Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. w Liechtensteinie

Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Liechtensteinie

Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=815 Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 5 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 7 Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej?... 7 Co obejmuje ubezpieczenie?... 7 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?... 7 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby... 9 Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?... 9 Co obejmuje ubezpieczenie?... 9 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?... 9 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...10 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?...10 Co obejmuje ubezpieczenie?...10 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.10 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...11 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...11 Co obejmuje ubezpieczenie?...11 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...13 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...14 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...14 Co obejmuje ubezpieczenie?...14 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...15 Rozdział VII: Renty rodzinne...16 Kiedy masz prawo do renty rodzinnej?...16 Co obejmuje ubezpieczenie?...16 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...17 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej...18 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...18 Co obejmuje ubezpieczenie?...18 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...20 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...21 Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych?...21 Co obejmuje ubezpieczenie?...21 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...21 Rozdział X: Bezrobocie...22 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...22 Co obejmuje ubezpieczenie?...22 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...24 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...25 Kiedy masz prawo do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...25 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 26 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...27 Kiedy masz prawo do opieki długoterminowej?...27 Co obejmuje ubezpieczenie?...27 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...27 Lipiec 2012 r 3

Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...28 Lipiec 2012 r 4

Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie Przegląd System zabezpieczenia społecznego w Liechtensteinie zapewnia świadczenia, które są finansowane głównie ze składek odprowadzanych przez ubezpieczonych lub ich pracodawców i częściowo uzupełniane środkami publicznymi. Rejestracja Pracodawca musi dopełnić formalności niezbędnych do faktycznego objęcia jego pracowników zabezpieczeniem społecznym. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek oraz osoby bezrobotne muszą dokonać niezbędnych zgłoszeń we instytucjach zabezpieczenia zawodowego we własnym zakresie. Odwołania Od decyzji wydawanych przez instytucje zabezpieczenia społecznego można się odwoływać do sądu lub do właściwych jednostek administracyjnych. Procedura i terminy wniesienia odwołania zależą od działu zabezpieczenia społecznego, którego te odwołania dotyczą. Do decyzji wydawanych przez instytucje zabezpieczenia społecznego załącza się zawsze informacje o dostępnych środkach odwoławczych. Organizacja ochrony socjalnej W Liechtensteinie oddzielne ministerstwa są odpowiedzialne za różne działy zabezpieczenia społecznego. Poza sprawami wewnętrznymi i zagranicznymi urząd ds. gospodarki narodowej (Amt für Volkswirtschaft) odpowiada za ubezpieczenie od utraty pracy. Urząd ds. rynku finansowego (Finanzmarktaufsicht, FMA), dział kontroli zakładów ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych, odpowiada za zakładowy system świadczeń z tytułu starości, inwalidztwa i śmierci. Jednocześnie FMA, będący niezależną instytucją utworzoną na mocy przepisów prawa publicznego, nadzoruje fundusze emerytalno-rentowe. Urząd ds. zdrowia publicznego (Amt für Gesundheit, AG) nadzoruje prywatne podmioty ubezpieczeniowe, które zarządzają ubezpieczeniami zdrowotnymi i wypadkowymi. Urząd jest odpowiedzialny za dotacje rządowe zależne od oceny zasobów finansowych do składek na ubezpieczenie zdrowotne dla osób ubezpieczonych. Podmioty świadczące ubezpieczenie zdrowotne uznawane przez rząd (trzy) są członkami stowarzyszenia ubezpieczeń zdrowotnych Liechtensteinu. Podmioty świadczące ubezpieczenie wypadkowe zarejestrowane i zatwierdzone (łącznie osiem) przez AG muszą podpisać umowę regulującą zasady współpracy między nimi. Lipiec 2012 r 5

Urząd odpowiada również za przyznawanie zasiłku macierzyńskiego zależnego od oceny zasobów finansowych matkom nieuprawnionym do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby (Taggeld) z ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie z tytułu podeszłego wieku oraz ubezpieczenie dla osób pozostałych przy życiu, ubezpieczenie na wypadek niepełnosprawności oraz fundusz świadczeń rodzinnych są zapewniane przez trzy niezależne instytucje publiczne (AHV-IV-FAK- Anstalten). Niemniej zostały one technicznie połączone, aby stworzyć wspólny zarząd. Są one objęte nadzorem rządowym i parlamentarnym. AHV-IV-FAK-Anstalten zarządza tzw. pierwszym filarem ubezpieczeń emerytalno-rentowych w sytuacji starości, niepełnosprawności i śmierci (powszechny państwowy system ubezpieczeń dla wszystkich osób zamieszkałych w Liechtensteinie i wszystkich pracowników najemnych). Uzupełnieniem pierwszego filaru jest obowiązkowy zakładowy system ubezpieczeń dla pracowników najemnych (drugi filar) oraz ubezpieczenie dobrowolne (trzeci filar). FAK-Anstalt przyznaje jednorazowe dodatki z tytułu urodzenia dziecka, miesięczne zasiłki na dzieci, świadczenia wyrównawcze (w celu uzupełnienia jakichkolwiek niższych świadczeń z innego państwa) oraz świadczenia dla osób samotnie wychowujących dzieci. AHV-IV-FAK-Anstalten przyznaje również dodatkowe świadczenia uzupełniające, przekazywane osobom zależnym od dochodów i środków finansowych emerytów/rencistów, zasiłki pielęgnacyjne, świadczenia dla osób niewidomych, świadczenia opiekuńcze i środki rehabilitacyjne. Urząd ds. usług socjalnych (Amt für Soziale Dienste, ASD) pełni zadania ministerialne i administracyjne oraz zapewnia opiekę psychologiczno-społeczną ludności zgodnie z ustawą o pomocy społecznej (Sozialhilfegesetz) i ustawą o młodzieży (Jugendgesetz). ASD jest organem wielowymiarowym, powszechnie dostępnym dla dzieci, młodzieży i dorosłych, którzy borykają się z trudnościami osobistymi i ekonomicznymi. Zapewnia indywidualną pomoc w formie doradztwa, opieki i leczenia, wsparcia finansowego i innych świadczeń rzeczowych. Finansowanie W przypadku pracowników najemnych za regularne odprowadzanie składek odpowiada pracodawca. W tym celu potrąca on od wynagrodzenia kwotę składek przypadającą na pracownika i odprowadza ją wraz ze składkami przypadającymi na pracodawcę do odpowiedniej instytucji zabezpieczenia społecznego. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek, osoby bezrobotne lub objęte ubezpieczeniem dobrowolnym same odprowadzają swoje składki bezpośrednio do odpowiednich instytucji zabezpieczenia społecznego. Składki należne z tytułu ubezpieczenia od wypadków przy pracy i chorób zawodowych odprowadza pracodawca, natomiast składki na ubezpieczenie od wypadków niezwiązanych z pracą są potrącane jako odsetek od wynagrodzenia pracownika. Lipiec 2012 r 6

Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej? Ubezpieczenie zdrowotne w Liechtensteinie zapewnia ochronę w przypadku choroby, również w formie świadczeń rzeczowych (opieka zdrowotna). Wszystkie osoby zamieszkujące lub aktywne zawodowo (jako pracownicy najemni lub osoby prowadzące działalność na własny rachunek) w Liechtensteinie muszą wykupić ubezpieczenie zdrowotne. Każdy musi ubezpieczyć się indywidualnie w jednej z kas ubezpieczenia zdrowotnego i za każdego ubezpieczonego odprowadzane są składki (w systemie indywidualnym). Ochrona w ramach systemu ubezpieczenia przysługuje począwszy od pierwszego dnia przynależności, bez ograniczeń i niezależnie od istniejących chorób. Nie jest wymagany minimalny okres oczekiwania. Obecnie w Liechtensteinie trzy kasy ubezpieczenia zdrowotnego (prywatne instytucje ubezpieczeniowe) posiadają oficjalne zezwolenie rządowe na świadczenie usług ubezpieczenia zdrowotnego w ramach systemu ustawowego. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie obejmuje badania profilaktyczne, badania, leczenie i terapia prowadzone przez lekarza, chiropraktyka lub, z przepisu lekarza, przez innych pracowników służby zdrowia (np. fizjoterapeutów lub organizacje zapewniające opiekę domową), jak również leki, produkty lecznicze oraz badania przepisane przez lekarza. Przepisane przez lekarza leki muszą być zawarte na specjalnej liście (obejmującej leki generyczne, tj. równie skuteczne zamienniki). Jeżeli jest to uzasadnione z medycznego punktu widzenia, ubezpieczenie obejmuje również badania, leczenie i opiekę w szpitalach oraz na oddziałach dziennych szpitali (zwyczajna hospitalizacja) oraz leczenie sanatoryjne przepisane przez lekarza (10 CHF, 8,33 EUR, dziennie przez maksymalnie 21 dni rocznie). W razie potrzeby kasa ubezpieczeń zdrowotnych może również pokryć koszty transportu sanitarnego. Ubezpieczenie dobrowolne jest zasadniczo dostępne w odniesieniu do leczenia stomatologicznego. Ubezpieczenie zdrowotne może obejmować leczenie wynikające z poważnych i nieuniknionych problemów z przeżuwaniem lub jakichkolwiek innych poważnych chorób lub ich konsekwencji. Szczególne zasady mają zastosowanie do dzieci w wieku szkolnym. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? System ubezpieczeniowy w Liechtensteinie opiera się na zasadzie kontraktu oraz wolnego wyboru instytucji ubezpieczeniowej przez ubezpieczonego. Można wybrać dowolnego lekarza, który posiada licencję na prowadzenie praktyki medycznej wydaną przez urząd ds. zdrowia publicznego oraz zawarli kontrakt ze związkiem ubezpieczeń zdrowotnych. W związku z tym istnieje swoboda wyboru Lipiec 2012 r 7

spośród wszystkich lekarzy rodzinnych i specjalistów posiadających kontrakt oraz wszystkich szpitali. Jeżeli świadczeniodawca udzielający świadczeń ambulatoryjnych ma podpisany kontrakt ze związkiem kas ubezpieczenia zdrowotnego w Liechtensteinie, poniesione koszty podlegają refundacji w 100% według stawek umownych lub ustawowych. W przypadku braku kontraktu, obowiązek poniesienia kosztów opieki zdrowotnej spoczywa na ubezpieczonym, który następnie otrzyma zwrot 50% kosztów zgodnie z obowiązującymi stawkami. Kasy ubezpieczenia zdrowotnego oferują ubezpieczenie uzupełniające, obejmujące pozostałą część kosztów, zgodnie z obowiązującymi stawkami. Rząd Liechtensteinu zawiera ze szpitalami porozumienia w sprawie stawek. Jeżeli ubezpieczony wybiera szpital, z którym zawarto takie porozumienie, koszty badań, leczenia, wyżywienia i pobytu na oddziale ogólnym w szpitalu zostaną w pełni pokryte. Z kolei w przypadku szpitali, z którymi nie zawarto kontraktu, ubezpieczenie pokrywa jedynie część kosztów hospitalizacji. W zależności od wieku i wybranej formy udziału w kosztach (współpłatność) ubezpieczony musi uiścić stałą opłatę w wysokości 200 CHF (167 EUR) (obowiązkowo) lub maksymalnie 1 500 CHF (1 250 EUR) (dobrowolnie) oraz pokryć 10% kosztów wykraczających poza stałą roczną kwotę. Udział w kosztach nie może przekraczać 600 CHF (500 EUR) rocznie. Współpłatność w wysokości 50% jest wymagana w przypadku osób, które osiągnęły już ustawowy wiek emerytalny. Współpłatność nie jest konieczna w przypadku dzieci poniżej 20. roku życia, osób cierpiących na choroby przewlekłe (zgodnie z listą wskaźników) oraz profilaktycznych badań lekarskich. Lipiec 2012 r 8

Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Osoba ubezpieczona niezdolna do pracy z powodu choroby (niezdolność wynosząca co najmniej 50%) może być uprawniona do świadczenia pieniężnego z tytułu choroby. Wszyscy pracownicy powyżej 15. roku życia wykonujący w Liechtensteinie pracę najemną na rzecz pracodawcy mającego siedzibę lub filię w Liechtensteinie są objęci ubezpieczeniem uprawniającym do pobierania świadczenia pieniężnego z tytułu choroby. Z ubezpieczenia obowiązkowego wyłączone są osoby, których dochód przekracza pułapy ubezpieczenia wynoszące 126 000 CHF (105 020 EUR), oraz osoby zatrudnione w wymiarze mniejszym niż osiem godzin tygodniowo lub przez okres krótszy niż trzy miesiące. Osoby, które nie są objęte ubezpieczeniem obowiązkowym (w tym osoby prowadzące działalność na własny rachunek), mogą wykupić ubezpieczenie dobrowolne. Pracodawca i pracownik najemny mogą uzgodnić odroczenie wypłaty świadczeń pieniężnych z tytułu choroby z ubezpieczenia na wypadek choroby, jeżeli pracodawca kontynuuje wypłacanie wynagrodzenia w czasie choroby. Sytuacja taka może trwać przez maksymalnie 360 dni. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenie pieniężne z tytułu choroby jest wypłacane począwszy od drugiego dnia choroby do momentu, kiedy dana osoba będzie mogła wrócić do pracy. Dzienne świadczenie pieniężne z tytułu choroby jest wypłacane maksymalnie przez 720 dni w ciągu 900 kolejnych dni. W przypadku całkowitej niezdolności do pracy świadczenie odpowiada co najmniej 80% utraconego wynagrodzenia. Bezrobotni mogą zamienić ubezpieczenie grupowe, którym z reguły są objęci, na ubezpieczenie indywidualne, z którego świadczenia są wypłacane po 31 dniach choroby. W ciągu pierwszych 30 dni choroby bezrobotni w dalszym ciągu otrzymują świadczenie z tytułu bezrobocia (Arbeitslosenentschädigung). W takim przypadku kasa ubezpieczeń od utraty pracy działa jako pracodawca. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Zgłoszenie na potrzeby uzyskania świadczeń pieniężnych z tytułu choroby jest obowiązkiem pracodawcy. Niezdolność do pracy musi potwierdzić lekarz. Lipiec 2012 r 9

Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Ubezpieczenie zdrowotne zapewnia świadczenia rzeczowe lub świadczenia pieniężne kobietom, które są aktywne zawodowo jako pracownice najemne lub osoby prowadzące działalność na własny rachunek, oraz kobietom zamieszkującym w Liechtensteinie. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia rzeczowe Opieka położnicza świadczona przez lekarza lub położną oraz konieczne wizyty kontrolne podczas ciąży i w ciągu pierwszych 10 tygodni po urodzeniu dziecka są pokrywane z ubezpieczenia zdrowotnego (por. część dotyczącą opieki zdrowotnej). Ponadto współpłatność ze strony osoby ubezpieczonej nie jest wymagana w przypadku świadczeń opieki zdrowotnej związanych z macierzyństwem. Urlop macierzyński/ojcowski i świadczenia Wszystkie świadczenia wypłacane przez kasy ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu choroby przysługują również w okresie ciąży. Stąd obowiązkowe świadczenie pieniężne z tytułu choroby (Krankentaggeld) jest zapewniane wszystkim pracownicom najemnym uprawnionym do świadczeń zależnych od dochodów i wynosi co najmniej 80% utraconego wynagrodzenia oraz obejmuje regularne świadczenia uzupełniające. Ubezpieczone należące do którejś z kas przez co najmniej 270 dni przed porodem mają przez 20 tygodni prawo do dziennego zasiłku chorobowego. Z tych 20 tygodni co najmniej 16 musi przypadać na okres po porodzie. Finansowany z podatków zasiłek macierzyński (Mutterschaftszulage), przyznawany na podstawie oceny zasobów finansowych, przysługuje osobom zamieszkującym w Liechtensteinie, które nie prowadzą działalności zarobkowej (lub jako dodatek wyrównawczy do niskiego świadczenia pieniężnego z tytułu choroby dla pracownic najemnych). Jego wysokość zależy od dochodów współmałżonka i liczby dzieci. Minimalna wysokość zasiłku macierzyńskiego wynosi 500 CHF (417 EUR), maksymalnie 4 500 CHF (3 751 EUR). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Świadczenia rzeczowe przysługują lekarzowi prowadzącemu. O przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu choroby należy wystąpić do właściwej kasy ubezpieczenia zdrowotnego, zaś o przyznanie zasiłku macierzyńskiego do urzędu ds. zdrowia. Lipiec 2012 r 10

Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Struktura trzech filarów Osoba jest uznawana za inwalidę, jeżeli utraciła zdolność zarobkową na stałe ze względu na stan zdrowia. Nie istnieje żadna zawodowa renta z tytułu niezdolności do pracy, a jedynie powszechna renta dla osób niezdolnych do pracy. Ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa (Invalidenversicherung, IV) opiera się na strukturze trzech filarów. Pierwszy filar obejmuje osoby aktywne zawodowo (pracowników najemnych i osoby prowadzące działalność na własny rachunek) w Liechtensteinie, a także osoby nieprowadzące działalności zawodowej zamieszkałe w Liechtensteinie (np. partner osoby aktywnej zawodowej, który również musi opłacać składki obowiązkowe). Aby być uprawnionym do renty inwalidzkiej, należy odprowadzać składki przez co najmniej jeden rok. Osoby, których roczny dochód przekracza pewien próg, są również objęte drugim filarem (zakładowy system ubezpieczeń). Osoby prowadzące działalność na własny rachunek mogą ubezpieczyć się dobrowolnie w zakładowym systemie ubezpieczeń, do którego należą ich pracownicy. W przypadku ubezpieczenia w drugim filarze od rocznego wynagrodzenia odlicza się kwotę podlegającą zwolnieniu, aby uniknąć podwójnej przynależności w ramach pierwszego i drugiego filaru. Do ubezpieczenia w ramach trzeciego filaru można przystąpić dobrowolnie (np. prywatne ubezpieczenie indywidualne). Stopień inwalidztwa Stopień inwalidztwa określa się, porównując dochody osób z niepełnosprawnością i osób bez niepełnosprawności. Dokładniej rzecz ujmując, oczekiwany dochód, jaki może uzyskać osoba niepełnosprawna ( dochód osoby niepełnosprawnej, Invalideneinkommen) porównuje się z oczekiwanym dochodem, jaki może uzyskać osoba zdrowa ( dochód osoby zdrowej, Valideneinkommen), aby ocenić stopień inwalidztwa. Utrata dochodu z powodu inwalidztwa (różnica między dochodem osoby zdrowej a dochodem osoby niepełnosprawnej), wyrażona jako odsetek dochodu osoby zdrowej, odpowiada stopniowi inwalidztwa. Minimalny stopień inwalidztwa uprawniający do renty inwalidzkiej wynosi 40%. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa (pierwszy filar) Ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa obejmuje działania rehabilitacyjne i renty, przy czym obowiązuje zasada najpierw rehabilitacja, potem renta. Lipiec 2012 r 11

Najpierw podejmowane są działania rehabilitacyjne, aby pomóc osobie niepełnosprawnej w znalezieniu nowego zatrudnienia (np. przekwalifikowanie zawodowe, któremu towarzyszy wypłata dziennego zasiłku, poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, próbne zatrudnienie, subsydium płacowe dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, dostosowanie miejsca pracy lub inne środki). Jeżeli działania rehabilitacyjne okażą się nieskuteczne, ubezpieczony ma prawo do renty inwalidzkiej (pod warunkiem opłacania składek przez co najmniej jeden pełny rok). Wysokość renty zależy głównie od okresu ubezpieczenia i opłaconych składek (częściowo również w postaci składek nominalnych). Renta służy zaspokojeniu podstawowych potrzeb beneficjenta. Wysokość pensji oblicza się na podstawie dwóch czynników, tj. okresu składkowego oraz tak zwanego średniego kwalifikującego dochodu rocznego. Jeżeli składki były opłacane w pełni (tj. bez przerw od ukończenia 20. roku życia do momentu zaistnienia inwalidztwa), osoba ubezpieczona jest uprawniona do pełnej renty (Vollrente). Podstawowa renta inwalidzka (Stammrente) wynosi minimalnie 1 160 CHF (967 EUR), a maksymalnie 2 320 CHF (1 934 EUR) miesięcznie. Jeżeli nastąpiła przerwa w odprowadzaniu składek, osoba ubezpieczona jest uprawniona do renty częściowej (Teilrente). Wysokość emerytury zależy od średniego kwalifikującego dochodu rocznego. Składa się zarówno z wynagrodzenia uzyskiwanego w całym okresie ubezpieczenia (aktywności zawodowej), jak i składek odprowadzanych w okresach braku aktywności zawodowej. Pobierane świadczenia wychowawcze i opiekuńcze uwzględnia się jako wynagrodzenia nominalne. Te cztery czynniki dzieli się na połowę pomiędzy współmałżonków (tzw. podział ) przez okres trwania małżeństwa, jak tylko obydwoje nabędą uprawnienia do renty, lub do momentu rozwodu. Jeżeli osoba stanie się inwalidą przed ukończeniem 45 roku życia, średni kwalifikujący dochód roczny zostaje zwiększony o tak zwany dodatek na przekwalifikowanie (Karrierezuschlag). Ponadto, jak wspomniano powyżej, wysokość renty może zależeć od stopnia inwalidztwa: w przypadku 40% inwalidztwa przysługuje jedna czwarta renty, w przypadku 50% połowa renty, zaś powyżej 67% przyznawana jest pełna renta inwalidzka. Taka renta jest wypłacana wyłącznie, jeżeli osoba jest inwalidą już od roku i najprawdopodobniej inwalidztwo będzie trwałe. Renta jest wypłacana przez okres posiadania statusu inwalidy lub zostaje zastąpiona świadczeniem emerytalnym. Emerytura jest wypłacana 13 razy w roku. Co roku w grudniu emerytura wypłacana jest podwójnie (tzw. premia bożonarodzeniowa, Weihnachtsgeld). Współmałżonkowi beneficjenta nie przysługuje żaden dodatek. Niemniej może zostać przyznany dodatek na dzieci w wysokości 40% minimalnej kwoty przewidzianej w odpowiedniej skali wysokości rent. Ponadto przysługują zasiłki pielęgnacyjne (Hilflosenentschädigungen), świadczenia uzupełniające dla emerytów/rencistów (Ergänzungsleistungen) oraz dodatki dla osób niewidomych (Blindenbeihilfe). Lipiec 2012 r 12

Zakładowy system ubezpieczeń (drugi filar) Obowiązkowy zakładowy system ubezpieczeń ma zabezpieczać dotychczasowy standard życia beneficjenta. Zakładowa renta inwalidzka (Invalidenrente) jest obliczana na podstawie wysokości wynagrodzenia zakredytowanej do celów ubezpieczeniowych (po potrąceniu kwoty podlegającej zwolnieniu w wysokości 13 920 CHF (11 602 EUR). W razie inwalidztwa instytucja ubezpieczeniowa wypłaci rentę minimalną odpowiadającą 30% zakredytowanego wynagrodzenia rocznego (plus renta na dzieci, Kinderrente). Kwota ta dotyczy całkowitego inwalidztwa. W przypadku częściowego inwalidztwa kwota renty jest odpowiednio niższa w zależności od stopnia inwalidztwa. Uprawnienie do renty zakładowej przysługuje do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, kiedy można już pobierać emeryturę. W niektórych przypadkach renta inwalidzka może zostać wypłacona jednorazowo. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? O inwalidztwie orzeka właściwy organ. W razie znaczącej zmiany stanu zdrowia możliwe jest przeprowadzenie ponownej oceny inwalidztwa. O przyznanie świadczeń należy wystąpić do właściwego urzędu zabezpieczenia społecznego. Lipiec 2012 r 13

Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Ubezpieczenie emerytalne opiera się na strukturze trzech filarów (jak opisano w części dotyczącej inwalidztwa). Ubezpieczony ma prawo do emerytury z pierwszego filaru, jeżeli odprowadzał składki przez co najmniej jeden pełny rok. Standardowy wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn wynosi 64 lata. W ramach elastycznego systemu emerytalnego kobiety i mężczyźni mogą swobodnie wybierać, niezależnie od współmałżonka, wiek przejścia na emeryturę między 60. (wcześniejsza emerytura) a 70. (odroczona emerytura) rokiem życia. Wcześniejsza emerytura jest odpowiednio zmniejszana na stałe, tj. nawet po osiągnięciu standardowego wieku emerytalnego. Ograniczenie może wynieść nawet 16,5% w przypadku przejścia na wcześniejszą emeryturę w wieku 60 lat (lub mniej, jeżeli osoba przechodzi na emeryturę w późniejszym wieku, czyli bliżej regularnego wieku emerytalnego wynoszącego 64 lata). Natomiast późniejsze przejście na emeryturę powoduje proporcjonalny wzrost wysokości emerytury. Wzrost może wynieść od 5,22% w przypadku odroczenia o jeden rok do 40,71% w przypadku sześcioletniego odroczenia (od regularnego wieku emerytalnego wynoszącego 64 lata do 70. roku życia). Obowiązek ubezpieczenia w zakładowym systemie ubezpieczeń emerytalnych dotyczy pracowników najemnych, którzy ukończyli 23 lata, są objęci pierwszym filarem i mają umowę o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony dłuższy niż trzy miesiące. Z obowiązkowego ubezpieczenia wyłączone są osoby, których dochód nie przekracza 20 520 CHF (17 103 EUR). Wiek emerytalny w przypadku drugiego, zakładowego filaru jest taki sam, jak w pierwszym filarze. Wcześniejsza i odroczona emerytura również są dostępne. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie emerytalne (pierwszy filar) Wysokość emerytury oblicza się na podstawie dwóch czynników: okresu składkowego (lub ubezpieczeniowego) oraz tak zwanego średniego kwalifikującego dochodu rocznego. Jeżeli składki były opłacane bez przerw od ukończenia 20. roku życia do momentu przejścia na emeryturę, osoba ubezpieczona jest uprawniona do pełnej emerytury (Vollrente). Ma zastosowanie wzór obliczania renty nr 43, co oznacza, że podstawowa renta inwalidzka (Stammrente) wynosi minimalnie 1 160 CHF (967 EUR), a maksymalnie 2 320 CHF (1 934 EUR) miesięcznie. Jeżeli nastąpiła przerwa w odprowadzaniu składek, osoba ubezpieczona jest uprawniona do emerytury częściowej (Teilrente), zgodnie ze wzorami obliczania emerytury nr 1-42. Lipiec 2012 r 14

Wysokość emerytury zależy od średniego kwalifikującego dochodu rocznego. Składa się zarówno z wynagrodzenia uzyskiwanego w całym okresie ubezpieczenia (aktywności zawodowej), jak i składek odprowadzanych w okresach braku aktywności zawodowej. Pobierane świadczenia wychowawcze i opiekuńcze uwzględnia się jako wynagrodzenia nominalne. Te cztery czynniki dzieli się na połowę pomiędzy współmałżonków (tzw. podział ) przez okres trwania małżeństwa (pod warunkiem że małżeństwo było w tym okresie ubezpieczone w Liechtensteinie), jak tylko obydwoje nabędą uprawnienia do emerytury, lub do momentu rozwodu. Można otrzymać zaliczkową emeryturę częściową zamiast pełnej emerytury. Pozostałą część można otrzymać w późniejszym terminie jako wcześniejszą, regularną lub odroczoną emeryturę. Emerytura jest wypłacana 13 razy w roku. Co roku w grudniu emerytura wypłacana jest podwójnie (tzw. premia bożonarodzeniowa, Weihnachtsgeld). Co dwa lata następuje rewaloryzacja emerytur. Ponadto może zostać przyznany dodatek na dzieci w wysokości 40% minimalnej kwoty przewidzianej w odpowiednim wzorze obliczania emerytury (skali wysokości emerytur). Emeryci zamieszkujący w Liechtensteinie mają również prawo do (częściowego) zwrotu kosztów niektórych rodzajów sprzętu medycznego, np. aparatów słuchowych. Zakładowy system ubezpieczeń (drugi filar) Emerytury w ramach systemu zakładowego (drugi filar) są zależne od kwoty zgromadzonego kapitału. Każda osoba ubezpieczona gromadzi taki kapitał do momentu przejścia na emeryturę, ponieważ część jej składek odprowadzanych do instytucji ubezpieczeniowej wpływa na indywidualny rachunek emerytalny. Fundusz emerytalny może również umożliwić wypłatę jednorazową zamiast regularnej emerytury (dożywotniej). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Wniosek o świadczenie z tytułu podeszłego wieku należy złożyć do właściwego urzędu zabezpieczenia społecznego. O przyznanie renty zakładowej należy wystąpić do zakładowych funduszy emerytalnych. Lipiec 2012 r 15

Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy masz prawo do renty rodzinnej? Ubezpieczenie dla osób pozostałych przy życiu opiera się na strukturze trzech filarów (jak opisano w części dotyczącej inwalidztwa). Współmałżonek pozostały przy życiu lub małżonek rozwiedziony oraz (biologiczne, adoptowane i przysposobione) dzieci zmarłego ubezpieczonego mają prawo do renty rodzinnej z pierwszego filaru ubezpieczenia dla osób pozostałych przy życiu, pod warunkiem że ubezpieczony opłacał składki przez co najmniej jeden pełny rok. Jeżeli ubezpieczony zmarł przed osiągnięciem wieku emerytalnego, z zakładowego systemu emerytalnego (drugi filar) może zostać wypłacona renta wdowia (współmałżonkowi, a także małżonkowi po rozwodzie lub konkubentowi, ale wyłącznie jeżeli przewiduje to statut funduszu emerytalnego) lub renta sieroca (na biologiczne, adoptowane lub przysposobione dzieci). Współmałżonek pozostały przy życiu może być uprawniony do emerytury (z obu filarów), jeżeli ma dziecko na utrzymaniu lub jeżeli jest w wieku powyżej 45 lat i pozostawał w związku małżeńskim z ubezpieczonym przez co najmniej pięć lat. Jeżeli warunki te nie są spełnione, współmałżonek pozostały przy życiu może być uprawniony do jednorazowego świadczenia w wysokości zsumowanej trzyletniej emerytury. Dzieci poniżej 18. roku życia mają prawo do renty sierocej; wypłaca się ją również dzieciom kontynuującym naukę, aż do jej zakończenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25. roku życia. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie dla osób pozostałych przy życiu (pierwszy filar) Rentę wdowią przyznaje się na czas określony lub bezterminowo (w zależności od różnych czynników: posiadanie dzieci, czas trwania małżeństwa, wiek). Osoby już pobierające emeryturę lub rentę mogą w przypadku śmierci współmałżonka otrzymać dodatek w postaci zasiłku wdowiego. Zasiłek taki wynosi 80% hipotetycznej emerytury zmarłego ubezpieczonego. W razie śmierci ubezpieczonego przed 45. rokiem życia podstawa wymiaru zostaje zwiększona o dodatek na przekwalifikowanie (Karrierezuschlag). Sierotom przysługuje renta sieroca (Waisenrenten) w wysokości 40% hipotetycznej emerytury zmarłego rodzica. Jeżeli dziecko straciło oboje rodziców, otrzymuje dwie renty po jednej z tytułu śmierci każdego z rodziców. Lipiec 2012 r 16

Zakładowy system ubezpieczeń (drugi filar) Jeżeli ubezpieczony zmarł przed osiągnięciem wieku emerytalnego, roczna renta wdowia w wysokości 18% uznanego wynagrodzenia jest wypłacana beneficjentowi do końca życia, zaś renta sieroca w wysokości 6% odnośnego wynagrodzenia jest wypłacana corocznie. W przypadku śmierci osoby pobierającej emeryturę lub rentę inwalidzką renta wdowia wynosi 60%, a renta sieroca 20% ostatniej wypłaconej emerytury lub renty. W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej? Wniosek o renty rodzinne należy złożyć do właściwego urzędu zabezpieczenia społecznego. O przyznanie renty zakładowej należy wystąpić do zakładowych funduszy emerytalnych. Lipiec 2012 r 17

Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Ubezpieczenie wypadkowe zapewnia ochronę przed następującymi ryzykiem wypadku przy pracy, choroby zawodowej i wypadków niezwiązanych z pracą. Każdy pracodawca zobowiązany jest ubezpieczyć od wypadków przy pracy i chorób zawodowych osoby, które zatrudnia w Liechtensteinie. Ponadto osoby zatrudnione w tygodniowym wymiarze czasu pracy co najmniej 8 godzin tygodniowo muszą być ubezpieczone od wypadków niezwiązanych z pracą. Obowiązek ubezpieczenia nie dotyczy osób prowadzących działalność na własny rachunek (oraz pomagających im członków rodziny), ale mogą oni wykupić dobrowolne ubezpieczenie. Wypadki przy pracy są to wypadki, które zaistniały podczas wykonywania pracy zleconej przez pracodawcę lub leżącej w jego interesie, podczas przerw w pracy, przed rozpoczęciem pracy lub po jej zakończeniu, w przypadku gdy osoba ubezpieczona jest uprawniona do pozostania w miejscu pracy. Ubezpieczenie obejmuje również dojazd do pracy. Choroby spowodowane wyłącznie lub w przeważającej mierze szkodliwymi materiałami lub szczególną pracą są uznawane za choroby zawodowe. Istnieje wykaz takich chorób, ale również możliwe jest udowodnienie, że choroba została spowodowana wyłącznie lub w dużej mierze wykonywaniem czynności zawodowych. Co obejmuje ubezpieczenie? Opieka zdrowotna Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje następujące świadczenia: opiekę medyczną, w tym leczenie ambulatoryjne przez lekarza, stomatologa lub, z przepisu lekarza, przez innych pracowników służby zdrowia; leki i badania przepisane przez lekarza; standardowe leczenie szpitalne leczenie na podstawie skierowania lekarza; sprzęt medyczny mający kompensować obrażenia fizyczne lub ograniczenia funkcjonalne; pokrycie kosztów akcji poszukiwawczych i ratunkowych oraz wszelkich kosztów podróży i transportu koniecznych ze względów medycznych; pokrycie kosztów transportu zwłok do miejsca pochówku i kosztów pogrzebu. Współpłatność ze strony osoby ubezpieczonej nie jest wymagana. Lipiec 2012 r 18

Świadczenia pieniężne W przypadku niezdolności do pracy w następstwie wypadku ubezpieczony ma prawo do dziennego świadczenia pieniężnego począwszy od drugiego dnia po wypadku. Lipiec 2012 r 19

W przypadku całkowitej niezdolności do pracy kwota świadczenia odpowiada 80% wynagrodzenia ubezpieczonego. W przypadku inwalidztwa spowodowanego wypadkiem ubezpieczony ma prawo do renty inwalidzkiej. Jeżeli z powodu niepełnosprawności ubezpieczony potrzebuje pomocy osoby trzeciej w wykonywaniu codziennych czynności, wówczas jest on również uprawniony do zasiłku pielęgnacyjnego (wysokość tego zasiłku zależy od stopnia zależności). Częścią ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa są różne środki rehabilitacyjne. Pozostali przy życiu członkowie rodziny osoby zmarłej w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej są uprawnieni do renty rodzinnej, tj. renty wdowiej lub sierocej. Ponadto zasiłek integracyjny (Integritätsentschädigung) przysługuje osobom ubezpieczonym, których integralność fizyczna i psychiczna została trwale i poważnie naruszona w wyniku wypadku. Jego wysokość ustala się na podstawie stopnia odniesionej szkody. Maksymalna wysokość zasiłku wynosi 126 000 CHF (105 020 EUR). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Wypadki przy pracy i choroby zawodowe należy natychmiast zgłaszać firmie ubezpieczeniowej lub pracodawcy. Ubezpieczony może wybrać dowolnego lekarza lub dowolny szpital posiadający kontrakt z kasą. Znaczna zmiana stopnia inwalidztwa może oznaczać rewizję wysokości renty inwalidzkiej. Lipiec 2012 r 20

Rozdział IX: Świadczenia rodzinne Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych? Do świadczeń rodzinnych uprawnione są osoby bezrobotne zamieszkałe w Liechtensteinie oraz wszystkie osoby pracujące w Liechtensteinie. Do świadczeń tych mogą mieć również prawo rodzice, dziadkowie, rodzice przybrani, rodzice adopcyjni oraz sieroty zamieszkałe w Liechtensteinie, których rodzice zmarli. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia rodzinne obejmują: jednorazowy zasiłek z tytułu urodzenia dziecka (również w przypadku adopcji dziecka poniżej 5. roku życia); miesięczny zasiłek na dzieci (przysługujący do osiągnięcia przez dziecko 18. roku życia); miesięczny zasiłek dla osób samotnie wychowujących dzieci (przysługujący do osiągnięcia przez dziecko 18. roku życia). Wysokość zasiłku na dzieci (Kinderzulage) zależy od liczby i wieku dzieci i wynosi 280 CHF (233 EUR) na dziecko, jeżeli w rodzinie jest jedno dziecko lub dwoje dzieci, oraz zwiększa się do 330 CHF (275 EUR) na dziecko w przypadku porodów mnogich, jeżeli w rodzinie jest co najmniej troje dzieci, jak również na każde dziecko w wieku powyżej 10 lat. Zasiłek porodowy (Geburtszulagen) przysługuje przy urodzeniu dziecka oraz adopcji dziecka poniżej 5. roku życia. Zasiłki porodowe są nieco wyższe w przypadku porodów mnogich. Dzieci pozostające na utrzymaniu zamieszkujące w Liechtensteinie są uprawnione do zaliczkowego świadczenia alimentacyjnego, jeżeli procedury odzyskiwania alimentów okazały się nieskuteczne. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych? O przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu choroby należy wystąpić do właściwego urzędu zabezpieczenia społecznego (FAK, Liechtensteinische Familienausgleichskasse), który znajduje się pod nadzorem państwa. Lipiec 2012 r 21

Rozdział X: Bezrobocie Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia? Wszyscy pracownicy najemni oraz praktykanci są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem na wypadek bezrobocia. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek nie mają możliwości dobrowolnego przystąpienia do systemu ubezpieczeń na wypadek utraty pracy. Osoby ubezpieczone są uprawnione do świadczenia, jeżeli: stawią się osobiście w urzędzie ds. gospodarki narodowej na kontrolę, najpóźniej pierwszego dnia, w którym występują o świadczenie z tytułu bezrobocia, a następnie zastosują się do ustawowej procedury kontroli i złożą wniosek o świadczenie; pozostają do dyspozycji urzędu pracy, tj. są zdolne do pracy i gotowe przyjąć każdą odpowiednią ofertę pracy; dysponują minimalnym 12-miesięcznym okresem ubezpieczenia, tj. w ciągu 2 lat poprzedzających okres bezrobocia wykonywały pracę, z tytułu której odprowadzane były składki na ubezpieczenie na wypadek utraty pracy, lub były zwolnione z opłacania składek z uwagi na chorobę lub kształcenie; nie są uprawnione do emerytury; jeżeli ubezpieczony jest uprawniony do emerytury częściowej, dzienne świadczenie z tytułu bezrobocia ulega obniżeniu proporcjonalnie do wysokości tej emerytury; zamieszkują w Liechtensteinie lub przebywają w tym kraju w związku z wykonywaniem pracy tymczasowej (pracownik wykonujący pracę najemną na rzecz pracodawcy mającego swoją siedzibę lub filię w Liechtensteinie); odnieśli wypadek przy pracy kwalifikujący do przyznania świadczenia. Osoby, które są bezrobotne z własnej winy, nie są uprawnione do dziennego świadczenia pieniężnego przez pierwsze 60 dni okresu bezrobocia. Po upływie tego okresu mogą jednak otrzymać to świadczenie. Co obejmuje ubezpieczenie? Najważniejsze świadczenia zapewniane w ramach ubezpieczenia na wypadek utraty pracy są to: świadczenie z tytułu (Arbeitslosenentschädigung) i świadczenie z tytułu bezrobocia częściowego (Kurzarbeitsentschädigung) a także dodatki wypłacane w razie niewypłacalności (Insolvenzentschädigung). Ponadto urząd ds. gospodarki narodowej udziela informacji o uprawnieniach do świadczeń, prowadzi działalność pośrednictwa pracy i wspiera kształcenie wstępne oraz ustawiczne osób bezrobotnych. Świadczenie z tytułu bezrobocia Świadczenie z tytułu bezrobocia jest wypłacane po uwzględnieniu wynagrodzenia ubezpieczonego, jego wieku i obowiązku utrzymania dzieci. Jego wysokość odpowiada 80% ostatniego wynagrodzenia brutto osoby ubezpieczonej, przy czym może zostać zmniejszona do 70%, jeżeli beneficjent nie ma dzieci na utrzymaniu, pobiera pełne Lipiec 2012 r 22

dzienne świadczenie pieniężne w wysokości ponad 140 CHF (117 EUR) i nie jest osobą niepełnosprawną. Długość okresu wypłacania świadczenia z tytułu bezrobocia zależy m.in. od wieku beneficjenta. Świadczenie (dzienne) przysługuje przez 130 dni do maksymalnie 500 dni w ciągu dwóch lat (130 dni w przypadku okresów zwolnionych ze składek; 200 dni jeżeli beneficjent jest wieku poniżej 25. Lat i nie jest obarczony żadnym zobowiązaniem alimentacyjnym; 260 dni, jeżeli beneficjent jest w wieku powyżej 25 lat; 400 dni, jeżeli beneficjent jest w wieku powyżej 50 lat i opłacał składki przez ponad 18 miesięcy; 500 dni w przypadku beneficjentów, których okres składkowy jest dłuższy niż 22 miesiące i którzy otrzymują rentę inwalidzką w wysokości co najmniej 40%). W przypadku naruszenia obowiązków (np. obowiązku współpracy) nie wypłaca się żadnego zasiłku z tytułu krótkotrwałego bezrobocia (okres zawieszenia wykonywania pracy). Zasiłek z tytułu bezrobocia częściowego Bezrobocie częściowe występuje w sytuacji, gdy czas pracy jest skrócony lub występują okresowe przerwy w pracy spowodowane warunkami ekonomicznymi lub pogodowymi. W takim przypadku może zostać wypłacony zasiłek z tytułu bezrobocia częściowego (Kurzarbeitsentschädigung) w formie dziennego świadczenia pieniężnego. Do zasiłku z tytułu bezrobocia częściowego spowodowanego niekorzystnymi warunkami pogodowymi mają prawo pracownicy najemni wykonujący jeden z następujących zawodów: murarz, cieśla, tynkarz, pracownik kamieniołomu, budowniczy dróg, dekarz, brukarz, kamieniarz, glazurnik, architekt krajobrazu, hydraulik, kanalarz, pracownik zajmujący się stabilizacją brzegów rzek i obszarów zagrożonych lawinami, specjalista ds. osunięć terenu oraz pracownik leśny, pod warunkiem że praca ta nie jest uzupełnieniem pracy w gospodarstwie rolnym. Pracownicy najemni wykonujący inne zawody mogą uzyskać te same uprawnienia jak pracownicy wykonujący wyżej wymienione zawody, jeżeli ich bezrobocie jest powiązane z działalnością wchodzącą w zakres jednego z wyżej wymienionych zawodów. Pozostałe świadczenia W okresie bezrobocia z ubezpieczenia na wypadek utraty pracy odprowadzane są składki na państwowe i zakładowe ubezpieczenie emerytalno-rentowe (z wyjątkiem składek na ubezpieczenie emerytalne w drugim filarze). Ponadto z ubezpieczenia na wypadek utraty pracy pokrywane są przypadające na pracodawcę składki na ubezpieczenie zdrowotne. W razie choroby z ubezpieczenia wypłacane są również dzienne świadczenia pieniężne przez pierwszych 30 dni choroby (maksymalnie 44 dni robocze w ciągu 2 lat). W przypadku upadłości pracodawcy lub nieskutecznej procedury windykacyjnej osoby ubezpieczone otrzymują z ubezpieczenia na wypadek utraty pracy świadczenie z tytułu niewypłacalności pracodawcy. Taka sytuacja ma miejsce, jeżeli rozpoczęte zostanie postępowanie upadłościowe wobec pracodawcy lub wniosek o rozpoczęcie postępowania upadłościowego zostanie oddalony ze względu na prawdopodobny brak wystarczających środków na pokrycie Lipiec 2012 r 23

kosztów postępowania, a ubezpieczony jest w danym momencie wierzycielem pracodawcy. Świadczenie z tytułu niewypłacalności może również zostać wypłacone, jeżeli ubezpieczony co najmniej raz wszczął całkowicie lub częściowo nieskuteczną procedurę windykacyjną wobec swojego pracodawcy w celu odzyskania należnego wynagrodzenia. Roszczenia o zaległe wynagrodzenie za pracę są pokrywane przez maksymalnie trzy miesiące w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przed rozpoczęciem postępowania upadłościowego, po uchyleniu decyzji o ogłoszeniu upadłości lub po nieudanym przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia? Rozpatrywanie wniosków i wypłata świadczeń pieniężnych z tytułu bezrobocia należy do obowiązków urzędu ds. gospodarki narodowej (Amt für Volkswirtschaft). Wnioskodawcy muszą się stawić osobiście w urzędzie ds. gospodarki narodowej na kontrolę pierwszego dnia, w którym występują o świadczenie z tytułu bezrobocia. Osoby ubezpieczone oraz członkowie ich rodzin zobowiązani są do przekazania urzędowi ds. gospodarki narodowej wszystkich informacji istotnych dla oceny wniosku oraz określenia wysokości świadczenia z tytułu bezrobocia. Ponadto są zobowiązani niezwłocznie informować urząd ds. gospodarki narodowej o wszelkich zmianach w ich sytuacji osobistej lub finansowej, które mogą mieć wpływ na ich prawo do świadczeń. Ubezpieczeni, którzy ulegli wypadkowi kwalifikującemu do przyznania świadczenia, muszą stawiać się na wezwanie urzędu ds. gospodarki narodowej na regularne spotkania z zakresu doradztwa i pośrednictwa pracy, przestrzegać procedur ustawowych dotyczących kontroli, stosować się do wytycznych urzędu ds. gospodarki narodowej w sprawie przyjmowania odpowiednich ofert pracy oraz uczestnictwa w szkoleniach w celu przekwalifikowania się lub w ramach kształcenia ustawicznego, jak również samodzielnie poszukiwać pracy. Lipiec 2012 r 24

Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej Kiedy masz prawo do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? Pomoc społeczna Osoby samotne i rodziny znajdujące się w szczególnej sytuacji mogą otrzymać pomoc społeczną, jeżeli zamieszkują w Liechtensteinie. Ponadto obywatele Liechtensteinu mieszkający poza UE i EOG również mogą w razie potrzeby otrzymać pomoc społeczną. Świadczenia uzupełniające Do świadczeń uzupełniających uprawnione są osoby w wieku emerytalnym (w tym beneficjenci wcześniejszej emerytury), osoby pozostałe przy życiu (wdowy, wdowcy i sieroty), osoby niepełnosprawne (z niepełnosprawnością wynoszącą co najmniej 50%), beneficjenci zasiłków dziennych z ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa oraz beneficjenci zasiłków pielęgnacyjnych. Świadczenia te są przyznawane na podstawie kryterium miejsca zamieszkania, dochodów oraz stanu majątkowego. Co obejmuje ubezpieczenie? Pomoc społeczna W ramach pomocy społecznej (Sozialhilfe) zapewniane są płatności na pokrycie podstawowych potrzeb, kosztów mieszkaniowych i podstawowych składek do funduszu ubezpieczeń zdrowotnych. Przy obliczaniu pomocy społecznej uwzględnia się osobę potrzebującą wsparcia oraz członków rodziny pozostających na jej utrzymaniu, mieszkających w tym samym gospodarstwie domowym. Pomoc społeczna jest wypłacana jako kwota zmienna, tzn. od wyznaczonego poziomu utrzymania gospodarstwa domowego odlicza się dochód uzyskiwany przez każdego z członków takiego gospodarstwa w celu ustalenia rzeczywistej kwoty pomocy społecznej. Pomoc społeczna nie jest ograniczona w czasie. Niemniej podlega ona okresowym przeglądom. Osoby zdolne do pracy muszą przyjąć każdą odpowiednią ofertę pracy. W przypadku osób samotnie wychowujących dzieci przy określaniu odpowiedniej oferty pracy uwzględnia się obowiązki związane z opieką nad dziećmi. Świadczenia uzupełniające Wysokość świadczenia uzupełniającego zależy od sytuacji osobistej (wielkości rodziny) i finansowej beneficjenta. Lipiec 2012 r 25

Zasiłek pielęgnacyjny Zasiłek pielęgnacyjny (Hilflosenentschädigung) przysługuje w przypadku, gdy świadczenie takie nie jest wypłacane z funduszu ubezpieczeń wypadkowych. Poziom zależności ocenia się, biorąc pod uwagę, w jakim stopniu dana osoba rzeczywiście potrzebuje pomocy osoby trzeciej przy wykonywaniu codziennych czynności (ubieraniu się i rozbieraniu się, siadaniu, wstawaniu i kładzeniu się, jedzeniu, dbaniu o higienę osobistą, przemieszczaniu się i korzystaniu z toalety). Wyróżnia się trzy stopnie zależności (wysoki, średni i niski). Osoby powyżej 65. roku życia mają prawo do zasiłku pielęgnacyjnego tylko, jeśli są zależne w stopniu co najmniej średnim (chyba, że przed osiągnięciem tego wieku występował niewielki stopień zależności). Zasiłki macierzyńskie Kobiety w okresie połogu niemające podczas urlopu macierzyńskiego prawa do zasiłku chorobowego z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, otrzymują od państwa jednorazowy nieopodatkowany dodatek macierzyński. Jeżeli kwota dziennych zasiłków chorobowych wypłacanych z obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jest niższa od dodatku macierzyńskiego, młoda matka otrzymuje różnicę między tymi dwiema kwotami. Aby otrzymać dodatek macierzyński, matka musi oficjalnie zamieszkiwać w Liechtensteinie. Kwota zasiłku zależy od wysokości podlegającego opodatkowaniu dochodu współmałżonków lub samotnej matki. Zasiłek jest wypłacany wyłącznie, jeśli dochody podlegające opodatkowaniu są niższe od ustalonego pułapu. Zasiłek dla osób niewidomych Wysokość zasiłku dla osób niewidomych (Blindenbeihilfen) zależy od stopnia deficytu wzroku (całkowita ślepota, częściowa ślepota, poważne zaburzenia widzenia). Do tego zasiłku mają prawo wyłącznie osoby zamieszkujące w Liechtensteinie, które ukończyły 6. rok życia. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? Pomoc społeczna jest zarządzana na poziomie centralnym przez państwo. Przyznanie pomocy finansowej wymaga zatwierdzenia przez odpowiednią gminną komisję opieki społecznej. Rodzaj i zakres uprawnienia do pomocy społecznej regulują przepisy prawa.. Przyznanie pomocy finansowej wymaga zatwierdzenia przez odpowiednią gminną komisję opieki społecznej. Rodzaj i zakres uprawnienia do pomocy społecznej regulują przepisy prawa. Za zarządzanie świadczeniami uzupełniającymi odpowiadają instytucję ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia osób pozostałych przy życiu w Lichtensteinie, do których należy składać wnioski o przyznanie świadczenia. Instytucje ustalają prawo podmiotowe wnioskodawcy i obliczają wysokość świadczenia na podstawie dochodów, aktywów i wydatków takiej osoby. Lipiec 2012 r 26

Rozdział XII: Opieka długoterminowa Kiedy masz prawo do opieki długoterminowej? Do świadczeń z tytułu opieki długoterminowej mają prawo osoby, które potrzebują długoterminowej opieki domowej świadczonej przez osobę trzecią. Za osobę zależną uważa się osobę, która potrzebuje nieustannej pomocy osoby trzeciej, trwałej opieki długoterminowej lub nadzoru osobistego podczas wykonywania 6 codziennych czynności, takich jak wstawanie, ubieranie się, mycie się, jedzenie, interakcja społeczna i korzystanie z toalety. Zasadniczo wszystkie osoby zamieszkujące w Liechtensteinie, które nie przebywają w domu opieki ani nie są leczone w szpitalu, mogą być uprawnione do świadczeń opiekuńczych (Betreuungs- und Pflegegeld). Oczekuje się, że osoba będzie wymagała pomocy przez co najmniej miesiąc i średnio co najmniej trzy godziny dziennie będzie potrzebna pomoc osoby trzeciej (otrzymującej wynagrodzenie). Wszystkie osoby objęte obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym w Liechtensteinie mają prawo do zasiłku pielęgnacyjnego (Hilflosenentschädigung). Zasiłek ten mogą również otrzymać osoby objęte ubezpieczeniem wypadkowym (z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych). Co obejmuje ubezpieczenie? Zasiłek pielęgnacyjny jest zapewniany osobom, które wymagają opieki domowej. Wyróżnia się sześć poziomów zasiłku w zależności od czasu, jaki osoba trzecia musi spędzać dziennie na świadczeniu pomocy. W przypadku zasiłku na poziomie 1 (pomoc przez ponad godzinę dziennie) świadczenie dzienne wynosi 10 CHF (8,33 EUR), zaś w przypadku poziomu 6 (konieczność pomocy przez więcej niż 7,5 h dziennie) świadczenie dzienne wynosi 180 CHF (150 EUR). Zasiłek pielęgnacyjny jest zazwyczaj niewystarczający do pokrycia pełnych kosztów świadczenia usług związanych z opieką przez osobę trzecią. Dlatego też beneficjent musi uczestniczyć w kosztach. W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej? W celu określenia średniego dziennego zapotrzebowania na opiekę osoby trzeciej wykwalifikowani pracownicy na miejscu przeprowadzają ocenę przy pomocy systemów badań zaprojektowanych i dostosowanych do tego celu. Poziom zależności jest regularnie sprawdzany, zazwyczaj raz w roku. Niemniej okres oceny jest ustalany indywidualnie w zależności od indywidualnej oceny. Beneficjent ma swobodny wybór osób świadczących usługi. Mogą to być nieformalni opiekunowi lub osoby świadczące usługi zawodowo. Dostępna jest również opieka w całości w domu opieki oraz opieka ze strony organizacji prywatnych oferujących opiekę domową (dotowaną przez państwo). Lipiec 2012 r 27