PRACE GEOGRAFICZNE, zeszyt 120 Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Kraków 2008 Bartłomiej Miszuk CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW BIOKLIMATYCZNYCH KARKONOSZY Z PUNKTU WIDZENIA RÓŻNYCH FORM TURYSTYKI I REKREACJI Zarys treści: Celem opracowania jest ocena warunków bioklimatycznych Karkonoszy pod względem możliwości ich wykorzystania dla uprawiania różnych form turystyki i rekreacji. Charakterystyki dokonano opierając się na biotermiczno-meteorologicznej klasyfikacji pogody K. Błażejczyka, na podstawie danych meteorologicznych z lat 1971 1980, pochodzących z sieci stacji IMGW w regionie i Obserwatorium Meteorologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego na Szrenicy. Badania wykazały, że warunki bioklimatyczne w Karkonoszach charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem w obrębie poszczególnych pięter wysokościowych. Szczególnie niekorzystnymi warunkami bioklimatycznymi z punktu widzenia turystyki i rekreacji cechuje się strefa szczytowa, w której zwłaszcza w okresie zimowym możliwość uprawiania większości form turystyki i rekreacji jest w znacznym stopniu ograniczona. Słowa kluczowe: bioklimat, góry, turystyka, rekreacja, Karkonosze Key words: bioclimate, mountains, tourism, recreation, Karkonosze Mts. Wstęp Jednym z najważniejszych czynników wpływającym na atrakcyjność turystyczną regionu są warunki pogodowe. Szczególną rolę z punktu widzenia turystyki i rekreacji odgrywają one w obszarach górskich, gdzie ze względu na cechy klimatu odmienne niż w terenach nizinnych możliwość uprawiania różnych form turystyki i rekreacji może w znacznym stopniu odbiegać od tych w pozostałych obszarach. W literaturze dotyczącej obszarów górskich można wyróżnić opracowania, w których opisano cechy klimatu odczuwalnego (Petrović, Zych 1974, Szczepankiewicz-Szmyrka, Mielcarek 1997, Rudel i in. 2005, Zaninović i in. 2006), opracowania
80 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 z zakresu reakcji organizmu ludzkiego na warunki pogodowe charakterystyczne dla środowiska górskiego (Tromp 1980) oraz wyniki badań nad bilansem cieplnym ciała człowieka (de Freitas 1985, Błażejczyk 2001a, Błażejczyk, Krawczyk 1991). Odrębną grupę stanowią prace dotyczące ruchu turystycznego w obszarach górskich (Krzymowska-Kostrowicka 1997) i opracowania związane z wpływem warunków pogodowych na różne formy turystyki i rekreacji (Łobożewicz 1979, Obrębska-Starklowa, Bąbka 1992, Woś 1993, Błażejczyk 2004, de Freitas i in. 2004). Celem opracowania jest określenie warunków bioklimatycznych w profilu wysokościowym Karkonoszy oraz ich wpływ na potencjał rekreacyjny tego regionu. Duży ruch turystyczny, a jednocześnie znaczna surowość klimatu powodują, że niezwykle istotne jest zagadnienie oddziaływania warunków pogodowych na możliwość uprawiania różnych form turystyki i rekreacji: kąpieli słonecznych, kąpieli powietrznych, spacerów i spokojnych zajęć terenowych, gier terenowych i intensywnych marszów, turystyki pieszej i rowerowej oraz pracy w terenie otwartym, turystyki i rekreacji narciarskiej. Jest to szczególnie uwidocznione w strefie szczytowej, gdzie warunki pogodowe w okresie zimy często mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka, a tym samym ograniczają możliwość uprawiania niektórych form aktywności. Ze względu na występujący w okresie letnim stres gorąca podobne ograniczenia występują w obszarach położonych w niższych piętrach. Dlatego też niezwykle istotne jest określenie użyteczności warunków pogodowych w poszczególnych piętrach w ciągu roku pod względem wykorzystania tych warunków dla poszczególnych form turystyki i rekreacji. Uzyskane w ten sposób wyniki mogą stanowić ważne źródło informacji dla ruchu turystycznego. Materiały źródłowe Dane, na podstawie których dokonano analizy warunków bioklimatycznych Karkonoszy i Gór Izerskich, zostały pozyskane z bazy danych Obserwatorium Meteorologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego na Szrenicy (1331 m n.p.m.) oraz ze stacji meteorologicznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej: Śnieżka, Karpacz i Jelenia Góra. Poszczególne stacje reprezentują zatem część wierzchowinową Śnieżka i Szrenica, stokową Karpacz i położoną na przedpolu kotlinę Jelenia Góra (tab. 1). Zostały wykorzystane dane z lat 1971 1980, z godziny 12 UTC temperatura powietrza, ciśnienie pary wodnej, prędkość wiatru, zachmurzenie oraz wartości dobowe temperatura minimalna i maksymalna, suma opadu atmosferycznego, grubość pokrywy śnieżnej, a także wysokość Słońca nad horyzontem w poszczególnych dniach w roku. Na większości uwzględnionych stacji miejsce pomiarów było stałe, jedynie w Karpaczu 01.01.1977 roku nastąpiła zmiana lokalizacji stanowiska pomiarowego (tab. 1). Wartości większości uwzględnionych elementów meteorologicznych z lat 1971 1980 w niewielkim stopniu odbiegały od tych z okresu 30-letniego 1971 2000. Średnia roczna temperatura powietrza w latach 1971 1980 w regionie Karkonoszy była niższa o około 0,3 C (Jelenia Góra i Śnieżka) i 0,2 C (Szrenica), zaś średnie roczne temperatury ekstremalne w okresie 1971 1980 były w całym profilu niższe o około 0,2 C w porównaniu do wielolecia, z wyjątkiem temperatury maksymalnej w Jeleniej Górze,
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 81 Tab. 1. Stacje pomiarowe w Karkonoszach Table 1. Measurement sites in the Karkonosze Mts. która była niższa o 0,4 C. Średnia roczna prędkość wiatru w strefie wierzchowinowej Karkonoszy była większa o 0,2 m s 1 (Śnieżka, Szrenica), a w najniżej położonych obszarach o 0,4 m s 1 (Jelenia Góra). Największe różnice między latami 1971 1980 a okresem wieloletnim stwierdzono w przypadku opadu atmosferycznego. U podnóża Karkonoszy średnia roczna suma opadu była większa o około 30 mm, natomiast na Śnieżce większa o ponad 150 mm. W przypadku wilgotności względnej powietrza oraz ciśnienia pary wodnej nie stwierdzono znaczących różnic. Można zatem uznać, że z uwagi na niewielkie różnice między średnimi wartościami wymienionych elementów meteorologicznych w okresie 1971 1980 i w latach 1971 2000, uwzględnione w artykule dziesięciolecie można przyjąć za reprezentatywne dla badanego obszaru. Metody pracy Podstawą do określenia warunków bioklimatycznych była biotermiczno-meteorologiczna klasyfikacja pogody opracowana przez K. Błażejczyka (2001a, 2003, 2004), która umożliwia ocenę zarówno warunków pogodowych, jak i potencjału rekreacyjnego określonego obszaru. Korzystając z programu Bioklima_2.2 określono typy pogody, na podstawie których zostały przyporządkowane w każdym dniu roku wartości tzw. wskaźnika WEI, informującego o przydatności warunków pogodowych w danym dniu dla określonych form rekreacji (Błażejczyk 2004). Wartości wskaźnika WEI są przypisane każdemu typowi pogody w zależności od możliwości ich wykorzystania dla turystyki i rekreacji i zwiększają się wraz ze wzrostem użyteczności warunków pogodowych dla poszczególnych form turystyki i rekreacji. Dla każdego dnia w roku możliwe jest obliczenie średnich wartości wieloletniej wskaźnika WEI, co umożliwia skonstruowanie kalendarza przydatności warunków pogodowych. Zgodnie z zasadą tej klasyfikacji w zależności od typu pogody w danym dniu, w odniesieniu do każdej formy turystyki i rekreacji wskaźnikowi temu przypisano wartość w trójstopniowej skali: pogoda przydatna bez ograniczeń (WEI=3), pogoda przydatna z ograniczeniami (WEI=1), pogoda nieprzydatna (WEI=0). Następnie obliczono średnie wartości wskaźnika WEI (WEI avg ), w każdym dniu w roku i w przypadku każdej formy turystyki i rekreacji, a na podstawie tych wartości zakwalifikowano każdy dzień do kategorii z: pogodą niekorzystną WEI avg <0,5, umiarkowanie korzystną 0,5 WEI avg <1,2, korzystną 1,2 WEI avg <2,0,
82 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 bardzo korzystną WEI avg 2,0 dla danej formy rekreacji. Na podstawie uzyskanych wyników obliczono częstość występowania dni z określoną przydatnością warunków pogodowych w poszczególnych miesiącach. Przydatność warunków pogodowych dla poszczególnych form turystyki i rekreacji, podobnie jak typy pogody, została określona za pomocą programu Bioklima_2.2 i zależała przede wszystkim od natężenia odczucia parności, dobowej sumy opadu atmosferycznego, dobowej amplitudy temperatury powietrza, a w przypadku rekreacji narciarskiej również od grubości pokrywy śnieżnej (Błażejczyk 2001b). Przydatność warunków pogodowych dla różnych form turystyki i rekreacji Kąpiele słoneczne Warunki pogodowe dla kąpieli słonecznych w Karkonoszach nie są zbyt korzystne. Spośród omawianych czterech stacji jedynie położona na przedpolu Jelenia Góra charakteryzuje się dość dobrymi warunkami w półroczu ciepłym. Na pozostałych stacjach przeważają warunki niekorzystne (tab. 2). W partiach szczytowych, na Śnieżce i Szrenicy, przez cały rok występują warunki niekorzystne i umiarkowanie korzystne; częstość warunków niekorzystnych w ciągu roku wynosi odpowiednio 77% i 64%. Dni z warunkami niekorzystnymi w części wysokogórskiej najczęściej występują: na Śnieżce od września do maja i na Szrenicy od października do kwietnia, kiedy stanowią ponad połowę ogólnej liczby dni. Od trzeciej dekady czerwca do połowy sierpnia mogą pojawiać się dni z warunkami korzystnymi; najczęściej w sierpniu, kiedy takimi warunkami odznacza się 39% dni na Szrenicy i 29% dni na Śnieżce. Na Szrenicy sporadycznie mogą występować również dni o bardzo dobrych warunkach pogodowych dla tej formy rekreacji, choć pojawiają się one bardzo rzadko, jedynie w czerwcu. W miesiącach letnich, zarówno na jednej jak i na drugiej stacji, dominują warunki umiarkowanie korzystne; ich częstość przekracza wówczas nawet 60% (lipiec i sierpień na Śnieżce oraz maj i czerwiec na Szrenicy). W Karpaczu okres cechujący się warunkami niekorzystnymi dla kąpieli słonecznych jest znacznie krótszy niż na Śnieżce i Szrenicy. Występuje on zwykle od listopada do końca pierwszej dekady marca, z tym, że w lutym mogą pojawiać się sporadycznie dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi. Warunki korzystne występują w Karpaczu nieprzerwanie w pierwszej połowie sierpnia, natomiast w pozostałych miesiącach letnich oraz w maju mogą pojawiać się okresy lub jedynie pojedyncze dni. Warunki pogodowe umiarkowanie korzystne najczęściej występują od marca do października przez ponad 60% dni w kwietniu, lipcu i październiku. Na obszarze Kotliny Jeleniogórskiej dni z warunkami niekorzystnymi występują od listopada do lutego, choć mogą pojawiać się sporadycznie również w marcu i kwietniu oraz wrześniu i październiku. W odróżnieniu od partii szczytowych Karkonoszy (Snieżka, Szrenica), w Jeleniej Górze w ciągu całego roku przeważają warunki korzystne (38%), których największa częstość przypada w kwietniu, lipcu i wrześniu (70% i więcej). Zdecydowanie większa jest również liczba dni z warunkami bardzo korzystnymi;
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 83 Tab. 2. Częstość dni z określoną przydatnością warunków pogodowych dla kąpieli słonecznych (WEIavgSB) w Karkonoszach i na ich przedpolu w okresie 1971 1980 Table 2. Frequency of days with particular usefulness of weather conditions for sun baths (WEIavgSB) in the Karkonosze Mts. and their foreland during the period 1971 1980 w ciągu roku ich częstość wynosi tu 11%, przy zaledwie 1% w Karpaczu, 0,3% na Szrenicy oraz całkowitym ich braku na Śnieżce. Występują one jednak zwykle jedynie w krótkich okresach, dlatego też w tym przypadku nie ma przedziału czasowego, w którym warunki bardzo korzystne dla kąpieli słonecznych byłyby przeważające. Kąpiele powietrzne Warunki pogodowe dla tej formy rekreacji na obszarze Karkonoszy są znacznie bardziej korzystne niż dla kąpieli słonecznych. Na Śnieżce i Szrenicy dni z warunkami niekorzystnymi nadal stanowią większość, w Karpaczu natomiast większą częstością charakteryzują się dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi i korzystnymi (tab. 3). Na stacjach wysokogórskich najlepszym okresem dla kąpieli powietrznych są pierwsze dwie dekady sierpnia, kiedy zdecydowanie dominują dni z warunkami korzystnymi; w sierpniu ich częstość przekracza 50% na Śnieżce i 45% na Szrenicy. W okresie od listopada do kwietnia (a na Śnieżce również w październiku) dni z warunkami korzystnymi nie występują w ogóle. Warunki umiarkowanie korzystne występują natomiast najczęściej od maja do połowy października na Śnieżce i do końca października na Szrenicy. Dni z warunkami pogodowymi bardzo korzystnymi występują sporadycznie, jedynie w miesiącach letnich.
84 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Tab. 3. Częstość dni z określoną przydatnością warunków pogodowych dla kąpieli powietrznych (WEIavgAB)w Karkonoszach i na ich przedpolu w okresie 1971 1980 Table 3. Frequency of days with particular usefulness of weather conditions for air baths (WE- IavgAB) in the Karkonosze Mts. and their foreland during the period 1971 1980 W Karpaczu pogoda niekorzystna dla kąpieli powietrznych przeważa tylko podczas miesięcy zimowych, w półroczu ciepłym natomiast nie występuje bądź występuje sporadycznie. Najlepszy okres dla tej formy rekreacji trwa od maja do października, kiedy występują dni z pogodą bardzo korzystną, której częstość waha się od 7% w czerwcu do 23% w sierpniu. Dni z warunkami korzystnymi najczęściej występują od połowy kwietnia do końca października, a największa ich częstość przypada na kwiecień i maj oraz sierpień i wrzesień (ponad 60%). Dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi natomiast najczęściej są od lutego do połowy listopada, przy największej frekwencji w lutym i marcu. U podnóża Karkonoszy, w Jeleniej Górze najczęściej występują warunki pogodowe korzystne i umiarkowanie korzystne, większa jest również liczba dni z warunkami bardzo korzystnymi. Dni z warunkami niekorzystnymi występują tylko od października do lutego, natomiast pogoda z warunkami umiarkowanie korzystnymi przejawia się najczęściej od drugiej dekady lutego do końca pierwszej dekady listopada. Korzystne warunkami pogodowe natomiast trwają zwykle od drugiej dekady marca do końca października, z największą częstością w kwietniu i lipcu (ponad 70%). W odróżnieniu od partii wierzchowinowej i położonego wyżej Karpacza, Jelenia Góra odznacza się
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 85 również większą liczbą dni z warunkami bardzo korzystnymi. Ich częstość w ciągu roku przekracza 17%, a w maju, sierpniu i wrześniu wynosi nawet powyżej 40%. Spacery i spokojne zajęcia terenowe Przydatność warunków pogodowych panujących w Karkonoszach dla tej formy rekreacji w znacznym stopniu różni się od stwierdzonej w przypadku kąpieli powietrznych i słonecznych. Dni z warunkami niekorzystnymi odznaczają się małą częstością, na wszystkich stacjach natomiast największa jest liczba dni z warunkami pogodowymi korzystnymi (tab. 4). W strefie wierzchowinowej częstość dni z warunkami niekorzystnymi wynosi tylko 13% na Śnieżce i 10% na Szrenicy, a okres, w którym mogą one się pojawiać trwa od listopada do lutego, choć tylko w grudniu stanowią one większość. Najlepszym okresem dla spacerów i spokojnych zajęć terenowych na Śnieżce jest pierwsza połowa sierpnia, kiedy dominują warunki bardzo korzystne. W sierpniu ich częstość stanowi 45% ogółu dni. Na Szrenicy natomiast ich częstość jest nieco mniejsza i wynosi 29% (nie można w tym przypadku wyróżnić okresu z przewagą takich dni). Zarówno na Tab. 4. Częstość dni z określoną przydatnością warunków pogodowych dla spacerów i spokojnych zajęć terenowych (WEIavgMR) w Karkonoszach i na ich przedpolu w okresie 1971 1980 Table 4. Frequency of days with particular usefulness of weather conditions for walks and mild outdoor activities (WEIavgMR) in the Karkonosze Mts. and their foreland during the period 1971 1980
86 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Szrenicy, jak i na Śnieżce przeważają w ciągu roku warunki korzystne. Występują one od połowy marca do końca października, ich największa częstość przypada na miesiące letnie. Dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi natomiast przeważają w okresie zimy. Na południowym stoku Karkonoszy, w Karpaczu znikoma jest liczba dni z warunkami niekorzystnymi dla spacerów, przeważają natomiast warunki pogodowe korzystne; stosunkowo duża jest częstość dni z warunkami bardzo korzystnymi, które zdecydowanie przeważają w pierwszej połowie października. Warunki bardzo korzystne dla tej formy rekreacji najczęściej występują w miesiącach wiosennych i zimowych, natomiast dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi zdecydowanie dominują w styczniu i grudniu (ponad 80%), przeważają również w listopadzie (57%). W Kotlinie Jeleniogórskiej występują najbardziej odpowiednie warunki pogodowe do uprawiania tej formy rekreacji. Podobnie jak w Karpaczu, warunki najbardziej korzystne występują w miesiącach wiosennych i jesiennych. W tym przypadku dni z warunkami bardzo korzystnymi przeważają w okresach od połowy lutego do końca pierwszej dekady marca oraz od trzeciej dekady września do końca października. W lecie najczęściej występują warunki korzystne, największa ich częstość przypada na lipiec (ponad 80%), miesiące zimowe natomiast charakteryzują się warunkami umiarkowanie korzystnymi (ponad 70% w grudniu i styczniu). Gry terenowe, intensywne marsze, turystyka piesza i rowerowa oraz praca w terenie otwartym W przypadku tej postaci turystyki i rekreacji można stwierdzić, że właściwie na całym obszarze warunki pogodowe dla jej uprawiania są znacznie bardziej korzystne niż dla pozostałych omawianych form (tab. 5). Na żadnej ze stacji nie występują warunki niekorzystne (jedynie w okresie zimowym na Śnieżce mogą się pojawiać pojedyncze dni z takimi warunkami), wszędzie natomiast przeważają w ciągu całego roku dni odznaczające się warunkami bardzo korzystnymi. Przydatność warunków pogodowych dla tej formy rekreacji i turystyki charakteryzuje się na stacjach wysokogórskich małym zróżnicowaniem, podczas gdy w Karpaczu i Jeleniej Górze jest ona mniejsza w miesiącach letnich. Na Śnieżce i Szrenicy najwięcej dni z warunkami bardzo korzystnymi przypada na miesiące wiosenne i letnie, z maksimum w październiku (ponad 80%). Od listopada do lutego natomiast przeważają warunki umiarkowanie korzystne, których największa częstość jest w listopadzie i grudniu. W Karpaczu zaś, z uwagi na większy stres ciepła w lecie, większą częstość dni z opadem atmosferycznym oraz częściej występujące duże kontrasty termiczne, maksimum frekwencji dni z warunkami pogodowymi bardzo korzystnymi przypada nie na lato, ale na okres półrocza chłodnego. Miesiące letnie natomiast charakteryzują się przewagą dni z warunkami korzystnymi (ponad 75%). Podobna sytuacja ma miejsce w Jeleniej Górze, gdzie różnica między latem a zimą pod względem średnich wielkości wskaźnika WEI jest jeszcze większa niż w Karpaczu. Okres od trzeciej dekady września do początku maja charakteryzuje się zdecydowaną dominacją dni o warunkach bardzo korzystnych, podczas gdy w lecie
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 87 Tab. 5. Częstość dni z określoną przydatnością warunków pogodowych dla gier terenowych, intensywnych marszów, turystyki pieszej i rowerowej oraz pracy w terenie otwartym (WEIavgAR) w Karkonoszach i na ich przedpolu w okresie 1971 1980 Table 5. Frequency of days with particular usefulness of weather conditions for outdoor games, intensive walks, walking and cycle tourism and outdoor work (WEIavgAR) in the Karkonosze Mts. and their foreland during the period 1971 1980 liczba tych dni nie przekracza 20% ogólnej liczby dni. W tej porze roku dominują warunki pogodowe korzystne, ich częstość waha się od 60% we wrześniu do prawie 80% w czerwcu, lipcu i sierpniu. Turystyka i rekreacja narciarska Warunki pogodowe dla rekreacji i turystyki narciarskiej na terenie Karkonoszy oraz ich przedpola są dość zróżnicowane. Podstawowym kryterium określającym przydatność pogody dla tej formy rekreacji jest grubość pokrywy śnieżnej, dlatego też najlepszymi warunkami pod tym względem charakteryzują się obszary położone najwyżej (tab. 6). Tam też okres, w którym możliwe jest uprawianie tej formy rekreacji, jest najdłuższy. Na stacjach wysokogórskich jednak, z uwagi na niekorzystne warunki termiczne i wietrzne w okresie zimy, częstość dni z warunkami bardzo korzystnymi jest bardzo mała. Od listopada, do stycznia dni takie nie występują, są natomiast dość rzadkie w okresie od lutego do maja, w tym najczęściej w maju (16%). Znacznie częściej występują dni odznaczające się warunkami korzystnymi. Występują one od
88 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Tab. 6. Częstość dni z określoną przydatnością warunków pogodowych dla turystyki i rekreacji narciarskiej (WEIavgST) w Karkonoszach i na ich przedpolu w okresie 1971 1980 Table 6. Frequency of days with particular usefulness of weather conditions for ski tourism (WEIavgST) in the Karkonosze Mts. and their foreland during the period 1971 1980 stycznia do maja, z maksimum w okresie od lutego do kwietnia na Szrenicy oraz od połowy lutego do połowy maja na Śnieżce. Dni z warunkami umiarkowanie korzystnymi przeważają na Śnieżce od listopada do połowy lutego, natomiast na Szrenicy od połowy listopada do końca stycznia. W Karpaczu najlepszym okresem do uprawiania narciarstwa jest druga i trzecia dekada stycznia oraz przełom lutego i marca, kiedy dominują dni z warunkami korzystnymi. Warunki umiarkowanie korzystne występują od lutego do drugiej dekady marca oraz od trzeciej dekady listopada do początku stycznia. Największa ich częstość przypada w lutym i marcu, kiedy wynosi ona odpowiednio 75% i 74%. Jelenia Góra, w porównaniu do pozostałych stacji, charakteryzuje się zdecydowanie gorszymi warunkami pogodowymi dla turystyki i rekreacji narciarskiej. Dni z warunkami bardzo korzystnymi nie występują, dni z warunkami korzystnymi natomiast występują jedynie w styczniu. Okres, w którym możliwe jest uprawianie tej formy rekreacji, trwa tu od stycznia do końca pierwszej dekady lutego. W innych miesiącach, wskutek braku odpowiedniej grubości pokrywy śnieżnej, występują warunki niekorzystne.
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 89 Podsumowanie i wnioski Warunki bioklimatyczne pod względem ich użyteczności dla różnych form turystyki i rekreacji na obszarze Karkonoszy charakteryzują się dość dużym zróżnicowaniem, zarówno czasowym, jak i między poszczególnymi stacjami. Dobrymi warunkami dla kąpieli słonecznych i powietrznych cechują się jedynie obszary położone najniżej, gdzie optymalny okres do uprawiania tej formy rekreacji jest najdłuższy, przy czym w przypadku kąpieli słonecznych obszar przedpola jest pod tym względem zdecydowanie bardziej uprzywilejowany niż tereny górskie. W przypadku spacerów i spokojnych zajęć terenowych, gier terenowych, intensywnych marszów, turystyki pieszej i rowerowej oraz pracy w terenie otwartym przydatność warunków pogodowych w ciągu roku cechuje się odmiennym przebiegiem na stacjach wysokogórskich i tych położonych niżej. Różnice dotyczą przede wszystkim miesięcy letnich, kiedy z powodu rzadziej występujących dni ze stresem ciepła oraz z mniejszą amplitudą dobową temperatury powietrza, warunki pogodowe w partiach wierzchowinowych są porównywalne z tymi w Karpaczu i Jeleniej Górze lub są nawet bardziej korzystne. Informacja ta jest dość istotna z uwagi na ruch turystyczny w okresie miesięcy letnich w tym regionie, którego znaczącą koncentrację można zaobserwować w partiach wysokogórskich. Na niżej położonych terenach warunki pogodowe charakteryzują się największą użytecznością w okresie, gdy częstość dni ze stresem ciepła jest mniejsza, tj. wiosną i jesienią. Dla turystyki i rekreacji narciarskiej najlepszymi obszarami są partie wysokogórskie, gdzie najczęściej występują bardzo dobre ku temu warunki i gdzie sezon narciarski trwa najdłużej. Z uwagi na często występujący stres zimna i dużą prędkość wiatru, warunków tam panujących nie można jednak w większości zaliczyć do bardzo korzystnych. Z tej samej przyczyny użyteczność warunków pogodowych w styczniu i grudniu jest znacznie zmniejszona względem warunków panujących na obszarach położonych niżej. Literatura Bioklima 2.2., Pakiet programu, www.igipz.pan.pl/geoekoklimat/blaz/bioklima.htm. Błażejczyk K., 2001a, Bilans cieplny człowieka jako narzędzie badań bioklimatycznych, Przegląd Geograficzny, 73, 4, 535 554. Błażejczyk K., 2001b, Assessment of recreational potential of bioclimate based on the human heat balance, [w:] Matzarakis A., de Freitas C.R. (red.), Proc. of the Fifth International Workshop on Climate, Tourism and Recreation, International Society of Biometeorology, Commission on Climate, Tourism and Recreation, December 2001, WP11, www. mif.uni-freiburg. de/isb/. Błażejczyk K., 2003, Biotermiczne cechy bioklimatu Polski, Przegląd Geograficzny, 75, 4, 535 554. Błażejczyk K., 2004, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 192. Błażejczyk K., Krawczyk B., 1991, The influence of climatic conditions on the heat balance of the heat balance on the human body, Inter. Journal of Biometeorology, 35, 103 106. Freitas C.R. de, 1985, Assessment on human bioclimate based on thermal response, Inter. Journal of Biometeorology, 29, 97 119.
90 PRACE GEOGRAFICZNE, ZESZYT 120 Freitas C.R. de, Scott D., McBoyle G., 2004, A new generation climate index for tourism, [w:] A. Matzarakis, C.R. de Freitas, D. Scott (red.), Advances in tourism climatology, Ber. Meteor. Inst. Univ. Freiburg, 12, 19 26. Krzymowska-Kostrowicka A., 1997, Geoekologia turystyki i wypoczynku, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Łobożewicz T.,1979, Warunki rozwoju turystyki i sportu narciarskiego w Polsce w świetle badań śniegowych, Instytut Turystyki, Warszawa. Obrębska-Starklowa B., Bąbka M., 1992, Cechy bioklimatu Karpat Polskich (w świetle typów pogód dla potrzeb rekreacji), Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 90, 113 144. Petrović S., Zych S., 1974. Bioklimatyckie schladzowanie. [w:] Klimat Tatr, Vydavatelstwo Slovenskej Akademie Vied, Bratislava. Rudel E., Zygmuntowski M., Matzarakis A., Koch E., 2005, Thermal bioclimate conditions in the alpine regions of Austria, Croatian Meteorological Journal, 40, 194 197. Szczepankiewicz-Szmyrka A., Mielcarek A., 1997. Bioclimatic conditions in subalpine zone of the Karkonosze Mts., Acta Univ. Wratislaviensis, 1950, Prace Instytutu Geografii, C4, 95 101. Tromp S.W., 1980. Biometeorology (The impact of the weather and climate on humans and their environment), Heyden & Son Ltd., London. Woś A., 1993, Regiony klimatyczne Polski w świetle częstości występowania różnych typów pogody, Wyd. IGiPZ PAN, Warszawa. Zaninović K., Matzarakis A., Cegnar T., 2006, Thermal comfort trends and variability in the Croatian and Slovenian Mountains, Meteorologische Zeitschrift, 15, 2, 243 251. Characteristics of bioclimatic conditions of the Karkonosze Mts. from the touristic and the recreational perspective Summary The aim of this article was to estimate the bioclimatic conditions from the touristic and the recreational perspective. The characteristics were based on the biothermal-meteorological classification of weather types (constructed by K. Błażejczyk 2004), dependent on meteorological conditions and on physiological parameters of an organism. On the basis of the weather types it was possible to determine information about usefulness of weather conditions for various forms of the tourism and the recreation, such as: sun baths, air baths, mild activity (i.e. walking, light play), intense activity (i.e. terrain games, climbing/hiking, trekking, cycling and outdoor work) and skiing and other winter sports. Meteorological data for the period 1971 1980 were obtained from the meteorological stations of the Institute of Meteorology and Water Management in the Karkonosze region (at Jelenia Góra, Karpacz and Mt. Śnieżka) and from the Meteorological Observatory of the Univeristy of Wrocław at Mt. Szrenica (Table 1). The data included records from 12 UTC observation term and diurnal records.
RÓŻNICOWANIE PETROGRAFICZNE OSADÓW GLACJALNYCH... 91 The research shows a significant variability in bioclimatic conditions in the Karkonosze Mts. between particular hipsometric zones. The highest parts of the mountains are the least favourable regions for most of the tourist and the recreational activities, especially during the winter season. There are the worst weather conditions for sun baths and air baths noted there all year round (Tables 2 and 3). These parts are also less popular during the winter season for such forms of activity like: walking, mild outdoor activities, outdoor games, climbing/hiking, trekking, cycling and outdoor work (Tables 4 and 5). In the summer, the highest parts are more favourable for the above mentioned activities because of a the heat-related stress in the lower slopes and in the foreland. Bartłomiej Miszuk Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytet Wrocławski ul. Kosiby 8 51-670 Wrocław e-mail: b_miszuk@meteo.uni.wroc.p Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Wrocław ul. Parkowa 30 51-616 Wrocław