Dr hab. Stanisław Czachorowski prof. UWM Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Wydział Biologii i Biotechnologii UWM w Olsztynie Olsztyn, 05 listopada 2012 r. Ocena dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego oraz osiągnięcia naukowego dr. Marcina Sielezniewa, w związku z wszczęciem postępowania habilitacyjnego na Wydziale Biologiczno-Chemicznym Uniwersytetu w Białymstoku Sylwetka habilitanta, ocena aktywności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej Marcin Piotr Sielezniew urodził się w 1970 r. w Warszawie, studiował biologię na Uniwersytecie Warszawskim (lata 1989-1995), gdzie przedłożył pracę magisterską pt. Wpływ analogu ekdyzonu RH 5849 na diapauzę poczwarkową zmrocznika wilczomleczka, Celerio euphorbiae i zawisaka tytoniowca, Manduca sexta, wykonaną pod kierunkiem prof. dr hab. Bronisława Cymborowsiego z Instytutu Zoologii. Doktorat nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa uzyskał w listopadzie 2000 r., na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie. Promotorem pracy pt. Charakter zmian składu gatunkowego i liczebności motyli Skarpy Ursynowskiej był dr hab. Marek Kozłowski. Dr M. Sielezniew rozpoczął pracę zawodową w 1994 r. w Zakładzie Fizjologii Bezkręgowców Uniwersytetu Warszawskiego na etacie inżynieryjno-technicznym. W latach 1996-2000 był studentem studiów doktoranckich. Od 2000 r. do 2006 r. był zatrudniony na stanowisku adiunkta w Katedrze Entomologii Stosowanej na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW. Od 2006 roku pracuje w Zakładzie Zoologii Bezkręgowców, w Instytucie Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. W dotychczasowej pracy zawodowej był kierownikiem 9. projektów badawczych, w tym jednego międzynarodowego. Habilitant w dotychczasowym doświadczeniu zawodowym pracował w różnych zespołach naukowych, pełniąc różnorodne funkcje i realizując różne zadania naukowe, dydaktyczne oraz organizacyjne. Doświadczenie to składa się na dojrzałą sylwetkę pracownika akademickiego. W początkowym okresie badań Habilitant zajmował się zagadnieniami dotyczącymi fizjologii owadów. Później gros jego aktywności dotyczyła badań nad motylami, w tym metodami inwentaryzacji lepidopterofauny w obszarach chronionych. Najwięcej aktywności dr Sielezniew poświęcił badaniom nad biologią i ekologią myrmekofilnych motyli z rodziny 1
modraszkowatych. Był aktywny w zakresie czynnej ochrony przyrody, w tym przyczynił się do utworzenia dwóch użytków ekologicznych, celem których jest ochrona modraszka telejusa. Dość szybko badania ekologiczne i behawioralne motyli z rodziny modraszkowatych uzupełnił dzięki udanej współpracy o badania genetyczne. Poszerzanie zakresu badań, włączanie nowych technik i ciągłe rozszerzanie współpracy, zarówno w aspekcie międzynarodowym jak i interdyscyplinarnym, świadczy o stałym i prawidłowym rozwoju naukowym. Ocena dorobku naukowego We współczesnych badaniach ekologicznych coraz częściej wraca się do zagadnień zoogeograficznych, wraz z próbą zrozumienia procesów dyspersji oraz lokalnego czy globalnego wymierania gatunków. Wagę tego problemu podkreśla np. Dekada Bioróżnorodności (2011-2020), ogłoszona przez ONZ. Badania te zmierzają do tego, aby lepiej zrozumieć stan obecny i na bazie szerokiej wiedzy prognozować możliwe zmiany, związane nie tylko z antropogenicznymi zmianami klimatu ale i antropogenicznymi przekształceniami środowiska i sposobami użytkowania gruntów rolnych. Na te tych badań próbuje się wypracować nowe metody czynnej ochrony bioróżnorodności. W ten sposób badania podstawowe łączą się z ich zastosowaniem w praktyce. W tym światowym nurcie mieszczą się badania dr. Marcina Sielezniewa, mimo że w większości jego badania pozornie są wąskie tematycznie, bo ograniczone do kilku gatunków modraszków oraz ich ekologicznego związku z mrówkami. Te szczegółowe badania są elementem szerszych poszukiwań i są podstawą do formułowania ogólnych wniosków w zakresie różnorodności biologicznej. W badaniach dr. Sielezniewa uwidacznia się także nowe, wartościowe podejście teoretyczne i metodologiczne, łączące tradycyjne badania entomologiczne, faunistyczne i ekologiczne z nowoczesnymi metodami molekularnymi (genetycznymi). To interdyscyplinarne poszerzenie zakresu badań naukowych z sukcesem Habilitant realizuje dzięki udanej współpracy z innymi specjalistami z kraju oraz zza granicy. Całość dorobku dr. Marcina Sielezniewa koncentruje się wokół badań nad biologią, ekologia i behawiorem motyli z rodziny modraszkowatych, kilku aspektów entomologicznofaunistycznych i ochroniarskich. W jego aktywności naukowej zauważa się także praktyczne zastosowanie wiedzy biologicznej w ochronie przyrody i planowaniu przestrzennym. Na uwagę zasługuje także umiejętność upowszechniania swoich badań w formie popularyzatorskiej, dzięki czemu docierają do szerszego grona odbiorców. Na dorobek naukowy składa się 14 publikacji w czasopismach międzynarodowych (wszystkie po doktoracie), 7 rozdziałów w monografiach angielskojęzycznych, jedna monografia w języku polskim, 14 rozdziałów w monografiach polskojęzycznych, 9 publikacji w 2
polskojęzycznych czasopismach naukowych. Łącznie dorobek obejmuje 45 publikacji naukowych, w zdecydowanej większości opublikowanych po doktoracie. Jest to ilościowo znaczący wkład w badania i opublikowany w liczących się czasopismach. Dorobek naukowy jest tematycznie bardzo zwarty i koncentruje się wokół biologii, ekologii i ochrony motyli z rodziny modraszkowatych (Lepidoptera, Lycaenidae), z uwzględnieniem związku z siedliskiem, mrówkami oraz analizami filogenetycznymi i zoogeograficznymi. Szczególnie ważny element dorobku dotyczy różnych aspektów interakcji między myrmekofilnymi motylami a kilkoma gatunkami mrówek. Część prac dotyczy innych grup motyli oraz danych faunistycznych, związanych z mrówkami. Ważnym elementem poznania biologii i ekologii analizowanych gatunków motyli było opracowanie biologicznych podstaw ochrony zagrożonych gatunków. Całość dorobku mieści się w dziale entomologii lepidopterologii. Sumaryczny impact factor jego publikacji wynosi 14,780 (wg listy JCR z 2011 r. oraz 17,645 wg listy czasopism naukowych MNiSW z czerwca 2010 r.). Sumaryczna liczba punktów MNiSW wyniosła dla wszystkich jego publikacji 528, w tym 159 dla publikacji składających się na rozprawę habilitacyjną. Naukowy oddźwięk podjętych badań przez dr. Sielezniewa dokumentują cytowania jego prac 96 (bez autocytowań) oraz indeks Hirscha (hindeks), który ma wartość 8. W dorobku naukowym podkreślić należy liczny i bardzo aktywny udział dr. Sielezniewa w konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych. Efektem aktywności w zakresie wdrożeń wiedzy biologicznej jest 9 ekspertyz entomologicznych oraz udział w opracowaniu czterech planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000. Dr Sielezniew do tej pory był recenzentem 16. projektów badawczych MNiSW, jednego grantu zagranicznego oraz jednej recenzji raportu końcowego z badań. Wykonał także 13 recenzji prac naukowych dla czasopism specjalistycznych, w tym zagranicznych. W podsumowaniu tej części recenzji można stwierdzić, że dorobek naukowy dr. Marcina Sielezniewa jest zwarty tematycznie, wartościowy i wnoszący duży wkład w rozwój nauk biologicznych, w szczególności w odniesieniu do biologii i ekologii motyli z rodziny modraszkowatych. Natomiast jego aktywność widoczna jest i doceniania w różnorodnych gremiach naukowych, związanych z jego specjalnością badań. Na tej podstawie mogę stwierdzić, że dr Sielezniew jest aktywny, komunikatywny, potrafiący współpracować w zespołach krajowych i międzynarodowych i jest uznany jako specjalista. Ocena osiagnięcia naukowego (przedłożonego w postępowaniu habilitacyjnym) Osiągnięcie naukowe pt. Zmienność ekologiczna i genetyczna obligatoryjnie myrmekofilnych gatunków motyli z rodziny modraszkowatych (Lepidoptera, Lycaenidae) na przy- 3
kładzie dwóch przedstawicieli rodzaju Phengaris (Maculinea) stanowi jednorodny tematycznie cykl ośmiu publikacji. We wszystkich dr Sielezniew jest pierwszym współautorem. Z oświadczeń pozostałych współautorów jednoznacznie wynika, że dr M. Sielezniew był głównym autorem koncepcji tych prac naukowych. Poszczególne prace opublikowane zostały w języku angielskim oraz w specjalistycznych czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Umożliwia to dotarcie z wynikami badań do specjalistów, zajmujących się tym zagadnieniem oraz poddanie wyników badań międzynarodowej dyskusji. Poszczególne prace opublikowane zostały na łamach European Journal of Entomology, Polish Journal of Ecology, Polish Journal of Entomology, Insects Conservation and Diversity, Journal of Insect Conservation, Socjobiology, Annales Zoologici. Wszystkie wymienione czasopisma posiadają impact factor lub są umieszczone na liście MNiSW. Ze względu na tematykę jak i obieg naukowej informacji dobór czasopism jest jak najbardziej właściwy. Sumaryczna liczba punktów MNiSW wyniosła dla publikacji składających się na osiągnięcie naukowe 159. Liczbowa punktacja dobrze ilustruje wyżej sformułowane wnioski co do celowości umieszczenia prac w wymienionych czasopismach. Autoreferat, omawiający przedstawione do oceny publikacje, jest napisany poprawnie i przejrzyście. Publikacje, stanowiące podstawę osiagnięcia naukowego w przewodzie habilitacyjnym, omówione zostały logicznie, z dobrym powiązaniem co do tła naukowego i problemów, jak i z wyszczególnieniem kolejnych etapów badawczych, stawianych sobie celów oraz dobrym omówienie uzyskanych wyników. W konsekwencji przedstawione, jako osiągnięcie naukowe, publikacje nie są przypadkowym zbiorem prac lecz stanowią całościowe i przemyślane dzieło naukowe. Przedmiotem jego rozprawy są dwa gatunki motyli z rodziny modraszkowatych: modraszek arion (Phengaris arion), modraszek alkon (P. alcon). Intensywnie i wieloaspektowo badane motyle stanowią w jakimś sensie gatunki modelowe. W konsekwencji wyniki badań posłużyć mogą do szerszych biologicznych uogólnień. Oba gatunki są wyspecjalizowanymi myrmekofilami o złożonym cyku życiowym. Jednocześnie są gatunkami zagrożonymi wyginięciem. Poszukuje się więc skutecznych metod ich ochrony, opartych na poznaniu biologii i ekologii tych owadów, jak również ekosystemowych uwarunkowań ich funkcjonowania i środowiskowych uwarunkowań ich cykli życiowych. Motyle te uzależnione są od obecności żywicielskich mrówek, obecności roślin żywicielskich jak również, w pośrednim stopniu, od sposobu użytkowania terenu. Oba gatunku różnią się pod względem strategii wykorzystania mrówek-gospodarzy. Badania wykazały obecność zmienności geograficznej i sugerują istnienie kryptycznych ekotypów. Ten problem podjął dr Sielezniew w badaniach w aspekcie 4
ochrony muraw kserotermicznych. Dr Sielezniew prowadził badania w formie eksperymentu laboratoryjnego, który pozwolił lepiej poznać cykl życiowy dwu ekotypów. Kolejne badania związane były już z analizą konkretnej sytuacji w naturalnym środowisku. Badania te przyczyniły się do poznania prawidłowości w geograficznej zmienności w eksploatowaniu mrówek-gospodarzy. Równolegle prowadzone badania drugiego gatunku - modraszka alkona - nie wykazały zróżnicowania ekologicznego w odniesieniu do specyficzności względem mrówek. Stwierdzenie trzech wyraźnych ekotypów u modraszka alkona skłoniło dr Sielezniewa do badań genetycznych celem stwierdzenia czy wzorzec zróżnicowania ekologicznego znajduje swoje odzwierciedlenia na poziomie molekularnym. Zbadana została struktura genetyczna 8. populacji taksonu Phengaris alcon i P. rebeli (uznawanych przez niektórych naukowców za odrębne gatunki, wydzielone z gatunku P. rebeli), co pozwoliło stwierdzić różnice pod względem zmienności. Takson P. rebeli okazał się mniej polimorficzny a jego populacja silniej zróżnicowana niż w przypadku taksonu P. alcon. Pozwoliło to Habilitantowi na stwierdzenie, iż badane populacje P. alcon należą do jednej grupy genetycznej, w odróżnieniu od badanych populacji taksonu P. rebeli, które można zaliczyć do kilku grup. Badania z wykorzystaniem dwu markerów genetycznych pozwoliły wyciągnąć wniosek, że w badanej części Europy istnieją przynajmniej trzy jednostki ewolucyjne. P. rebeli okazał się taksonem bardziej narażonym na wyginięcie niż takson P. alcon. Badania populacyjne jak i genetyczne dr. Sielezniewa przynoszą praktyczne zalecenia co do sposobu ochrony bioróżnorodności analizowanych motyli, w powiązaniu ze zmianami ekologicznymi w populacjach mrówek, i wynikającymi ze zmian sposobu użytkowania obszarów rolnych i tak zwanych nieużytków. Badania dr. Sielezniewa w murawach kseroternmicznych wykazały, że modraszek arion związany był aż z dziewięcioma gatunkami mrówek z rodzaju Myrmica. Stwierdzono populację modraszka, która wyłącznie zależna jest od populacji mrówki Myrmica schenki, który to gatunek nigdy wcześniej nie był stwierdzany jako gospodarz dla modraszka ariona. Wiedza, uzyskana w badaniach Habilitanta, w zakresie biologii i ekologii badanych modraszków może być wykorzystana w opracowaniu strategii ochrony muraw kserotermicznych i związanych z nimi modraszków. Badania zmienności genetycznej i ekologicznej modraszka ariona uzupełnione zostały badaniami nad zmiennością ubarwienia. Udało się zaobserwować zmienność klinową, związaną z gradientem szerokości geograficznej i związanym z tym gradientem klimatycznym. Habilitant wyciągnął z tego wniosek, iż melanizacja może być adaptacją do lokalnych warunków klimatycznych. 5
Badania Habilitanta wskazują na wieloaspektowy i wieloczynnikowy charakter zmienności modraszka ariona i modraszka alkona. W przedstawionym do recenzji cyklu ośmiu publikacji oraz ich omówieniu w autoreferacie zabrakło jednak szerszych uogólnień i wniosków, wykraczających poza wąskie i specjalistyczne badania lepideptorologiczne. Jest to pewien mankament jaki dostrzegam w ocenianym osiągnięciu naukowym. Możliwe, że wynika to z ostrożności we wnioskowaniu. Zachęcałbym jednak w dalszych badania do konfrontacji z innymi badaniami o podobnym charakterze i śmielsze podejmowanie szerszych hipotez czy prób formułowania zależności o szerszym ekologicznym i biologicznym charakterze. W tym kontekście badane motyle pełniej zostaną wykorzystane jako gatunki modelowe o złożonym cyklu życiowym i licznych interakcjach ekologicznych w biocenozie. Badania dr. Sielezniewa zostały dostrzeżone w międzynarodowym środowisku naukowym, nie tylko w formie cytowania prac, ale także poprzez zapraszanie dr. Sielezniewa jako konsultanta i recenzenta zarówno prac złożonych do druku jak i grantów badawczych. Biorąc pod uwagę wszystkie argumenty i walory opracowania, stwierdzam, że recenzowane osiągnięcie naukowe spełnia warunki stawiane w postępowaniu habilitacyjnym przez ustawę o tytule i stopniach naukowych i świadczy o dojrzałości naukowej Autora. Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej Z przedstawionych do oceny informacji wynika, że dr M. Sielezniem jest już doświadczonym dydaktykiem. W swojej aktywności dydaktycznej prowadził wykłady i ćwiczenia z kilku przedmiotów, związanych z jego problematyką badawczą: entomologia, ochrona roślin, diagnostyka entomologiczna, ochrona owadów, ecology and conservation of butterflies, zoologia, biologia wybranych grup zwierząt bezkręgowych; wykłady: biologia i ekologia motyli, ekologia populacji (dla studentów w ramach programu ERASMUS); wykłady monograficzne: życie motyli, motyle biologia, ekologia i ochrona, konwersatorium zoologiczne. Jest promotorem 19. prac magisterskich, promotorem 8. prac licencjackich, sprawuje opiekę nad sekcją entomologiczną Koła Naukowego Biologów. Jego osiągnięcia dydaktyczne i naukowe zostały już dostrzeżone i uhonorowane dwoma nagrodami rektora Uniwersytetu w Białymstoku za działalność naukową, Medalem Komisji Edukacji Narodowej w 2011 za działalność w zakresie popularyzacji nauki, nagrodą rektora SGGW za działalność dydaktyczną. Dr M. Sielezniew jest dobrze oceniany przez studentów, o czym świadczą trzy wyróżnienia w konkursie organizowanym przez studentów Wydziału Biologiczno-Chemicznego. Ważnym elementem aktywności współczesnego pracownika akademickiego jest działalność popularyzatorska, którą należy traktować jako formę kształcenie otwartego, ustawicznego, nieformalnego i pozaformalnego. Na tym polu dorobek dr. Sielezniewa jest również 6
wartościowy i pokaźny. Składają się nań 103 artykuły popularnonaukowe opublikowane w czasopismach o dobrym zasięgu, trzy wywiady dla National Geographic Polska, Forum Akademickie, Focus. Dr Sielezniew prowadził także zajęcia z młodzieżą szkolną, oraz kilkakrotnie organizował wartszaty edukacyjne w Centrum Nauki Kopernik. Dr M. Sielezniew brał udział w jednym programie międzynarodowym, odbył trzy staże naukowe zagraniczne, współpracuje z trzema ośrodkami uniwersyteckimi z Europy, co dokumentują współautorskie publikacje. Aktywność w gremiach naukowych potwierdza także członkostwem w branżowych towarzystwach naukowych, z aktywnym udziałem i pracach w tych towarzystwach: Towarzystwo Ochrony Motyli, Butterfly Conservation Europe. Do tej pory Habilitant brał czynny udział w 12. zagranicznych i międzynarodowych konferencjach i seminariach naukowych, 24. konferencjach i seminariach krajowych (w wielu z więcej niż jednym komunikatem/referatem/doniesieniem). Wszystko to składa się na obraz aktywnego pracownika naukowego, umiejącego współpracować w zespołach badawczych, realizującego tradycyjne formy kształcenia jak i upowszechniającego wiedzę naukową w formie kształcenia pozaformalnego i ustawicznego. Wniosek końcowy Zwarty i wartościowy dorobek naukowy, koncentrujący się wokół badań nad biologią, behawiorem i ekologią motyli z rodziny modraszkowatych, umiejętność współpracy w zespołach badawczych, stały rozwój i doskonalenie warsztatu badawczego jak i dydaktycznego, spójne i rzetelne udokumentowane osiągnięcie naukowe (przedłożone w postepowaniu habilitacyjnym) charakteryzują Habilitanta jako dojrzałego i rozwijającego się naukowca. Dorobek naukowy jak i recenzowane osiągnięcie naukowe w mojej ocenie stanowią znaczny wkład Habilitanta w rozwój nauk biologicznych, w szczególności w poznanie biologii i ekologii myrmekofilnych motyli z rodziny modraszkowatych oraz w biologiczne podstawy ochrony różnorodności biologicznej owadów Europy. Zarówno dotychczasowy dorobek naukowy jak i przedłożone osiągnięcie naukowe są wystarczające i spełniają wymogi stawiane kandydatom do stopnia doktora habilitowanego, w związku z tym stawiam wiosek o nadanie stopnia doktora habilitowanego dr. Marcinowi Piotrowi Sielezniewowi. 7