Zwyczajny polski los. Mój pradziadek Aleksander Korkuć mieszkał w granicach pięciu róŝnych państw, chociaŝ nigdy nie wyjechał z rodzinnej wioski. Gdyby dodać róŝne okupacje tego terytorium to w ciągu jego Ŝycia władza róŝnych państw nad jego rodzinnym regionem zmieniała się dwunastokrotnie. Wileńska Ojczyzna Aleksander Korkuć urodził się w roku 1887 na Wileńszczyźnie. Wieś nazywa się Wojdaty. Była połoŝona 12 km od centrum Wilna. W 1912 roku po drugiej stronie przepływającej przez Wojdaty rzeki Waki, obok majątku Biała Waka zbudowano kościół, w którym były chrzczone wszystkie dzieci mojego pradziadka Kościół Parafialny w Białej Wace Wojdatach (stan obecny) Tam i w okolicach mieszkali prawie sami Polacy. W 1916 roku okupujący te ziemie Niemcy dokonali spisu ludności. Nie pozostawiał Ŝadnych wątpliwości. Na samej Wileńszczyźnie Polacy stanowili prawie 90 procent (89,8 %) ludności. We wsi mojego pradziadka jeszcze długo po jego śmierci nie było innej ludności niŝ tylko Polacy a i dzisiaj jest ich większość. Wtedy, na początku XX wieku, etnograf Edward Maliszewski pisał, Ŝe w okolicach Wilna odsetek Polaków jest taki sam co i w najbardziej polskich okolicach Królestwa Polskiego i Galicji Zachodniej. 1
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich Ŝycie Polaków w latach 1914-1989. Moi przodkowie mieszkali na Wileńszczyźnie od średniowiecza. W tej samej wsi urodził się ojciec mojego pradziadka Jan Korkuć (1865-1920) i jego dziadek Jerzy Korkuć. Dopiero mój tata urodził się poza Wileńszczyzną. Pradziadek Aleksander był jednym z dwóch synów Jana Korkucia. Jego młodszym bratem był Wincenty Korkuć (1890-1964). Pierwsza Wojna W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Państwa zaborcze stanęły naprzeciw siebie. Rosja była sprzymierzona z państwami Zachodu przeciw Austro-Węgrom i Niemcom. Wincenty Korkuć został zmobilizowany, wcielony do rosyjskiej armii i wysłany na front austriacko-niemiecki. W tym samym czasie mój prapradziadek ze strony mamy, Jan Buczek spod Przeworska, został zabrany do armii austriackiej i wysłany na front rosyjski. Czasami sobie myślę, Ŝe być moŝe gdzieś na tym froncie mogli do siebie strzelać dwaj moi bliscy przodkowie, przebrani w mundury obcych armii. Obaj trafili do niewoli. Jan Buczek do rosyjskiej. Wincenty Korkuć do niemieckiej lub austriackiej. MoŜe obaj nie mieli zbyt wielkiej chęci aby walczyć za cudzą sprawę? Niestety Jan Buczek do domu nigdy nie wrócił, wszelki ślad po nim zaginął. Więcej szczęścia miał Wincenty, który przeŝył wojnę. W 1916 roku przysłał pocztą do mojego pradziadka kartkę pocztową z fotografią przedstawiającą jego i jego kolegów Ŝołnierzy jeńców wojennych Fotografia z niewoli niemieckiej przysłana przez Wincentego Korkucia do mojego pradziadka Aleksandra w 1916 roku. Wincenty Korkuć stoi drugi od lewej. Pradziadka Aleksandra tez wzięli do armii rosyjskiej ale jego najpierw wysłano w głąb ówczesnej Rosji a nie na front. Jako Ŝołnierz trafił za góry Kaukazu do Erewania, który dzisiaj jest stolicą Armenii. Kuratorium Oświaty w Krakowie 31-156 Kraków, ul. Basztowa 22 tel.: 12/ 616 02 83 2
Po wojnie obaj bracia szczęśliwie wrócili do domu. Kiedy Niemcy podpisali kapitulację powoli musieli opuszczać zajmowane przez nich ziemie na wschodzie. Jednak od wschodu wkraczały za nimi wojska bolszewickie. Na Wileńszczyźnie powstały ochotnicze oddziały Wojska Polskiego nazywane najpierw Samoobroną Litwy i Białorusi, które od 1 stycznia 1919 r. musiały toczyć walki z bolszewikami a takŝe z Niemcami. Dowodził nimi gen. Władysław Wejtko. Polacy wyzwolili Wilno ale armia niemiecka wciąŝ ich oddzielała od regularnych jednostek Wojska Polskiego, które nie mogło udzielić im pomocy. Dlatego nie mając sił aby przeciwstawić się całej armii bolszewickiej polskie oddziały ochotnicze musiały wycofać się z Wilna właśnie w kierunku naszej wioski Wojdaty. W majątku Biała Waka, w pałacyku Łęskich 6 stycznia 1919 r. oddziały gen. Wejtki zostały formalnie rozwiązane. Wolna Polska JuŜ kilka miesięcy później, w kwietniu 1919 roku, Wojsko Polskie wypędziło bolszewików z Wileńszczyzny. W rodzinie jednak wkrótce nastał smutny czas bo w styczniu 1920 roku zmarł mój prapradziadek Jan Korkuć. Trochę dłuŝej od niego Ŝyła praprababcia Anna Korkuć z domu Rusowicz, po której mam drugie imię. Latem 1920 roku te tereny znowu zajęli bolszewicy. Od nich przejęli je Litwini, którzy uwaŝali Wilno za swoja stolicę ale nawet się nie mogli tutaj z nikim porozumieć w swoim języku, bo wszyscy dookoła mówili po polsku. W samym mieście stanowili tylko 2,6 procent mieszkańców. Dzięki zwycięstwu marszałka Piłsudskiego w wielkich bitwach pod Warszawą i nad Niemnem bolszewicy zostali pokonani i wyparci daleko na wschód. Jesienią 1920 roku Wileńszczyznę zajął gen. Lucjan śeligowski. Dowodził on oddziałami Wojska Polskiego, złoŝonego przede wszystkim z tutejszej ludności, w tym z byłych Ŝołnierzy dawnej samoobrony wileńskiej gen. Wejtki. śeligowski utworzył tutaj oddzielne państwo pod nazwą Litwa Środkowa. W 1922 roku przeprowadzono w nim wolne wybory. Większość mieszkańców opowiedziała się za przyłączeniem całej Wileńszczyzny do Polski. Dzięki temu cała rodzina mojego pradziadka mogła mieszkać w wolnej Polsce. Pradziadek Aleksander i jego Ŝona Genowefa, z domu Tarasewicz, mieli w pięciu synów i trzy córki. Najstarsza była Stanisława. Potem rodziły się kolejno: Maria, Jan, Józef, Regina, Wacław, Henryk, a najmłodszy był mój dziadek Wiktor, który urodził się w BoŜe Narodzenie roku 1933. W 1939 roku skończyły się normalne czasy. Niemcy i ZSRR zawarli pakt, w którym zaplanowali podzielenie Polski między siebie. 1 września 1939 roku od zachodu napadli na Polskę Niemcy, a 17 września od wschodu bolszewicy. Nie mieliśmy szans z nimi wygrać, tym bardziej Ŝe nie pomogli nam nasi sojusznicy z Zachodu. 3
Okupacje Wilno zajęli Sowieci ale juŝ 18 października 1939 roku przekazali ją Republice Litewskiej. Wojska litewskie wkroczyły do miasta. Wtedy mój dziadek po raz pierwszy musiał się uczyć w szkole języka litewskiego, którym nikt w okolicy się nie posługiwał. Ale rządy Litwinów trwały krótko. JuŜ w czerwcu 1940 roku całą Litwę zajęła Armia Czerwona i po raz kolejny zaczęła się okupacja sowiecka. Bolszewicy wywozili ze wschodniej Polski setki tysięcy ludzi do łagrów, na Syberię i do Kazachstanu. Z naszych okolic wywieźli w pierwszym rzędzie właściciela majątku Biała Waka Hilarego Łęskiego i członków jego rodziny. Niektórzy nie przeŝyli tej niewoli. Upamiętnia ich tablica wmurowana na kościele parafialnym juŝ w latach 90. XX wieku Tablica pamiątkowa umieszczona na zewnętrznych murach kościoła ku czci ofiar bolszewików z rodziny Łęskich i Lasockich. Stan obecny. W czerwcu 1941 roku Niemcy napadli na ZSRR i na Wileńszczyźnie zaczęła się okupacja niemiecka. W tym czasie Niemcy tak jak i ZSRR były państwem totalitarnym. Wszędzie gdzie się pojawili dokonywali nieludzkich zbrodni. W pierwszym rzędzie prześladowali śydów. M.in. rodzinę Gierszunów, którzy mieszkali w Wojdatach a z ktrórą był zaprzyjaźniony mój pradziadek. Niedaleko Wojdat w miejscowości Ponary Niemcy i policja litewska wymordowali dziesiątki tysięcy śydów ale teŝ wielu Polaków. Gdzieś w okolicach wsi przez jakiś czas ukrywał się syn Gierszunów, na którego mówiono Pimpka. On w domu pradziadka był potajemnie karmiony. Przychodził i później wracał do miejsca, w którym się ukrywał ale któregoś dnia i po nim ślad zaginął (być moŝe uciekł do partyzantów, a moŝe go zabili nie wiadomo). W latach 1943-1944 na Wileńszczyźnie powstały silne polskie oddziały partyzanckie Armii Krajowej. Z naszej rodziny najwcześniej w konspiracji został zaprzysięŝony starszy brat dziadka Wacław Korkuć. W Armii Krajowej miał pseudonim Szybki. 4
Był Ŝołnierzem 7 Wileńskiej Brygady AK dowodzonej przez por. Wilhelma Tupikowskiego - pseudonim Wilhelm. Później w AK znalazł się takŝe jego starszy brat Jan. Koniec nadziei W 1944 Wacław uczestniczył w róŝnych walkach AK z Niemcami. Polscy partyzanci walczyli o wyzwolenie Wilna. Nazwano to operacją Ostra Brama. Do walki przyłączyła się Armia Czerwona. Po walkach ulicznych Niemcy musieli się wycofać. Nad Wilnem zaczęły powiewać biało-czerwone flagi. Jednak Polacy cieszyli się z wyzwolenia tyko kilka dni. Bolszewicy podstępnie zaprosili dowódców wileńskiej Armii Krajowej na naradę wojenną, w czasie której Polacy zostali otoczeni i wywiezieni do sowieckich więzień. Jednocześnie zaczęli teŝ otaczać i rozbrajać tysiące polskich Ŝołnierzy AK oczekujących na swoich dowódców. Tych, których złapano wcielano do utworzonych z Polaków ale podporządkowanych ZSRR oddziałów gen. Berlinga, albo aresztowano i wysyłano do łagrów. Ostatecznie do armii Berlinga zostali wcieleni dwaj najstarsi synowie pradziadka Aleksandra: Jan i Józef. Wacław uciekł z miejsca, w którym sowieckie NKWD próbowało otoczyć jednostki AK. Liczył na to, Ŝe jak schowa broń i wróci do domu to nikt go we wsi nie znajdzie. Właśnie w tym czasie, jesienią 1944 roku fotograf zrobił we wsi przed domem zdjęcie, na którym jest pradziadek i prababcia oraz ich synowie Wacek, Henryk i najmłodszy Wiktor (mój dziadek) oraz córka Regina Przed domem rodzinnym jesień 1944 r. Siedzą: pradziadek Aleksander i prababcia Genowefa Korkuciowie. Stoją od lewej: Wacław, Regina. Henryk i Wiktor (mój dziadek) 5
Niestety zaraz potem, tuŝ przed wigilia w roku 1944 NKWD otoczyło cały dom pradziadka i aresztowało Wacława. Był przetrzymywany w nieludzkich warunkach w więzieniu w Wilnie. Rosjanie próbowali na nim wymusić przyznanie się do nie popełnionych czynów. W tym celu teŝ aresztowali pradziadka Aleksandra, pobili go i całego zakrwawionego pokazywali Wacławowi przez szybę, strasząc, ze jak się nie przyzna to zabiją nie tylko jego ale takŝe jego ojca. Potem pradziadka wypuścili a Wacław został wywieziony do łagrów w głębi ZSRR. Bez własnej ziemi Po 1944 roku Rosjanie ogłosili, Ŝe cała Wileńszczyzna ponownie i na wieki wieków została częścią ZSRR a Polacy powinni wyjeŝdŝać do Polski, której nowa wschodnia granica była na rzece Bug. Ludzie bali się komunizmu, tego Ŝe Sowieci będą zabierać ziemię do kołchozów. Wielu się wydawało Ŝe trzeba wyjechać bo tutaj będzie zbrodnicze rządy prowadził Stalin. W samym Wilnie zmuszano Polaków do wyjazdu z ojczystych stron. Nazywano to repatriacją co miało oznaczać powrót do Ojczyzny a przecieŝ Polacy z Wileńszczyzny tam mieli swoją polską ojczyznę, byli tam u siebie od wieków. W sumie po wojnie wyjechało stamtąd ponad 400 tys. Polaków. Wilno ogłoszono ponownie stolicą Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zaczęto tam sprowadzać Rosjan ale przede wszystkim Litwinów. Pradziadek Aleksander miał z rodziną nawet wyjechać w obce mu strony, gdzieś pod Radom, ale ostatecznie się na to nie zdecydował. W 1945 roku miał juŝ 58 lat, nie chciał zaczynać Ŝycia na nowo a poza tym uwaŝał, Ŝe syn Wacław musi mieć gdzie wrócić jeŝeli wypuszczą go z łagrów. Dlatego pozostał na rodzinnej ziemi. Jan i Józef po wojnie pozostali juŝ za Bugiem. Wacław został zwolniony z łagrów po dwóch latach w 1947 roku. Kiedy wrócił był tak wychudzony, Ŝe własna siostra go nie poznała na dworcu kolejowym. Wkrótce potwierdziły się najgorsze obawy. Bolszewicy zaczęli zabierać ludności ziemię i organizowali kołchozy. Kto nie chciał do nich przystąpić temu zabierano jego własność. Pradziadek nie chciał, dlatego z całego gospodarstwa został mu tylko dom z ogródkiem. Nie było jak z tego wyŝywić rodziny. Dzieci musiały szukać pracy w mieście a kiedy Henryk i Wiktor stali się dorośli od razu wzięto ich do wojska, do sowieckiej armii. Pradziadek zmarł 10 czerwca 1954 roku. Prababcia 24 grudnia 1957. Polskie dzieje Oboje spędzili Ŝycie na zamieszkanej przez Polaków Wileńszczyźnie. Kiedy się rodzili była to gubernia wileńska Imperium Rosyjskiego, potem istniało tam państwo Litwa Środkowa, następnie województwo wileńskie było częścią Rzeczypospolitej Polskiej, potem Republiki Litewskiej a w końcu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W końcu lat 50., po śmierci rodziców, większość rodzeństwa wyjechała za Bug w poszukiwaniu pracy i środków do Ŝycia. 6
W domu pradziadka i na Wileńszczyźnie pozostała jedynie córka pradziadka Aleksandra, Maria, ale z zabranej do kołchozu ziemi korzystać juŝ nie mogła. Taki zwyczajny polski los. Maria Anna Korkuć Bibliografia W czasie pisania pracy korzystałam następujących źródeł informacji: - Dzieje Kresów, opracowanie zbiorowe: Lidia Korczak i inni, Kraków 2006; - L. Tomaszewski, Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939-1945, Warszawa 2001; - relacja dziadka Wiktora Korkucia, - wiadomości uzyskane od mojego taty Macieja Korkucia, - relacja Wacława Korkucia spisana przez mojego tatę w 1983 roku, - wypisy z dokumentów i ksiąg parafialnych z Kościoła Nawrócenia Św. Pawła w Wojdatach; Załączniki fotograficzne Tablica na pamiątkowym kamieniu przed kościołem w Białej Wace - Wojdatach z 1913 roku 7
Napis nad głównym ołtarzem kościoła parafialnego w Białaj Wace-Wojdatach (stan obecny) Zrujnowany pałacyk Łęskich w Białej Wace Wojdatach. Stan obecny. 8
Pogrzeb pradziadka Aleksandra Korkucia czerwiec 1954 r. Grób moich prapradziadków Jana i Anny Korkuciów w Wojdatach. Stan obecny. 9
Zapalam znicze na grobie moich pradziadków Aleksandra i Genowefy Korkuciów. Wojdaty 2009 r. 10