Zagospodarowanie Tatr turystyczne Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007 2013
turystyczne Zagospodarowanie Tatr Zakopane 2011 1
Polscy i słowaccy uczniowie poznają Tatry cykl imprez edukacyjnych Zagospodarowanie turystyczne Tatr Opracowanie materiałów: Agata Guzik Rysunki: Joanna Galica-Dorula Mapy: Marcin Guzik Autorzy fotografii: Katarzyna Dąbrowska, Marcin Guzik Projekt graficzny, skład i druk: Lettra-Graphic Wyłączną odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Tatrzański Park Narodowy i w żadnym razie nie może ona być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej ani Euroregionu Tatry. Wszelkie prawa zastrzeżone Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Tatrzański Park Narodowy Kuźnice 1, 34-500 Zakopane tel. 18 20 23 200 e-mail: sekretariat@tpn.pl www.tpn.pl Zakopane 2011 ISBN 978-83-61788-44-7 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007 2013
Temat: Zagospodarowanie turystyczne Tatr Cel ogólny Uświadomienie potrzeby wprowadzenia ograniczeń w udostępnianiu parków narodowych. Cele operacyjne Uczeń: potrafi wymienić elementy infrastruktury turystycznej w parkach narodowych; zauważa różnice w udostępnianiu parków narodowych na terenie Polski i Słowacji; potrafi stawiać argumenty popierające postawianą tezę; rozumie potrzebę wprowadzania ograniczeń w udostępnianiu Tatr turystom; umie współdziałać w grupie. Metody i techniki pracy aktywizująca podająca eksponująca Formy pracy zbiorowa indywidualna grupowa Środki dydaktyczne prezentacja multimedialna plansza edukacyjna karty pracy uczniów 3
Przebieg zajęć I faza wstępna Burza mózgów 1. Uczniowie podają propozycje infrastruktury niezbędnej turystom w parku narodowym. Wpisują zweryfikowane przez nauczyciela propozycje do kart pracy (zadanie 1). 2. Nauczyciel pokazuje uczniom prezentację ze zdjęciami urządzeń, które buduje się dla turystów odwiedzających parki narodowe (schroniska, udogodnienia na szlakach, infrastrukturę narciarską). 3. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat zajęć, pokazując planszę edukacyjną, na której znajduje się mapa Tatr. Przypomina uczniom, że Tatry leżą w granicach dwóch państw i w obu parkach narodowych obowiązują inne zasady udostępniania dla różnych form turystyki. Na zakończenie objaśnia uczniom, w jaki sposób wykonać kolejne zadanie (zadanie 3). II faza realizacyjna Rozwiązywanie sytuacji problemowej 4. Uczniowie dzieleni są na 4 grupy: inwestorzy chcący zainwestować pieniądze na obszarze Tatr; samorządowcy widzący korzyści z takiej inwestycji na swoim terenie; dyrekcja Parku stojąca na straży ochrony przyrody; aktywiści z ugrupowania zajmującego się ochroną przyrody. Grupa inwestorów otrzymuje 5 minut na zastanowienie się, jakiego typu inwestycję chciałaby zrealizować w Tatrach, a następnie przedstawia plan reszcie grup. Grupy otrzymują 5 minut na opracowanie swoich stanowisk i argumentów do konkretnej propozycji inwes torów. 4
Rozpoczyna się dyskusja i wymiana argumentów. Nad całością czuwa nauczyciel, który ostatecznie rozstrzyga spór, kierując się najbardziej trafnymi argumentami. Uczniowie w dyskusji mogą wykorzystywać materiały graficzne zamieszczone w karcie pracy (zadanie 4, 5). 5. Nauczyciel przedstawia uczniom rysunki różnych obiektów noclegowych. Pyta uczniów, które z tych obiektów mogłyby być położone w Tatrach, a które na Podtatrzu. Następnie uczniowie rozwiązują zadania w karcie pracy (zadania 6, 7). Jeden z uczniów podpisuje rysunki na planszy edukacyjnej. III faza podsumowująca 6. Nauczyciel pyta uczniów, jakie formy aktywności turystycznej lub sportowej można uprawiać w Tatrzańskim Parku Narodowym. Zwraca uwagę, że park narodowy jest terenem chronionym i zasady dotyczące jego udostępniania reguluje ustawa o ochronie przyrody oraz zarządzenia dyrektora Parku. Zadaniem uczniów jest zakreślenie w karcie pracy czerwonym okręgiem z przekreśleniem (wzorem znaku zakazu) tych form turystyki i sportu, których w Parku uprawiać nie wolno. Turystyka w Tatrach Tatry zajmują powierzchnię ok. 789 km 2, całość tego terenu i niewielkie fragmenty ich przedpola objęte są ochroną w postaci parków narodowych: TPN o powierzchni 219 km 2 oraz TANAP o powierzchni 754 km 2. Na terenie obydwu Parków Narodowych udostępniono łącznie ok. 776 km znakowanych szlaków turystycznych (TPN 275 km, TANAP 511 km). Szlaki turystyczne posiadają różny stopień trudności: od bardzo łatwych po bardzo trudne, wyposażone w sztuczne ułatwienia, jak łańcuchy, klamry i drabinki. Większość szlaków turystycznych jest dwukierunkowa. Jednokierunkowe są tylko niektóre fragmenty, gdzie wprowadzono takie zasady poruszania, aby poprawić komfort prze mieszczania oraz zwiększyć bezpieczeństwo. 5
Szlaki turystyczne są oznakowane. Do tego celu używa się pięciu kolorów: czarnego, czerwonego, zielonego, niebieskiego, żółtego. Kolory nie wskazują na trudność szlaku, a jedynie służą identyfikacji danego szlaku w terenie. W polskiej części Tatr w okresie od 1 grudnia do 31 maja ze względu na ochronę przyrody zamykane są dla ruchu turystycznego następujące odcinki szlaków turystycznych: Przełęcz w Grzybowcu Wyżnia Kondracka Przełęcz; Dolina Tomanowa Chuda Przełączka; Dolina Pięciu Stawów Polskich Świstówka Roztocka Morskie Oko. Po stronie słowackiej w okresie zimowym (od 1 listopada do 15 czerwca) zamknięte są wszystkie szlaki turystyczne powyżej schronisk oraz niektóre niżej położone. W sumie do dyspozycji turystów w okresie zimowym jest 268 km szlaków w TPN i 280 km w TANAP. Za wstęp na teren TPN pobierane są opłaty, które są przeznaczane na tworzenie i utrzymanie infrastruktury turystycznej (wynajem przenośnych toalet, sprzątanie i remonty szlaków, wymianę oznakowań itp.) i edukacyjnej oraz na ochronę przyrody. 15 proc. wpływów z tych opłat przeznacza się na dofinansowanie działalności ratowniczej Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Wstęp do TANAP jest bezpłatny. W TPN dla ruchu turystycznego udostępniono sześć jaskiń, przez które prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Tylko Jaskinia Mroźna ma własne oświetlenie elektryczne i w związku z tym pobiera się tam dodatkową opłatę za wstęp. W Tatrach Słowackich dla ruchu turystycznego udostępniona jest Jaskinia Bielska. Zwiedza się ją przy sztucznym świetle, wyłącznie grupowo i w towarzystwie przewodnika. W niektórych dolinach Tatr Polskich można skorzystać z przejażdżki zaprzęgiem konnym latem bądź saniami zimą: w Dolinie Chochołowskiej (od Siwej Polany do schroniska); w Dolinie Kościeliskiej (z Kir do Polany Pisanej); w Dolinie Bystrej (od Kuźnic do schroniska na Kalatówkach); w Dolinie Rybiego Potoku (od Palenicy Białczańskiej do Włosienicy). 6
Na terenie TPN działa osiem schronisk turystycznych, należących do Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK). W słowackiej części Tatr zlokalizowanych jest 13 schronisk, z czego większość w południowej części Tatr Wysokich. W Tatrach granicę ze Słowacją można przekraczać tylko w miejscach, gdzie spotykają się szlaki turystyczne obydwu Parków. Średnia liczba osób odwiedzających Tatrzański Park Narodowy w okresie ostatnich dziesięciu lat wynosiła rocznie 2,7 mln. Liczenie turystów przeprowadzone 5 sierpnia 2004 r. wykazało, że tego dnia na teren TPN weszło 27 354 osób, a na obszar TANAP 18 672. Infrastruktura turystyczna w górach Turystyka piesza drogi dojazdowe parkingi tablice informacyjne kierunkowskazy szlaki turystyczne ścieżki edukacyjne wieże widokowe (brak w TPN) sztuczne ułatwienia, np. drabinki, klamry, łańcuchy, via ferraty (brak w TPN) tarasy widokowe (pełnią także funkcję zabezpieczenia podłoża) pomosty nad zabagnionymi terenami mostki i kładki nad potokami koleje linowe jaskinie przystosowane do zwiedzania (sztuczne ułatwienia, oświetlenie elektryczne) schroniska turystyczne pola biwakowe 7
ławki, ławostoły, zadaszenia wiaty miejsca ogniskowe gastronomia budki z pamiątkami toalety muzea Narciarstwo kolejki linowe i wyciągi narciarskie trasy narciarskie i nartostrady szlaki narciarskie snowparki (brak w TPN) Infrastruktura turystyczna w parkach narodowych powinna być budowana w taki sposób, by jak najmniej szkodzić przyrodzie. Należy dążyć do tego, by większa część infrastruktury turystycznej była zlokalizowana na obrzeżach Parku. Drogi dojazdowe powinny się kończyć parkingami przy granicy Parku. Także w strefie granicznej powinna się znajdować infrastruktura, która umożliwi poznanie specyfiki danego obszaru chronionego bez konieczności wkraczania do jego centrum (np. ścieżki edukacyjne, tablice informacyjne, muzea). Tutaj należałoby też udostępnić usługi, z jakich potrzebuje skorzystać turysta przed wyjściem na szlak lub po powrocie (gastronomia, budki z pamiątkami, miejsca ogniskowe). W centrum obszaru chronionego powinno się dążyć do ograniczenia miejsc ze sprzedażą jedzenia, gdyż jest to prawdopodobne miejsce gromadzenia się odpadków, czyli potencjalnego konfliktu na linii człowiek zwierzęta. Turystyka w TPN Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie Tatrzańskiego Parku Narodowego wprowadziło następujące zakazy: polowania, wędkowania, rybołówstwa; używania łodzi motorowodnych, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania oraz żeglowania; 8
ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego, jazdy konnej wierzchem poza szlakami do tego wyznaczonymi; wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych poza miejscami do tego wyznaczonymi; ruchu pojazdów poza drogami do tego wyznaczonymi. Pierwsze dwa zakazy obowiązują na całym obszarze TPN, a pozostałe trzy musiały zostać doprecyzowane zarządzeniami dyrektora TPN. Zarządzenia dyrektora TPN (aktualne wersje zarządzeń znajdują się na stronie www.tpn.pl) określiły obszary, na których można uprawiać: taternictwo (Zarządzenie nr 2/2010 Dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie uprawiania taternictwa jaskiniowego na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego; Zarządzenie nr 4/2009 Dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego z dnia 5 lutego 2009 r. w sprawie uprawiania taternictwa na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego); turystykę pieszą, rowerową oraz narciarstwo (Zarządzenie nr 6/ 2009 Dyrektora Tatrzańskiego Parku Narodowego z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie ruchu pieszego, rowerowego oraz uprawiania narciarstwa na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego). Dyrektor TPN nie wyznaczył miejsc, w których można jeździć konno wierzchem, oraz zbiorników wodnych, które można eksplorować, dlatego te rodzaje aktywności w TPN są zabronione. Zakazane na terenie TPN: Dozwolone tylko na drogach publicznych: 9
Koleje linowe i schroniska Tatr Szczyty dostępne kolejką linową Kasprowy Wierch Łomnica Tatrzańskie schroniska turystyczne Hotel górski na polanie Kalatówki w Dolinie Bystrej. Położony na wysokości 1198 m n.p.m. Posiada 92 miejsca noclegowe. Schronisko na Hali Kondratowej. Położone na wysokości 1335 m n.p.m. Posiada 20 miejsc noclegowych. Schronisko Ornak położone na Małej Polance Ornaczańskiej w Dolinie Kościeliskiej. Położone na wysokości 1100 m n.p.m. Posiada 55 miejsc noclegowych. Schronisko nad Przednim Stawem w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Położone na wysokości 1670 m n.p.m. Posiada 68 miejsc noclegowych. 10
Górski hotel Popradské pleso nad Popradzkim Stawem. Położony na wysokości 1500 m n.p.m. Posiada 132 miejsca noclegowe. Schronisko Teryego w Dolinie Zimnej Wody. Położone na wysokości 2015 m n.p.m. Posiada 18 miejsc noclegowych. Śląski Dom górski hotel pod Gerlachem w Dolinie Wielickiej. Położony na wysokości 1670 m n.p.m. Posiada 130 miejsc noclegowych. Schronisko Zbójnickie zwane Zbójnicką Chatą w Dolinie Staroleśnej. Położone na wysokości 1960 m n.p.m. Posiada 20 miejsc noclegowych. Najwyżej położonym schroniskiem w Tatrach jest Chata pod Rysami 2250 m n.p.m. 11
Turystyka w TANAP Udostępnienie dla turystyki słowackiego TANAP reguluje Návštevny poriadok Tatranského národného parku zatwierdzony przez Krajski úrad v Prešove dnia 29 czerwca 1999 r. Zgodnie z tym dokumentem na terenie TANAP można: uprawiać turystykę pieszą tylko po szlakach turystycznych, ścieżkach edukacyjnych i ścieżkach uzdrowiskowych; uprawiać turystykę rowerową tylko po wyznaczonych szlakach rowerowych; dokonywać lotów na lotniach i paralotniach w wyznaczonych miejscach; uprawiać narciarstwo zjazdowe i biegowe oraz skialpinizm na wyznaczonych trasach; uprawiać taternictwo na wyznaczonym obszarze. Materiały do dyskusji Argumenty, które mogą być użyte przez uczniów w czasie dyskusji problemowej na temat nowych inwestycji w Tatrach, to np.: problemy z zaopatrzeniem w wodę do śnieżenia tras narciarskich: konieczność budowy zbiorników retencyjnych, czyli gromadzących wodę; fakt ten może niekorzystnie wpłynąć na mikroklimat, florę i faunę, zmieni się także krajobraz; zima jest okresem niskich stanów wody w rzekach; woda opadająca w postaci śniegu zatrzymuje się na powierzchni ziemi i dopiero na wiosnę trafia do obiegu, pobór wody do śnieżenia może spowodować: - brak wody w ujęciach wód dla celów komunalnych znajdujących u podnóży Tatr, - wzrost zanieczyszczenia wód, gdyż ścieki trafiające do potoków i rzek nie będą mogły być rozcieńczone wodą wypływającą z Tatr; 12
konieczność budowy infrastruktury do sztucznego śnieżenia (np. przepompownie, rury, kable, armatki) konieczność ingerencji w podłoże na etapie budowy, hałas na etapie eksploatacji; jedna armatka wodna może zużywać 0,8 10,1 l/s; problemy ze zwiększoną ilością śniegu: większa ilość śniegu znajdująca się na trasach narciarskich powoduje późniejsze jego wytopienie, a co za tym idzie skraca (i tak krótki) okres wegetacyjny, co może skutkować zmianą składu gatunkowego roślin występujących na tym terenie; większa ilość śniegu spowoduje zwiększenie ilości wody w czasie roztopów, gdy wody w potokach jest stosunkowo dużo; istnieje już wystarczająco gęsta sieć szlaków turystycznych i schronisk: przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury turyści są w stanie w ciągu jednego dnia wycieczki dojść albo do granicy Parku, gdzie mogą szukać noclegu, albo do kolejnego schroniska turystycznego; latem ponad 95% powierzchni Tatr znajduje się w odległości mniejszej niż 1,5 km od miejsc, w których mogą znajdować się ludzie (szlaków turystycznych, granicy Parku); w TPN prawie 80% powierzchni znajduje się w odległości mniejszej niż 500 m od szlaku; Park jest środowiskiem życia dla wielu dużych zwierząt, niektóre z nich występują tylko w Tatrach, niektóre są zagrożone wyginięciem, muszą mieć odpowiednio dużo bezpiecznych ostoi; tworząc nową infrastrukturę o charakterze liniowym lub uzupełniając istniejącą, wprowadzamy dodatkowe bariery dla migracji zwierząt; zima jest najtrudniejszym okresem w życiu zwierząt, pozwolenie im na spokojne żerowanie i zdobywanie pokarmu zwiększa ich szanse na przeżycie; Tatry są stosunkowo małym masywem górskim i nie można porównywać ich z Alpami. 13
Załączniki graficzne I A) Porównanie wielkości (ta sama skala) i wysokości (obszary powyżej 2000 m n.p.m. zaznaczono kolorem czarnym) Alp i Karpat. B) Porównanie wielkości (ta sama skala) TPN i TANAP (obejmujących całe Tatry), z Doliną Aosty w Alpach oraz aglomeracją warszawską. 14
II Zagospodarowanie turystyczne Tatr Sezonowy cykl odpływu ze zlewni w polskich Tatrach; a odpływ całkowity, b odpływ podziemny całkowity; c odpływ powierzchniowy. Na osiach pionowych zaznaczono ilorazy przeciętnych miesięcznych i przeciętnych rocznych wartości odpływu, na osiach poziomych kolejne miesiące roku hydrologicznego (listopad październik). III Tabela pokazuje, jaki procent powierzchni parków położony jest w odległości mniejszej niż 500, 1000 4000 m od szlaku turystycznego, drogi, szlaków narciarskich, granic Parku. ZIMA LATO Odległość TPN + TANAP TANAP TPN TPN + TANAP TANAP TPN < 500 m 52,62% 45,19% 78,88% 65,65% 61,86% 79,04% < 1000 m 73,68% 67,55% 95,37% 88,45% 86,49% 95,37% < 1500 m 85,52% 81,65% 99,19% 96,91% 96,27% 99,19% < 2000 m 93,10% 91,16% 99,97% 99,49% 99,36% 99,98% < 2500 m 97,38% 96,63% 100,0% 100,00% 100,00% 100,00% < 3000 m 99,39% 99,21% < 3500 m 99,94% 99,92% < 4000 m 100,00% 100,00% 15
szlaki turystyczne, drogi Odległość od szlaków, dróg, granicy parku < 500 m 500 1000 m 1000 1500 m 1500 2000 m 2000 2500 m 2500 3000 m 3000 3500 m 3500 4000 m 16
17
ISBN 978-83-61788-44-7 18 egzemplarz bezpłatny