Wykaz skrótów... 11 Wstęp... 13 ROZDZIAŁ I. Instytucje prawne regulujące sytuację dziecka w rodzinie... 17 1. Władza rodzicielska... 17 1.1. Rodzice... 17 1.2. Reprezentowanie małoletniego... 21 1.3. Zakres i granice władzy rodzicielskiej... 22 1.4. Sposób wykonywania władzy rodzicielskiej... 27 1.5. Sposób korzystania ze wspólnego mieszkania... 32 1.6. Zmiana miejsca zamieszkania... 33 1.7. Modyfikacje zakresu władzy rodzicielskiej... 36 1.8. Postępowania o ograniczenie, pozbawienie oraz zawieszenie władzy rodzicielskiej... 44 1.9. Wzory wniosków... 48 1.9.1. Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej... 48 1.9.2. Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej... 50 1.9.3. Pozew o rozwód z wnioskiem o uregulowanie spraw związanych z małoletnim dzieckiem stron... 52 2. Kontakty z dzieckiem... 56 2.1. Uwagi ogólne... 56 2.2. Orzeczenie zakazu osobistej styczności rodziców z dzieckiem... 57 2.3. Wniosek o zabezpieczenie kontaktów z dzieckiem na czas toczącego się postępowania... 60 2.4. Zobowiązanie przez sąd rodziców do określonego postępowania... 62 2.4.1. Uwagi ogólne... 62 5
2.4.2. Nakaz zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za naruszenie obowiązku... 64 2.4.3. Dopuszczalność żądania kontaktów z dzieckiem przez jego dalszych krewnych oraz osoby niespokrewnione... 69 2.5. Status małoletniego w sprawach o kontakty z dzieckiem... 73 2.6. Kurator sądowy... 73 2.7. Uregulowanie kontaktów z dzieckiem a zamieszkanie jednego z rodziców poza granicami Polski... 74 2.8. Mediacja... 76 2.9. Rozwód a obowiązek uregulowania kwestii kontaktów małoletnich dzieci stron z rodzicami... 76 2.10. Opłaty przy złożeniu pozwu o rozwód i pozwu o separację... 78 2.11. Wzory wniosków... 80 2.11.1. Wniosek o umożliwienie utrzymywania kontaktów z wnukiem... 80 2.11.2. Wniosek o ustalenie sposobu kontaktów z dzieckiem... 82 2.11.3. Wniosek o zagrożenie zapłatą sumy pieniężnej... 84 2.11.4. Wniosek o nakazanie zapłaty sumy pieniężnej... 86 3. Alimenty... 88 3.1. Uwagi ogólne... 88 3.2. Zakres świadczeń alimentacyjnych... 91 3.3. Czas trwania obowiązku alimentacyjnego... 98 3.4. Zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych... 101 3.5. Postępowanie w sprawach o alimenty... 103 3.5.1. Właściwość sądu... 103 3.5.2. Pełnomocnictwo... 103 3.5.3. Ugoda... 103 3.5.4. Koszty sądowe... 104 3.5.5. Egzekucja świadczeń alimentacyjnych... 104 3.6. Wzór pozwu o zasądzenie alimentów... 105 4. Zarząd majątkiem dziecka... 108 4.1. Zarząd dokonywany przez rodziców.................... 108 4.2. Wyłączenie spod zarządu rodziców przedmiotów oddanych dziecku na podstawie umowy darowizny lub testamentu... 108 4.3. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu... 109 4.4. Wzór wniosku o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.. 112 6
5. Ustanowienie opieki i kurateli... 114 5.1. Kuratela... 114 5.1.1. Kurator dla dziecka poczętego.... 115 5.1.2. Kurator dla ubezwłasnowolnionego częściowo... 117 5.1.3. Kurator dla osoby ułomnej... 118 5.1.4. Kurator dla osoby nieobecnej... 118 5.1.5. Kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego... 119 5.1.6. Kurator do zarządu majątkiem... 119 5.1.7. Kurator w sprawach o prawa stanu.... 120 5.1.8. Kurator procesowy.... 120 5.1.9. Kurator osoby prawnej... 120 5.1.10. Kurator spadku... 120 5.1.11. Postępowanie przed sądem... 121 5.2. Opieka... 122 5.3. Wywiad środowiskowy... 124 5.4. Wzory pism... 131 5.4.1. Wniosek o ustanowienie kuratora celem reprezentowania małoletniego przy czynnościach z udziałem rodziców... 131 5.4.2. Wniosek o ustanowienie opieki... 132 ROZDZIAŁ II. Mediacja w prawie rodzinnym... 134 1. Uwagi wprowadzające... 134 2. Czym jest mediacja? Definicje, różnice w rozumieniu jej celu i konsekwencje tych różnic... 136 2.1. Definicja operacyjna... 137 2.2. Ugoda jako cel mediacji... 137 2.3. Mediacja jako zawód... 138 2.4. Mediacja według dyrektywy unijnej... 138 3. Różnice między mediacją a negocjowaniem przez pełnomocników, terapią, poradnictwem rodzinnym lub małżeńskim.... 139 3.1. Negocjacje pośrednie... 139 3.2. Mediacja a pomoc psychologiczna.... 140 3.3. Mediacja a doradztwo prawne.... 143 4. Regulacje dotyczące mediacji... 145 4.1. Podstawy prawne mediacji... 145 4.2. Główne zasady mediacji... 148 4.2.1. Uwagi ogólne... 148 4.2.2. Dobrowolność udziału w mediacji... 149 4.2.3. Bezstronność mediatora... 151 4.2.4. Niejawność postępowania mediacyjnego... 152 4.2.4.1. Zasada poufności w Kodeksie postępowania cywilnego... 152 7
4.2.4.2. Wyjątki od zasady poufności... 154 4.2.4.3. Kontakty mediatora z innymi specjalistami... 155 4.2.5. Neutralność mediatora wobec przedmiotu sporu.... 158 4.2.6. Mediacja w sprawach rodzinnych a ugoda... 159 4.2.7. Protokół z przebiegu mediacji... 164 4.2.8. Czas trwania mediacji... 166 4.2.9. Wzory pism... 167 4.2.9.1. Protokół z przebiegu postępowania mediacyjnego... 167 4.2.9.2. Protokół z mediacji umownej... 168 5. Porozumienie rodziców (plan wychowawczy).... 169 5.1. Uwagi wprowadzające... 169 5.2. Czym jest porozumienie rodziców?... 172 5.3. Porozumienie w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym... 172 5.4. Porozumienie rodziców żyjących w rozłączeniu... 174 5.5. Co i jak można uregulować w planie wychowawczym?... 176 5.5.1. Przegląd głównych tematów planu wychowawczego... 176 5.5.2. Władza rodzicielska... 177 5.5.3. Miejsce zamieszkania dziecka... 177 5.5.4. Opieka bieżąca.... 178 5.5.5. Sposób spędzania świąt i innych dni szczególnych... 182 5.5.6. Sposób spędzania wakacji i ferii zimowych.... 183 5.5.7. Finansowanie potrzeb dziecka... 185 6. Mediacja w sporach o uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka za granicą... 187 6.1. Regulacje prawne... 187 6.2. Mediacja transgraniczna... 189 ROZDZIAŁ III. Porwanie rodzicielskie... 190 1. Porwanie rodzicielskie zarys problemu... 190 2. Porwanie rodzicielskie a instrumenty prawa cywilnego... 194 2.1. Odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką... 194 2.1.1. Faza rozpoznawcza... 196 2.1.2. Faza wykonawcza... 198 2.2. Orzeczenia Sądu Najwyższego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka... 210 3. Porwanie rodzicielskie a instrumenty prawa karnego... 214 3.1. Bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie... 214 3.2. Postulat penalizacji uprowadzenia dokonanego przez rodzica niepozbawionego władzy rodzicielskiej. Uregulowania w innych krajach... 218 8
3.3. Niestosowanie się do orzeczonego przez sąd zakazu art. 244 Kodeksu karnego.... 220 3.4. Europejski nakaz aresztowania... 223 3.5. Orzeczenia Sądu Najwyższego......................... 226 4. Porwanie rodzicielskie w prawie międzynarodowym... 227 4.1. Konwencja haska... 228 4.1.1. Uwagi ogólne.... 228 4.1.2. Bezprawne uprowadzenie i bezprawne zatrzymanie.. 230 4.1.3. Miejsce stałego pobytu... 230 4.1.4. Prawo do opieki... 233 4.1.5. Wniosek o wydanie dziecka i wniosek o ochronę wykonywania prawa do odwiedzin... 234 4.1.6. Organ centralny... 239 4.1.7. Wybrane organy centralne i organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką porwań rodzicielskich... 241 4.1.7.1. Zjednoczone Królestwo.... 241 4.1.7.2. Republika Federalna Niemiec... 242 4.1.7.3. Holandia... 244 4.1.7.4. Stany Zjednoczone Ameryki... 245 4.1.8. Odmowa wydania dziecka... 246 4.1.8.1. Przystosowanie się dziecka do nowego środowiska... 247 4.1.8.2. Faktyczne wykonywanie prawa do opieki... 249 4.1.8.3. Wyrażenie zgody lub późniejsze wyrażenie zgody... 249 4.1.8.4. Szkoda fizyczna lub psychiczna bądź inna sytuacja nie do zniesienia... 250 4.1.8.5. Sprzeciw dziecka... 255 4.1.9. Miejsce, do którego dziecko ma powrócić w razie wydania nakazu powrotu... 256 4.1.10. Prawo do odwiedzin... 257 4.1.11. Orzeczenia Sądu Najwyższego i orzecznictwo międzynarodowe............................. 258 4.1.12. Wzory dokumentów.... 265 4.1.12.1. Wniosek o zwrot dziecka na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 ze sprost.).... 265 9
4.1.12.2. Wniosek o wykonanie prawa do osobistych kontaktów na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 ze sprost.)... 269 4.2. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (tzw. Bruksela II bis)... 274 4.2.1. Uwagi ogólne... 274 4.2.2. Rozporządzenie a bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka... 276 4.2.3. Tryb postępowania w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka... 278 4.2.4. Stanowisko Rzecznika Generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej... 280 5. Porwanie rodzicielskie a zgłoszenie zaginięcia dziecka Policji... 283 5.1. Kategorie osób zaginionych... 283 5.2. Przyjęcie zgłoszenia zaginięcia przez Policję... 287 5.3. Czynności podejmowane przez Policję... 288 5.4. Zakończenie poszukiwań przez Policję... 291 5.5. Załącznik zawiadomienie o przyjęciu zgłoszenia zaginięcia osoby kategorii III... 292 6. Zespół oddzielenia od jednego z rodziców (alienacji rodzicielskiej).... 294 7. Polskie instytucje państwowe i pozarządowe w służbie dziecku... 299 7.1. Rzecznik Praw Dziecka... 299 7.2. Rzecznik Praw Obywatelskich... 299 7.3. Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania... 300 7.4. Komitet Ochrony Praw Dziecka... 301 7.5. Fundacja Dzieci Niczyje.... 302 7.6. Fundacja ITAKA Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych.. 302