Dariusz Fuchs UKSW, Warszawa
W związku z pracami tzw. Sieci Europejskiego Prawa Prywatnego, która to powstała z dniem 1 maja 2005 roku na podstawie porozumienia zawartego z Komisją Europejską, zintensyfikowano prace nad europejskim prawem o umowie ubezpieczenia.
Problematyka umowy ubezpieczenia, a przede wszystkim ewentualnych barier w dalszym rozwoju europejskiego rynku ubezpieczeniowego, była w związku z tym asumptem dla Komisji (Europejskiej) do szeregu działań i inicjatyw. Ostatnim tego przykładem jest Decyzja Komisji z dnia 17 stycznia 2013r dotycząca utworzenia Grupy Eksperckiej której zasadniczym zadaniem jest sporządzenie diagnozy co do istniejących barier dla rozwoju ubezpieczeń cross border (transboundary insurance services);
- Commision Decision of 17 January 2013 on setting up the Commision Expert Group on a European Insurance Contract Law, O. J. EU 2013/C 16/03. W skład Commision Expert Group on a European Insurance Contract Law weszło kilkoro członków Insurance Restatement Group, co stanowi na przyszłość prognostyk uwzględnienia w ewentualnych pracach Grupy Eksperckiej treści PEICL.
Ponieważ jednak zadaniem w ten sposób powołanej Grupy Eksperckiej nie jest zaproponowanie regulacji dotyczącej treści europejskiego kontraktu asekuracyjnego, to najważniejszym obecnie projektem (w zakresie ustalenia jednolitego prawa europejskiego o umowie ubezpieczenia) jest PEICL instrument opcjonalny dla regulacji umowy ubezpieczenia. Relacji Insurance Restatement Group do Grupy Eksperckiej będzie poświęcone odrębne opracowanie, skierowane do druku w Rozprawach Ubezpieczeniowych.
Od samego początku prace nad europejskim prawem o umowie ubezpieczenia miały obejmować nie tylko regulację podstawowych praw i obowiązków stron umowy ubezpieczenia ale także dotyczyć zagadnień bardziej szczegółowych, jak ubezpieczenia OC, ubezpieczenia komunikacyjne, syngularne ubezpieczenia na życie, a także ubezpieczenia grupowe per toto, jako specyficzne przez wzgląd na odmienność od ubezpieczeń indywidualnych.
Efekt tych prac stanowi treść tzw. instrumentu opcjonalnego o nazwie Restatement of European Insurance Contract Act (dalej: Insurance Restatement, określony także oficjalnie: Principles of European Insurance Contract Law - PEICL).
Jako imperatyw, który ma zostać zrealizowany za pomocą Insurance Restatement i niewątpliwie rzutuje zarówno na konstrukcję klauzul, jak i na ich treść, jest postulat zapewnienia w skali całej Europy jednolitej ochrony ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub uprawnionemu do świadczeń z umowy ubezpieczenia jak i ochrony interesu publicznego, co dotychczas zapewniono w prawie europejskim oraz prawie państw członkowskich UE w ograniczonym zakresie.
Dodatkowo Insurance Restatement ma stanowić, zgodnie z założeniami, model dla prawodawcy europejskiego oraz, co równie istotne, dla legislatorów z poszczególnych państw członkowskich, a także stanowić punkt odniesienia dla przedsięwzięć podejmowanych przez europejski rynek ubezpieczeniowy w celu ujednolicenia stosowanych w obrocie warunków ubezpieczeń.
W przypadku ubezpieczeń życie taka inspiracja dla polskiego prawodawcy wskazana, gdyż de lege lata nie wprowadzono do systemu prawa ubezpieczeń gospodarczych całościowej i szczegółowej regulacji umowy ubezpieczenia na zycie, pamiętając o rozproszeniu regulacyjnym pomiędzy kodeksem cywilnym i ustawą o działalności ubezpieczeniowej.
Niewątpliwie nie zaspokaja np. potrzeb polskiej praktyki nawet aktualna treść 829 2k.c. (w kontekście grupowych ubezpieczeń na życie): W umowie ubezpieczenia na życie zawartej na cudzy rachunek, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej.
Oświadczenie powinno obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy na niekorzyść ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego wymaga zgody tego ubezpieczonego.
Treść PEICL podzielono na części tematyczne, z których w piątej zawarto regulację odnoszącą się do ubezpieczeń na życie. Wobec powyższego należy podkreślić, że zarówno syngularne ubezpieczenia na życie w ogólności, jak i też wariant z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym są w pełni akceptowane w projekcie. Nie spotkały się także w trakcie prac nad projektem z zarzutem,że takie rozwiązania stanowią wypaczenie czy też wynaturzenie umowy ubezpieczenia. Byłoby to zresztą zaprzeczeniem utrwalonej, ogólnoeuropejskiej praktyki państw członkowskich UE.
Art. 1:201 (6) PEICL Ubezpieczenie na życie jest to ubezpieczenie, w którym zobowiązanie ubezpieczyciela lub wypłata świadczenia pieniężnego zależy od zdarzenia ubezpieczeniowego, który jest zdefiniowany wyłącznie przez odniesienie do śmierci lub dożycia osoby zagrożonej takim ryzykiem. Taka definicja wyklucza z pojęcia ochronę w razie zawarcia związku małżeńskiego lub urodzenia dziecka. Dopuszcza się takie ubezpieczenie na podstawie klauzuli dodatkowej.
1/ umowa ubezpieczenia na życie na cudzy rachunek ( art. 17:101) 2/ Status uposażonego ( art. 17:102) 3/ Zagadnienie cesji z umowy ubezpieczenia na życie ( art. 17:104) 4/ Uposażony a odrzucenie spadku ( art. 17:105) 5/ Obowiązki przedkontraktowe wnioskodawcy ( art. 17:201) 6/Obowiązki przedkontraktowe ubezpieczyciela (art.17:202)
7/ Uprawnienie ubezpieczonego do wypowiedzenia umowy ( art. 17:204) 8/ Uprawnienie ubezpieczyciela do wypowiedzenia umowy ( art. 17:205) 9/ Czy wiek oraz zmiana stanu zdrowia są uznane jako czynniki zmieniające (zwiększające) ryzyko ubezpieczeniowe? (art. 17:302)
10/ Czynniki mające wpływ na zwiększenie wartości składki w ciągu trwania umowy (art. 17:303) 11/ Dopuszczalne przypadki zmiany treści umowy, inne niż zmiana wysokości składki lub świadczenia na rzecz uprawnionego ( art. 17:304) 12/ Stosunek do krajowego prawa merytorycznego ( art. 17:401 17:402) Obowiązek otyfikacyjny ubezpieczyciela( art. 17:501) 13/ Samobójstwo i morderstwo - skutki (art.17:502, art. 17:503)
Insurance Restatement będąc przedsięwzięciem typowo akademickim, powinien ułatwić w skali Europy badania prawnoporównawcze nad umową ubezpieczenia, a zarazem będzie, w zamierzeniu członków Project Group on a Restatement of European Insurance Contract, stanowić istotną pomoc w dostosowywaniu prawa polskiego w zakresie ubezpieczeń na życie do standardów europejskich.
1/ Konieczność doprowadzenia do pełnej synchronizacji prawa polskiego z rozwiązaniami unijnymi, a w szczególności, dla dobra rodzimego rynku ubezpieczeniowego z PEICL; 2/ Korzystanie z systematyki oraz instytucji wypracowanych w Insurance Restatement, a w związku z tym: 3/ Uwzględnienie proponowanych rozwiązań w zakresie regulacji ubezpieczeń na życie w nowym kodeksie cywilnym lub nowelizacji obecnie obowiązującego.