szkolenie w zakresie stosowanych środków zapobiegawczych i ochronnych? 33 Czy istnieją pisemne instrukcje stanowiskowe, dotyczące wykonywania czynności z niebezpiecznymi środkami chemicznymi? 34 Czy istnieje instrukcja określająca sposób gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, zgodna z przepisami i czy jest Zakonserwować przed działaniem chemikaliów elementy konstrukcji (np. drewniane podesty, metalowe pokrycia kanałów technologicznych itp.). Okresowo kontrolować stan techniczny, zgodnie z ustalonym planem kontroli. Zastosować odpowiednie środki, zgodnie z przepisami i kartą charakterystyki [2, 5 ]. Podjąć działania zapobiegawcze np.: zapewnić hermetyzację procesu, przemieścić stanowiska niezwiązane z procesem technologicznym do innego pomieszczenia, rozdzielić ścianką działową pomieszczenie produkcyjne, wykonać szczelne drzwi pomiędzy pomieszczeniami, wykonać kurtynę powietrzną pomiędzy pomieszczeniami, w pomieszczeniach sąsiadujących zastosować wentylację mechaniczną nadciśnieniową. Oznakować strefy i pomieszczenia w sposób ustalony przepisami; zapewnić zamknięcia pomieszczeń uniemoŝliwiające dostęp osobom nieuprawnionym, a jednocześnie zapewniające moŝliwość swobodnego opuszczenia pomieszczenia przez obsługę; opracować instrukcje informowania osób/ firm zewnętrznych (np. serwis, usługi) o zagroŝeniach i sposobach ochrony. Ustalić wykaz, opracować procedury. Opracować instrukcje. Poinformować pracowników i inne osoby świadczące pracę oraz osoby/ firmy zewnętrzne (np. serwis, usługi) o zagroŝeniach i sposobach ochrony. Poddawać pracowników okresowym szkoleniom z zakresu bhp nie rzadziej niŝ raz w roku. Opracować i udostępnić pracownikom instrukcje. Opracować instrukcję gospodarki odpadami, wdroŝyć do stosowania.
kontrolowane jej przestrzeganie? 35 Czy wprowadzono odpowiednie zasady higieny osobistej (mycie rąk, zmiana odzieŝy, zakaz jedzenia, picia i palenia na stanowiskach pracy itd.), a ich stosowanie jest kontrolowane? 36 Czy istnieją instrukcje postępowania w sytuacjach awaryjnych na wypadek np. wycieku, zmieszania, poŝaru, wybuchu chemikaliów? 37 Czy w zakładowym wykazie środków ochrony indywidualnej uwzględniono środki niezbędne dla ograniczenia naraŝenia inhalacyjnego i kontaktowego z uwzględnieniem informacji zawartych w kartach charakterystyki; czy ustalone środki ochrony indywidualnej są na bieŝąco wydawane; czy jest kontrolowane ich odpowiednie stosowanie, przechowywanie i konserwacja? 38 Czy w pobliŝu miejsc stosowania i magazynowania chemikaliów o własnościach łatwopalnych są natryski ratunkowe do obmycia całego ciała i oddzielne natryski ratunkowe do płukania oczu. 39 Czy zapewniono pomieszczenia higieniczno-sanitarne dla pracowników i innych osób wykonujących pracę na rzecz pracodawcy; Czy w przypadku stosowania chemikaliów zakwalifikowanych jako toksyczne, draŝniące, uczulające, a takŝe chemikaliów pylących lub o nieprzyjemnym zapachu, wydzielono dla pracowników odrębne szatnie i jadalnie; Czy przed wejściem do jadalni są przedsionki umoŝliwiające pracownikom zdjęcie odzieŝy ochronnej oraz umywalki z bieŝącą, ciepłą wodą; Czy zapewniono miejsca i urządzenia do oczyszczania i suszenia odzieŝy ochronnej, obuwia i innych środków ochrony indywidualnej wymagających oczyszczenia. WdroŜyć odpowiednie zasady i zapisać je w instrukcjach stanowiskowych. Opracować instrukcję, wdroŝyć je do stosowania, przeprowadzać okresowe ćwiczenia pozorowane. Ustalić odpowiednie do zagroŝenia rodzaje ochron indywidualnych oraz odzieŝy ochronnej i obuwia; poinformować uŝytkowników o zasadach i sposobie ich stosowania, przechowywania i konserwacji; wydać do indywidualnego uŝytku ustalone środki i umoŝliwić ich wymianę w przypadku zniszczenia lub utraty cech ochronnych, przez cały czas wykonywania pracy. Zamontować odpowiednie natryski zgodnie z przepisami [ 2 ], kontrolować ich działanie. Zapewnić odpowiednie pomieszczenia i urządzenia, zgodnie z przepisami[ 2 ]. 1. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zmianami oraz z 2009 r. Nr 6, poz. 33), 2. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 108, poz. 690), 3. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 53, poz. 439), 4. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników słuŝących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 61, poz. 552), 5. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie karty charakterystyki (Dz. U. Nr 215, poz. 1588),
6. rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których moŝe wystąpić atmosfera wybuchowa (Dz. U. Nr 107, poz. 1004 ze zmianami z 2006 r. Nr 121, poz. 836), 7. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 oraz z 2008 r. Nr 203, poz.1275), 8. ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 ze zmianami oraz z 2009 r. Nr 18 poz. 97), 9. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 ze zmianami oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 462), 10. rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 ze zmianami oraz z 2007 r. Nr 196, poz. 1420). 11. rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak równieŝ dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE, Opracowanie: Tomasz Grausz - starszy inspektor pracy w OIP Olsztyn