Krzysztof Nowakowski 1, Tomasz Neubauer 2 Antoni F. Komorowski 3 Bezpieczeństwo polskich portów jachtowych i marin wybrzeża zachodniego Wstęp Wybrzeże Zachodnie obejmuje akwen od Kołobrzegu do Świnoujścia i granicy z Niemcami. Najbardziej charakterystycznym i najciekawszym miejscem tej części Wybrzeża jest niewątpliwie wyspa Wolin, znajdujące się na niej znane miejscowości (Świnoujście, Międzyzdroje). Jednak na potrzeby artykułu, autorzy skoncentrują sie na marinach w Świnoujściu, Mrzeżynie i Kołobrzegu, w znacznej części zmodernizowanych i ulepszonych. Nie zagłębiając się w teorię zarządzania kryzysowego, wstępnie można określić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w portach jachtowych i marinach w pełnym sezonie. Szybka ewakuacja z rejonu zagrożenia kilkudziesięciu załóg jachtów nie jest sprawą łatwą. Zagrożenia te możemy podzielić na naturalne (gradobicia, wyładowania atmosferyczne, trąby powietrzne i wichury), oraz zagrożenia wynikające z działalności człowieka ( rozlewy paliw, pożary, katastrofy techniczne, wypadki i katastrofy jednostek, sabotaż i akty terroru). Prowadząc badania wycinkowe, dotyczące problematyki bezpieczeństwa w polskich portach jachtowych i marinach, autorzy zastosowali metodę porównawczą, sondażu diagnostycznego i analizy systemowej. Podział portów jachtowych Turystyka i rekreacja wodna (Waterbased Tourism) obejmuje zespół działań rekreacyjnych i wypoczynkowych, związanych z aktywnością ludzką na wodzie podczas krótkich chwil czasu wolnego od pracy lub podczas urlopu albo wyjazdów w innych celach. Dla niektórych osób elementy turystyki wodnej stanowią wręcz zakorzeniony na stałe styl życia. Do form tak nazwanej turystyki wodnej zalicza się obok żeglarstwa rejsy turystyczne w różnych regionach świata, motorowe sporty wodne, surfing i windsurfing wraz z odmianami, kajakarstwo, wędkowanie rekreacyjne, nurkowanie, spływy tratwami, barkowanie (barging) itp. Port Jachtowy to zespół akwenów portowych, hydrotechnicznych budowli portowych, budowli lądowych oraz urządzeń technicznych zapewniających bezpieczny postój i obsługę jachtów oraz innych rekreacyjnych lub turystycznych jednostek i urządzeń pływających. Akwatorium portowe (obszar wodny) winno być zasłonięte przed wpływem wiatrów, fal, prądów i pochodu lodu. Wejście do portu powinno być odpowiednio oznaczone i zapewnić bezpieczną żeglugę w cięższych warunkach pogodowych. Porty jachtowe można podzielić na małe o pojemności od 50 do 200 stanowisk, średnie o pojemności od 200 do 500 stanowisk i duże powyżej 500 miejsc. W tym podziale wyróżnić jeszcze można jeszcze przystanie jachtowe o pojemności do 50 stanowisk 4. Marina to port jachtowy połączony z dopełniającą zabudową mieszkalną. Przez dopełniającą zabudowę mieszkalną należy rozumieć pawilony lub inne budynki klubowe i portowe zapewniające miejsca hotelowe, sklepy, bary, kawiarnie i restauracje oraz wszelkie funkcje wymagane przez tymczasowych lub stałych mieszkańców. Nowoczesną koncepcją portu jachtowego mariny jest miasteczko jachtowe marina Village, charakteryzujące się tym, że wokół mariny istnieje osiedle mieszkaniowe zintegrowane z mariną 5. Przystań jachtowa to miejsca postojowe dla jachtów lub innych jednostek rekreacyjnych przy na- 1 dr Krzysztof Nowakowski, AMW Gdynia 2 dr Tomasz Neubauer, AMW Gdynia 3 prof. dr hab. Antoni Komorowski, AMW Gdynia 4 B. Mazurkiewicz, Porty jachtowe i mariny. Projektowanie. Gdańsk 2010, s. 46. 5 Tamże, s. 44. Logistyka 6/2013 369
brzeżach lub pomostach. Przystań jachtowa winna zapewniać w miarę bezpieczny postój ilości 50 jednostek. Usługi podstawowe dostępne w porcie jachtowym (przystani) i otoczeniu: bosmanat portu, miejsca gościnne dla jachtów, zaplecze sanitarne WC + natryski, punkty poboru wody pitnej, punkty poboru energii elektrycznej, śmietnik, odbiór ścieków zaolejonych, odbiór ścieków, parking, place do zimowania jednostek, urządzenia do wodowania i wyciągania jednostek, ogólnodostępne połączenia telekomunikacyjne internet, punkt informacji turystycznej. Przystań turystyczna to miejsce postojowe przy nabrzeżach lub pomostach w atrakcyjnych turystycznych miejscach lub w pobliżu znaczących zabytków. Przystanie turystyczne mogą być również lokowane w centrach miejscowości. Usługi podstawowe przy przystani turystycznej: zaplecze sanitarne WC + natryski, punkty poboru wody pitnej, punkty poboru energii elektrycznej, punkt informacji turystycznej, śmietnik. Przystanie oferują postój w celu krótkiego pobytu na lądzie. Nie przewiduje się tu praktycznie stałych miejsc postojowych, a liczba tych przeznaczonych dla turystów jest ograniczona. Nie istnieje tu serwis podstawowy, oprócz punktu odbioru odpadów i czy też tablicy informacyjnej. Pożądana byłaby możliwość poboru wody i prądu oraz sanitariaty dla gości. Tego typu przystanie położone są często w pobliżu zabytków, sklepów i punktów gastronomicznych. Dysponują one obok możliwości cumowania także miejscem do odpoczynku na lądzie. W tym celu obszar brzegowy musi być odpowiednio wzmocniony. Rozwiązania funkcjonalno przestrzenne przyjęte w portach jachtowych oraz oferowane usługi powinny spełniać oczekiwania użytkowników, którzy uprawiają żeglarstwo. Użytkowników tych możemy podzielić na dwie grupy: rezydenci, czyli armatorzy jachtów, dla których port jest portem stałego postoju i najczęściej miejscem przechowywania jachtu w okresie zimowym oraz goście, czyli żeglarze, głownie turyści, wpływający do portu na krótki okres czasu. Rozwój infrastruktury żeglarskiej Wybrzeża Zachodniego Patrząc na mapę Wybrzeża Zachodniego dostrzegamy dość sporą liczbę portów i przystani dostępnych dla jednostek pływających i turystów. Nie wszystkie z nich są jednak w jednakowym stopniu przystosowane do obsługi ruchu turystycznego. Tradycyjny ruch turystyczny na statkach żeglugi przybrzeżnej, jachtach żaglowych i motorowych odbywa się na trasach prowadzących do portów Świnoujście i Szczecin. Świnoujście Basen Północny Port jachtowy znajduje się w Basenie Północnym na wyspie Uznam. Osłonięty od otwartej wody, położony jest w otoczeniu zieleni Parku Zdrojowego i I- wiecznych fortyfikacji, ale jednocześnie w niedalekiej odległości od centrum miasta. Ze względu na lokalizację u wejścia do portu w Świnoujściu, stosunkowo duży, bezpieczny akwen, nie narażony na falowania, stanowi wyjątkowe miejsce dla miłośników żagli. Jednorazowo może w nim cumować 0 jachtów o zanurzeniu do 4,5 metra, ponadto port jachtowy dysponuje specjalistycznym pomostem postojowym dla skuterów wodnych. Potwierdzeniem wysokich standardów jest wielokrotnie przyznane międzynarodowe wyróżnienie, znak jakości Błękitna Flaga 6. Wyróżnienie Błękitną Flagą przyznawane jest kąpieliskom i marinom działającym zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, które spełniają najwyższe kryteria w zakresie jakości wody, działań na rzecz edukacji ekologicznej, zarządzania ekologicznego oraz bezpieczeństwa i jakości prowadzonych usług. 6 www.marinas.pl/pl/marina/port-jachtowy-basenpolnocny.html 370 Logistyka 6/2013
Przystań Jacht Klub Marynarki Wojennej Kotwica Świnoujście Przystań JKMW KOTWICA O/Świnoujście znajduje się ok. 500 m od centrum miasta. Głębokość toru podejściowego wynosi 5 m, a głębokość portu 3 m. Ilość miejsc przy pomostach i nabrzeżach wynosi 20. Rys. 1. Świnoujście Basen Północny Źródło: Fot. K. Nowakowski Opłaty portowe w wybranych marinach przedstawiono w tab.1. Tabela 1. Opłaty portowe w wybranych marinach wybrzeża zachodniego. 1. 2. 3. 4. przystań/ marina Świnoujście Basen Północny JKMW Kotwica Port jachtowy Kołobrzeg długość jednostki (m) do 6 do 8 do 10 do 12 do 14 do 16 do 18 do 20 pow. 20 do 7 do 10 do 15 pow. 15 do 5,5 5,6-9,99 10-12,99 13-16,99 17-19,99 20-24,99 pow. 25 Mrzeżyno do 10 10-15 15-20 pow. 20 doba 18 24 36 42 48 54 60 75 50 70 100 20 40 50 60 70 80 10 20 40 opłaty (pln) zimowanie 0,40 za każdy metr długości, za każdy dzień postoju na nabrzeżu na poziomie 50%, a w hangarze na poziomie 100% stawki obowiązującej za postój przy nabrzeżu Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów Rys. 2. Jacht Klub Marynarki Wojennej Kotwica Świnoujście Źródło: Fot. K. Nowakowski Świnoujście Przystań Cztery Wiatry Przystań Jacht Klubu Cztery Wiatry położona jest na wyspie Uznam, usytuowany jest po zachodniej stronie Świny naprzeciwko latarni morskiej. Przystań jest dobrze osłonięta przed wiatrem i falami, stwarza komfortowe warunki dla postoju jachtów. Wejście do przystani nie jest łatwe ze względu na płycizny. Maksymalne zanurzenie jachtów mogących cumować w basenie wynosi 1,5 metra, średnie głębokości wahają się od 1,5 do 1,8 metra 7. Mrzeżyno Obecnie trwają prace związane z przebudową portu. Część wschodnia oddawana będzie do użytkowania etapami. Pierwsza część nabrzeży ok. 0 mb została oddana w miesiącu czerwcu 2013 roku, na stronie zachodniej prace budowlane będą zakończone do końca 2013 roku powstanie basen remontowy wyposażony w dźwig 40 tonowy, oraz nowy slip i budynek warsztatowy 8. Port posiada 20 miejsc postojowych przy nabrzeżu. Kołobrzeg Port Jachtowy znajduje na Wyspie Solnej w rozwidleniu rzeki Parsęty i Kanału Drzewnego. 7 J. Kuliński, Polskie porty otwartego morza, przewodnik dla żeglarzy, Gdańsk, s.190. 8 www.marinas.pl/pl/marina/port-mrzezyno.html Logistyka 6/2013 371
W grudniu 2011 r. zakończyła się modernizacja portu w ramach projektu Zachodniopomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej Zachodniopomorski Szlak Żeglarski. Rys. 2. Pory jachtowy Kołobrzeg Źródło: Fot. A. F. Komorowski W basenie ustawiono pomosty pływające, dzięki którym zwiększono ilość dostępnych miejsc do cumowania. Główny basen tworzą nabrzeża wraz z pomostami pływającymi, zasilone w wodę i prąd przy każdym miejscu cumowniczym. Ilość miejsc przy pomostach i nabrzeżach wynosi 150 9. Łączna długość nabrzeży wynosi ok. 660 m.( łącznie z nabrzeżami przy fosie). W Porcie Jachtowym w Kołobrzegu znajdują się następujące nabrzeża 10 :.abrzeże Szkolne o długości 87 m,.abrzeże Szkutnicze o długości 101 m,.abrzeże Turystyczne o długości 62 m,.abrzeże Jachtowe o długości 55 m,.abrzeże Manewrowe o długości 104,5 m,.abrzeże Łodziowe o długości 225 m. W tabeli 2 przedstawiono wykaz dostępnych usług w portach jachtowych Wybrzeża Zachodniego. Tabela 2. Wykaz dostępnych usług w portach jachtowych Wybrzeża Zachodniego Lp. zaplecze Świnoujście Świnoujście Kołobrzeg Basen Północny Przystań JKMW Kotwica 1. dźwig 2. warsztat szkutniczy 3. warsztat me- chan. 4. apteka 5. bar 6. bank/ bankomat 7. czarter łodzi 8. Internet 9. lekarz 10. paliwo 11. parking 12. pole namiotowe 13. policja 14. prąd 15. pralnia 16. prysznic 17. punkt informac. 18. sklep 19. sklep żeglarski 20. slip 21. wc 22. transport łodzi na ląd 23. woda pitna 24. zimowanie łodzi - hangar 25. zimowanie łodzi plac Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych materiałów Nabrzeża mają konstrukcję betonową, z oczepem żelbetowym, na ściance Larssena, osadzone na palach. W Basenie Jachtowym znajduje się 27 pomostów cumowniczych. Na terenie portu od maja do września działa internet Wi-Fi 11. 9 Finalising the Polish Sailing Route, Marinaworld, may/june 2013, s.29. 10 Załącznik nr 3 do Zarządzenia nr 1 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku z dnia 17 maja 2012 r. 372 Logistyka 6/2013 11 www.zpm.portkolobrzeg.pl/plik,349,760,infrastrukturaportowa-pdf.pdf
Plan zarządzania kryzysowego mariny Bałtycki poradnik dla marin Marina Handbook w sposób jasny rekomenduje opracowanie planu zarządzania kryzysowego dla marin, wskazując jego zawartość. Plan winien zawierać m.in. instrukcję postępowania na przypadek nagłego niebezpieczeństwa, jak również: opis przewidywanych niebezpieczeństw, wykaz czynności zapobiegawczych, wskazanie ryzyk, procedury ewakuacyjne, operacje pożarowe i ratunkowe, wskazania personelu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo, zasady treningów i współpracy z innymi służbami (osobami), opis niezbędnych materiałów do użycia, instrukcje czynności niezbędnych przy przewidywanych zdarzeniach 12. i marin, korzystając z doświadczeń dużych portów morskich, które podlegają przepisom międzynarodowym i posiadają certyfikaty bezpieczeństwa. Streszczenie Celem badań była analiza stopnia wykorzystania omawianego akwenu w realizacji zadań turystyki wodnej i ocena ograniczeń tego procesu. W referacie przedstawiono identyfikację form turystyki wodnej oraz ocenę portów, przystani i pomostów zachodniego wybrzeża, które mogą stanowić bazę dla działalności żeglarskiej. Wykonane analizy pokazują, że zrealizowane ostatnio inwestycje polepszyły warunki działalności turystycznej w analizowanym rejonie, jednak słabym punktem jest kwestia bezpieczeństwa tychże marin. W opracowaniu autorzy zastanawiają się też nad zagrożeniami, które mogą dotyczyć marin i portów morskich. Wnioski Z przeprowadzonych rozważań wynika, iż zrealizowane w ostatnich latach inwestycje w zakresie modernizacji infrastruktury żeglarskiej i budowa nowych pomostów zdecydowanie poprawiły możliwości cumowania i bazowania jednostek sportowych i turystycznych, przynosząc też gminom przychody z eksploatacji nowych pomostów. Należy również stwierdzić, że na akwenie Wybrzeża Zachodniego występują zarówno małe porty, takie jak Mrzeżyno, ale coraz więcej jest portów jachtowych średnich takich jak Świnoujście czy Kołobrzeg. Porty te są coraz lepiej wyposażone w infrastrukturę żeglarską, a co za tym idzie, są coraz częściej odwiedzane. Jednak, słabym punktem tych inwestycji jest kwestia bezpieczeństwa. Porty jachtowe i mariny nie mają planów na wypadek zagrożenia bądź kryzysu, a funkcjonują w oparciu o przyjęte regulaminy, w głównej mierze skoncentrowane na przepisy przeciwpożarowe i zasady współdziałania z miejskimi służbami ratunkowymi. Wobec możliwych zagrożeń należałoby opracować plan sytuacji kryzysowych dla portów jachtowych 12 I. Pietkiewicz, A. Komorowski, Bezpieczeństwo portów jachtowych i marin, s.262, w: Edukacja dla bezpieczeństwa. Paradygmaty jutra. Wyzwanie dla nauk społecznych wynikające z zagrożeń współczesnego świata, pod redakcją naukową A. Piotrowski, M. Ilnicki, Poznań 2012. Abstract The purpose of the research was the analysis of the degree of use of the body in the performance of the tasks of water tourism and assessment of the limitations of this process. The paper shows the identification of the forms of water tourism and ports, bridges and the West Coast, that could be the base for sailing activities. The analysis performed shows that realized last investments improved the conditions of tourist activities in the area. In the second part of the study, authors reflects on the threats, which may relate to marinas and seaports. Literatura 1. Finalising the Polish Sailing Route, Marinaworld, may/june 2013. 2. Kuliński J., Polskie porty otwartego morza, przewodnik dla żeglarzy, Gdańsk. 3. Mazurkiewicz B., Porty jachtowe i mariny. Projektowanie. Gdańsk 2010. 4. Pietkiewicz I., Komorowski A., Bezpieczeństwo portów jachtowych i marin, s.262, w: Edukacja dla bezpieczeństwa. Paradygmaty jutra. Wyzwanie dla nauk społecznych wynikające z zagrożeń współczesnego świata, pod redakcją naukową A. Piotrowski, M. Ilnicki, Poznań 2012. Logistyka 6/2013 373
5. www.marinas.pl/pl/marina/port-jachtowy-basenpolnocny.html 6. www.marinas.pl/pl/marina/port-mrzezyno.html 7. www.zpm.portkolobrzeg.pl/plik,349,760,infrastruk tura-portowa-pdf.pdf 8. Załącznik nr 3 do Zarządzenia nr 1 Dyrektora Urzędu Morskiego w Słupsku z dnia 17 maja 2012r. 374 Logistyka 6/2013