MATERIAŁY PRASOWE Pierwszy nabór wniosków 15 czerwca 2012 r. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłosił pierwszy w Polsce nabór wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych w ramach I konkursu programu priorytetowego Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE). Dofinansowanie przeznaczone będzie na działania inwestycyjne oraz nieinwestycyjne (m.in. kampanie informacyjno-edukacyjne) związane z wdrażaniem elementów ISE na obszarach pilotażowych. Dokładna lista przedsięwzięć podlegających dofinansowaniu znajduje się w opisie programu (s. 2). Konkurs skierowany jest do: przedsiębiorców (dużych, średnich i małych), jednostek samorządu terytorialnego, uczelni, instytutów badawczych, Polskiej Akademii Nauk oraz tworzonych przez nią jednostek, którzy organizują w przestrzeniach pilotażowych przedsięwzięcia ISE. Formą dofinansowania będzie dotacja, której wysokość będzie uzależniona od rodzaju realizowanego działania oraz rodzaju beneficjenta. Dla działań przed- i porealizacyjnych (tzw. miękkich ) sięgać będzie 70% kosztów kwalifikowanych zaś dla działań inwestycyjnych, górny limit wyniesie odpowiednio od 30% dla dużych przedsiębiorstw do 50% dla małych i mikroprzedsiębiorstw, samorządów, uczelni i instytutów badawczych. Kwota środków przeznaczona na dofinansowanie przedsięwzięć w ramach tego konkursu wynosi 150 mln zł. Wnioski należy składać w dniach od 3 grudnia 2012 r. do 31 stycznia 2013 r. bezpośrednio w kancelarii NFOŚiGW od poniedziałku do piątku.
Program priorytetowy Inteligentne sieci Energetyczne (ISE) CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Inteligentne sieci energetyczne (ang. smart grid) to kompleksowe rozwiązania energetyczne, pozwalające na łączenie, wzajemną komunikację i optymalne sterowanie rozproszonymi dotychczas elementami sieci energetycznych po stronie producentów jak i odbiorców energii - a służące ograniczeniu zapotrzebowania na energię. Innymi słowy, są to sieci wyposażone w nowoczesną infrastrukturę (liczniki, wyłączniki, przełączniki, rejestratory, magazyny energii), która umożliwiają wzajemną wymianę i analizę informacji a w efekcie - optymalizowanie zużycia energii (cieplnej, elektrycznej) lub np. dystrybucji gazu. Sieci inteligentne, analizując zapotrzebowanie na energię mogą w pewnym stopniu wpływać zarówno na popyt jak i na podaż energii aby produkować jej nie więcej niż potrzeba (koszty, CO 2 ), aby produkować ją tam gdzie jest potrzebna (minimalizowanie strat przy jej przesyłaniu), zaś procesy energochłonne, w miarę możliwości, tak rozkładać w czasie, by łagodzić zapotrzebowanie na energię w godzinach szczytu. Program NFOŚiGW wdrażany będzie w latach 2013-2018 i przewiduje realizację przedsięwzięć ISE w przestrzeniach pilotażowych, w których odbywać się będzie bilansowanie energii zapotrzebowania na nią i jej dostaw. Rodzaje dofinansowywanych przedsięwzięć podzielono na 3 kategorie: 1. Działania przed i porealizacyjne To kampanie informacyjno-edukacyjne, opracowywanie lub dostosowywanie systemów informatycznych, integracja opomiarowania i zarządzania dystrybucją energii, opracowanie standardów - tzw. działania miękkie.
2. Działania inwestycyjne wprowadzające To przede wszystkim wyznaczenie obszaru pilotażowego oraz opomiarowanie za pomocą inteligentnych liczników (smart metering). Działania te mogą być realizowane w 3 różnych warstwach: energii elektrycznej, energii cieplnej, energii ciepłej wody użytkowej i uzupełniająco energii gazowej. Wszystkie te działania obligatoryjnie muszą być powiązane z warstwą operacyjną komunikacji elektronicznej. 3. Działania inwestycyjne podstawowe To m. in. inteligentne (i energooszczędne) sieci oświetleniowe, rozproszone odnawialne źródła energii, elementy mikrogeneracji, kogeneracji lub trójgeneracji gazowej, urządzenia magazynujące energię, systemy opomiarowania oraz kompensatory mocy biernej w ramach budowy/przebudowy sieci elektroenergetycznych służących przyłączeniu odnawialnych źródeł energii. Kluczową rolę we wdrażaniu ISE pełni warstwa telekomunikacyjna/telemetryczna, której zadaniem jest dwukierunkowy, bezpieczny (z zachowaniem zasad prywatności) przesył danych: zarówno w kierunku od odbiorcy i urządzeń do centrów decyzyjnych, jak i w kierunku przeciwnym. Warstwa ta umożliwia realizację działań zwrotnych - zarządzanie i sterowanie siecią oraz interakcję z odbiorcą końcowym (zarządzanie podażą i popytem na energię). Elementami obowiązkowymi przy realizacji wszystkich przedsięwzięć w przestrzeniach pilotażowych są kampanie informacyjno-edukacyjne realizowane dla poszerzenia wiedzy i podniesienia świadomości odbiorców. W każdej przestrzeni pilotażowej musi również zostać zrealizowana inwestycja z zakresu rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Program adresowany jest do przedsiębiorców, jednostek samorządu terytorialnego, uczelni, instytutów badawczych, Polskiej Akademii Nauk i tworzonych przez nią jednostek organizacyjnych, konsorcjów naukowo-przemysłowych (jako partnerów dla Lidera Przedsięwzięcia), realizujących w przestrzeniach pilotażowych przedsięwzięcia spełniające cele programu ISE. Wniosek o dofinansowanie, w imieniu swoim i partnerów, składać będzie Lider Przedsięwzięcia. Będzie on zobowiązany do zawarcia odrębnych porozumień z partnerami współrealizującymi przedsięwzięcie, które regulować będą m.in. ponoszenie
wydatków kwalifikowanych oraz sposób przekazywania dotacji. Lider Przedsięwzięcia będzie odpowiedzialny za całość realizacji rzeczowej i finansowej przedsięwzięcia. Wyboru przedsięwzięć NFOŚiGW dokona w trybie konkursu, który będzie miał dwa etapy: I Etap pierwsza ocena wniosków, której efektem będzie ustalenia listy rankingowej projektów i przyznanie promes dofinansowania, ważnych od 6 do 9 miesięcy. II Etap końcowa ocena pod kątem formalnym, merytorycznym, finansowym oraz zgodności z przepisami dot. pomocy publicznej. Wyjątkowo w tym programie nie będzie stosowane kryterium efektywności kosztowej. Najwyżej premiowane będą: wielkość efektu ekologicznego oraz gotowość realizacyjna przedsięwzięcia. Są trzy powody przyjęcia takiej procedury: Program ISE dopuszcza dużą różnorodność potencjalnych przedsięwzięć, co powoduje, że przedsięwzięcia te będą trudno porównywalne ze sobą, Realizowane będą przedsięwzięcia wysoce innowacyjne, co najczęściej skutkuje tym, że są one znacznie droższe od standardowych inwestycji realizowanych na szeroką skalę. Koszt redukcji CO 2 będzie zatem zdecydowanie wyższy w porównaniu do innych typowych przedsięwzięć dofinansowywanych zazwyczaj przez NFOŚiGW. Program ma charakter pilotażowy dofinansowywane będą nowe, innowacyjne przedsięwzięcia. Brak wcześniejszych praktycznych doświadczeń powoduje, że szacowanie kosztów eksploatacji tych przedsięwzięć obarczone jest dużym marginesem błędu. Budżet całego programu jest zakładany na poziomie 340 mln złotych, pochodzących z tytułu opłat i kar zastępczych naliczanych przez Prezesa URE zgodnie z Ustawą Prawo energetyczne w ramach zobowiązania wieloletniego, o którym mowa w art. 401c ustawy Prawo ochrony środowiska. Terminy kolejnych naborów wniosków będą ustalane w miarę postępów w wydatkowaniu środków alokowanych w ramach pierwszego konkursu.
CELE PROGRAMU Inteligentne sieci energetyczne sprzyjają rozwojowi m.in. rozproszonej generacji, przyłączaniu odnawialnych źródeł energii, wprowadzaniu systemów magazynowania energii a w efekcie zwiększeniu efektywności energetycznej i realizacji celów pakietu klimatyczno - energetycznego Unii Europejskiej. Rozwój rozproszonych źródeł wytwórczych mocy przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa energetycznego odbiorców zarówno w wymiarze technicznym (ograniczenie ryzyka braku zasilania) jak i ekonomicznym (ograniczenie inwestycji w energetykę systemową), ale przede wszystkim ekologicznym (rozwój OZE). ISE, zapewniając zarówno odbiorcy jak i dostawcy informacje o bieżącym zużyciu energii, umożliwiają aktywny udział odbiorców w świadomym zarządzaniu zużyciem energii we własnym gospodarstwie. Umożliwiają tym samym przekształcenie biernego odbiorcy w prosumenta czyli aktywnego uczestnika rynku energii, który we własnym zakresie wytwarza energię elektryczną. Wiedza i doświadczenia zebrane podczas realizacji programu (na bieżąco monitorowanego) pozwolą w przyszłości na wdrażanie idei inteligentnych sieci energetycznych na szeroką skalę. Przyczyni się to do zwiększenia konkurencyjność polskiej energetyki, bezpieczeństwa energetycznego oraz do redukcji emisji CO 2. Dla każdego projektu ISE dofinansowanego w ramach programu priorytetowego NFOŚiGW, wymaganym efektem ekologicznym będzie zmniejszenie, ograniczenie, lub uniknięcie emisji CO 2 na poziomie nie mniejszym niż 1000 ton/rok. Na wielkość uzyskanego efektu ekologicznego szczególny wpływ będzie miała realizacja inwestycji w zakresie rozproszonych źródeł energii odnawialnej, mikrogeneracji, kogeneracji i trójgeneracji gazowej.
Kontekst prawny W Unii Europejskiej pierwszym aktem prawnym, który wprowadza tematykę inteligentnych sieci (a dokładniej inteligentnego opomiarowania) do uregulowań prawnych jest tzw. Dyrektywa Efektywności Energetycznej (2006/32/WE) z 2006. Nie nakłada ona na kraje członkowskie obowiązku instalowania inteligentnych liczników, ale wskazuje je jako jeden ze skutecznych sposobów osiągania założonych celów związanych z efektywnością energetyczną. Zawiera zalecenie, by w sytuacji, kiedy jest to technicznie możliwe, finansowo uzasadnione oraz adekwatne do potencjalnych oszczędności energii, końcowi konsumenci w krajach członkowskich zostali wyposażeni w indywidualne, elektroniczne liczniki dostarczające informację o rzeczywistej konsumpcji energii. Trzy lata później (2009) uchwalono Dyrektywę 2009/72/WE dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Nakłada ona na państwa członkowskie regulację prawną o miękkim charakterze i zobowiązuje je do wdrażania technologii inteligentnych sieci energetycznych w miarę dostępnych możliwości. Co ważne, dyrektywa ta ściśle łączy zagadnienia inteligentnych sieci i opomiarowania z kwestią podnoszenia efektywności wykorzystania energii elektrycznej. W dniu 9 marca 2012 roku Komisja Europejska wydała rekomendację dla przygotowania inteligentnych systemów pomiarowych. Aktualnie jest to podstawowy dokument europejski w tym obszarze. Państwa członkowskie lub wyznaczone przez nie organy mają obowiązek przygotowania harmonogramu wdrażania inteligentnych systemów pomiarowych. W przypadku, gdy implementacja komponentów inteligentnego opomiarowania zostanie oceniona pozytywnie, w systemy takie do roku 2020 r. wyposażyć należy przynajmniej 80% konsumentów. Polska Ustawa o efektywności energetycznej (z 15 kwietnia 2011 r.) zapewnia pełne wdrożenie dyrektyw europejskich w zakresie efektywności energetycznej, w tym zwłaszcza zapisów Dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych.
Przygotowywana aktualnie ustawa Prawo Energetyczne, zawierać będzie zapisy konieczne dla wprowadzenia inteligentnych sieci energetycznych w Polsce, zgodnie z zapisami dokumentów unijnych. Ustawa ta powinna wejść w życie w styczniu 2013 roku. ISE na świecie Pionierami we wdrażaniu inteligentnych sieci energetycznych są Japonia i Stany Zjednoczone, w mniejszym stopniu Kanada. W Europie każde państwo prowadzi już działania w zakresie inteligentnego opomiarowania, chociaż każde jest na innym etapie. Najbardziej zaawansowanym krajem są Włochy, gdzie od zeszłego roku niemal wszystkie gospodarstwa domowe są już wyposażone w inteligentne liczniki. Dystrybutor energii, poprzez inteligentne liczniki, przesyła użytkownikom końcowym informacje o promocjach cenowych oraz informacje o dniach i godzinach, w których energia jest tańsza. Możliwe jest również zdalne, automatyczne wyłączenie jednego energochłonnego urządzenia w godzinach, gdy energia jest najdroższa. Prace nad inteligentnym opomiarowaniem trwają już w Hiszpanii na razie wymieniono tam około miliona liczników. W Holandii natomiast prace nad wdrożeniem smart metering wyraźnie zwolniły wskutek protestów, do jakich dochodziło na tle obaw o bezpieczeństwo danych. ISE w Polsce W kraju, każdy z koncernów energetycznych wdraża, w różnej skali i zakresie, idee inteligentnego opomiarowania (smart metering) i i inteligentnych sieci energetycznych. Urząd Regulacji Energetyki oraz PSE Operator w kwietniu 2012 roku powołały zespoły tematyczne do rozwiązywania podstawowych zagadnień koniecznych dla wdrażania ISE wymiany danych, bezpieczeństwa, projektówpilotażowych, odbiorców czy mechanizmów wsparcia. W pracach zespołów uczestniczą zainteresowane instytucje, przedsiębiorcy i organizacje.
Słowniczek ISE Gorąca rezerwa rezerwowa moc utrzymywana w systemie energetycznym, która zapewnia pokrycie ew. gwałtownych zmian w zapotrzebowaniu na energię, by nie doprowadzić do przeciążenia systemu. Przymiotnik gorąca wskazuje na fakt, że za zapewnieniem gorącej rezerwy stoi pracujący blok energetyczny. Inteligentny licznik nowoczesny licznik energii, który za pomocą sieci teleinformatycznych pozwala zarówno operatorowi sieci jak i odbiorcy na bezpośredni lub zdalny odczyt bieżącego zużycia energii elektrycznej. Licznik taki uwzględnia też okresowy odwrotny kierunek przesyłu energii od konsumenta, którego mikroźródło energii wytwarza nadwyżkę prądu, do sieci elektroenergetycznej. Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE, ang. smart grid). Nowoczesne, systemowe rozwiązania, integrujące działania wszystkich uczestników procesów generacji, przesyłu, dystrybucji i użytkowania energii, w celu korzystania z niej w sposób niezawodny, bezpieczny i efektywny (ekonomiczny), z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. Zarządzanie inteligentnymi sieciami energetycznymi najogólniej ujmując sprowadza się do wykorzystywania energii jak najbliżej źródła jej wytwarzania, magazynowania jej w okresach nadprodukcji oraz takiego sterowania w czasie procesami energetycznymi, by minimalizować szczytowe zapotrzebowanie na energię. Kogeneracja równoczesne wytwarzanie i wykorzystanie energii elektrycznej i cieplnej, dzięki czemu efektywność wykorzystania energii zawartej w paliwie jest znacznie wyższa. Kompensowanie mocy biernej najprościej ujmując: wykorzystywanie nadwyżek energii pulsującej w sieci w postaci mocy biernej. Mikrogeneracja generacja rozproszona
Moc bierna wytworzona energia, pulsująca w sieci pomiędzy źródłem energii a odbiornikami, która nie jest wykorzystana, czyli ani nie jest zamieniana na użyteczną pracę lub ciepło, ani zmagazynowana. Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD) przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się dystrybucją energii elektrycznej lub paliw gazowych, odpowiedzialne za: ruch sieciowy w systemie dystrybucyjnym (gazowym lub elektroenergetycznym), bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu, eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę sieci dystrybucyjnej, w tym połączeń z innymi systemami gazowymi albo innymi systemami elektroenergetycznymi (np. Vattenfall Distribution Poland, RWE Stoen Operator, PGE Dystrybucja, ENEA Operator, Tauron Dystrybucja, ENERGA-OPERATOR i in.) Operator Systemu Przesyłowego (OSP) przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem energii elektrycznej lub paliw gazowych, odpowiedzialne za: ruch sieciowy w systemie przesyłowym, bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania tego systemu (w tym: prognozowanie zapotrzebowania na energię elektryczną, sporządzanie planów pracy elektrowni, utrzymywanie odpowiedniego poziomu rezerw mocy), eksploatację, konserwację, remonty oraz niezbędną rozbudowę sieci przesyłowej, w tym połączeń z innymi systemami gazowymi albo innymi systemami elektroenergetycznymi. W Polsce dla każdego z systemów przesyłowych wyznaczono jednego OSP, którym jest odpowiednio: dla energii elektrycznej - Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator zaś dla gazu ziemnego - Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Operator systemu przesyłowego pełni rolę nadrzędną względem operatora systemu dystrybucyjnego. Smart Grid Inteligentne Sieci Energetyczne Trójgeneracja (trigeneracja) jednoczesne, skojarzone technologicznie wytwarzanie i (co ważne) wykorzystanie energii elektrycznej (lub mechanicznej) oraz cieplnej lub chłodu użytkowego w zależności od zapotrzebowania (lato, zima). Rozwiązania takie pozwalają zmniejszyć ilość i koszt energii pierwotnej niezbędnej do
wytworzenia każdej z tych form energii odrębnie. Jest technologicznym rozszerzeniem kogeneracji. Przestrzeń pilotażowa całość lub wydzielony obszar osiedla, dzielnicy, miasta, aglomeracji miejskiej, terenu wiejskiego, określony współrzędnymi geograficznymi, w którym będzie realizowane przedsięwzięcie inteligentnych sieci energetycznych, Smart Metering opomiarowanie z wykorzystaniem inteligentnych liczników. Zimna rezerwa Rezerwowe, wyłączone źródła energii. Uruchamiając je, operator sieci może w razie zapotrzebowania zapewnić dodatkową moc w systemie energetycznym. Uruchomienie zimnej rezerwy może zająć od kilku minut (generator w elektrowni wodnej) do kilku lub kilkunastu godzin (blok energetyczny w elektrowni konwencjonalnej). Szczytowe zapotrzebowanie na moc (moc szczytowa) powtarzalne w czasie, maksymalne chwilowe zapotrzebowanie na moc w sieci elektroenergetycznej, wyznaczające poziom mocy wytwórczych koniecznych do utrzymywania systemie energetycznym w celu zapewnienia bezpieczeństwa i niezawodności dostaw energii. Moc szczytowa to również jedna z podstawowych wielkości fizycznych i parametr, służący do projektowania obiektów sieci przesyłowej. Generacja rozproszona wytwarzanie energii elektrycznej lub cieplnej przez małe jednostki lub obiekty wytwórcze, zwykle generujące energię elektryczną ze źródeł odnawialnych lub z gazu, również w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła i chłodu (trójgeneracja). Warstwa energii - rodzaj energii, dla której jest realizowane przedsięwzięcie inteligentnych sieci energetycznych. Wyróżnia się warstwy: energii elektrycznej, energii cieplnej, ciepłej wody użytkowej oraz uzupełniająco energii gazowej. W warstwach przestrzeni pilotażowych przeprowadzane jest bilansowanie energii, polegające na równoważeniu zapotrzebowania z jej dostawami. Warstwa telekomunikacyjna/telemetryczna system zapewniający możliwość dwukierunkowego, bezpiecznego (z zachowaniem zasad prywatności) przesyłu danych, zarówno w kierunku od odbiorcy i urządzeń do centrów decyzyjnych, jak i
w kierunku przeciwnym. System taki umożliwia zarządzanie i sterowanie siecią oraz działa w interakcji z odbiorcami końcowymi, tj. do pewnego stopnia może zarządzać popytem i sterować obciążeniem sieci. Kontakt Zespół Prasowy Departament Komunikacji NFOŚiGW tel. (22) 45 90 557 rzecznik@nfosigw.gov.pl