Czy wiem Biuletyn informacyjno-teologiczny nr 18 czerwiec 2012 Adres wydawcy: Augustinus Skr. Pocztowa 28 59-902 Zgorzelec 4 E-mail: augustinus@irs.nu Adres mailowy autora Tomasz Pieczko: ttjpieczko@gmail.com Strony internetowe: www.augustinus.pl http://blogpastoratomaszpieczko.blogspot.com/ Nota od Redakcji Drodzy Czytelnicy. Oddajemy w Wasze ręce nowy numer naszego biuletynu. Uwaga: postanowiliśmy dokonać pewnej zmiany w zawartości tematycznej naszego biuletynu Czy wiem. W związku z uwagami Czytelników, wydaje nam się istotnym uzupełnienie naszych publikacji o kwestie pastoralne, etyczne. A zatem, tematyka kolejnych numerów Czy wiem będzie w większym stopniu wolna, ujmująca także przedstawienie nauczania głównych nurtów protestantyzmu w kwestiach pastoralnych, etycznych. Od razu chcemy podać kilka uwag, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień. Biuletyn nie aspiruje do bycia pozycją akademicką, ujmującą i przedstawiającą wszystkie możliwe niuanse w prezentowanej tematyce. Poruszane tutaj elementy nauczania Kościołów podane są w sposób skrótowy, punktowy. Chcemy poruszać tu niektóre kwestie, nie tylko związane z takim, czy innym aspektem nauczania wiary, ale chcemy przede wszystkim dostarczyć materiału do refleksji użytecznych dla życia praktycznego chrześcijan. A zatem, proszę potraktować nasze biuletyny jako szkic, zachętę do samodzielnego poszukiwania, pogłębienia rozumienia tych, czy innych nauk kościelnych. Jeszcze jedna ważna rzecz, jeszcze raz podkreślana: biuletyn nie aspiruje do pełnej neutralności wobec prezentowanych pozycji teologicznych. Publikacja nasza, będąc pisana przez autora/-ów protestanckich, związanych wyznaniem wiary, przekonaniami teologicznymi, ale i czysto emocjonalnie z nurtem Reformacji, w naturalny sposób szerzej i w niektórych sytuacjach z większym naciskiem będzie prezentowała bliskie im pozycje. Zapraszamy tych, którzy poczują niedosyt informacji, lub nie będą mieli poczucia zgody na prezentowane treści, do kontaktu z nami (maile kontaktowe podane wyżej), lub aby sami zdobyli się na dodatkowy wysiłek, zmierzający do pogłębienia podanej w tak dużym skrócie problematyki. Redakcja. Czy wiem nr 18 1 czerwiec 2012
Wielość emocji jakie obserwujemy obecnie w Polsce, związanych z postrzeganiem roli Kościołów w państwie, a także jak się wydaje szereg nieporozumień, związanych z postrzeganiem roli państwa przez zwykłego Polaka, który w większości przypadków jest osobą wierzącą (a przynajmniej za taką się uważa), skłoniło nas do ponownego (myślimy tu o numerze 10 Czy wiem... ) zaproponowania refleksji nad kwestią: chrześcijanin/kościół i jego relacja z państwem. Chcemy zwrócić uwagę, że relacja ta nie jest tylko funkcjonalna (to znaczy związana z działaniem organizmu, instytucji kościelnej) ale i duchowa, mając swoje źródło w znajomości i medytacji tekstów biblijnych, do problematyki takiej się odnoszących. Zachęcamy zatem do głębszego zastanowienia się, do jakiego poniżej zamieszczone teksty zachęcają Ciebie, drogi Czytelniku. Chrześcijanin, a jego relacja z państwem/władzą cywilną Historia Europy i krajów, która ona skolonizowała, obfituje w epizody ukazujące pragnienia kościelne narzucenia swojego autorytetu różnym ludom i ich władcom. Często u korzeni takich przedsięwzięć była wola potwierdzenia powszechnego panowania Boga, ale często kończyło się ono poważnymi konfliktami, w których prawdziwe królowanie Boże było zaciemnione lub schodziło na plan znacząco daleki. Problematyka prezentowana przez teksty biblijne jest zarówno teologiczna, jak i praktyczna. U swoich podstaw, były to pytania: Czy należy się państwu lojalność, a kiedy jest to już niewłaściwym kompromisem z władzą państwa? W kontekście Cesarstwa Rzymskiego czy powinno się wybrać autorytet Boży czy państwa, a przede wszystkim kiedy i jak? Dzisiaj jeszcze, pomimo, że poszukiwanie bezpośredniej władzy nad całymi narodami (tzw. Teokracja) zostało wyeliminowane z przynajmniej oficjalnych i formalnych programów kościelnych, idea społeczeństwa chrześcijańskiego nie zanikła całkowicie, jeśli czyta się niektóre programy misji, czy re-ewangelizacji. Nostalgia porządku chrześcijańskiego w społeczeństwie pozostaje obecna u wielu, którzy często w sposób wysoce nieuporządkowany chcieliby, by autorytet Boga wszechmogącego był obecny już tu i teraz i to naturalnie reprezentowany przez ich (tę właściwą ) instytucję kościelną. Jaki typ relacji chrześcijanin powinien utrzymywać z władzami cywilnymi ( państwa )? W kwestii tej wskazówki są liczne w Nowym Testamencie i ukazują, że kwestia ta była niezwykle istotną dla tworzących się wspólnot chrześcijańskich. Rembrandt, Apostoł Paweł, 1635 Czy wiem nr 18 2 czerwiec 2012
W takim klimacie pytań, stawianych w określonej sytuacji polityczno-społecznej Cesarstwa Rzymskiego (które trudno, nawet przy największej wyrozumiałości, posądzać o życzliwość dla chrześcijan), Apostoł Paweł uznaje rolę państwa i to rolę chcianą przez Boga samego. Przeczytajmy, choćby tylko dla naszej informacji, trzy teksty biblijne, autorstwa Pawła Apostoła: 1. Z Listu do Rzymian 13,1-7: Każdy człowiek niech się poddaje władzom zwierzchnim; bo nie ma władzy, jak tylko od Boga, a te, które są, przez Boga są ustanowione. Przeto kto się przeciwstawia władzy, przeciwstawia się Bożemu postanowieniu; a ci, którzy się przeciwstawiają, sami na siebie potępienie ściągają. Rządzący bowiem nie są postrachem dla tych, którzy pełnią dobre uczynki, lecz dla tych, którzy pełnią złe. Chcesz się nie bać władzy? Czyń dobrze, a będziesz miał od niej pochwałę; jest ona bowiem na służbie u Boga, tobie ku dobremu. Ale jeśli czynisz źle, bój się, bo nie na próżno miecz nosi, wszak jest sługą Boga, który odpłaca w gniewie temu, co czyni źle. Przeto trzeba jej się poddawać, nie tylko z obawy przed gniewem, lecz także ze względu na sumienie. Dlatego też i podatki płacicie, gdyż są sługami Bożymi po to, aby tego właśnie strzegli. Oddawajcie każdemu to, co mu się należy; komu podatek, podatek; komu cło, cło; komu bojaźń, bojaźń; komu cześć, cześć. 2. Z 1 Listu do Koryntian 6, 1-5: Czy śmie ktoś z was, mając sprawę z drugim, procesować się przed niesprawiedliwymi, zamiast przed świętymi? Czy nie wiecie, że święci świat sądzić będą? A jeśli wy świat sądzić będziecie, to czyż jesteście niegodni osądzać sprawy pomniejsze? Czy nie wiecie, że aniołów sądzić będziemy? Cóż dopiero zwykłe sprawy życiowe? Jeśli macie do osądzenia zwykłe sprawy życiowe, to czemu powołujecie na sędziów tych, którzy w zborze się nie liczą? Mówię to, aby was zawstydzić. Czyż nie ma między wami ani jednego mądrego, który może być rozjemcą między braćmi swymi? 3. Z 2 Listu do Koryntian 2,5-9: Jeśli tedy ktoś zasmucił, to nie mnie zasmucił, lecz poniekąd - by nie powiedzieć za wiele - was wszystkich. Takiemu wystarczy ta kara, jaka została nałożona przez większość, tak, że przeciwnie, wy raczej powinniście przebaczyć mu i dodać otuchy, aby go przypadkiem nadmiar smutku nie pochłonął. Dlatego proszę was, abyście postanowili okazać mu miłość. Po to zresztą i pisałem, aby was wypróbować, czy we wszystkim jesteście posłuszni. Jeżeli przeczytamy teksty te uważnie i poddamy je rzetelnej medytacji, zauważymy, że poddanie chrześcijanina władzy nie ma charakteru ślepego, ale jest czujne i krytyczne. Autorytet państwa nie jest i nie może być porównywalny z autorytetem Bożym. Bóg delegował państwu pewien autorytet, który ma za cel obronę dobra wspólnego i karanie zła. Autorytet państwa nie jest zatem absolutny; jest on ograniczony jego rolą gwaranta pewnego porządku. Pastor baptysta Martin Luther King w 1964 Bardzo ciekawe są w tej kwestii słowa jednego ze znaczących teologów luterańskich, Oskara Cullmanna (1902-1999, specjalisty egzegezy Nowego Testamentu i historyka Kościoła pierwotnego): Chrześcijanin zna miejsce, jakie państwo zajmuje w Bożej ekonomii zbawienia; wie on dlaczego państwo może rozróżnić dobro od zła. Z tej właśnie racji chrześcijanin może Czy wiem nr 18 3 czerwiec 2012
pomimo, że mogłoby się to wydać paradoksalnym uznać w państwie, choćby było ono pogańskie, jego najwyższą godność, którego to uznania nie może dokonać obywatel nie-chrześcijanin. Niemniej, ta sama racja nakazuje mu utrzymać wobec państwa postawę krytyczną i czuwać, aby państwo nie oddaliło się w żaden sposób od porządku Bożego. A zatem, będąc poddanym władzom cywilnym, chrześcijanin pozostaje w ostatniej instancji poddany autorytetowi Bożemu (uwaga: nie mylić go z autorytetem instytucji kościelnej!). Będzie on uważny na wszelkie totalitarne nadużycia władzy i będzie świadczył o swoim przywiązaniu do autorytetu Bożego i do wartości Ewangelii (1 List Piotra 2,13-17: Bądźcie poddani wszelkiemu ludzkiemu porządkowi ze względu na Pana, czy to królowi jako najwyższemu władcy, czy to namiestnikom, jako przezeń wysyłanym dla karania złoczyńców, a udzielania pochwały tym, którzy dobrze czynią. Albowiem taka jest wola Boża, abyście dobrze czyniąc, zamykali usta niewiedzy ludzi głupich, jako wolni, a nie jako ci, którzy wolności używają za osłonę zła, lecz jako słudzy Boga. Wszystkich szanujcie, braci miłujcie, Boga się bójcie, króla czcijcie). Wreszcie, nie zapomni on o modlitwie za tych, którzy sprawują władzę (1 List do Tymoteusza 2,1-2: Przede wszystkim więc napominam, aby zanosić błagania, modlitwy, prośby, dziękczynienia za wszystkich ludzi, za królów i za wszystkich przełożonych, abyśmy ciche i spokojne życie wiedli we wszelkiej pobożności i uczciwości). Tomasz Pieczko Nieco historii... Powstając i rozwijając się w ramach państwa pogańskiego (dominacji rzymskiej) wspólnoty chrześcijańskie, a właściwie całe chrześcijaństwo, stanie się stopniowo religią państwową (proces ten przebiegnie dynamicznie po nawróceniu się cesarza Konstantyna w 325 r.). W roku 380 cesarz Teodozjusz zakończy rzymską politykę wolności religijnej i podniesie Kościół do rangi jedynej oficjalnej religii cesarstwa. Moneta z podobizną cesarza Teodozjusza I Niemniej, relacja tego typu, powiązania między Kościołem i państwem, nie reguluje wszystkich kwestii autorytetu-władzy. Znamy doskonale - w Europie Zachodniej tym razem - trwające przez całe Średniowiecze konflikty między papiestwem i Cesarstwem (ale i konflikty z poszczególnymi królami, władcami często znaczących państw...). Kwestia relacji między Kościołem i państwem stała się ponownie i ze szczególną ważnością aktualna w czasach Reformacji. Luter zakładał autonomiczność Kościoła, ale z racji politycznych musiał przyjąć i zaakceptować fakt, że władze cywilne uczestniczą w zarządzaniu Kościołem. Jeśli chodzi o Kalwina, to nie mógł on zaakceptować sytuacji, w której władze cywilne dyktowałyby prawa kościelne. Udało mu się, przyznajmy - po części i po długotrwałych negocjacjach, opublikować Rozporządzenia kościelne (Ordonnances ecclésiastiques), regulujące życie obywateli wierzących. Czy wiem nr 18 4 czerwiec 2012
Wiek XVIII zaznaczył nowy rozdział w historii Europy. Filozofia Oświecenia i rewolucje angielska, amerykańska i francuska (proklamacja praw człowieka i ideałów demokratycznych) znacząco zmieniły pejzaż polityki kościelnej w szeregu krajów europejskich. Jeśli chodzi o Kościół Katolicki, mający charakter ponad-narodowy, ponadpaństwowy, to skupił się on na umacnianiu swojej organizacji. Znaczącą w tej kwestii będzie swoisty finał reakcji na zwiększające się poczucie autonomii państw w kwestiach religii i ich krytycyzm wobec instytucji przede wszystkim katolickich. Finał ten polegał na ogłoszeniu w 1870 dogmatu o nieomylności papieskiej. Zwołany przez papieża Piusa IX, I Sobór Watykański (1869-1870) Kościoły protestanckie, z natury swej bardziej wolne w dziedzinie zmian zewnętrznych, strukturalnych, reagowały inaczej niż Kościół rzymski, na pojawiające się nowe sytuacje polityczne w państwach, w jakich przyszło im się znajdować. Nie zapomnijmy przy tym, że wszelkie organizacje o charakterze międzynarodowym, dla protestantów nie mają znaczenia władzy, a jedynie unii, mających nie tyle władzę instytucjonalną, ale posiadających autorytet moralny, duchowy, społeczny. Kościoły protestanckie są z natury związane z danym państwem i jego kulturą. Paradoks ten, skrzętnie zaciemniony w Polsce, należy na gruncie polskim szczególnie podkreślić. Oto, wbrew utartemu i niestety historycznie i obiektywnie nie potwierdzalnemu stereotypowi Polaka-katolika, to właśnie Kościoły protestanckie są jak najbardziej polskie i związane z Polską we wszystkich wymiarach jej i ich istnienia. Ale to temat na inny artykuł... Dla przypomnienia tego, co już było ogólnie opisane w numerze 10 naszego biuletynu, chcemy przypomnieć główne modele (istniejące współcześnie) relacji Kościołów protestanckich z państwem, na terenie którego funkcjonują. 1. Model separacji. Istnieje on np. we Francji (za wyjątkiem Alzacji-Mozeli, będących terytorium tzw. konkordatowym), w dwóch kantonach szwajcarskich (Genewy i Neuchâtel), w Hiszpanii, w Portugalii, we Włoszech, w Grecji, w Polsce (i większości krajów Europy wschodniej) oraz na większości kontynentów. W modelu tym Kościoły protestanckie mają dość niewielkie związki z państwem (opierając się o prawo regulujące ich status w państwie), prowadząc własną politykę finansową, samodzielnie utrzymując należące do nich struktury i personel. W niektórych sytuacjach państwo w niewielkim stopniu uczestniczy w niektórych kosztach np. nauczania religii, czy kapelanii służb mundurowych. 2. Model konkordatowy. Choć słowo konkordat odnosi się do umowy państwo-kościół zawieranej specyficznie z Kościołem katolickim, chodzi tu umownie o system, w którym Kościoły protestanckie są autonomiczne, ale mają z państwem umowy, przede wszystkim o charakterze finansowym. Umowy te dotyczą różnego rodzaju aktywności kościelnych, począwszy od pomocy administracji państwowej w zbieraniu podatku kościelnego, deklarowanego zgodnie z przynależnością kościelną, przechodząc do większej pomocy finansowej państwa, np. płacenia pensji pastorskich. Przykładami będą tu wspomniane wyżej terytorium Alzacji-Mozeli i Królestwo Belgii. 3. Model unii z państwem. Współpraca pomiędzy państwem a Kościołem jest tutaj świadectwem woli państwa, mogącego liczyć na dany Kościół, szczególnie w kwestiach etycznych i Czy wiem nr 18 5 czerwiec 2012
społecznych. Taki rodzaj oczekiwań ma tu charakter fundamentalny. Przykładem będą tu szczególnie Niemcy oraz większość kantonów szwajcarskich. Wiążą się z tym pewne rozwiązania finansowe, jak np. podatek kościelny obwiązkowy lub dobrowolny, włączenie kosztów funkcjonowania kultów do ogólnego budżetu państwa i administracji lokalnych. W systemie tym państwo może mieć pewne prawa, np. zatwierdzać wybór pastorów, czy innych osób sprawujących posługi kościelne. Kościół zamkowy w Wittenberdze 4. Model Kościoła państwowego. W modelu tym państwo uprzywilejowuje pewne konkretne wyznanie, nadając mu statut prawa publicznego. Państwo uczestniczy w nominacji kleru, reguluje kwestie życia kościelnego (jest to szczególnie przykład Wielkiej Brytanii), a także zapewnia środki finansowe, niezbędne dla funkcjonowania kościelnego. Przykładami tutaj będą (poza Wielką Brytanią) Szwecja (do roku 2000) i Dania. Dzisiaj, problematyka relacji Kościołypaństwo, a szczególnie refleksja związana z autorytetem i władzą, stają przed nowym wyzwaniem, związanym ze zmianami społecznymi, które już od szeregu lat dotykają społeczeństwa Europy (w tym także Polski). Myślimy tu przede wszystkim o zmianach w pojmowaniu praktyki religijnej, sekularyzacji, a także o masowym często napływie (tu przede wszystkim do krajów Europy zachodniej) imigrantów wyznających religie inne, niż te dotąd obecne tradycyjnie od wieków na kontynencie europejskim. Sytuacja ta jest z pewnością nową, nie tylko w znaczeniu ogólno-historycznym, ale także funkcjonalnym dla wielu Kościołów protestanckich, stawiając je przed nowymi i często trudnymi wyzwaniami. Tomasz Pieczko Dalsze artykuły na ten i inne tematy oraz rozważania biblijne na blogu autora: http://blogpastoratomaszpieczko.blogspot.com/ Czy wiem nr 18 6 czerwiec 2012
Zamykając ten kolejny numer comiesięcznego pisemka, poświęconego zarysowaniu zjawiska podobieństw i różnic różnych Kościołów, zachęcamy Was do lektury następnych artykułów o tej tematyce. Niech będzie ona wartościowa z jednej strony dla konfrontacji z wzajemnymi, krzywdzącymi stereotypami, a z drugiej motywująca do Waszych, osobistych poszukiwań. Oczywiście już teraz zainteresowani mogą zwrócić się z pytaniami zarówno do redakcji, jak i do autora(-ów) tekstów w kwestiach, które Was interesują. Pytania zadawane przez czytelników drogą mailową na adres redakcji podany pod tytułem (lub autora tekstów) mogą także wpłynąć na ostateczny kształt artykułów w kolejnych numerach pisemka, starającego się tym samym odpowiadać zasygnalizowanym potrzebom zainteresowanych. Czy wiem nr 18 7 czerwiec 2012