URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE. Informacje i opracowania statystyczne TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH 2005-2007

URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE Informacje i opracowania statystyczne TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH 2005-2007 RZESZÓW 2008

Opracowanie: Ośrodek Statystyki Sportu i Turystyki, Wydział Statystyki Społecznej i Wydział Analiz Urzędu Statystycznego w Rzeszowie Druk: Zakład Wydawnictw Statystycznych, Zakład Poligraficzny nr 2, ul. Planty 39/45, 26-600 Radom ISBN 978-83-7406-104-9 Przy publikowaniu danych Urzędu Statystycznego prosimy o podanie źródła URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE 35-959 Rzeszów, ul. Jana III Sobieskiego 10 tel.: 17 8535210, 17 8535219; fax: 17 8535157 e-mail: SekretariatUSRze@stat.gov.pl http://www.stat.gov.pl/rzesz

PRZEDMOWA Prezentowana publikacja jest kontynuacją opracowań Turystyka w województwie podkarpackim w 2004 r. oraz Baza noclegowa w województwie podkarpackim w 2000 r. Opracowanie zawiera przede wszystkim dane o turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania i wykorzystaniu tych obiektów, jak również charakterystykę walorów przyrodniczo-kulturowych Podkarpacia oraz dane o ruchu granicznym. W obecnej edycji zamieszczono także informacje na temat podmiotów gospodarki narodowej prowadzących działalność gospodarczą powiązaną z turystyką oraz gospodarstw agroturystycznych i pokoi gościnnych, a także muzeów i szlaków turystycznych. Publikacja składa się z uwag metodycznych, komentarza analitycznego oraz części tabelarycznej. Informacje dotyczące zarówno bazy noclegowej, jak i turystów z niej korzystających, przedstawiono w szerokiej retrospekcji, co pozwala na uchwycenie zachodzących zmian. Dane prezentowane w publikacji pochodzą z badań statystycznych GUS, rejestru REGON, Instytutu Turystyki oraz Straży Granicznej. Przekazując Państwu niniejsze opracowanie, dziękuję wszystkim osobom i instytucjom za przekazane informacje, które przyczyniły się do wzbogacenia jego zawartości. Jednocześnie wyrażam przekonanie, że publikacja ta będzie przydatnym źródłem informacji o zmianach zachodzących w sektorze turystyki w województwie podkarpackim w ostatnich latach. Dyrektor Urzędu Statystycznego w Rzeszowie dr Marek Cierpiał-Wolan Rzeszów, czerwiec 2008 r.

PREFACE The present publication is a continuation of the titles Tourism in Podkarpackie Voivodship in 2004 and Accommodation facilities in Podkarpackie Voivodship in 2000. It includes, for the most part, data on collective tourist accommodation establishments and their occupancy, description of natural and cultural values of Podkarpacie as well as data on border traffic. The current edition comprises also information on entities of the national economy which conduct economic activity connected with tourism as well as on agrotourist farms and guest rooms, plus museums and tourist trails. The publication consists of methodological notes, analytical commentary and tabular part. Information concerning both accommodation facilities and tourists using it is provided in a broad retrospection which enables to observe ongoing changes. Data presented in the publication were collected during statistical surveys carried by CSO, REGON register, Institute of Tourism and Border Guard. Presenting this publication, I would like to express our gratitude to all persons and institutions for their assistance in providing information which has contributed to enriching its contents. I also hope that this title will become a useful source of information on changes which have occurred in the sector of tourism in Podkarpackie Voivodship in recent years. Director of the Statistical Office in Rzeszów Rzeszów, June 2008 Marek Cierpiał-Wolan, PhD

SPIS TREŚCI CONTENTS Tabl. Table Str. Page Przedmowa... Preface... x 3-4 Objaśnienia znaków umownych.. Symbols... x 10 Uwagi metodyczne... Methodological notes... x 11 Źródła i zakres danych... Source and scope of data... x 11 Objaśnienia podstawowych pojęć Main definitions... x 13 Położenie geograficzne i walory przyrodniczo-kulturowe województwa podkarpackiego... Geographic location and natural-cultural values of Podkarpackie Voivodship... x 20 Wyniki badań synteza... Results of surveys synthesis... x 25 Baza noclegowa turystyki i jej wykorzystanie... Tourist accommodation facilities and their occupancy... x 25 Pracujący w turystyce... Persons employed in tourism x 30 Ruch graniczny... Border traffic... x 31 TABLICE Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004-2007)... Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004-2007)... Pokoje w obiektach hotelowych (2000, 2004-2007)... Hotele i ich wykorzystanie według kategorii (2005, 2007)... TABLES Collective tourist accommodation establishments (2000, 2004-2007)... 1 39 Bed-places in collective tourist accommodation establishments (2000, 2004-2007)... 2 40 Rooms in hotels and similar facilities (2000, 2004-2007)... 3 41 Hotels and their occupancy by category (2005, 2007)... 4 41

6 Tabl. Table Str. Page Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004-2007)... Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według rodzajów obiektów (2000, 2004-2007)... Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według rodzajów obiektów (2000, 2004-2007)... Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004-2007)... Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według wybranych krajów w 2007 r.... Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według miesięcy w 2007 r. Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według miesięcy w 2007 r.... Wynajęte pokoje w obiektach hotelowych według miesięcy (2000, 2004-2007)... Catering establishments in collective tourist accommodation establishments (2000, 2004-2007)... 5 42 Users of collective tourist accommodation establishments by kind of establishment (2000, 2004-2007)... 6 43 Foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by kind of establishment (2000, 2004-2007)... 7 44 Foreign tourists in collective tourist accommodation establishments (2000, 2004-2007) 8 45 Foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by selected countries in 2007... 9 46 Users of collective tourist accommodation establishments by months in 2007... 10 47 Foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by months in 2007 11 48 Rooms rented in hotels and similar facilities by months (2000, 2004-2007)... 12 49

7 Tabl. Table Str. Page Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według rodzajów obiektów (2000, 2004-2007)... Udzielone noclegi turystom zagranicznym w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według rodzajów obiektów (2000, 2004-2007)... Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według miesięcy w 2007 r. Udzielone noclegi turystom zagranicznym w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według miesięcy w 2007 r.... Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania (2000, 2004-2007)... Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według miesięcy w 2007 r.... Stopień wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych według miesięcy w 2007 r.... Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania według podregionów i powiatów (2000, 2004-2007)... Overnight stays in collective tourist accommodation establishments by kind of establishment (2000, 2004-2007)... 13 50 Overnight stays of foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by kind of establishment (2000, 2004-2007)... 14 51 Overnight stays in collective tourist accommodation establishments by months in 2007 15 52 Overnight stays of foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by months in 2007... 16 53 Occupancy rate of bed-places in collective tourist accommodation establishments (2000, 2004-2007)... 17 54 Occupancy rate of bed-places in collective tourist accommodation establishments by months in 2007... 18 55 Occupancy rate of rooms in hotels and similar facilities by months in 2007... 19 56 Collective tourist accommodation establishments by subregions and powiats (2000, 2004-2007)... 20 57

8 Tabl. Table Str. Page Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według podregionów i powiatów (2000, 2004-2007)... Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według podregionów i powiatów (2000, 2004-2007)... Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według podregionów i powiatów (2000, 2004-2007)... Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania według podregionów, powiatów i gmin w 2007 r.... Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania według podregionów, powiatów i gmin w 2007 r.... Gospodarstwa agrorturystyczne i pokoje gościnne według podregionów, powiatów i gmin w 2007 r.... Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON prowadzące działalność związaną z turystyką oraz pracujący w tych podmiotach według grup PKD (2004-2007)... Bed-places in collective tourist accommodation establishments by subregions and powiats (2000, 2004-2007)... 21 58 Users of collective tourist accommodation establishments by subregions and powiats (2000, 2004-2007)... 22 59 Overnight stays in collective tourist accommodation establishments by subregions and powiats (2000, 2004-2007)... 23 60 Users of collective tourist accommodation establishments by subregions, powiats and gminas in 2007... 24 61 Overnight stays in collective tourist accommodation establishments by subregions, powiats and gminas in 2007... 25 66 Agrotourist farms and guest rooms by subregions, powiats and gminas in 2007... 26 71 Entities registered in the REGON register conducting economic activity connected with tourism and persons employed in these entities by PKD groups (2004-2007)... 27 76

9 Tabl. Table Str. Page Bezrobotni zarejestrowani oraz liczba zgłoszonych ofert pracy w zawodach gastronomiczno- -hotelarskich (2005, 2007)... Osobowy ruch graniczny (2000, 2004-2007)... Ruch graniczny pojazdów samochodowych (2000, 2004-2007).. Ruch pasażerów w porcie lotniczym Rzeszów (2000, 2004-2007) Registered unemployed persons and number of job offers in catering-hotel professions submitted (2005, 2007)... 28 77 Passenger border traffic (2000, 2004-2007)... 29 79 Border traffic of motor vehicles (2000, 2004-2007)... 30 79 Passenger traffic in Rzeszów Airport (2000, 2004-2007)... 31 80 Muzea (2000, 2004-2007)... Museums (2000, 2004-2007)... 32 80 Wykaz szlaków turystycznych... List of tourist trails... 33 81 Szlak architektury drewnianej... Wooden architecture trail... 34 87 Szlak ikon... Icon trail... 35 90 Pozostałe szlaki... Other trails... 36 91 SPIS MAP I WYKRESÓW Podział województwa podkarpackiego na podregiony (NTS 3) i powiaty... Podział województwa podkarpackiego na powiaty i gminy... Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w 2007 r.... Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania (2000-2007)... Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania (2000-2007)... MAPS AND GRAPHS Strona Page Subregions (NTS3) and powiats of Podkarpackie Voivodship... 33 Powiats and gminas of Podkarpackie Voivodship... 34 Collective tourist accommodation establishments in 2007... 35 Users of collective tourist accommodation establishments (2000-2007)... 35 Overnight stays in collective tourist accommodation establishments (2000-2007)... 35

10 SPIS MAP I WYKRESÓW (dok.) Korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania na 1000 ludności według powiatów w 2007 r.... Stopień wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych (2005, 2007)... Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2007 r.... Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w 2007 r. Osobowy ruch graniczny (2000-2007)... Struktura osobowego ruchu granicznego w 2007 r.... MAPS AND GRAPHS (cont.) Strona Page Users of collective tourist accommodation establishments per 1000 population by powiats in 2007... 36 Occupancy rate of rooms in hotels and similar facilities (2005, 2007)... 36 Occupancy rate of bed-places in collective tourist accommodation establishments in 2007... 37 Foreign tourists in collective tourist accommodation establishments by months in 2007... 38 Passenger border traffic (2000-2007)... 38 Structure of passenger border traffic in 2007... 38 W języku angielskim: przedmowa, spis treści. In English: preface, contents. OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska ( ) Kropka (.) oznacza, że zjawisko nie wystąpiło. zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych. Znak x wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe. W tym oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.

11 UWAGI METODYCZNE ŹRÓDŁA I ZAKRES DANYCH Źródłem danych o stanie i wykorzystaniu turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania jest stałe badanie Głównego Urzędu Statystycznego, prowadzone na formularzach KT-1 i KT-1a. Jednostki sprawozdawcze podają: dokładną lokalizację, rodzaj obiektu, kategorię obiektu, liczbę: pokoi, miejsc noclegowych, placówek gastronomicznych. Ponadto informują o wykorzystaniu obiektu w poszczególnych miesiącach, tj. o liczbie dni działalności obiektu, nominalnej liczbie noclegów lub pokoi, a także o liczbie osób korzystających z zakwaterowania oraz liczbie udzielonych noclegów i wynajętych pokoi (z wyodrębnieniem turystów zagranicznych). Od 2000 r. GUS prowadził badanie bazy noclegowej turystyki co kwartał, zbierając dane miesięczne, a od 2003 r. badanie turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania jest badaniem miesięcznym. W badaniu wyodrębnia się następujące grupy turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania: hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe (wprowadzone do badania od 2004 r.), domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska młodzieżowe (wyodrębnione z grupy schronisk młodzieżowych w 2004 r.), ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych, kempingi, pola biwakowe, obiekty do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego, zakłady uzdrowiskowe, pozostałe obiekty.

12 W informacjach o obiektach i miejscach noclegowych turystyki nie uwzględnia się obiektów i miejsc w obiektach przejściowo nieczynnych z powodu przebudowy, remontu itp. Turyści zagraniczni korzystający z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania rejestrowani są według kraju stałego zamieszkania. Turysta zagraniczny może być wykazany wielokrotnie, jeśli w czasie jednorazowego pobytu w Polsce korzysta z kilku obiektów noclegowych. Dane o turystycznych obiektach zakwaterowania indywidualnego są uzyskiwane w wyniku badania ankietowego wszystkich gmin w Polsce prowadzonego przez Instytut Turystyki w Warszawie. Źródło danych stanowiły głównie karty z ewidencji innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie, a także inne materiały i informacje będące w posiadaniu urzędów miast i gmin. Informacje o podmiotach gospodarczych prowadzących działalność związaną z turystyką oraz o liczbie pracujących w tych podmiotach pochodzą z krajowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON. Dane dotyczą podmiotów zarejestrowanych w województwie podkarpackim; nie obejmują jednostek lokalnych będących oddziałami lub filiami podmiotów zarejestrowanych w innych województwach. Źródłem danych o muzeach jest roczne stałe badanie GUS na formularzu K-02. W sprawozdaniu wykazywane są informacje o posiadanych zbiorach (według dyscyplin), organizowanych wystawach w kraju i wymianie wystaw z zagranicą, osobach zwiedzających muzea i wystawy muzealne oraz o formach prowadzonej przez muzea działalności oświatowej (odczyty, lekcje) i wydawniczej.

13 Dane o przyjazdach do Polski i wyjazdach z Polski dotyczą przekroczeń granicy, rejestrowanych przez Straż Graniczną, bez względu na cel podróży osób przekraczających granicę i długość ich pobytu. Dane o ruchu granicznym prezentowane w publikacji dotyczą przejść granicznych zlokalizowanych na terenie województwa podkarpackiego. OBJAŚNIENIA PODSTAWOWYCH POJĘĆ Termin turystyka zgodnie z definicją Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO) obejmuje czynności osób podróżujących w celach innych niż podjęcie pracy zarobkowej, tj. głównie w celach wypoczynkowych, służbowych, religijnych itp. i pozostających poza swoim codziennym środowiskiem nie dłużej niż rok. Osoby korzystające to liczba osób, które rozpoczęły pobyt w obiekcie w danym miesiącu (tj. zostały zameldowane). Oznacza to, ze osoby przebywające w obiekcie na przełomie miesięcy są ujmowane tylko raz. Rodzaje turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania: HOTEL obiekt hotelarski zlokalizowany głównie w zabudowie miejskiej, dysponujący co najmniej 10 pokojami, w tym większość miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych, świadczący szeroki zakres usług związanych z pobytem klientów. Każdy hotel musi świadczyć usługi gastronomiczne. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczonych usług wyróżnia się pięć kategorii hoteli: najwyższa 5 gwiazdek, najniższa 1 gwiazdka. MOTEL obiekt hotelarski zlokalizowany przy trasach komunikacji drogowej, który poza usługami hotelarskimi przystosowany jest również do świadczenia usług motoryzacyjnych i dysponuje parkingiem.

14 Motel musi posiadać co najmniej 10 pokoi, w tym większość miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych. Każdy motel musi świadczyć usługi gastronomiczne. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczonych usług wyróżnia się pięć kategorii moteli: najwyższa 5 gwiazdek, najniższa 1 gwiazdka. PENSJONAT obiekt hotelarski, który świadczy usługi hotelarskie łącznie z całodziennym wyżywieniem i dysponuje co najmniej 7 pokojami. Musi świadczyć usługi gastronomiczne. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczeń usług wyróżnia się pięć kategorii pensjonatów: najwyższa 5 gwiazdek, najniższa 1 gwiazdka. INNY OBIEKT HOTELOWY obiekt noclegowy, podzielony na pokoje, podlegający jednemu zarządowi, świadczący pewne usługi, w tym przynajmniej codzienne sprzątanie pokoi, słanie łóżek i mycie urządzeń sanitarnych (np. obiekt spełniający zadania hotelu, motelu lub pensjonatu, któremu nie została nadana kategoria). DOM WYCIECZKOWY obiekt położony na obszarze zabudowanym lub w pobliżu zabudowy, posiadający co najmniej 30 miejsc noclegowych, dostosowany do samoobsługi klientów oraz świadczący minimalny zakres usług związanych z pobytem klientów. Każdy dom wycieczkowy musi posiadać przynajmniej jedną placówkę gastronomiczną. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczonych usług domy wycieczkowe dzieli się na trzy kategorie: najwyższa kat. I, najniższa kat. III. SCHRONISKO obiekt położony poza obszarem zabudowanym, przy szlakach turystycznych, świadczący minimalny zakres usług związanych

15 z pobytem klientów. Schronisko posiada przynajmniej jedną placówkę gastronomiczną. Pojęcie schronisko nie obejmuje schronisk młodzieżowych. SCHRONISKO MŁODZIEŻOWE obiekt przeznaczony do indywidualnej i grupowej turystyki młodzieżowej, dostosowany do samodzielnej obsługi klientów. Schronisko młodzieżowe jest placówką zlokalizowaną w samodzielnym budynku lub w wydzielonej części budynku. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczonych usług schroniska młodzieżowe dzieli się na trzy kategorie: najwyższa kat. I, najniższa kat. III. SZKOLNE SCHRONISKO MŁODZIEŻOWE placówka oświatowowychowawcza umożliwiająca rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego. OŚRODEK WCZASOWY obiekt (lub zespół obiektów) noclegowy przeznaczony i przystosowany do świadczenia wyłącznie lub głównie usług związanych z wczasami. OŚRODEK KOLONIJNY obiekt (lub zespół obiektów) noclegowy przeznaczony i przystosowany do świadczenia wyłącznie lub głównie usług związanych z koloniami. OŚRODEK SZKOLENIOWO-WYPOCZYNKOWY obiekt (lub zespół obiektów) noclegowy przeznaczony i przystosowany trwale do przeprowadzania kursów, konferencji, szkoleń oraz zjazdów itp. Może być także wykorzystany do świadczenia usług wczasowych.

16 ZESPOŁY OGÓLNODOSTĘPNYCH DOMKÓW TURYSTYCZNYCH domek turystyczny budynek niepodpiwniczony, posiadający nie więcej niż cztery pokoje, dostosowany do świadczenia usług typu hotelarskiego. Domki turystyczne mogą tworzyć zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych oraz organizacyjnie wchodzić w skład innych obiektów noclegowych. KEMPING teren, zwykle zadrzewiony, strzeżony, oświetlony, mający stałą obsługę recepcyjną i wyposażony w urządzenia (sanitarne, gastronomiczne, rekreacyjne) umożliwiające turystom nocleg w namiotach, mieszkalnych przyczepach samochodowych, a także przyrządzanie posiłków oraz parkowanie pojazdów samochodowych. W zależności od wyposażenia obiektu i zakresu świadczonych usług, kempingi dzieli się na cztery kategorie: najwyższa 4 gwiazdki, najniższa 1 gwiazdka. POLE BIWAKOWE wydzielone miejsce w terenie zadrzewionym, niestrzeżone, oznakowane i ogrodzone prowizorycznie, umożliwiające turystom nocleg w namiotach. Na polu biwakowym znajdują się punkty poboru wody pitnej, podstawowe urządzenia sanitarne i tereny rekreacyjne. OŚRODEK WYPOCZYNKU SOBOTNIO-NIEDZIELNEGO I ŚWIĄTE- CZNEGO zespół obiektów i urządzeń zlokalizowanych w niedużej odległości od aglomeracji miejskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie terenów o walorach przyrodniczych korzystnych dla rekreacji, w strefach z zapewnioną komunikacją środkami przewozu publicznego. Ośrodek wyposażony jest zgodnie z potrzebami krótkotrwałego wypoczynku i rekreacji. Umożliwia obsłużenie jednocześnie znacznej liczby osób o różnych upodobaniach. Obiekty noclegowe wchodzące w skład ośrodka mogą być wykorzystywane na potrzeby wczasów.

17 ZAKŁAD UZDROWISKOWY zakład świadczący usługi w zakresie opieki zdrowotnej położony na terenie uzdrowiska i wykorzystujący przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych naturalne zasoby lecznicze uzdrowiska. POZOSTAŁE NIESKLASYFIKOWANE obiekty, które w czasie niepełnego wykorzystania zgodnie z ich przeznaczeniem lub w części, pełnią funkcję obiektów noclegowych dla turystów. Są to m.in. internaty, domy studenckie, hotele robotnicze itp. Stopień wykorzystania obiektu wyrażony w procentach wynika z porównania faktycznie udzielonych noclegów do nominalnej liczby miejsc noclegowych (suma miejsc noclegowych przygotowanych dla turystów w każdym dniu działalności obiektu), a dodatkowo dla hoteli, moteli, pensjonatów i innych obiektów hotelowych z porównania faktycznie wynajętych pokoi do nominalnej liczby pokoi. Placówki gastronomiczne w obiektach turystycznych zbiorowego zakwaterowania obejmują zakłady i punkty gastronomiczne stałe i sezonowe. Do barów zaliczono także: kawiarnie, winiarnie, piwiarnie, jadłodajnie itp.; do punktów gastronomicznych także smażalnie, pijalnie, lodziarnie, bufety itp. Muzea to instytucje kultury, które gromadzą, rejestrują, konserwują i przechowują oraz udostępniają publiczności w formie wystaw zabytki i wytwory kultury w zakresie sztuki, wiedzy, techniki i przyrody oraz prowadzą działalność naukową, oświatową i popularyzatorską (m.in. poprzez prowadzenie działalności wydawniczej). Stosowany jest następujący podział muzeów według rodzajów: artystyczne gromadzące zbiory z dziedziny malarstwa, grafiki, rzeźby, sztuki zdobniczej (rzemiosła artystycznego); do tej grupy należą też muzea

18 wnętrz eksponujące zbiory z dziedziny sztuki i kultury materialnej w formie urządzonych wnętrz mieszkalnych; archeologiczne gromadzące zbiory z dziedziny historii kultury materialnej z okresu poprzedzającego relacje piśmienne; do grupy tej zalicza się także rezerwaty archeologiczne; etnograficzne gromadzące zbiory z dziedziny kultury wsi Polski, krajów europejskich i pozaeuropejskich oraz wytwory kultury ludów pierwotnych; do grupy tej zalicza się także parki etnograficzne i skanseny; historyczne gromadzące zbiory dotyczące dziejów kraju, miast oraz historii ruchów społecznych i niepodległościowych; biograficzne gromadzące zbiory związane z życiem i działalnością wybitnych postaci (np. pisarzy, artystów, naukowców, polityków); martyrologiczne zajmujące się ochroną obiektów i urządzeń byłych obozów koncentracyjnych i jenieckich, więzień i miejsc straceń oraz przedmiotów związanych z tymi obiektami i urządzeniami; przyrodnicze gromadzące zbiory okazów przyrody; techniki gromadzące zbiory z dziedziny techniki poszczególnych działów i gałęzi produkcji, np. transportu, rolnictwa, włókiennictwa itp.; regionalne gromadzące zbiory o znaczeniu historycznym dla regionu z zakresu sztuki, archeologii, etnografii, techniki, przyrody i innych dyscyplin, z uwzględnieniem zbiorów regionalnych pamiątek historycznych; inne muzea, które nie mogą być zaklasyfikowane do żadnego z wyżej wymienionych rodzajów muzeów ze względu na brak zdecydowanej przewagi jednego z rodzajów zbiorów.

19 Przez wystawę organizowaną przez muzeum i określoną odpowiednim tytułem rozumie się udostępnianie dla publiczności (osób zwiedzających) zestawu zbiorów muzealnych. Wystawy czasowe są to wystawy urządzane na czas określony na terenie muzeum i udostępniane jednorazowo. Eksponatem muzealnym jest przedmiot o trwałej wartości kulturowej (historycznej, naukowej, poznawczej, estetycznej), politycznej lub społecznej, podlegający ochronie prawnej i należący do zbiorów muzealnych, tzn. objęty inwentarzem zabytków w muzeum. Eksponaty muzealne (zbiory) zostały zgrupowane według działów (dyscyplin) zależnie od dziedziny, do której należą i prezentowane są w formie ekspozycji działowych lub tematycznych. Zgodnie z ustawą o muzeach określane są mianem muzealiów i są nimi rzeczy ruchome i nieruchomości wpisane do inwentarza muzealiów. Do muzealiów ogółem zalicza się eksponaty własne wpisane do inwentarza muzealiów, natomiast depozyty to obiekty wypożyczone z innych muzeów, instytucji oraz osób prywatnych, wpisane do księgi depozytów. Szlaki turystyczne są to trasy (przede wszystkim piesze) wytyczone w terenie ze względu na walory krajobrazowe (z uwzględnieniem warunków bezpieczeństwa turystów i przepisów ochrony środowiska) i oznaczone umownymi znakami umożliwiającymi odnalezienie właściwej drogi zalecanej lub obligatoryjnej.

20 POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I WALORY PRZYRODNICZO- -KULTUROWE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Województwo podkarpackie to najbardziej wysunięty na południowy wschód region Polski. Od wschodu graniczy z Ukrainą, a od południa ze Słowacją, co sprzyja rozwojowi turystyki transgranicznej. Obejmuje obszar 17844 km 2, tj. 5,7% powierzchni kraju. O dostępności komunikacyjnej województwa stanowią krzyżujące się w regionie międzynarodowe szlaki drogowe: E-40 (Wrocław-Rzeszów-Lwów) i E-371 (Radom-Rzeszów- Koszyce), kolejowy europejski ciąg transportowy E-30 (Drezno-Rzeszów- Kijów), jak również, najdalej wysunięty na wschód w Unii Europejskiej Port Lotniczy Rzeszów, który jest stałym przejściem granicznym. Na terenie Podkarpacia znajdują się przejścia graniczne: na granicy z Ukrainą w Korczowej i Medyce (drogowe) oraz Przemyślu, Krościenku i Werchracie (kolejowe), na granicy ze Słowacją w Barwinku (drogowe) i Łupkowie (kolejowe). Region charakteryzuje się dużą różnorodnością warunków przyrodniczych. Swym zasięgiem obejmuje trzy główne naturalne krainy geograficzne o dużym zróżnicowaniu fizjograficznym: fragment Karpat, Pogórze Karpackie oraz Kotlinę Sandomierską. Występujące wysokości od 140 m n.p.m., w dolinie Wisły, do 1346 m n.p.m. (Tarnica) w Bieszczadach powodują nie tylko zróżnicowanie klimatyczne, ale również fauny i flory. Województwo podkarpackie jest regionem o dużej lesistości (ponad 36%) i pod tym względem zajmuje 2. miejsce w Polsce. Duże i zwarte kompleksy leśne znajdują się w południowej i wschodniej części województwa (Beskid Niski, Bieszczady) oraz na północy (fragmenty Puszczy Solskiej i Puszczy Sandomierskiej). Prawie połowa powierzchni województwa objęta jest prawną

21 ochroną ze względu na szczególne walory przyrodnicze. Na terenie województwa są dwa parki narodowe: Bieszczadzki (trzeci co do wielkości park narodowy w Polsce) oraz Magurski (piąty pod względem wielkości), 10 parków krajobrazowych, a także ok. 90 rezerwatów przyrody. Bieszczadzki Park Narodowy oraz parki krajobrazowe Ciśniańsko-Wetliński i Doliny Sanu wchodzą w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, powołanego przez UNESCO w 1992 roku, obejmującego obszary przygraniczne Polski, Słowacji i Ukrainy. Jest to jedyny w Europie trójstronny rezerwat biosfery. W 2006 r. parki narodowe odwiedziło 323,0 tys. turystów. Obszar województwa podkarpackiego charakteryzuje się znaczną atrakcyjnością turystyczną. Środowisko naturalne liczne tereny podgórskie i górskie, duża liczba kompleksów leśnych, akweny wodne, bogata flora i fauna stwarza doskonałe warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej oraz sportów wodnych i powietrznych. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki w województwie są też lecznicze wody mineralne, wykorzystywane w znanych uzdrowiskach: Iwonicz-Zdrój, Rymanów Zdrój, Polańczyk. Ponadto wody mineralne występują m.in. w Komańczy, Czarnej i Lesku, a borowiny w Horyńcu-Zdroju. Na rzece San znajdują się dwa sztuczne zbiorniki: największy w Polsce Jezioro Solińskie (o powierzchni 21,1 km 2 i pojemności całkowitej przy maksymalnym piętrzeniu 472 hm 3 ) oraz zalew w Myczkowcach, tworzące specyficzne strefy ekologiczne, a także stwarzające dogodne warunki do uprawiania sportów wodnych. Są również inne zbiorniki wodne, dające możliwość aktywnego wypoczynku, a na podkarpackich rzekach wytyczonych zostało wiele ciekawych szlaków wodnych. Podkarpacie oferuje turystom ok. 2 tys. km znakowanych szlaków do wędrówek pieszych górskimi szczytami Bieszczadów i Beskidu Niskiego, terenami Pogórzy, albo wyprawy w lasy byłej Puszczy Sandomierskiej

22 i Solskiej. Do najciekawszych należą: 180-km odcinek szlaku beskidzkiego im. K. Sosnowskiego, niebieski szlak graniczny (biegnący wzdłuż granicy państwowej), a także szlaki tematyczne: szlak architektury drewnianej wiodący przez 175 miejscowości, w których znajdują się zabytkowe drewniane kościoły, cerkwie i kaplice oraz dwory. Na trasie szlaku znajduje się też Iwonicz-Zdrój ze swoją ponad stuletnią zabudową uzdrowiskową, szlak ikon wytyczony w promieniu 25 km od Sanoka, szlak forteczny prowadzi przez niezwykle cenny w skali kraju i Europy obiekt militarny, forty Twierdzy Przemyśl. W regionie jest również dosyć dużo tras rowerowych, prowadzących w ciekawe miejsca województwa. Na Podkarpaciu jest także wiele ośrodków jeździeckich i stadnin koni, które prowadzą naukę jazdy konnej, organizują rajdy i obozy jeździeckie, wycieczki w siodle i bryczkami, zajęcia rehabilitacji ruchowej, a zimą również kuligi. Istnieją doskonałe warunki do uprawiania sportów zimowych. Znajduje się wiele wyciągów narciarskich i tras zjazdowych o różnej długości i różnym stopniu trudności zjazdów. Dla miłośników turystyki powietrznej działa m.in. ośrodek szkolenia szybowcowego w Bezmiechowej, gdzie oprócz szkoleń szybowcowych i paralotniowych organizowane są szybowcowe loty turystyczne nad Bieszczadami. Na terenie województwa znajduje się wiele cennych zabytków. Tylko niektóre z nich, to: zabytki architektury drewnianej, np. kościół z XIV w. w Haczowie największy i najstarszy zrębowy kościół na świecie, cerkwie grekokatolickie i prawosławne (np. w Uluczu, Bliznem, Radrużu, Równi), zespół parkowo-pałacowy, z późnorenesansowym zamkiem z XVI i XVII w. w Baranowie Sandomierskim,

23 zespół zamkowo-parkowy z przełomu XVI i XVII w. w Krasiczynie, perła architektury polskiego renesansu, zespół zamkowo-parkowy z XVII w. w Łańcucie (z unikatową kolekcją pojazdów konnych), zamek z fortyfikacjami z XVII w. w Rzeszowie, XVII-wieczna bazylika w Leżajsku z zabytkowymi barokowymi organami, twierdza Przemyśl z fortami z lat 1878-1914, trzecia co do wielkości w Europie, po Antverpii i Verdum. Spośród historycznych układów urbanistycznych istniejących w województwie 21 wpisanych jest do rejestru zabytków. Do najciekawszych należą zabytkowe zespoły urbanistyczne m.in. w Krośnie, Rzeszowie (z podziemną trasą turystyczną), Sanoku, Jarosławiu, Przemyślu, Brzozowie. W skansenie w Bóbrce k. Krosna można zobaczyć najstarsze na świecie szyby naftowe, natomiast w Stępinie (gmina Frysztak, powiat strzyżowski) unikatowy na skalę europejską, zespół schronów kolejowych (w tym prawie 400-metrowy schron dla pociągów sztabowych), wybudowany przez Niemców w czasie II wojny światowej. W Trzcinicy, gm. Jasło odkryto i przebadano jedne z najstarszych w Polsce osad obronnych z początków epoki brązu (2000-1350 p.n.e.). Powstaje tu skansen archeologiczny i kompleks turystyczny Karpacka Troja. W jego skład wejdzie teren grodziska Wały Królewskie, wpisany do rejestru zabytków oraz park archeologiczny. Powstanie unikalny w skali kraju i Europy Środkowej obiekt turystyczny i muzealny. Spośród imprez kulturalnych organizowanych w regionie, przyciągających osoby z kraju i zagranicy, najbardziej znane są: Muzyczny Festiwal w Łańcucie, Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych w Rzeszowie oraz Międzynarodowy Festiwal Muzyki

24 Organowej i Kameralnej w Bazylice Leżajskiej. Na terenie województwa działa 35 muzeów i oddziałów muzealnych, w których w 2007 r. zgromadzonych było ponad 700 tys. muzealiów. Do muzeów posiadających zbiory o znacznej atrakcyjności turystycznej można zaliczyć m.in. Muzeum na Zamku w Łańcucie, Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Muzeum Lalek w Pilźnie oraz Muzeum Podkarpackie w Krośnie, gdzie znajduje się najliczniejsza i najefektowniejsza kolekcja lamp naftowych w Europie. Kulturę materialną, zwyczaje i obrzędy wielu grup etnograficznych, m.in. Łemków, Bojków, Dolinian, Rzeszowiaków, Lasowiaków, Pogórzan, można dziś poznać, odwiedzając podkarpackie muzea etnograficzne i skanseny: Muzeum Budownictwa Ludowego Skansen w Sanoku oraz Muzeum Kultury Ludowej Park Etnograficzny w Kolbuszowej. W 2007 r. muzea i wystawy muzealne zwiedziło 852,7 tys. osób, tj. 12,8% więcej niż rok wcześniej i 65,5% więcej w porównaniu z 2000 r. Odsetek młodzieży szkolnej wyniósł 39,5% i był o 4,4 pkt. proc. niższy w porównaniu z rokiem poprzednim. Podkarpacie należy do najczystszych ekologicznie regionów Polski, co stwarza dobre warunki do wypoczynku oraz rozwoju turystyki. Zaliczane jest do ścisłej czołówki w kraju ze względu na występowanie terenów o wysokich walorach przyrodniczych, turystycznych i krajobrazowych oraz posiada wiele cennych obiektów i miejsc dziedzictwa kulturowego.

25 WYNIKI BADAŃ SYNTEZA BAZA NOCLEGOWA TURYSTYKI I JEJ WYKORZYSTANIE Według danych uzyskanych ze sprawozdawczości GUS w dniu 31 lipca 2007 r. w województwie podkarpackim czynnych było 336 turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, w tym 58 hoteli, 4 motele, 13 pensjonatów, 42 szkolne schroniska młodzieżowe, 19 ośrodków wczasowych i 23 ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe. Z ogólnej liczby obiektów 247 było placówkami całorocznymi, a 89 o sezonowym charakterze działania. W ciągu ostatnich trzech lat liczba obiektów noclegowych turystyki objętych badaniem zwiększyła się o 7,7%. W porównaniu z 2005 r. przybyło m.in. 9 hoteli i 10 innych obiektów hotelowych, a równocześnie zmniejszyła się o 6 liczba szkolnych schronisk młodzieżowych. W 2007 r. turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania zlokalizowane na terenie województwa stanowiły 5,0% wszystkich działających w kraju, przy powierzchni województwa stanowiącej 5,7% powierzchni kraju i liczbie ludności stanowiącej 5,5% ludności Polski. Najbardziej atrakcyjnym regionem województwa są Bieszczady; w powiatach bieszczadzkim, krośnieńskim, leskim i sanockim zlokalizowanych jest ponad 40% wszystkich turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania. W wymienionych powiatach wśród działających 139 obiektów było m.in. 14 hoteli, 18 szkolnych schronisk młodzieżowych, 16 ośrodków wczasowych, 11 ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych oraz 12 kempingów i pól biwakowych. W miastach na prawach powiatu funkcjonowało 49 turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, z tego najwięcej w Rzeszowie 21 (w tym 9 hoteli) oraz w Przemyślu 14 (w tym 7 hoteli).

26 Wśród 159 gmin województwa w 72 (45,3%) nie istniał ani jeden turystyczny obiekt zbiorowego zakwaterowania. W końcu lipca 2007 r. turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania dysponowały 20652 miejscami, w tym 15696 całorocznymi (76,0%). W porównaniu z 2005 r. liczba miejsc noclegowych wzrosła o 12,0%. W obiektach typu hotelowego zwiększyła się o 10,3%, w tym w hotelach o 3,5%. Na 10 tys. mieszkańców województwa przypadało 98 miejsc noclegowych, podczas gdy analogiczny wskaźnik dla Polski był większy o 55. Miejsca noclegowe w hotelach stanowiły 16,4% ogólnej liczby miejsc, w ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych 12,0%, w ośrodkach wczasowych 9,4%, a w szkolnych schroniskach młodzieżowych 12,8%. Z opracowanych danych wynika, że obiekty w województwie podkarpackim są średniej wielkości w 2007 r. jeden obiekt noclegowy posiadał średnio 61 miejsc, w tym 1 hotel liczył średnio 59 miejsc. Największe (średnio 171 miejsc) były zakłady uzdrowiskowe oraz kempingi (151 miejsc). Ponad 100 miejsc liczyły przeciętnie także ośrodki wczasowe i ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe. Wraz ze wzrostem liczby turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania wzrosła liczba osób z nich korzystających. W 2007 r. z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania skorzystało 592,6 tys. osób, tj. o 8,4% więcej w porównaniu z 2005 r. Najwięcej, bo 35,1% turystów korzystało z noclegów w hotelach, 13,8% w innych obiektach hotelowych, 9,8% w ośrodkach szkoleniowo- -wypoczynkowych, a 8,0% w ośrodkach wczasowych. W 2007 r. liczba osób korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w przeliczeniu na 1000 mieszkańców województwa wyniosła 283, w tym najwyższa była w powiatach: leskim 4817 i bieszczadzkim 1772, a najniższa w jasielskim 32.

27 Wśród osób zameldowanych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2007 r. ponad 11% stanowili turyści zagraniczni (w kraju analogiczny odsetek przekroczył 23%). W odniesieniu do roku 2005 liczba turystów zagranicznych odwiedzających woj. podkarpackie była większa o 6,5%, lecz ich udział w ogólnej liczbie korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania zmniejszył się o 0,2 punktu procentowego. Ze względu na położenie województwa, wśród turystów zagranicznych najliczniejszą grupę stanowili goście z Ukrainy 21,1 tys. osób, tj. 31,9%. Wśród pozostałych, najwięcej osób przybyło z Niemiec 11,3 tys. osób (17,1%), Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych po 3,3 tys. osób (odpowiednio 5,0% i 4,9%), Francji 2,4 tys. osób (3,7%) i Izraela 2,4 tys. (3,6%). Od 2 do 3 proc. ogółu turystów zagranicznych stanowili obywatele Austrii, Republiki Czeskiej, Słowacji, a po niecałe 2% turyści z Węgier, Niderlandów i Kanady. Na przestrzeni ostatnich kilku lat struktura turystów zagranicznych pod względem narodowości nie uległa większym zmianom; odnotowano jednak spadek liczby turystów z Ukrainy i Izraela, wzrosła zaś liczba turystów przybywających z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Austrii i Irlandii. Turyści zagraniczni najczęściej korzystali z obiektów hotelowych 74,3%, w tym z hoteli 55,7%. Analizując liczbę korzystających z turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania w ciągu roku, należy zaznaczyć, że wzmożony ruch turystyczny zaczyna się w maju i wyraźnie maleje we wrześniu. W okresie majwrzesień liczba turystów jest niemal dwukrotnie wyższa niż w pozostałych miesiącach. Sezonowość najbardziej widoczna jest w przypadku obiektów typowo wakacyjnych domów wycieczkowych, schronisk, ośrodków wczasowych. Najbardziej równomiernie jest rozłożona liczba osób korzystających z hoteli i innych obiektów hotelowych.

28 Na przestrzeni 2007 r. w obiektach noclegowych turystyki udzielono 1 mln 814 tys. noclegów, tj. o 17,8% więcej niż 2 lata wcześniej. W hotelach udzielono 359,8 tys. noclegów, czyli o 12,1% więcej niż w 2005 r. Wśród pozostałych obiektów, największą liczbę udzielonych noclegów odnotowano w zakładach uzdrowiskowych 22,8% ogółu noclegów, ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych 12,4% oraz w ośrodkach wczasowych 11,1%. Liczba noclegów udzielonych turystom zagranicznym wyniosła 191,7 tys., tj. o 47,4% więcej w porównaniu z 2005 r. Największy odsetek turystów zagranicznych (40,2%) korzystał z noclegów w hotelach. W ostatnich latach obserwuje się wydłużanie czasu pobytu w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania. W 2007 r. przeciętnie na jednego turystę przypadało 3,1 noclegów. Turysta krajowy korzystał średnio z 3,1 noclegu, a turysta zagraniczny z 2,9 noclegów, podczas gdy analogiczne wskaźniki dla roku 2005 wyniosły odpowiednio 2,9 oraz 2,1, a w roku 2000 2,6 i 1,8. Najkrócej nocowali turyści w motelach (1,2 noclegu) oraz w hotelach, domach wycieczkowych, schroniskach i polach biwakowych (1,6 1,9 noclegu). Średnio z 4 i więcej noclegów korzystali turyści w ośrodkach wczasowych, ośrodkach kolonijnych, obiektach do wypoczynku sobotnioniedzielnego i świątecznego oraz w zakładach uzdrowiskowych. W kraju na jednego turystę przypadało przeciętnie 2,9 noclegów, w tym na turystę zagranicznego 2,5, a na krajowego 3,0. Wykorzystanie miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania jest na niskim poziomie. Mimo nieznacznej poprawy z 28,1% w 2000 r. do 31,1% w 2005 r. i 32,9% w 2007 r. stopień wykorzystania miejsc noclegowych jest niższy niż w kraju. W Polsce stopień wykorzystania miejsc noclegowych w 2007 r. przekroczył 35%.

29 W województwie podkarpackim wysoki stopień wykorzystania miejsc noclegowych zanotowano w zakładach uzdrowiskowych 74,3%, ośrodkach do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego 74,2% oraz w ośrodkach kolonijnych 54,3%. W najmniejszym stopniu wykorzystane były miejsca na polach biwakowych (6,3%) oraz na kempingach (15,5%). Stopień wykorzystania miejsc noclegowych przekroczył latem 40%, zaś poza sezonem wahał się w granicach 20-30%. W lipcu 2007 r. w województwie podkarpackim funkcjonowało 58 hoteli, które dysponowały 1718 pokojami z 3395 miejscami noclegowymi. 97% pokoi posiadało własną łazienkę i WC. Z ogólnej liczby hoteli 26 zakwalifikowano do kategorii 3-gwiazdkowych (982 pokoje z 1899 miejscami), a 24 do kategorii 2-gwiazdkowych (530 pokoi z 1078 miejscami). W końcu 2007 r. rozpoczął działalność pierwszy w woj. podkarpackim hotel 4-gwiazdkowy. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w hotelach wyniósł 28,5%, a pokoi 35,3%. Do dyspozycji gości zameldowanych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania pozostawały różnego rodzaju placówki gastronomiczne. Według stanu w dniu 31 lipca 2007 r. w obiektach turystycznych czynnych było 114 restauracji, 84 bary i kawiarnie, 80 stołówek oraz 32 punkty gastronomiczne. Bazę turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania uzupełniają turystyczne obiekty zakwaterowania indywidualnego, tj. pokoje gościnne i kwatery agroturystyczne. Według danych Instytutu Turystyki w województwie podkarpackim w końcu 2007 r. istniało 1,1 tys. gospodarstw agroturystycznych, które dysponowały 8,3 tys. miejsc oraz 0,3 tys. pokoi gościnnych z 4,4 tys. miejsc noclegowych. Pod względem liczby kwater agroturystycznych podkarpackie zajmowało 2. miejsce w kraju (po województwie małopolskim), a 8. biorąc pod uwagę liczbę pokoi gościnnych.

30 PRACUJĄCY W TURYSTYCE Strona podażowa rynku usług turystycznych obejmuje głownie usługi związane z zakwaterowaniem i wyżywieniem oraz usługi biur podróży. Poza bezpośrednim wpływem na gospodarkę turystyka aktywizuje także inne rodzaje działalności bezpośrednio z nią związane. Zaliczyć można do nich m.in. transport pasażerski (lądowy, wodny i lotniczy), inną działalność artystyczną, rozrywkową, działalność bibliotek, muzeów i archiwów, działalność związaną ze sportem, z poprawą kondycji fizycznej oraz pozostałą działalność rekreacyjną. W końcu 2007 r. w rejestrze REGON zarejestrowanych było 8,5 tys. podmiotów gospodarczych prowadzących działalność związaną bezpośrednio i pośrednio z turystyką. Liczba pracujących w tych jednostkach wyniosła 27,7 tys. osób, co stanowiło niecałe 5% ogółu pracujących poza rolnictwem indywidualnym. W większości były to podmioty małe, zatrudniające do 10 osób. W odniesieniu do 2005 r. liczba jednostek wzrosła o 2,6%, zaś liczba pracujących o 4,8%. Działalność bezpośrednio związaną z turystyką (tj. hotele i restauracje oraz agencje turystyczne) prowadziło w 2007 r. 4,2 tys. podmiotów gospodarczych, w których pracowało 12,3 tys. osób. Najwięcej, bo niemal 9 tys. osób to pracownicy placówek gastronomicznych, ponad 2,5 tys. osób pracowało w hotelach i innych obiektach noclegowych, a 0,7 tys. to pracownicy firm zajmujących się organizacją ruchu turystycznego. W porównaniu z 2005 r. liczba pracujących w tych podmiotach pozostawała na prawie niezmienionym poziomie, mimo niewielkiego spadku ich liczby (o niecały 1%). Dość słaby rozwój bazy turystycznej i ciągle jeszcze niski stopień jej wykorzystania powoduje, że podobnie jak w innych zawodach, również i w tych związanych z turystyką trudno jest znaleźć pracę. W końcu 2007 r.

31 w zawodach gastronomiczno-hotelarskich bez pracy pozostawało 8,1 tys. osób, które stanowiły 6,4% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. W odniesieniu do 2005 r. liczba bezrobotnych w wymienionych zawodach zmniejszyła się o 16,7%, lecz ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych zwiększył się o 0,5 pkt. proc. Warto zaznaczyć, że w analizowanym okresie odnotowano dość znaczny wzrost liczby ofert pracy w omawianych zawodach zgłaszanych do urzędów pracy z 1,6 tys. do 2,5 tys. (tj. o niemal 50%). Jest to jednak mało w stosunku do liczby osób poszukujących pracy w tych zawodach. W województwie podkarpackim wśród zawodów gastronomiczno-hotelarskich do najbardziej poszukiwanych przez pracodawców w 2007 r. (tj. dla których liczba ofert pracy przekroczyła liczbę zarejestrowanych bezrobotnych) należały zawody nie wymagające kwalifikacji głównie pokojowa oraz pomoc kuchenna. Natomiast do najmniej poszukiwanych za pośrednictwem urzędów pracy zaliczyć można m.in. specjalistów do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych (dla których w 2007 r. liczba bezrobotnych była 37 razy większa niż liczba ofert pracy), techników żywienia i gospodarstwa domowego (dla których ofert pracy było 56 razy mniej niż bezrobotnych), kucharzy i kelnerów (wśród których liczba bezrobotnych była niemal 4-krotnie większa niż liczba ofert pracy). RUCH GRANICZNY Według danych Straży Granicznej w 2007 r. na przejściach granicznych znajdujących się w województwie podkarpackim dokonano 13,5 mln odpraw osób wjeżdżających do Polski lub wyjeżdżających z Polski, tj. 6,1% wszystkich odpraw na polskich granicach. W porównaniu z 2005 r. liczba odpraw na przejściach granicznych na terenie województwa wzrosła o 4,4%,

32 a w odniesieniu do 2000 r. o 63,2%. Była jednak o 4,3% niższa w stosunku do roku poprzedniego; w większym stopniu spadek dotyczył przyjazdów cudzoziemców (o 6,8%) niż wyjazdów obywateli polskich za granicę (o 4,2%). Najbardziej uczęszczanymi były przejścia na granicy z Ukrainą w Medyce i Korczowej, które koncentrowały 66,0% odpraw. Podobnie jak w latach poprzednich, również w 2007 r. liczba odpraw cudzoziemców przybyłych do Polski przekraczała liczbę odpraw Polaków wyjeżdżających za granicę, lecz w ostatnich 3 latach dysproporcja ta uległa zmniejszeniu. W 2007 r. odpraw cudzoziemców było o 2,5% więcej niż odpraw Polaków wyjeżdżających za granicę, w 2005 r. o 4,9%, podczas gdy w 2004 r. było ich o 52,1% więcej, a w 2000 r. o 149,3%. Na przestrzeni 2007 r. na podkarpackich przejściach granicznych dokonano po 3,4 mln odpraw cudzoziemców wjeżdżających do Polski oraz odpraw obywateli polskich wyjeżdżających za granicę.

MA OPOLSKIE PODZIA WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA PODREGIONY (NTS 3) I POWIATY Stan w dniu 31 XII 2007 r. STALOWOWOLSKI ŒWIÊTOKRZYSKIE TARNOBRZEG LUBELSKIE TARNOBRZESKI NI AÑSKI MIELECKI KOLBUSZOWSKI LE AJSKI RZESZOWSKO-TARNOBRZESKI LUBACZOWSKI DÊBICKI ROPCZYCKO- SÊDZISZOWSKII AÑCUCKI RZESZÓW PRZEWORSKI JAROS AWSKI RZESZOWSKI STRZY OWSKI PRZEMYŒL JASIELSKI KROSNO BRZOZOWSKI PRZEMYSKI UKRAINA KROŒNIEÑSKI KROŒNIEÑSKO-PRZEMYSKI SANOCKI LESKI BIESZCZA- DZKI S OWACJA

PODZIA WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA POWIATY I GMINY Stan w dniu 31 XII 2007 r. RADOMYŒL NAD SANEM ZAKLIKÓW MA OPOLSKIE ŒWIÊTOKRZYSKIE CZERMIN PADEW NARODOWA GAW USZOWICE BOROWA TARNOBRZEG BARANÓW SANDOMIERSKI TUSZÓW NARODOWY MIELEC NOWA DÊBA GORZYCE GRÊBÓW MAJDAN KRÓLEWSKI CMOLAS ZALESZANY DZIKOWIEC STALOWA WOLA BOJANÓW JE OWE KAMIEÑ PYSZNICA JAROCIN ULANÓW HARASIUKI KURY ÓWKA WADOWICE GÓRNE RANI ÓW NIWISKA SOKO ÓW ADAMÓWKA CIESZANÓW LE AJSK STARY DZIKÓW RADOMYŒL PRZEC AW KOLBUSZOWA M P. WIELKI G OGÓW RAKSZAWA GRODZISKO SIENIAWA M P. DOLNE OLESZYCE OSTRÓW CZARNA YRAKÓW O YNIA LUBACZÓW TRZEBOWNISKO TRYÑCZA SÊDZISZÓW WI ZOWNICA BIA OBRZEGI CZARNA M P. ŒWILCZA DÊBICA AÑCUT PRZEWORSK ROPCZYCE KRASNE JAROS AW RZESZÓW GAÆ IWIERZYCE MARKOWA LASZKI WIELKIE OCZY PAW OSIÓW PILZNO BOGUCHWA A WIELOPOLE TYCZYN CHMIELNIK ZARZECZE KAÑCZUGA RADYMNO SKRZYÑSKIE RO WIENICA CZUDEC JAWORNIK CH OPICE BRZOSTEK LUBENIA HY NE POLSKI JOD OWA WIŒNIOWA PRUCHNIK OR Y STUBNO B A OWA ROKIETNICA FRYSZTAK STRZY ÓW BRZYSKA NIEBYLEC KO ACZYCE DYNÓW DUBIECKO URAWICA KRZYWCZA MEDYKA WOJASZÓWKA DOMARADZ PRZEMYŒL SKO YSZYN JASIENICA NOZDRZEC JAS O JEDLICZE ROSIELNA KRASICZYN TARNOWIEC KORCZYNA BRZOZÓW KROSNO BIRCZA DÊBOWIEC DYDNIA UKRAINA KROŒCIENKO WY NE FREDROPOL CHORKÓWKA HACZÓW OSIEK JASIELSKI NOWY MIGRÓD KREMPNA MIEJSCE PIASTOWE IWONICZ- -ZDR. DUKLA BESKO KOMAÑCZA NISKO SANOK TYRAWA WO OSKA ZARSZYN OLSZANICA RYMANÓW LESKO BUKOWSKO ZAGÓRZ BALIGRÓD RUDNIK NAD SANEM NOWA SARZYNA KRZESZÓW SOLINA USTRZYKI DLN. CZARNA LUBELSKIE NAROL HORYNIEC- -ZDRÓJ S OWACJA CISNA LUTOWISKA

TURYSTYCZNE OBIEKTY ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA W 2007 R. Stan w dniu 31 VII OBIEKTY MIEJSCA NOCLEGOWE 38,7% 17,3% Hotele Inne obiekty hotelowe 39,9% Szkolne schroniska m³odzie owe 16,4% 6,8% 5,7% 19,0% 12,5% Oœrodki wczasowe Oœrodki szkoleniowo-wypoczynkowe Pozosta³e 9,5% 12,0% 12,8% 9,4% tys. 700 KORZYSTAJ CY Z TURYSTYCZNYCH OBIEKTÓW ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ogó³em Hotele tys. 2000 UDZIELONE NOCLEGI W TURYSTYCZNYCH OBIEKTACH ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ogó³em W tym turyœci zagraniczni