Turystyka i Rekreacja Tom 1/2005 161 Michał Lenartowicz Wydział Wychowania fizycznego, AWF, Warszawa Porównanie przeszłej aktywności turystycznej prób młodzieży polskiej i holenderskiej oraz ich rodzin Comparison of childhood touristic activity of a sample of Polish and Dutch youth and their families Summary The paper presents part of a comparative research on past and present involvement and attitudes towards sport, physical recreation and tourism of Dutch and Polish university students and their families. It was assumed that different cultural models, life standards and social-economical conditions affect both, investigated youth and their families' sport-life and tourism models and behaviours. The research method was in-depth interview. Qualitative data from the in-depth interviews were secondarily standardised and statistically analysed and qualitative analysis followed next. The Dutch cohort consisted of 40 students, and the Polish one of 80 (aged 20-28). The research was completed in 2003. The Polish sample differed significantly from the Dutch one with respect to the sport, physical recreation and tourism involvement. The declared participation of the iiwestigated Dutch and of their families in sports was much higher. Dutch parents were far morę engaged in sport activities of their children and were morę active in sports than the parents of the Polish respondents. The results showed that Dutch sample and their families (in respondents' childhood) were much morę active in tourism than Polish sample. Almost three fourth of the Dutch respondents reported that in their childhood they went on family holiday every year and one fifth want on holiday two or morę times a year. In the Polish sample, not a single respondent reported two or morę touristic trips per year and little morę than one third went on holidays once a year in their childhood. The difference in tourism activity was even much morę evident in case of travelling abroad for touristic purposes. Almost all Dutch respondents had an experience of tourism travels abroad while 94% of the Polish respondents did not have this kind of experiences. Dutch respondents reported higher sport and recreational activity level on their holiday. In case of both groups, the most popular activities were swimming and hiking. Two times morę Polish respondents (in comparison to the Dutch sample) reported they usually did not practised any sports or physical recreation when on holiday. Wstęp Zasadniczym celem opisywanych badań było porównanie postaw wobec sportu oraz sportoworekreacyjnej aktywności rodzin holenderskich i polskich, z uwzględnieniem roli rodziny w procesie socjalizacji sportowej. Główna hipoteza badań zakładała, że odrębne modele kultury, poziom życia i uwarunkowania społeczno-ekonomiczne wpływają na wzory i zachowania w zakresie sportu w rodzinie badanej próby Holendrów i Polaków. Stosując taką samą metodologię badawczą w Holandii i Polsce, przeprowadzono badania na temat przeszłych i obecnych doświadczeń respondentów związanych ze sportem i kulturą fizyczną w ich rodzinach. Przedstawiony w niniejszym tekście fragment badań dotyczy porównania deklarowanej przez respondentów polskich i holenderskich przeszłej aktywności turystycznej ich rodzin. Wyniki badań (o czym szerzej we wnioskach i dyskusji) nie maj ą charakteru reprezentatywnego i próby rozszerzania wniosków z nich płynących mogą opierać się jedynie na analizie literatury 1.
162 Materiał i metody Badano próby celowe respondentów w wieku 20-28 lat. Próba holenderska obejmowała 40 osób, a próba polska 80. Obie próby były do siebie podobne pod względem konstrukcji i podstawowych zmiennych demograficznych. Zastosowano metodę częściowo standaryzowanego retrospektywnego wywiadu pogłębionego. Wywiady w Holandii przeprowadzono w języku angielskim. Badania właściwe poprzedziły badania pilotażowe. Dane jakościowe z wywiadów zostały wtórnie zestandaryzowane, kodowane i analizowane statystycznie. W analizie zastosowano test Chi 2, test T oraz badanie korelacji. Wyniki Respondentów zapytano o wyjazdy turystyczne wraz z rodziną w dzieciństwie oraz o aktywność sportowo-rekreacyjną na wczasach. Zdecydowanie częściej na rodzinne wczasy wyjeżdżali respondenci holenderscy. Aż 70% z nich zadeklarowało, że w dzieciństwie zwykle wyjeżdżali z rodziną na wczasy co roku, a blisko 20% dwa lub więcej razy do roku (wykres 45). Jedynie dwóch respondentów holenderskich stwierdziło, że nie wyjeżdżali nigdy na wczasy z rodziną poza miejsce zamieszkania. W próbie polskiej aż około jedna czwarta badanych przyznała, że nigdy nie wyjeżdżali wspólnie z rodziną na wczasy. Jedynie 4 respondentów (5% próby) wyjeżdżało zwykle 2 razy do roku. Żaden z respondentów polskich nie wskazał na częstsze niż dwa razy do roku rodzinne wyjazdy turystyczne. Różnica pomiędzy porównywanymi populacjami była w tym zakresie istotna statystycznie (Chi 2, p<0,01), a pomiędzy zmiennymi istniała słaba korelacja ujemna (r=-0,4, p<0,01). in c 'o CD 'N T3 min. 2 razy w roki zwykle raz w roku o co m i o raz na kilka latnigdy nie wyjeżdżał Państwo zamieszkania -o (/)i zwykle 2 razy w rok N O Wykres 1: Deklarowaną częstotliwość wyjazdów turystycznych respondentów z rodziną w dzieciństwie Prawie wszyscy badani Holendrzy (93%) wyjeżdżali z rodzinami na wczasy zagraniczne, w przeciwieństwie do badanych Polaków, którzy w 94% przypadków (wykres 46) nie miało tego typu doświadczeń. Różnica jest naturalnie istotna statystycznie (Chi2, p<0,01). Wynikać może ona głównie z bardzo dużej popularności i łatwości wyjazdów poza granice kraju przez Holendrów. Poszukują oni często atrakcyjnych turystycznie miejsc poza małą terytorialnie i mało zróżnicowaną Holandią, a wyjazdy takie są ułatwione m.in. przez dużą integrację z krajami sąsiednimi, łatwość przekraczania granic, bardzo dobry system
163 komunikacji oraz stosunkowo wysoki standard życia w Holandii. Krajami najczęściej odwiedzanymi przez Holendrów były Francja, Hiszpania, Niemcy i Grecja [8]. W przypadku respondentów polskich brak rodzinnych wyjazdów turystycznych poza granicę kraju należy wiązać m.in. z ogólnie niższą niż w przypadku badanych Holendrów aktywnością turystyczną, mniejszą możliwością finansowania tego typu wczasów, słabszą tradycją takiej turystyki, większą uciążliwością podróżowania i szeregiem innych istotnych czynników. Według danych CBOS [Rzeczpospolita 23.10.2000; Nie ma urlopu, bo nie ma pieniędzy"; badania na reprezentacyjnej próbie 1078 Polaków], niemal trzy czwarte dorosłych Polaków (72%) nie wyjechało w roku 2000 nawet na tygodniowy urlop. Około jedna trzecia osób wyjeżdżających na wypoczynek spędziła go w kraju, głównie u rodziny lub znajomych. W badaniach CBOS z roku 2004 odnajdujemy informację, że blisko dwie piąte Polaków (39%) za granicą nie było nigdy. Dla tych, którzy jednak wyjeżdżali za granicę najczęstszym celem wyjazdu była właśnie turystyka (63% wskazań). W związku z tym, że część respondentów w obu badanych populacjach zadeklarowała, że jeśli angażowali się w rodzinne zajęcia sportowo-rekreacyjne, to miało to miejsce najczęściej na wczasach (45% odpowiedzi w próbie holenderskiej i 25% w próbie polskiej), zapytano badanych o tego typu aktywność właśnie na wczasach. W obu próbach większość osób zadeklarowała, że zwykle uprawiali sport lub rekreację fizyczną z rodziną na wczasach (64% w próbie polskiej i 82% w holenderskiej). Jednocześnie dwukrotnie więcej respondentów polskich, którzy wyjeżdżali na wczasy z rodziną w dzieciństwie niż badanych Holendrów stwierdziło, że zwykle nie uprawiali sportu lub rekreacji fizycznej na wczasach. 100 40 o 20 zwykle tak zwykle nie brak danych Państwo zamieszkania Polska Holandia Upr. sportu/rekr. fiz. podczas wspólnych wyj. turystycznych Wykres 2: Uprawianie sportu i rekreacji podczas rodzinnych wyjazdów turystycznych (% osób które zadeklarowały wyjeżdżanie na wczasy)
164 Respondenci holenderscy częściej wymieniali więcej niż jedną formę aktywności sportowo-rekreacyjnej podejmowanej podczas pobytu na rodzinnych wczasach. W obu próbach najpopularniejszymi formami takiej aktywności okazały się pływanie i hiking. W próbie holenderskiej częściej niż w polskiej wskazywano oddzielnie na badminton oraz na mało znaną w Polsce grę bonie (popularną głównie we Francji, Włoszech, Hiszpanii). Wnioski i dyskusja Przedstawione fragmenty własnych badań empirycznych dotyczące aktywności tury stycznej respondentów wraz z rodzinami nie mają charakteru reprezentatywnego. Z pewnością jedną z przyczyn uzyskanego niekorzystnego obrazu przeszłej rodzinnej aktywności turystycznej w próbie polskiej była kompozycja próby badawczej z dominacją mieszkańców terenów wiejskich i małych miasteczek, których udokumentowana (np. raport CBOS 2002) aktywność turystyczna jest z różnych względów (brak pieniędzy, konieczność pomocy w pracy, brak możliwości dłuższego opuszczenia gospodarstwa rolnego) znacznie mniejsza niż mieszkańców miast. Tak spektakularne wyniki badań dotyczące różnic w liczbie turystycznych wyjazdów zagranicznych badanych prób nie znaj duj ą potwierdzenia w innych opracowaniach i można przypuszczać, że badania prób reprezentatywnych Polaków i Holendrów (obecnie niedostępne) wykazałyby mniejszą (choć raczej nie małą) skalę.różnic. Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i w świetle stopniowej poprawy poziomu życia ogółu społeczeństwa różnice w poziomie i formach aktywności turystycznej powinny się zmniejszać. Interesujące może być tempo tego procesu ujednolicania zachowań w czasie wolnym oraz trwałość ewentualnych specyficznych polskich zachowań w tym obszarze życia. Między innymi w świetle zaprezentowanych badań należy podkreślić, że aktywność turystyczna nie zawsze oznacza aktywności fizycznej. Dowodem może być deklarowana przez respondentów polskich (i niższa niż w próbie holenderskiej) aktywność sportoworekreacyjna na wczasach. Aktywność turystyczna jest z pewnością dobrym wskaźnikiem miejsca w strukturze społecznej a swoboda poruszania się stanowi centrum dzisiejszej polaryzacji społecznej. Jeśli za Baumanem [l, s. 6] przyjmiemy, że we współczesnych społeczeństwach mobilność okazuje się najwyżej cenioną i pożądaną wartością", to wysoka i kosztowna aktywność turystyczna staje się jednym z fundamentów współczesnej klasy próżniaczej. Bogaci, członkowie klasy próżniaczej i aspirujący do tej grupy społecznej, mogą być bardzo aktywni i rzeczywiście wolni w swoich wolnoczasowych wyborach. Ta aktywność i mobilność dotyczy zresztą nie tylko dalekich i częstych wyjazdów turystycznych, ale manifestuje się na co dzień w spędzaniu wolnego czasu poza domem. Ubodzy członkowie społeczeństwa mają zawsze ograniczony wybór aktywności w czasie wolnym (jak i poza nim) i zwykle są mocno związani - z konieczności - z własnymi domami. Empirycznymi dowodami mogą być choćby badania Kurzępy i Zdąbłarz [5], Woźniakowej [9], van Ophema i de Hoog [7], oraz Karsten [4]. Prezentując ogólne wnioski z całych badań należy podkreślić, że próby polska i holenderska różniły się istotnie w zakresie rodzinnej kultury fizycznej i znaczenia sportu w życiu badanych rodzin. Uczestnictwo badanych Holendrów i ich rodzin w sporcie było znacznie wyższe. Rodzice holenderscy byli bardziej zaangażowani w zajęcia sportowe swoich dzieci oraz dużo bardziej sami aktywni sportowo niż rodzice respondentów polskich a wyniki wskazują na bardzo małe zainteresowanie próby rodziców polskich aktywnością sportową własnych dzieci. Piśmiennictwo 1. Bauman Z. 2004: Globalizacja. PIW, Warszawa 2. CBOS 2004: Wyjazdy zagraniczne Polaków i znajomość języków obcych. Komunikat z badań, nr 3143
165 3. CBOS 2002: Wakacje dzieci i młodzieży 2002. Komunikat z badań, nr 2792 4. Karsten L. 1995: Women's Leisure: on Divergence, Reconceptualisation and Change. Leisure Studies, vol. 14, nr 3, s. 186-201 5. Kurzępa J. i Zdąbłarz I. 1998: The activity of parents and children during their leisure. W: Kloeze J.W. te [red.] Family and Leisure in Poland and the Netherlands, Leuven- Apeldoorn: Garant, s. 55-76 6. Lenartowicz M. 2003: Sport w rodzinie w Polsce i Holandii w opiniach studentów polskich i holenderskich. Roczniki Naukowe AWF w Warszawie, XLII, s. 49-62 7. Ophem J. van and de Hoog K. 1998: Differences in leisure behaviour of the poor and the rich in the Netherlands at the beginning of the 1990s. W: Kloeze J.W. te [red.] Family and Leisure in Poland and the Netherlands, Leuven- Apeldoorn: Garant, s. 115-132 8. Statistics Netherlands 1999: Press Release: Holidays up slightly. PR99-286; na podstawie danych Stichting Continu Vakantie Onderzoek http://www.cbs.nl (20.11.1999) 9. Woźniakowa E. 1998: Leisure in the Polish reality of the 1990s. W: Kloeze J.W. te [red.] Family and Leisure in Poland and the Netherlands, Leuven-Apeldoorn: Garant, s. 133-154 Najważniejsze wyniki badań (nieobejmujące jednakże aktywności turystycznej) przedstawiono w [6]