PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY DLA KLASY VI WYMAGANIA PROGRAMOWE PODRĘCZNIK PRZYRODA 1
Przyroda. Klasa VI Tytuł w podręczniku Numer i temat lekcji 1. O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody w klasie 6? Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata 1. Miejsce Ziemi we Wszechświecie 2. Układ Słoneczny 2. Miejsce Ziemi we Wszechświecie 3. Poznajemy budowę Układu Słonecznego 4. Ziemia planeta życia 5. Jak poznawano kosmos? Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) Uczeń: wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 6; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD odczytuje informacje z kartki z kalendarza (D); wyjaśnia, czym jest doba i rok ; rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej podpisuje przedstawione na ilustracji ciała niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, planeta karłowata, księżyc, kometa, planetoida pokazuje na tablicy dydaktycznej Ziemię i Księżyc wymienia imię i nazwisko Polaka, który odbył podróż kosmiczną wyjaśnia, czym są gwiazdozbiory wskazuje różnice między planetami a gwiazdami ; opisuje wygląd komety wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu wymienia narodowości (lub nazwiska): pierwszego człowieka w kosmosie i zdobywców Księżyca omawia najważniejsze założenia teorii heliocentrycznej wymienia w kolejności planety Układu Słonecznego, rozpoczynając od znajdującej się najbliżej Słońca ; rozpoznaje ciała niebieskie na podstawie opisu ; wyjaśnia, czym są planetoidy wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska dla organizmów żywych przedstawia na taśmie chronologicznej historię badań kosmosu ; omawia budowę kosmosu wskazuje praktyczne zastosowania wiedzy o ruchach ciał niebieskich wymienia typy planet (planety typu ziemskiego, planety olbrzymy i planety karłowate) ; wyjaśnia różnice między meteorami a meteorytami wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie istnieje życie praktycznych korzyści, jakie przynoszą badania kosmosu prezentuje informacje o życiu i pracy Mikołaja Kopernika (D) przedstawia ciekawostki dotyczące poszczególnych planet Układu Słonecznego (D) przedstawia dodatkowe informacje na temat Księżyca (D) przedstawia współczesne badania kosmosu, korzystając z dodatkowych źródeł informacji (D) 2
3. Jak działa siła grawitacji? 4. Podsumowanie 6. Poznajemy prawo powszechnego ciążenia 7. Ciężar i masa ciała 8. Powtórzenie: Ziemia częścią Wszechświata 9. Sprawdzian: Ziemia częścią Wszechświata wyjaśnia, dlaczego ciała pozbawione podpory spadają ; podaje z własnego otoczenia przykłady oddziaływań grawitacyjnych wyznacza masę kilku przedmiotów Tematy 1 7 Tematy 1 7 wyjaśnia, czym jest siła przyciągania ziemskiego ; wymienia imię i nazwisko odkrywcy prawa powszechnego ciążenia wyjaśnia znaczenie terminów: masa i ciężar ciała wyjaśnia, od czego zależy siła oddziaływania grawitacyjnego wymienia jednostki masy i ciężaru ; rozróżnia masę i ciężar ciała wyjaśnia znaczenie terminu pole grawitacyjne ; definiuje prawo powszechnego ciążenia uzasadnia, dlaczego występują różnice ciężaru tego samego ciała w zależności od jego odległości od środka Ziemi wyjaśnia, czym spowodowany jest stan nieważkości na Księżycu Dział 2. Rola słońca. 1. Światło i zjawiska świetlne 10. Poznajemy źródła światła 11. Prostoliniowe rozchodzenie się światła 12. Na czym polega odbicie i załamanie światła? podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła ; wyjaśnia, dlaczego nie można dotykać mokrymi rękami urządzeń elektrycznych, w których płynie prąd wymienia po 2 przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej ; rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promieni świetlnych rysuje prosty obwód elektryczny ; bada przewodzenie prądu przez różne materiały wyjaśnia, jak powstaje cień i półcień rysuje odbicie promieni świetlnych od powierzchni chropowatej ; rysuje odchylenie promienia świetlnego przy przejściu z powietrza do wody wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny wyjaśnia znaczenie terminów: cień, półcień wyjaśnia znaczenie terminów: odbicie lustrzane światła, rozproszenie światła ; wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła wyjaśnia znaczenie terminów: przewodniki prądu elektrycznego i izolatory prądu elektrycznego ; izolatorów i przewodników prądu elektrycznego rysuje schemat zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca omawia schemat powstawania obrazu pozornego na zwierciadle ; wyjaśnia, w jakiej sytuacji nie zachodzi zjawisko załamania światła omawia zasadę działania bezpieczników przedstawia informacje dotyczące zaćmienia Słońca daty, zdjęcia (D) wskazuje przyrządy, w których działaniu wykorzystano zjawisko odbicia i załamania światła 3
2. Jak widzimy świat? 3. Co to jest dźwięk? 4. Podsumowanie 13. Światło białe i światła barwne 14. Jak widzimy barwy? 15. Jak powstaje dźwięk? 16. W jaki sposób odbieramy dźwięki? 17. Powtórzenie: Światło i dźwięk w przyrodzie 18. Sprawdzian: Światło i dźwięk w przyrodzie wymienia, na podstawie obserwacji, barwy tworzące światło białe ; podaje przykład występowania zjawiska rozszczepienia światła w przyrodzie wymienia barwy światła podstawowe i dopełniające ; wskazuje na rysunku elementy budowy oka ludzkiego wyjaśnia, jakie ciała są źródłami dźwięku omawia sposób rozchodzenia się fal dźwiękowych (kierunek, rodzaj ośrodka) ; wskazuje na rysunku elementy budowy ucha ludzkiego Tematy 10 16 Tematy 10 16 wyjaśnia, co to jest rozszczepienie światła wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty są czarne, a inne białe wyjaśnia, w jaki sposób człowiek odbiera dźwięki wyjaśnia, jak powstaje echo ; wymienia przykłady zwierząt porozumiewających się za pomocą ultradźwięków wyjaśnia, co można zaobserwować w trakcie przechodzenia światła białego przez pryzmat omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko człowieka ; wyjaśnia znaczenie terminu filtr świetlny wyjaśnia, czym jest fala dźwiękowa ; wyjaśnia, co nazywamy długością fali dźwiękowej na podstawie schematu omawia sposób odbierania dźwięków przez ucho ludzkie ; wyjaśnia, czym jest echolokacja wyjaśnia znaczenie terminu widmo światła białego wyjaśnia sposób odbieranie wrażeń wzrokowych, posługując się schematycznym rysunkiem oka ludzkiego wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali wyjaśnia, czym są ultradźwięki ; wykorzystania echolokacji przez człowieka udowadnia, że światło białe składa się z wielu barw widmowych (D) prezentuje ciekawostki dotyczące różnic w sposobie widzenia barw przez zwierzęta (D) prezentuje ciekawostki dotyczące sposobów odbierania dźwięków przez zwierzęta (D) Dział 3. Ziemia nasza planeta 3.1 Położenie geograficzne 1. Kula ziemska kształt i rozmiary 19. Kształt i rozmiary kuli ziemskiej opisuje kształt Ziemi ; wskazuje na globusie północny i południowy biegun wyjaśnia, czym jest globus ; odczytuje z rysunku wymiary Ziemi wyjaśnia, czym jest oś ziemska wymienia podstawowe wymiary kuli ziemskiej wykonuje model Ziemi np. z plasteliny w ustalonej przez siebie skali (D) 4
2. Pole magnetyczne Ziemi 20. Poznajemy oddziaływania magnetyczne geograficzny ciał przyciąganych przez magnes ; zastosowania igły magnetycznej, np. busola, kompas rysuje linie sił pola magnetycznego ; magnesów naturalnych ; pokazuje na globusie (w przybliżeniu) bieguny magnetyczne Ziemi wyjaśnia, co to jest pole magnetyczne ; wyjaśnia znaczenie terminów: bieguny jednoimienne i bieguny różnoimienne ; wykazuje za pomocą kompasu istnienie pola magnetycznego Ziemi wyjaśnia położenie biegunów geograficznych i magnetycznych na kuli ziemskiej wyjaśnia, dlaczego Ziemia jest wielkim magnesem, wykorzystując wiadomości na temat budowy jej wnętrza 3. Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej? 21. Czym jest siatka geograficzna, a czym kartograficzna? pokazuje na mapie i globusie: południki, równoleżniki, równik ; określa kierunki świata na mapie wyjaśnia znaczenie terminu siatka geograficzna i siatka kartograficzna wyjaśnia, czym różni się równik od pozostałych równoleżników omawia różnice między południkami i równoleżnikami określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D) 22. Co to są współrzędne geograficzne? 23. Określamy szerokość geograficzną nazywa współrzędne geograficzne ; zaznacza na rysunku globusa półkule: wschodnią, zachodnią, północną i południową zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej szerokości geograficznej wyjaśnia, co to jest układ współrzędnych geograficznych ; wymienia jednostki określania współrzędnych zaznacza punkty o wartościach najmniejszych i największych szerokości geograficznych ; wskazuje na mapie obszary, które mają szerokość geograficzną północną, szerokość geograficzną południową określa półkule, na których położone są wybrane kontynenty, państwa, miasta określa na globusie i na mapie szerokość geograficzną wybranych miejscowości wyjaśnia, do czego wykorzystuje się określanie współrzędnych geograficznych odczytuje na mapie (w przybliżeniu) szerokość geograficzną swojego miejsca zamieszkania ; określa szerokość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) 5
24. Określamy długość geograficzną 25, 26. Ćwiczymy określanie współrzędnych geograficznych zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej długości geograficznej określa na mapie przynajmniej 1 współrzędną geograficzną (D) zaznacza na mapie punkty o długości geograficznej 0, 180 ; wskazuje na mapie lub globusie obszary, które mają długość geograficzną wschodnią i zachodnią określa na mapie współrzędne geograficzne punktów położonych na tej samej półkuli (D) określa na globusie lub mapie długość geograficzną wybranych miejscowości na kuli ziemskiej określa na mapie lub globusie współrzędne geograficzne dowolnego punktu (D) odczytuje w przybliżeniu długość geograficzną swojego miejsca zamieszkania ; określa na mapie lub globusie długość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D) 27. Sprawdzian: Położenie geograficzne Tematy 19 26 3.2 Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne 4. Ruch obrotowy Ziemi 5. Krążenie Ziemi wokół Słońca 28. Ruch obrotowy Ziemi 29. Ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca 30. Oświetlenie Ziemi przez Słońce w poszczególnych porach roku wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc ; określa, gdzie wcześniej wschodzi Słońce względem danego punktu na kuli ziemskiej podaje, ile czasu trwa obieg Ziemi wokół Słońca po orbicie wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku zaznacza na rysunku lub demonstruje na globusie kierunek ruchu obrotowego Ziemi podpisuje datami długości łuków dziennych, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w różnych porach roku na szerokości geograficznej Warszawy opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach równonocy, na podstawie planigloby omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na życie ludzi i innych organizmów omawia skutki nachylenia osi ziemskiej opisuje, na podstawie planiglobów, oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach tzw. przesileń wyjaśnia, dlaczego istnieją różnice czasu na Ziemi uzasadnia, od czego zależą zmiany dopływu energii słonecznej w ciągu roku wyjaśnia, posługując się schematem, dlaczego na obszarach podbiegunowych trwa noc polarna i dzień polarny posługuje się strefami czasowymi do obliczania różnic czasu na kuli ziemskiej wyjaśnia wpływ zróżnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na życie organizmów i gospodarkę człowieka ; spośród 2 wybranych miast wskazuje miasto, w którym Słońce wzejdzie lub zajdzie wcześniej 6
6. Kontynenty i oceany 7. Podróże i odkrycia geograficzne 8. Historia życia na Ziemi 9. W królestwie zwierząt 31. Strefy oświetlenia Ziemi przez Słońce 32. Poznajemy kontynenty i oceany Ziemi 33. Podróże i odkrycia geograficzne 34. Historia życia na Ziemi 35. Jak są zbudowane komórki zwierząt? 36. Klasyfikacja zwierząt wskazuje na globusie i na mapie zwrotniki Raka i Koziorożca, równik i koła podbiegunowe wymienia nazwy kontynentów na kuli ziemskiej ; wymienia nazwy przynajmniej 3 oceanów, korzystając z mapy ; wskazuje na mapie położenie kontynentów wymienia imiona i nazwiska przynajmniej 3 podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych do XX w. ; omawia odkrycie Krzysztofa Kolumba ; wymienia przynajmniej 3 odkrycia XX w. odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego historię życia na Ziemi, zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D) rysuje schemat komórki zwierzęcej na podstawie obserwacji mikroskopowej (D) wymienia po 3 przykłady zwierząt bezkręgowych i kręgowych podpisuje na mapie świata strefy oświetlenia Ziemi wyjaśnia znaczenie terminu wszechocean ; nazywa 5 oceanów ; wskazuje na mapie położenie wymienionych oceanów ; wyjaśnia, które części oceanów nazywamy morzami zaznacza na mapie trasa wyprawy morskiej Ferdynanda Magellana ;wymienia sposoby badania dna oceanicznego w XX w. opowiada historię życia na Ziemi na podstawie schematu zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D) podpisuje na rysunku elementy budowy komórki zwierzęcej wyjaśnia, czym zwierzęta bezkręgowe różnią się od zwierząt kręgowych charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi wymienia poznane typy mórz ; wskazuje na mapie poszczególne typy mórz ; wymienia nazwy kontynentów według rozmiaru powierzchni, rozpoczynając od największego wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych ; wymienia odkrycia polskich podróżników badaczy charakteryzuje wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi omawia rolę poszczególnych struktur komórkowych wymienia hierarchicznie jednostki systematyczne w obrębie królestwa zwierząt uzasadnia związek stref oświetlenia Ziemi z występowaniem pór roku (D) charakteryzuje poszczególne typy mórz ; wymienia nazwy oceanów według zajmowanej powierzchni, rozpoczynając od największego opowiada o podróżach Jamesa Cooka ; wymienia dokonania wielkich odkrywców ; zaznacza na mapie świata obszary, które poznawali polscy podróżnicy badacze (D) skamieniałości, które badają paleontolodzy porównuje budowę komórki zwierzęcej z budową komórki roślinnej i grzyba (D) wyjaśnia zasadę nazywania gatunków zwierząt przygotowuje diagramy słupkowe pokazujące wielkość powierzchni poszczególnych kontynentów i oceanów (D) prezentuje wystawę pt. Wielcy odkrywcy (D) prezentuje informacje o odkryciach paleontologicznych na terenie Polski (D) przedstawia w dowolnej formie różnorodność kształtów komórek zwierzęcych (D) przedstawia w postaci graficznej różne gatunki należące do rodzaju kot (D); wyjaśnia, co to są odmiany człowieka 7
10. Podsumowanie 37. Powtórzenie: Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne Tematy 28 36 ZESPÓŁ SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 7 W CHEŁMIE Dział 4. Wszechocean 38. Sprawdzian: Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne Tematy 28 36 4.1 Ukształtowanie dna mórz i ruch wody morskiej 1. Czynniki wpływające na warunki życia w morzu 2. Ukształtowanie dna morskiego 3. Ruch wody morskiej 39. Poznajemy czynniki warunkujące życie w morzu 40. Jak ukształtowane jest dno morskie? 41. Jak powstają fale morskie? wymienia czynniki wpływające na życie w morzu ; zaznacza na mapie świata oceany, morza wskazuje na rysunku elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski grzbiet górski, rów oceaniczny ; pokazuje na mapie po 1 z wymienionych form dna oceanicznego zaznacza na rysunku grzbiet i dolinę fali odczytuje z wykresu zawartość soli we wskazanych morzach ; wyjaśnia, dlaczego w morzu na głębokość poniżej 100 metrów nie dociera promieniowanie słoneczne omawia warunki panujące na szelfie podpisuje na rysunku długość i wysokość fali wyjaśnia, od czego zależy przezroczystość i barwa wody morskiej wyjaśnia, co to jest szelf ; opisuje rafę koralową wymienia przyczyny ruchu wód analizuje mapę świata zamieszczoną w podręczniku, przedstawiającą rozkład temperatur wód powierzchniowych oceanów (D) wyjaśnia, jak powstały Hawaje ; wskazuje na mapie świata podmorskie grzbiety górskie, rowy oceaniczne wyjaśnia, co to są przypływy i odpływy prezentuje informacje na temat Morza Martwego (D) prezentuje informacje na temat Wielkiej Rafy Koralowej (np. w formie gazetki, wystawy, prezentacji) (D) przedstawia informacje na temat tsunami (D) 8
42. Jak płyną prądy morskie? 43. Sprawdzian: Ukształtowanie dna mórz i ruch wody morskiej pokazuje na mapie 2 prądy morskie Tematy 39 42 wyjaśnia, jak powstają prądy morskie ; pokazuje na mapie skąd i dokąd płynie Prąd Zatokowy zaznacza na mapie kierunki pływu prądów ciepłych i zimnych na przykładzie Prądu Zatokowego wyjaśnia, wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza 4.2 Życie w morzach i oceanach. Znaczenie oceanów 4. Życie w morzach i oceanach 44. Poznajemy strefy życia w morzach i oceanach 45. Poznajemy parzydełkowce morskie 46. Poznajemy morskie stawonogi i mięczaki wymienia nazwy stref życia w morzu ; omawia budowę pełzaka na schematycznym rysunku wskazuje 2 różnice między polipem i meduzą ; rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce podpisuje na rysunku części ciała homara ; rozpoznaje na ilustracji przynajmniej 2 gatunki morskich stawonogów ; odróżnia ślimaki od małży omawia warunki świetlne panujące w poszczególnych strefach morza lub oceanu ; plankton rysuje schematycznie meduzę i polipa ; omawia budowę meduzy ; opisuje budowę koralowców stawonogi ; omawia budowę stawonogów na przykładzie homara ; omawia budowę małży wymienia grupy organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w morzach charakteryzuje koralowce linienie ; wyjaśnia rolę małży w oczyszczaniu wody omawia czynności życiowe morskich organizmów jednokomórkowych uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców ; wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D) omawia sposoby poruszania się morskich stawonogów ; przedstawia różnorodność morskich mięczaków prezentuje w formie gazetki, wystawki lub mapy myślowej informacje na temat życia w morzach i oceanach (D) 9
5. Znaczenie oceanów 47. Poznajemy morskie zwierzęta kręgowe 48. Jakie znaczenie mają oceany? 49. Sprawdzian: Życie w morzach i oceanach. Znaczenie oceanów omawia na podstawie ilustracji budowę zewnętrzną ryby ; omawia sposób rozmnażania się ryb ; wymienia przynajmniej 2 przykłady ssaków żyjących w morzach i oceanach wymienia korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów ; wskazuje na mapie przynajmniej 2 obszary występowania podmorskich złóż ropy naftowej Tematy 44 48 wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie ; omawia sposób oddychania morskich ssaków ; wyjaśnia znaczenie terminu zwierzęta zmiennocieplne omawia sposoby uzyskiwania soli z wody morskiej ; wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem omawia sposób oddychania ryb ; wymienia cechy ssaków żyjących w morzach i oceanach uzasadnia, że oceany stanowią źródło pożywienia dla ludzi (D); wyjaśnia znaczenie pojęcia akwakultura omawia przykładowe przystosowania ryb do życia w strefie dennej i głębinowej mórz i oceanów omawia rolę oceanów jako szlaków transportowych prezentuje zagrożenia wód oceanicznych będące skutkiem działalności człowieka 4.3 Życie w jeziorze 6. Życie w jeziorze 50. Poznajemy jednokomórkowe organizmy żyjące w jeziorze wymienia strefy życia w jeziorze ; rysuje schematycznie pantofelka na podstawie obserwacji mikroskoppowej ; wymienia nazwy organizmów cudzożywnych żyjących w jeziorze ; zaznacza na schematycznym rysunku narząd ruchu pantofelka omawia rolę organizmów samożywnych żyjących w jeziorze ; pokazuje na planszy części ciała pantofelka charakteryzuje poszczególne strefy jeziora ; wyjaśnia rolę wodniczek tętniących u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) porównuje budowę i sposób poruszania się poznanych słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) (D) prezentuje mapę myślową pt. Życie w jeziorze ; wymienia zagrożenia jezior będące skutkiem działalności człowieka 10
51. Jakie zwierzęta żyją w jeziorze? rysuje schematycznie stułbię ; rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki zwierząt żyjących w jeziorze ; rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki ryb żyjących w jeziorze wymienia źródła pokarmu dla pijawki ; charakteryzuje przedstawicieli skorupiaków żyjących w jeziorze ; wymienia części ciała raka ; wymienia przedstawicieli mięczaków żyjących w jeziorze ; ryb drapieżnych i roślinożernych występujących w jeziorze omawia budowę pijawki ; przyporządkowuje poznane gatunki ryb do poszczególnych stref życia w jeziorze ; rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt żyjących w jeziorze porównuje budowę stułbi z budową chełbi (D); omawia środowisko i tryb życia raka stawowego ; charakteryzuje sposób oddychania mięczaków słodkowodnych 7. Podsumowanie 52. Powtórzenie: Życie w jeziorze 53. Sprawdzian: Życie w jeziorze Tematy 50 51 Tematy 50 51 Dział 5. Warunki życia w środowisku lądowym 5.1 Zwierzęta bezkręgowe i kręgowe wodno-lądowe 1. Małe zwierzęta bezkręgowe 54. Poznajemy pierścienice lądowe 55. Poznajemy budowę owadów wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta bezkręgowe ; opisuje budowę dżdżownicy ; omawia znaczenie dżdżownic w przyrodzie podpisuje na rysunku części ciała owada omawia przystosowania dżdżownicy do życia w glebie omawia budowę owada na podstawie planszy 11 wyjaśnia, jaką funkcję pełni śluz, którym pokryte jest ciało dżdżownicy stawonogi ; charakteryzuje typy aparatów gębowych owadów omawia sposób rozmnażania się dżdżownicy analizuje zróżnicowanie budowy zewnętrznej owadów (D) omawia rolę dżdżownic w tworzeniu próchnicy prezentuje informacje na temat owadów społecznych (D)
2. Płazy kręgowce wodno-lądowe 56. Jak rozmnażają się owady? 57. Pajęczaki i mięczaki żyjące na lądzie 58. Jak płazy przystosowały się do życia w wodzie i na lądzie? 59. Poznajemy innych przedstawicieli płazów 60. Sprawdzian: Zwierzęta bezkręgowe i kręgowe wodno- -lądowe wymienia 3 przykłady owadów, w których rozwoju występuje larwa ; wymienia po 3 przykłady pożytecznych owadów i owadów będących szkodnikami dla człowieka pajęczaków i ślimaków lądowych ; wymienia miejsca, w których mogą występować kleszcze ; wymienia przedstawicieli ślimaków lądowych wyjaśnia, dlaczego płazy zalicza się do zwierząt wodno- -lądowych wymienia przedstawicieli płazów ; odróżnia ropuchę od innych płazów Tematy 54 59 omawia rozwój owadów na przykładzie motyla wymienia części ciała pająka, wskazując je na planszy ; omawia funkcję muszli ślimaka winniczka wymienia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach klasyfikuje płazy na bezogonowe i ogoniaste przeobrażenie charakteryzuje przedstawicieli pajęczaków ;omawia budowę i przystosowania ślimaka winniczka do życia na lądzie ; omawia sposób poruszania się ślimaka omawia etapy rozwoju żaby charakteryzuje wybranych przedstawicieli płazów porównuje rozwój motyla i pasikonika (D) wyjaśnia, w jaki sposób pająk zdobywa pokarm ; omawia sposób rozmnażania się ślimaków omawia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach ; porównuje budowę i czynności życiowe kijanek i dorosłych żab rozpoznaje omawiane płazy ; klasyfikuje płazy, podając ich charakterystyczne cechy omawia rolę owadów w walce biologicznej z owadami będącymi szkodnikami prezentuje ciekawostki na temat pajęczaków (D) omawia sposób zdobywania pokarmu przez żabę przygotuje ciekawostki na temat płazów żyjących na innych kontynentach (D) 12
5.2 Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki 3. Gady kręgowce, które opanowały ląd 4. Ptaki latające kręgowce 5. Ssaki kręgowce karmiące młode mlekiem 61. Jak gady przystosowały się do życia na lądzie? 62. Poznajemy przedstawicieli gadów 63. Jak ptaki przystosowały się do lotu? 64. Różnorodność ptaków 65. Poznajemy ssaki wymienia części ciała jaszczurki przyporządkowuje, na podstawie opisu, przedstawicieli gadów do poszczególnych grup systematycznych ; wymienia na podstawie ilustracji cechy różniące żmiję zygzakowatą od zaskrońca zwyczajnego wymienia przynajmniej 3 cechy budowy przystosowujące ptaki do lotu wymienia charakterystyczne cechy ptaków drapieżnych ; wymienia 2 przykłady ptaków, które opiekują się potomstwem ; wymienia 2 przykłady ptaków odlatujących i przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym żyją ; omawia budowę zewnętrzną ssaka omawia budowę jaszczurki na schematycznym rysunku omawia wybraną grupę gadów ; wymienia przynajmniej 3 gatunki gadów żyjących w Polsce wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta stałocieplne ; omawia rolę piór u ptaków ; wymienia elementy budowy pióra wyjaśnia znaczenie pojęć: gniazdowniki, zagniazdowniki ; wymienia charakterystyczne cechy ptaków brodzących omawia przystosowania, występujące w budowie kończyn ssaków do życia w różnych środowiskach ; wymienia charakterystyczne cechy wymienia cechy gadów przystosowujące je do życia na lądzie wymienia gady żyjące w Polsce ; omawia sposób zdobywania pokarmu przez węże wymienia przystosowania ptaków do lotu omawia rozwój ptaka ; gniazdowników i zagniazdowników wymienia wytwory skóry ssaków porównuje budowę płazów i gadów charakteryzuje poznane grupy gadów rozróżnia rodzaje piór ; dowodzi, dlaczego ptaki mają bardzo dobrze rozwinięty układ oddechowy (D) charakteryzuje poszczególne grupy ptaków ; wymienia przykłady ptaków odlatujących zimą z Polski, przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok omawia sposób rozmnażania się ssaków przedstawia informacje na temat gadów wymarłych (D) prezentuje informacje na temat gadów żyjących w Polsce (D) prezentuje informacje na temat ptaków nieposiadających zdolności latania (D) omawia, na czym polega pasożytnictwo lęgowe wyjaśnia, dlaczego niektóre ssaki zaraz po urodzeniu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania, a inne wymagają opieki matki (D) 13
6. Podsumowanie 66. Powtórzenie: Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki Tematy 61 65 ssaków 67. Sprawdzian: Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki Tematy 61 65 Dział 6. Krajobrazy Ziemi 6.1 Krajobrazy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących 1. Od pogody do klimatu 2. Strefy krajobrazowe 68. Od pogody do klimatu 69. Poznajemy strefy krajobrazowe wymienia sposoby obserwacji i pomiaru poszczególnych składników pogody wskazuje na mapie i omawia strefy krajobrazowe występujące na terenie Europy pogoda ; wymienia dane liczbowe stosowane do opisania klimatu ; oblicza średnią temperaturę powietrza na podstawie danych w tabeli lub wykresu klimatycznego wskazuje na mapie świata strefy krajobrazowe klimat ; odczytuje informacje z wykresów klimatycznych ; odczytuje z wykresu klimatycznego średnią temperaturę powietrza sumę opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach w Warszawie wymienia składniki krajobrazu ; wyjaśnia, dlaczego na Ziemi istnieją strefy krajobrazowe porównuje klimat Warszawy i Bamako na podstawie wykresów klimatycznych ; charakteryzuje zmienność pogody w Polsce na podstawie napływających mas powietrza omawia wpływ odległości od oceanu na klimat obszarów leżących na tej samej szerokości geograficznej przedstawia informacje na temat tych dziedzin życia, w których istotną rolę odgrywają informacje pogodowe (D) przedstawia informacje na temat gatunków endemicznych (roślin i zwierząt) występujących w wybranych strefach krajobrazowych (D) 14
3. Wilgotne lasy równikowe strefa bez pór roku 4. Dwie pory roku w strefie sawann 70. Poznajemy klimat i roślinność wilgotnego lasu równikowego 71. Zwierzęta wilgotnych lasów równikowych 72. Jak człowiek gospodaruje w wilgotnych lasach równikowych? 73. Poznajemy klimat i roślinność sawanny afrykańskiej wymienia 2 cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych ; wymienia 2 gatunki roślin wilgotnych lasów równikowych wymienia kilka (4 5) gatunków zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych roślin uprawianych w strefie wilgotnych lasów równikowych wymienia pory roku w strefie sawann ; wymienia 3 gatunki roślin, które spotykamy w strefie sawann wskazuje na mapie strefę wilgotnych lasów równikowych rozpoznaje wybrane zwierzęta wilgotnych lasów równikowych opisuje zajęcia Pigmejów, Papuasów, Indian żyjących w wilgotnych lasach równikowych odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza w porze deszczowej na sawannie ; wymienia 2 gatunki drzew sawann omawia, jak powstają deszcze zenitalne ; odczytuje z wykresu przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach na obszarze wilgotnego lasu równikowego omawia przystosowania zwierząt do życia w strefie wilgotnych lasów równikowych plantacja ; wymienia przykłady roślin uprawianych na plantacjach na terenie wilgotnych lasów równikowych wskazuje na mapie strefę sawann ; omawia przystosowania roślin do 2 pór roku w strefie sawann ; odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach pory suchej i deszczowej opisuje strukturę wilgotnego lasu równikowego ; wyjaśnia, co to są epifity omawia rolę owadów żyjących w wilgotnych lasach równikowych wymienia przyczyny zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych ; przewiduje skutki zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (D) omawia, jak zmienia się krajobraz sawann między równikiem a zwrotnikiem Raka ; porównuje roślinność sawann i wilgotnych lasów równikowych przedstawia informacje na temat wilgotnych lasów równikowych w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D) przedstawia poglądy przemysłowców i ekologów dotyczące wykorzystywania zasobów wilgotnych lasów równikowych (D) przedstawia informacje na temat zależności, jakie występują między roślinami a zwierzętami i mechanizmów obronnych roślin (inne niż podane w podręczniku) w strefie sawann (D) 15
5. Całoroczna susza w strefie pustyń gorących 74. Poznajemy zwierzęta i warunki życia ludzi w strefie sawann 75. Poznajemy strefę pustyń gorących rozpoznaje gatunki zwierząt żyjących w strefie sawann wskazuje na mapie Saharę wymienia sposoby ochrony zwierząt roślinożernych przed drapieżnikami wymienia charakterystyczne cechy pustyni ; wymienia rodzaje pustyń ; odczytuje z wykresu klimatycznego roczny przebieg temperatury powietrza w strefie pustyń gorących wymienia cechy przeżuwaczy ; omawia sposób uprawy pól w strefie sawann półpustynie ; opisuje poszczególne rodzaje pustyń ; odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli roczny przebieg temperatury powietrza i ilość opadów atmosferycznychw strefie pustyń gorących omawia wpływ klimatu na życie ludzi mieszkających w Sahelu wskazuje na mapie Afryki uedy ; porównuje poszczególne rodzaje pustyń gorących przedstawia w formie graficznej informacje na temat pustyń gorących na świecie, uwzględniające ich położenie, obszar, bogactwa mineralne (D) 76. Życie i mieszkańcy pustyń gorących 77. Sprawdzian: Krajobrazy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących wymienia po 2 gatunki roślin i zwierząt żyjących w strefie pustyń gorących ; wymienia zajęcia Beduinów Tematy 68 76 wymienia przystosowania wielbłąda do życia w strefie pustyń gorących ; wyjaśnia znaczenie pojęcia oaza ; wymienia główne uprawy w oazach 6.2 Krajobrazy: śródziemnomorski, lasów liściastych, stepów, tajgi wymienia przystosowania zwierząt do życia na pustyni ; porównuje sposób uprawy roli w dolinie Nilu w czasach dawnych i obecnie omawia przystosowania roślin do życia w strefie pustyń gorących ; omawia, jak odkrycie ropy naftowej wpłynęło na zmianę życia mieszkańców pustyń gorących 16
6. Upalne i suche lato w strefie śródziemnomorskiej 7. Strefa lasów liściastych 78. Klimat, roślinność i zwierzęta strefy śródziemnomorskiej 79. Człowiek i jego gospodarka w strefie śródziemnomorskiej 80. Poznajemy strefę lasów liściastych wskazuje na mapie strefę śródziemnomorską ; charakteryzuje opady w strefie śródziemnomorskiej na podstawie wykresu ; wymienia 3 gatunki roślin występujących w strefie śródziemnomorskiej wskazuje na mapie najczęściej odwiedzane państwa strefy śródziemnomorskiej opisuje zmiany lasu liściastego w poszczególnych porach roku ; wymienia warstwy lasu liściastego ; wymienia po 3 przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników żyjących w lasach liściastych opisuje, korzystając z wykresu, klimat śródziemnomorski ; wymienia rośliny uprawiane w strefie śródziemnomorskiej wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji europejskiej wymienia cechy klimatu strefy lasów liściastych ; charakteryzuje warstwy lasu liściastego ; rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt występujących w lasach liściastych roślinność twardolistna ; wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać w strefie śródziemnomorskiej wyjaśnia, dlaczego basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie wskazuje na mapie strefę lasów liściastych ; wymienia gatunki drzew rosnących w lasach strefy umiarkowanej ; charakteryzuje faunę poszczególnych warstw lasu liściastego wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemnomorskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach ; charakteryzuje makię śródziemnomorską wymienia korzystne i niekorzystne skutki rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem lasów ; omawia zależności pokarmowe występujące w lesie przygotowuje przewodnik po najciekawszych miejscach strefy śródziemnomorskiej (D) rysuje wykres słupkowy przedstawiający powierzchnię, jaką zajmują lasy liściaste w kilku wybranych krajach europejskich (D) 17
8. Strefa stepów morza traw 81. Poznajemy klimat i roślinność strefy stepów 82. Życie zwierząt i gospodarka człowieka w strefie stepów wymienia 3 przykłady roślin, które rosną w strefie stepów wymienia 4 gatunki zwierząt żyjących w stepie step ; wskazuje na mapie świata obszary strefy stepów wyjaśnia, dlaczego zwierzęta stepowe żyją gromadnie wyjaśnia znaczenie pojęć: pampa, preria ; wymienia przystosowania roślin do warunków stepowych ; omawia, na podstawie wykresu klimatycznego, roczny przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w strefie stepów omawia przystosowania zwierząt do życia w stepie opisuje klimat strefy stepów ; omawia zmiany w wyglądzie szaty roślinnej stepów w ciągu roku omawia, w jaki sposób wykorzystuje się stepy do celów rolniczych porównuje step Eurazji, prerię Ameryki Północnej i pampę Ameryki Południowej (D) 9. Długie mroźne zimy w strefie północnych lasów iglastych 83. Klimat i roślinność strefy północnych lasów iglastych 84. Zwierzęta i gospodarka człowieka w tajdze wymienia gatunki drzew iglastych występujące w tajdze wymienia 5 6 gatunków zwierząt występujących w tajdze ; rozpoznaje na ilustracjach 5 6 gatunków zwierząt żyjących w tajdze ; zwierząt roślinożernych i drapieżników w tajdze pokazuje na mapie obszary, na których występuje tajga wymienia po 2 przykłady: owadów, ptaków, ssaków roślinożernych i drapieżników żyjących w tajdze ; rozpoznaje na ilustracjach wymienione zwierzęta ; wymienia surowce mineralne występujące w tajdze wyjaśnia, dlaczego w tajdze występują rozległe obszary podmokłe ; opisuje klimat tajgi na podstawie wykresu klimatycznego ; charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze charakteryzuje roślinność tajgi omawia skutki wycinania lasów na obszarze wieloletniej zmarzliny przedstawia informacje na temat tajgi w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D) 85. Sprawdzian: Krajobrazy: śródziemnomorski, lasów liściastych, stepów, tajgi Tematy 78 84 6.3 Krajobrazy: tundry, pustyń lodowych 18
10. Zimna i bezleśna strefa tundry 86. Jak rośliny i zwierzęta przystosowały się do życia w tundrze? 87. Człowiek i jego gospodarka w strefie tundry wymienia 5 gatunków zwierząt żyjących w tundrze ; rozpoznaje na ilustracjach 5 gatunków zwierząt tundry wymienia zajęcia mieszkańców tundry wymienia najważniejsze cechy klimaty tundry ; rozpoznaje zwierzęta żyjące w tundrze ; odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza w tundrze w ciągu roku opisuje dawny sposób życia mieszkańców tundry omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze ; przyporządkowuje poznane zwierzęta tundry do grup systematycznej porównuje życie mieszkańców tundry dawniej i obecnie wyjaśnia, dlaczego w tundrze nie rosną drzewa ; wyjaśnia, dlaczego występuje w tundrze dzień polarny i noc polarna charakteryzuje bogactwa mineralne tundry i sposób ich eksploatacji opowiada o życiu mieszkańców tundry na podstawie samodzielnie przeczytanej literatury 11.Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych 12. Podsumowanie 88. Poznajemy Antarktydę 89. Poznajemy Arktykę 90. Sprawdzian: Krajobrazy: tundry, pustyń lodowych zaznacza na mapie Antarktydę zaznacza na mapie Arktykę Tematy 86 89 charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie diagramu klimatycznego omawia przystosowania pingwinów do życia w strefie pustyń lodowych wyjaśnia, jak powstaje lądolód omawia przystosowania zwierząt do życia w strefach pustyń lodowych omawia działalność człowieka na Antarktydzie omawia działalność człowieka w Arktyce ; porównuje Antarktydę i Arktykę (D) prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D) Dział 7. Ziemia nasze wspólne dobro 13. Zasoby przyrody 14. Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego 91. Zasoby przyrody 92. Jakie będą skutki wyczerpywania się zasobów przyrody? zasobów przyrody wymienia przynajmniej 3 działania człowieka, które przyczyniają się do wyczerpywania zasobów przyrody klasyfikuje zasoby przyrody na zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej ; zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej wymienia przynajmniej 3 przyczyny zmniejszania się różnorodności biologicznej rozróżnia zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne ; podaje przykłady zasobów odnawialnych i nieodnawialnych przyrody wymienia najważniejsze globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wyjaśnia znaczenie pojęć: zasoby wyczerpywalne, zasoby niewyczerpywalne ; podaje przykłady zasobów wyczerpywanych i niewyczerpywanych przyrody wyjaśnia znaczenie pojęć: konwencjonalne źródła energii, różnorodność biologiczna charakteryzuje zasoby przyrody najbliższej okolicy (D) wskazuje lokalne działania ludzi przyczyniające się do wyczerpywania zasobów przyrody (D) 19
15. Współpraca międzynarodow a w celu ochrony przyrody 16. Podsumowanie 93. Przyczyny i skutki ocieplania się klimatu 94. Co to jest dziura ozonowa? 95. Współpraca międzynarodow a w celu ochrony przyrody 96. Inne międzynarodowe organizacje zajmujące się ochroną środowiska 97. Powtórzenie: Ziemia nasze wspólne dobro 98. Sprawdzian: Ziemia nasze wspólne dobro wymienia przynajmniej 3 skutki ocieplania się klimatu wymienia 2 sposoby zapobiegania powstawaniu dziury ozonowej wyjaśnia, czego dotyczy program Unii Europejskiej Natura 2000 wyjaśnia, czym jest czerwona księga Tematy 91 96 Tematy 91 96 efekt cieplarniany ; wymienia 2 przyczyny zwiększenia się ilości gazów cieplarnianych w atmosferze wyjaśnia rolę warstwy ozonowej wyjaśnia, dlaczego działania służące ochronie przyrody muszą mieć charakter globalny wymienia cele działalności Greenpeace omawia rolę gazów cieplarnianych ; przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu wyjaśnia, jak powstaje dziura ozonowa omawia działania realizowane w ramach UNEP proponuje działania, które może wykonać w celu ochrony przyrody charakteryzuje skutki wzrostu średniej temperatury powietrza na Ziemi wyjaśnia, czym jest ozon międzynarodowych konwencji o ochronie przyrody omawia działania pozarządowych organizacji działających na rzecz ochrony przyrody ; rozpoznaje na rysunkach symbole międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną środowiska wskazuje działania lokalne mające na celu przeciwdziałanie ocieplaniu się klimatu omawia skutki istnienia dziury ozonowej przedstawia informacje o funkcjonowaniu programu Natura 2000 na terenie gminy, powiatu, województwa (D) wymienia działania lokalne służące ochronie przyrody Jolanta Przybylik 20
ZASADY PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA Z PRZYRODY Ocenie podlegają: 1. Odpowiedzi ustne. 2. Prace pisemne (sprawdziany, kartkówki, prace domowe, karty pracy). Sprawdziany oceniane będą w skali punktowej przeliczonej na stopnie od 1-6. 100%-celujący 99%-90%- bardzo dobry 89%-75%-dobry 74%-50%-dostateczny 49%-31%-dopuszczający Poniżej 31%-niedostateczny 3. Zeszyty przedmiotowe. 4. Aktywność. 5. Inne wytwory pracy uczniów: -albumy, -pomoce dydaktyczne, -samodzielnie wykonane doświadczenia. Ocenę celującą na semestr lub koniec roku, może otrzymać uczeń, który posiada wiedzę ponadprogramową i brał udział w konkursach przedmiotowych, uzyskując miano laureata. 21