Warszawa, dnia 8 maja 2012 r. RPO-699182-VII-720.3/12/KC Raport Krajowego Mechanizmu Prewencji z wizytacji w Domu Pomocy Społecznej w Łodzi (Wyciąg) 1. Wstęp Na podstawie artykułu 19 Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku z dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz. U. 2007 Nr 30, poz. 192) oraz działając z upoważnienia Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniach 28-29 marca 2012 r., do Domu Pomocy Społecznej w Łodzi, przy ul. Narutowicza 114, (zwanego dalej: DPS, Domem, placówką) udali się pracownicy Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji (zwanego dalej KMP lub Mechanizmem). W wizytacji wziął również udział ekspert KMP z dziedziny psychiatrii. Wyniki ekspertyzy zostały włączone w treść raportu. Działając jako Krajowy Mechanizm Prewencji, osoby wizytujące sprawdziły na miejscu sposób przestrzegania praw mieszkańców DPS, dokonując oceny pod względem ich ochrony przed torturami oraz innym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem. W ramach wizytacji wykonano następujące czynności: przeprowadzono rozmowy z Dyrektorem placówki; dokonano oglądu budynku przeznaczonego na zamieszkanie pensjonariuszy Domu, w tym: wybranych losowo pokoi, gabinetów doraźnej pomocy
medycznej, kaplicy, sanitariatów, kuchni ogólnej z jadalnią, kuchenek podręcznych, sal dziennego pobytu, pracowni terapeutycznych, palarni, pralni; przeprowadzono w czasie wizytacji pokoi i innych pomieszczeń rozmowy z mieszkańcami oraz pracownikami DPS; poddano analizie wybraną dokumentację, dostępną na miejscu m.in. książki raportów pielęgniarskich, karty pacjentów, indywidualne programy wsparcia. Pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji poinformowali Dyrektora o ustaleniach dokonanych w ramach powyższych czynności, a także wysłuchali jej uwag i wyjaśnień. Po zakończeniu wizytacji przeanalizowano: zezwolenie na prowadzenie Domu Pomocy Społecznej, Zarządzenie Nr 3/10 Dyrektora Domu Pomocy Społecznej w Łodzi, przy ul. Narutowicza 114 w sprawie Regulaminu porządkowego z dnia 1 grudnia 2010 r., Zarządzenie Nr 6/10 Dyrektora Domu Pomocy Społecznej w Łodzi w sprawie postępowania z depozytami wartościowymi stanowiącymi własność pensjonariuszy DPS z dnia 1 grudnia 2010 r., Zarządzenie Nr 9/2010 z dnia 6 grudnia 2010 r., Statut Domu Pomocy Społecznej w Łodzi przy ul. Narutowicza 114, Regulamin Organizacyjny, plan pracy terapii zajęciowej oraz plan działalności kulturalno-oświatowej na okres styczeń-marzec 2012 r., tygodniowy plan zajęć, wykaz szkoleń pracowników, korespondencję Dyrektora placówki adresowaną do Narodowego Funduszu Zdrowia, dane dotyczące stanowisk i wykształcenia pracowników, protokół z dnia 14 stycznia 2011 r. z kontroli inspektora Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, protokół z dnia 24 października 2011 r. z kontroli sanitarnej, wykaz pomieszczeń. 2. Charakterystyka placówki. Dom Pomocy Społecznej w Łodzi, przy ul. Narutowicza 114, przeznaczony jest dla osób w podeszłym wieku oraz przewlekle somatycznie chorych. W placówce łącznie jest 100 miejsc. W dniu wizytacji wszystkie miejsca były zajęte, przebywało w niej 51 kobiet i 48 mężczyzn, jeden podopieczny Domu znajdował sie w szpitalu psychiatrycznym. Organem prowadzącym placówkę jest Miasto Łódź, natomiast nadzór nad działalnością Domu sprawuje Prezydent 2
Miasta Łodzi za pośrednictwem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łodzi. Podstawę prawną funkcjonowania Domu stanowi zezwolenie bezterminowe na prowadzenie Domu Pomocy Społecznej wydane przez Wojewodę Łódzkiego decyzją z dnia 25 stycznia 2011r. PS.III.9013/25/11. 3. Legalność pobytu Wśród mieszkańców Domu 12 osób umieszczonych było w nim na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego. Ponadto, 19 mieszkańców było ubezwłasnowolnionych całkowicie i jedna osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Wszyscy ww. mieszkańcy mają ustanowionych opiekunów prawnych, w tym opiekunami prawnymi siedmiu ubezwłasnowolnionych mieszkańców byli pracownicy DPS. Analiza dokumentacji ww. osób nie ujawniła nieprawidłowości w zakresie legalności pobytu i dysponowania środkami finansowymi tych mieszkańców. 4. Personel W DPS zatrudnionych jest 75 osób, w tym: 2 pracowników socjalnych, 17 opiekunów, 14 pielęgniarek, instruktor terapii zajęciowej, instruktor ds. kulturalno oświatowych, fizjoterapeuta, psycholog kierownik działu terapeutyczno-opiekuńczego, 14 pokojowych. Wśród opiekunów jest tylko jeden mężczyzna. W opinii KMP, biorąc po uwagę, iż połowę pensjonariuszy stanowią mężczyźni, należy dążyć do zatrudnienia większej liczby mężczyznopiekunów/pielęgniarzy, by w pełni respektować prawo mieszkańców do prywatności i intymności. Przykładowo w sytuacjach, gdy mieszkaniec nie chce/odmawia aby przy zabiegach higienicznych pomagała mu osoba przeciwnej płci, obowiązkiem personelu Domu jest zapewnienie mu opieki pielęgniarza/opiekuna tej samej płci. KMP podkreśla, że zgodnie z Zasadą 14 Zasad ONZ na rzecz osób starszych Osoby starsze powinny mieć możliwość korzystania z praw człowieka i podstawowych swobód w trakcie przebywania w instytucjach zapewniających schronienie, opiekę lub pomoc medyczną, włączając 3
w to pełne poszanowanie ich godności, przekonań, potrzeb i prywatności, a także prawa do decydowania o formie opieki i jakości życia. Z informacji uzyskanych od pracowników placówki i analizy dokumentacji wynika, że personel Domu nie uczestniczył w szkoleniach z zakresu stosowania środków przymusu bezpośredniego, brał natomiast udział w licznych szkoleniach z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Zdaniem Mechanizmu należy niezwłocznie zorganizować dla pracowników cykliczne szkolenia z zakresu stosowania środków przymusu bezpośredniego, by w sytuacji gdy zajdzie potrzeba stosowania takich instrumentów pracownicy placówki potrafili z nich korzystać bez wyrządzania krzywdy mieszkańcom. Wskazane szkolenia powinny być ukierunkowane nie tylko na regulację prawną dotyczącą stosowania przymusu bezpośredniego w domach pomocy społecznej, ale także na procedury postępowania i zasadności stosowania tego typu oddziaływań. Mechanizm podkreśla, że dobrze wyszkolony personel jest gwarancją przeciwko złemu traktowaniu osoby pozbawionej wolności. Ponadto, KMP zaleca poszerzenie oferty szkoleniowej dla personelu także o zagadnienia z zakresu sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, radzenia sobie ze stresem i agresją, zapobiegania wypaleniu zawodowemu etc. W opinii Mechanizmu, w celu uskutecznienia i zwiększenia częstotliwości oddziaływań terapeutycznych oraz rehabilitacyjnych prowadzonych względem mieszkańców Domu, szczególnie osób niepełnosprawnych ruchowo, niezbędne jest zatrudnienie w DPS dodatkowych specjalistów z zakresu fizjoterapii, terapii zajęciowej oraz pielęgniarstwa. W kwestii dodatkowych etatów pielęgniarek KMP podkreśla, iż ważne jest by zwiększyć liczbę pielęgniarek dyżurujących w porze nocnej (obecnie w porze nocnej dyżuruje jedna pielęgniarka i trzy opiekunki) by w sytuacji, gdy konieczne będzie udzielenie pomocy jednemu z pensjonariuszy, pozostali nie zostali w tym czasie całkowicie pozbawieni opieki medycznej. 5. Traktowanie W ocenie Mechanizmu atmosfera panująca w Domu w trakcie wizytacji była dobra, przyjazna i pełna wzajemnego poszanowania. Mieszkańcy podczas rozmów 4
z wizytującymi nie zgłaszali żadnych uwag w kwestiach traktowania ich przez personel, jego prace ocenili bardzo pozytywnie. Wielokrotnie podkreślali duże zaangażowanie kadry DPS w opiekę, pomoc pensjonariuszom i organizowanie dla nich czasu wolnego. W kwestii stosowania środków przymusu bezpośredniego należy zaznaczyć, iż z informacji przekazanych przez Dyrektora placówki i personel Domu wynika, że ww. środki nie są stosowane, a w przypadkach agresji czy autoagresji mieszkańców jest wzywane pogotowie ratunkowe. W opinii KMP na pozytywną ocenę zasługuje fakt, że personel domu konsekwentnie unika przymusu bezpośredniego stosując rozmowy, przypomnienia, wyjaśnienia i negocjacje jako metodę nakłaniania mieszkańców do przestrzegania zasad regulaminu życia w domu. Należy jednak zaznaczyć, iż analiza dokumentacji wykazała, że miała miejsce sytuacja zastosowania środka przymusu bezpośredniego w postaci przytrzymania pensjonariusza w celu dokonania badania. Mechanizm nie podważa zasadności zastosowania ww. środka, lecz podkreśla konieczność każdorazowo dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego. Ponadto, wątpliwości osób wizytujących wzbudziły zapisy zwarte w książce raportów pielęgniarskich wskazujące na sytuacje podawania mieszkańcom, którzy zachowywali się agresywnie leków w napojach i posiłkach. W ocenie KMP ww. sposób podawania leków jest niedopuszczalny, gdyż jest to łamanie prawa mieszkańców do wiedzy na temat leków, które przyjmują. Mechanizm podkreśla, że w sytuacji gdy mieszkaniec stanowi zagrożenie dla siebie i/lub innych, pracownicy Domu mają prawo zastosować wobec niego środki przymusu bezpośredniego, po wcześniejszym uprzedzeniu go o tym, że dany środek zostanie podjęty - jest to zgodne z art. 18 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 j. t.) [dalej: ustawa]. W ww. przypadkach wobec agresywnych mieszkańców właściwym byłoby zastosowanie przymusu bezpośredniego w postaci przymusowego podania leków zamiast podawania leków bez wiedzy pensjonariusza. KMP ponownie podkreśla zatem potrzebę zorganizowania szkolenia dla pracowników DPS z zakresu stosowania środków przymusu bezpośredniego. 5
W tym miejscu warto zaznaczyć również, że zgodnie z art. 18 ust 6 ww. ustawy zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec osoby, która zagraża bezpieczeństwu własnemu, innych lub powszechnemu bądź niszczy i uszkadza przedmioty znajdujące się w jej otoczeniu, może polegać m.in. na izolacji tej osoby czyli umieszczeniu jej pojedynczo, w zamkniętym i odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu. W dniu wizytacji DPS nie posiadał takiego pomieszczenia - izolatki. W związku z powyższym Mechanizm zaleca wyznaczenie w Domu pomieszczenia do realizacji wskazanego środka. W dniu wizytacji książka skarg i wniosków nie zawierała żadnego wpisu. Zgodnie z wyjaśnieniami Dyrektora wynika to z faktu, że nie zgłaszano żadnych skarg pisemnych, natomiast problemy sygnalizowane ustnie nie są protokołowane, gdyż rozwiązywane są na bieżąco. W ocenie KMP skargi ustne również należy odnotowywać w książce skarg i wniosków. Warto ponownie podkreślić, że w ocenie Mechanizmu atmosfera panująca w Domu jest bardzo pozytywna, kadra z poszanowaniem godności mieszkańców i dużym zaangażowaniem opiekuje się pensjonariuszami. W postępowaniu personelu zwraca uwagę bardzo przyjazny i życzliwy stosunek do mieszkańców Domu. Należy jednak wskazać, iż w placówce tej warto również wprowadzić praktykę zaobserwowaną w innych domach pomocy społecznej tj. organizowanie spotkań społeczności Domu czy wspólne celebrowanie uroczystości takich jak np. urodziny mieszkańców, w celu większej integracji mieszkańców DPS i stworzenia rodzinnej atmosfery w placówce. 6. Prawo do ochrony zdrowia Jak wspomniano w pkt 4 niniejszego Raportu placówka zapewnia opiekę medyczną Mieszkańcom poprzez zatrudnienie 14 pielęgniarek, psychologa i fizjoterapeuty. Ponadto, raz w tygodniu w Domu dyżuruje lekarz pierwszego kontaktu oraz lekarz psychiatra. Badania oraz porady lekarskie odbywają się w przystosowanych do tego celu gabinetach zabiegowo pielęgniarskich. Konsultacje lekarzy specjalistów mają miejsce doraźnie w Domu lub poza placówką na zasadach ogólnych (NFZ). Transport mieszkańców na konsultacje 6
specjalistyczne realizowany jest za pomocą ambulansu wynajętego przez DPS z Wojewódzkiej Stacji Transportu Ratowniczego, pod opieką personelu medycznego. W ocenie Mechanizmu dokumentacja medyczna oraz książki raportów dyżurów pielęgniarek prowadzone są starannie. Dokumentacja każdego pacjenta przechowywana w odrębnej teczce. Zawiera ona historię zdrowia i choroby z wpisami konsultacji i zleceń lekarzy i wynikami badań dodatkowych. Do historii dołączane są zaświadczenia lekarskie, karty informacyjne pobytów w szpitalach, karty przekazania przez pogotowie ratunkowe i inne dokumenty dotyczące zdrowia mieszkańca. W teczce znajdują się też karty zleceń zawierające nazwy i sposób dawkowania leków oraz inne zlecone przez lekarza zabiegi diagnostyczne, terapeutyczne, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne. Ekspert zwrócił uwagę na brak podpisów personelu medycznego na kartach zleceń i w opisach przebiegu konsultacji. Pozytywnie ocenia natomiast praktykę natychmiastowego powiadamiania rodziny w przypadkach przewiezienia mieszkańca do szpitala. Należy również zwrócić uwagę na przekazane wizytującym przez pracowników DPS obawy i wątpliwości związane z otrzymanymi informacjami na temat planu ograniczenia liczby konsultacji psychiatrycznych w DPS przez Poradnię Zdrowia Psychicznego, do zaledwie dwóch konsultacji w miesiącu. Dyrektor placówki znaczyła, że znaczna część mieszkańców oprócz chorób somatycznych, cierpi również na zaburzenia psychiczne (są to m.in. zaburzenia o podłożu organicznym, związane ze schorzeniem podstawowym, otępienia, upośledzenie umysłowe, zaburzenia zachowania, zbieractwo i problemy związane z nadużywaniem i uzależnieniem od alkoholu) i wymagają oni w związku z tym częstych oraz regularnych wizyt u psychiatry. W ocenie KMP dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pensjonariuszy konsultacje psychiatryczne powinny odbywać się co najmniej raz w tygodniu, a wyżej wskazane planowane ograniczenie usług lekarzy psychiatrów w Domu może doprowadzić do wielu problemów w funkcjonowaniu placówki i tym samym zaburzyć atmosferę w niej panującą. Dyrektor DPS zwracała się z wnioskiem do Narodowego Funduszu Zdrowia o nieograniczanie dotychczasowej liczby konsultacji psychiatrycznych. 7
W dniu wizytacji nie otrzymała jeszcze odpowiedzi. Krajowy Mechanizm Prewencji również stoi na stanowisku, iż ograniczenia w sprawowanej w DPS opiece psychiatrycznej oraz zaburzenie ciągłości usług świadczonych przez tę samą poradnię mogą doprowadzić do naruszenia prawa mieszkańców do ochrony zdrowia. Ponadto, w ocenie KMP, z uwagi na dużą liczbę chorych niesprawnych ruchowo, leżących, zagrożonych odleżynami wskazane jest zatrudnienie dodatkowego fizjoterapeuty do przyłóżkowej rehabilitacji leżących i rehabilitacji usprawniającej ruchowo osób poruszających się z trudnościami. W związku z powyższym Mechanizm zaleca także powiększenie i doposażenie gabinetu fizjoterapii. 7. Prawo do informacji W ocenie Mechanizmu prawo do informacji w DPS jest przestrzegane: na każdym piętrze na tablicy powieszony jest regulamin Domu. Ponadto, jak wynika z informacji otrzymanych od personelu i analizowanej dokumentacji, każdy nowo przyjęty pensjonariusz jest zapoznawany z regulaminem w pierwszych dniach pobytu w placówce. W rozmowach z wizytującymi mieszkańcy Domu podawali, iż znają zasady pobytu w placówce, wiedzą jakie mają prawa i obowiązki. Ponadto, Mechanizm zaleca rozwieszenie na tablicach informacyjnych adresów instytucji, do których mieszkańcy mogą zwrócić się w sytuacji naruszenia ich praw, tj. adresy Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Pacjenta, sędziego rodzinnego, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W DPS działa również Samorząd Mieszkańców, który spotyka się 2-3 razy w kwartale i omawia sprawy związane z funkcjonowaniem Domu. Z informacji uzyskanych od Przewodniczącej Samorządu wynika, że mieszkańcy chętnie korzystają z jej pomocy w rozwiązywaniu problemów i pośrednictwa między mieszkańcami a personelem placówki. Mieszkańcy zgłaszają jej ewentualne swoje uwagi, które następnie Przewodnicząca Samorządu przekazuje pracownikom Domu. 8
8. Prawo do kontaktów ze światem zewnętrznym Mieszkańcy Domu bez ograniczeń mogą poruszać się po budynku i ogrodzie DPS (drzwi wyjściowe na zewnątrz są stale otwarte w ciągu dnia, zamykane wyłącznie w porze nocnej). Mają również swobodę wychodzenia poza teren placówki np. do sklepu, na spacer, po wcześniejszym wpisaniu się do książki wyjść znajdującej się u portiera Domu. Wyjścia poza teren DPS osób ubezwłasnowolnionych odbywają się na zasadach ustalonych wspólnie z zainteresowanym, jego opiekunem prawnym i zespołem terapeutyczno-opiekuńczym domu, przy uwzględnieniu stanu zdrowia i potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa podopiecznemu. Z informacji uzyskanych od personelu wynika, że mieszkańcy nie akceptujący pobytu w DPS i przebywający w placówce na mocy postanowienia sądu lub tacy którzy wyrazili zgodę na pobyt ale z powodu zaburzeń poznawczych znacznego stopnia są zagubieni lub wymagają pomocy z powodu niesprawności ruchowej, mogą wychodzić poza teren Domu i ogrodu, pod opieką personelu. Każdorazowo przy próbie samodzielnego opuszczenia DPS osoby takie są identyfikowane przez portiera i nie wypuszczane bez opiekuna. Natomiast mieszkańcy, którzy zostali umieszczeni w DPS bez zgody, ale zaakceptowali pobyt w nim i są wystarczająco sprawni poznawczo wychodzą samodzielnie poza Dom o dowolnej porze po zgłoszeniu wyjścia u portiera. W opinii Mechanizmu powyższe zasady udzielania mieszkańcom przepustek na wyjścia na zewnątrz placówki, należy ocenić jako pozytywne. W kwestii kontaktu telefonicznego należy zaznaczyć, że osoby spoza placówki mogą kontaktować się pensjonariuszami dzwoniąc do Domu. Mieszkańcy mogą również posiadać telefony komórkowe lub korzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego, który znajduje się na terenie DPS. W Domu nie ma również ograniczeń dotyczących odwiedzin mieszkańców czy wysyłanej korespondencji. Pensjonariusze mogą być odwiedzani każdego dnia, a swoich gości mogą przyjąć w pokoju, świetlicy, w ogrodzie lub pokoju gościnnym. Mieszkańcy Domu nie zgłaszali żadnych uwag w temacie realizacji ich prawa do kontaktu ze światem zewnętrznym. 9
9. Oddziaływania kulturalno-oświatowe i terapeutyczne Z analizy dokumentacji oraz rozmów z personelem i mieszkańcami DPS wynika, że oferta zajęć terapeutycznych oraz kulturalno-oświatowych w Domu jest bogata i różnorodna. Mieszkańcy mają dostęp do prasy i telewizji. W ramach zajęć K-O organizowane są liczne gry, zabawy, konkursy, występy artystyczne, wycieczki i spotkania z zaproszonymi gośćmi oraz spotkania z pensjonariuszami innych domów pomocy społecznej i ośrodków dziennych, natomiast spośród oddziaływań terapeutycznych można wymienić gimnastykę prowadzoną przez fizjoterapeutę, biblioterapię, arteterapię i ergoterapię. Zajęcia prowadzone są co najmniej dwa razy w ciągu dnia. Wymienione wyżej zajęcia prowadzone są w formie zajęć grupowych. Ponadto, każdy z mieszkańców ma opracowany indywidualny plan wsparcia psychospołecznego oraz przypisaną jedną z opiekunek zatrudnionych w DPS jako indywidualnego opiekuna. Wybranym pensjonariuszom pomagają również wolontariusze. W ocenie Mechanizmu metody pracy z mieszkańcami są zróżnicowane i dostosowane do ich stanu somatycznego, psychicznego i stopnia niepełnosprawności. KMP podkreśla ponadto, dużą elastyczność personelu w postępowaniu z podopiecznymi wyrażająca się między innymi akceptowaniem pomysłów pensjonariuszy na zagospodarowanie ich wolnego czasu i aktywności np. przebywanie na mieście, odwiedzanie rodziny i znajomych, kolekcjonerstwo. W rozmowach z wizytującymi mieszkańcy pozytywnie się wypowiadali się na temat proponowanych im zajęć. Kadra terapeutyczna w rozmowach z wizytującymi zasygnalizowała występowanie w DPS problemu niewystarczającej liczby etatów terapeutów. Z uzyskanych wyjaśnień wynika, że w trakcie zajęć terapeutycznych każdy pensjonariusz wymaga opieki, uwagi i pomocy terapeuty w wykonywaniu powierzonych zadaniach, nie jest to jednak możliwe w sytuacji, gdy grupa liczy ok. 15 osób, a zajęcia prowadzi jeden terapeuta. Ważnym warunkiem efektywnej terapii zajęciowej jest mała liczba osób przypadających na jednego terapeutę. Ponadto, wśród mieszkańców DPS jest liczna grupa osób wymagających terapii indywidualnej tzw. terapii przyłóżkowej oraz mieszkańcy charakteryzujący się 10
apatią, biernością i brakiem zainteresowania proponowanymi zajęciami, którzy również wymagają oddziaływań w formie spotkań indywidualnych. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez kadrę terapeutyczną, jedna osoba leżąca ma zapewnione w tygodniu tylko 40 minut terapii indywidualnej, co w opinii KMP jest zdecydowanie niewystarczające. Powyższa sytuacja wynika z faktu, iż wskazane zajęcia grupowe i terapię przyłóżkową prowadzą tylko dwie osoby: terapeuta zajęciowy i instruktor do spraw kulturalno-oświatowych. Ponadto, pomoc terapeutyczną i psychologiczną świadczy dodatkowo psycholog, jednakże pełni on również funkcję kierownika działu terapeutyczno opiekuńczego, a więc ilość jego obowiązków również jest znaczna. W ocenie Mechanizmu należy dążyć do zintensyfikowania oddziaływań terapeutycznych wobec osób wymagających terapii przyłóżkowej i mieszkańców apatycznych i w związku z tym Mechanizm zaleca zatrudnienie dodatkowych terapeutów zajęciowych. 10. Warunki bytowe Warunki bytowe panujące w domu należy ocenić jako dobre i zgodne z obowiązującymi w tej kwestii przepisami tj. z Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 217, poz.1837) [dalej rozporządzenie]. Ponadto, należy wskazać, że zarówno budynek DPS, jak i przyległy do niego ogród w dniu wizytacji były zadbane, estetyczne, utrzymane w czystości. Oczywiście w miarę posiadanych środków Mechanizm zaleca przeprowadzanie regularnych remontów i odnawianie pomieszczeń Domu, aby stale zwiększać standard zakwaterowania mieszkańców placówki. Mieszkańcy są rozlokowani w 3 oddziałach na 3 kondygnacjach. Na każdym piętrze, poza pokojami mieszkańców, wyodrębniono również małą świetlicę pokój dzienny, kuchenkę pomocniczą i gabinet medyczny (lekarsko - pielęgniarski). Węzły sanitarne są zlokalizowane poza pokojami mieszkalnymi. Liczba toalet i miejsc kąpielowych odpowiada standardom 6 ust. 1 pkt 4 lit. a, b ww. rozporządzenia. Budynek w pełni przystosowany jest do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo. 11
Istotnym problemem zaobserwowanym przez wizytujących jest brak włączników systemu przyzywowego przy łóżkach osób leżących niepełnosprawnych ruchowo, nierzadko wymagających pomocy personelu w wykonywaniu czynności takich jak spożywanie posiłków, korzystanie z toalety, zmiana pozycji ułożenia ciała. Dla zapewnienia bezpieczeństwa wskazanym mieszkańcom Mechanizm zaleca wyposażenie wszystkich pokoi w ww. system przyzywowy. Na powyższy problem zwróciła uwagę także Dyrektor Domu, która wyjaśniła, że wymiana sygnalizacji przyzywowej w placówce stanowi priorytet spośród planów inwestycyjnych. Należy podkreślić również, że placówka nie posiada wielu niezbędnych sprzętów do zabiegów higienicznych i rehabilitacyjnych. W ocenie Mechanizmu niezbędne jest wsparcie finansowe DPS w celu zakupienia m.in. podnośników dla osób niepełnosprawnych, chodzików, materacy przeciwodleżynowych oraz pampersów dla mieszkańców, którym nie wystarczy na ten cel własnych środków. Mieszkańcy Domu, z którymi przedstawiciele Mechanizmu przeprowadzili rozmowy bardzo dobrze ocenili warunki zapewnione w DPS, nie zgłaszali żadnych uwag w tej kwestii. 11. Prawo do praktyk religijnych Prawo mieszkańców Domu do praktyk religijnych jest respektowane. Na terenie Domu wyznaczono miejsce pełniące funkcję kaplicy i raz w tygodniu ksiądz odprawia w niej mszę św. dla pensjonariuszy. Ponadto, z wyjaśnień Dyrektora placówki wynika, że w DPS nie przebywają osoby innego wyznania. 12. Wnioski. Na podstawie art. 19 Protokołu Fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Krajowy Mechanizm Prewencji zaleca: 12
I. Dyrektorowi placówki: 1. zorganizowanie cyklicznych szkoleń dla DPS w zakresie stosowania przymusu bezpośredniego zgodnie z ustawą z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111 poz. 535 ze zm.); 2. wyeliminowanie praktyki podawania leków uspokajających w posiłkach lub napojach; 3. dokumentowanie stosowania środków przymusu bezpośredniego zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa; 4. wyposażenie Domu w pomieszczenie izolacyjne; 5. zwiększenie etatów pielęgniarek, fizjoterapeuty oraz terapeuty zajęciowego; 6. wprowadzenie praktyki rejestrowania wszystkich skarg i wniosków zgłaszanych przez Mieszkańców Domu w zeszycie skarg i wniosków/zeszycie interwencji; 7. wyposażenie placówki w niezbędny sprzęt, w szczególności w podnośniki, chodziki, materace przeciwodleżynowe, sprzęt rehabilitacyjny; 8. wymianę systemu przyzywowego i zamontowanie włączników tego systemu przy łóżkach osób leżących ; 9. podjęcie działań mających na celu integrację mieszkańców tj. spotkania społeczności, świętowanie rocznic urodzin mieszkańców; 10. wywieszenie w ogólnodostępnych miejscach adresów instytucji stojących na straży praw człowieka, m.in. sędziego rodzinnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Pacjenta, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. II. Organowi prowadzącemu: 1. przeznaczenie środków finansowych na wyposażenie DPS w niezbędny sprzęt, w szczególności w podnośniki, chodziki, materace przeciwodleżynowe oraz na zakup większej liczby pampersów dla mieszkańców nie posiadających własnych środków finansowych na ten cel; 13
2. przeznaczenie środków finansowych na wymianę systemu przyzywowego oraz zwiększenie obsady personelu o dodatkowe etaty pielęgniarki, fizjoterapeuty oraz terapeutów zajęciowych. III. Narodowemu Funduszowi Zdrowia, Łódzki Oddział Wojewódzki: 1. zapewnienie świadczeń w zakresie opieki psychiatrycznej na rzecz mieszkańców DPS w Łodzi w postaci konsultacji psychiatrycznych odbywających się w placówce co najmniej raz w tygodniu; Dyrektor Domu Pomocy Społecznej w Łodzi pozytywnie ustosunkowała się do ww. zaleceń. Poinformowała, że zalecono bezwzględne wyeliminowanie praktyki podawania leków bez wiedzy mieszkańca, a w szczególnych sytuacjach odpowiednie dokumentowanie podjętych działań. Zwrócono uwagę na konieczność zapoznania się pracowników z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375), szczególnie w zakresie dotyczącym domów pomocy społecznej. Z wyjaśnień Dyrektora wynika również, że zostaną podjęte działania mające na celu wygospodarowanie pomieszczenia na izolatkę, natomiast zwiększenie liczby etatów pielęgniarek, fizjoterapeutów i terapeutów zajęciowych może nastąpić tylko poprzez przyznanie placówce dodatkowych środków finansowych na ten cel. Ponadto, w przypadku zatrudnienia nowej osoby, w pierwszej kolejności rozważane będą kandydatury mężczyzn. Zgodnie z zaleceniem KMP na tablicach informacyjnych wywieszono adresy instytucji stojących na straży praw człowieka, a wszelkie skargi i wnioski, w tym zgłaszane ustnie, będą odnotowywane w odpowiednim rejestrze. Na terenie Domu organizowane są liczne zajęcia mające na celu integrację mieszkańców. Dyrektor DPS zadeklarowała jednakże, że w miarę posiadanych możliwości, jak również zainteresowania ze strony mieszkańców, pracownicy Domu będą podejmować dodatkowe działania w tym celu np. świętowanie rocznic urodzin pensjonariuszy. 14
Potrzeby finansowe związane z wyposażeniem placówki w niezbędny sprzęt np. podnośniki zostaną zgłoszone do planu finansowego na 2013 r., natomiast w kwestii indywidualnego zapotrzebowania np. na chodziki, materace przeciwodleżynowe Dyrektor współpracuje w NFZ i PEFRONem. Dyrektor wizytowanej placówki wyjaśniła także, iż Dom Pomocy Społecznej posiada środki finansowe na wymianę systemu przyzywowego. System ten zostanie zainstalowany w bieżącym roku, nie zachodzi zatem potrzeba przyznawania przez organ prowadzący kolejnych środków na ten cel. Z kolei z pisma Wiceprezydenta Miasta Łodzi z dnia 18 czerwca 2012 r. wynika, że w sytuacji zgłoszenia przez placówkę potrzeb finansowych na uzupełnienie sprzętu ułatwiającego pracę personelowi opiekuńczemu, planując budżet Domu na 2013 r., powyższe potrzeby zostaną uwzględnione. W sprawie zwiększenia zatrudnienia w DPS Wiceprezydent poinformował, że placówka spełnia standardy określone w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 j.t.) oraz przepisach wykonawczych, również w zakresie wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego. Niemniej w związku z reorganizacją podległych Prezydentowi Miasta Łodzi domów pomocy społecznej dokonano zwiększenia zatrudnienia w wizytowanym DPS o personel pielęgniarski w wymiarze 0,5 etatu. Wiceprezydent podkreślił, że Dom posiada środki na wymianę systemu przyzywowego. Zainstalowanie nowego systemu planowane jest po zakończeniu prac remontowych. Z informacji przekazanej przez zastępcę Dyrektora Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia ds. Medycznych wynika, że Poradnia Zdrowia Psychicznego Synapsis w Łodzi podpisała do umowy na udzielenie świadczeń z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień aneks zwiększający ilość zakontraktowanych świadczeń. W związku z powyższym istnieje możliwość zwiększenia konsultacji psychiatrycznych dla pacjentów DPS w Łodzi, do jednego razu w tygodniu. 15