w województwie kujawsko pomorskim

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu Pomoc społeczna w województwie kujawsko pomorskim w latach 2005 2007 Wybrane elementy Toruń, 2008 r.

W przypadku korzystania z danych zawartych w niniejszej publikacji, prosimy o podanie źródła. Opracowanie: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu Dział Analiz i Programowania

Niniejszy materiał zawiera analizę zmian zachodzących w obszarze pomocy społecznej w województwie kujawsko pomorskim na przestrzeni ostatnich trzech lat. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu od kilku lat monitoruje stan pomocy społecznej w regionie. Opracowanie powstało na podstawie wyników ankiety skierowanej przez ROPS w Toruniu do wszystkich ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie w województwie. Ankieta ta dotyczyła wybranych grup świadczeniobiorców, form udzielonej pomocy oraz zjawisk w pomocy społecznej zaobserwowanych w poszczególnych gminach i powiatach za rok 2007. W opracowaniu korzystano również z danych: - Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu, - Wydziału Polityki Społecznej Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, - Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy. Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 3

Województwo kujawsko pomorskie zajmuje obszar 17.970 km² i liczy 2.066.136 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2007 roku). Według danych z Wydziału Polityki Społecznej Kujawsko Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy (sprawozdanie MPiPS 03) z różnych form pomocy w roku 2007 skorzystało 101.979 rodzin, a w tych rodzinach 309.001 osób tj. 14,9% ogółu mieszkańców regionu, w tym świadczeniami OPS objęto 99.186 rodzin a PCPR 2.793 rodziny. Obserwuje się, że nadal główne powody korzystania z pomocy to: ubóstwo, bezrobocie, bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i niepełnosprawność. TUCHOLSKI 3.073 ŚWIECKI 5.266 GRUDZIĄDZ GRUDZIĄDZKI 2.488 SĘPOLEŃSKI 2.437 BYDGOSKI CHEŁMIŃSKI WĄBRZESKI BRODNICKI 2.900 3.731 1.912 3.935 NAKIELSKI 4.056 BYDGOSZCZ 10.232 TORUŃSKI 4.311 TORUŃ 4.632 GOLUBSKO- DOBRZYŃSKI 2.512 RYPIŃSKI 3.612 ŻNIŃSKI 3.845 INOWROCŁAWSKI 7.989 ALEKSANDROWSKI 3.390 LIPNOWSKI 5.888 MOGILEŃSKI 2.497 RADZIEJOWSKI 2.653 WŁOCŁAWSKI 5.426 Mapka nr. 1 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2007 roku w układzie powiatowym Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 4

W latach 2005-2006 liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wzrosła o blisko jeden tysiąc, natomiast w roku 2007 spadła do 101.979 rodzin. 400000 350000 300000 250000 358 189 351 090 309 001 200000 150000 100000 50000 111 985 112 954 101 979 0 2005 r. 2006 r. 2007 r. liczba rodzin liczba osób Wykres nr. 1 Korzystający z pomocy społecznej w województwie kujawsko -pomorskim w latach 2005-2007 Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 5

I. Wybrane zagadnienia dotyczące rodzin 1. Rodziny objęte pomocą społeczną lp. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 1. 2. 3. Rodziny, dla których jedynym źródłem utrzymania są zasiłki z pomocy społecznej Rodziny długotrwale korzystające z pomocy społecznej - ponad 12 miesięcy - ponad 36 miesięcy tj. 3 lata Rodziny, które w roku 2007 zostały objęte świadczeniami pomocy społecznej po raz pierwszy dotychczas nie korzystały z pomocy liczba rodzin 27.476 26.763 20.597 liczba osób w tych rodzinach 70.616 66.292 44.084 liczba rodzin X* X* 40.161 liczba osób w tych rodzinach X* X* 116.168 liczba rodzin 60.652 59.522 44.031 liczba osób w tych rodzinach 197.591 192.795 139.226 liczba rodzin 13.577 11.740 9.680 liczba osób w tych rodzinach * w latach 2005,2006 nie zbierano takich danych Źródło: opracowanie własne na postawie bilansów potrzeb oraz ankiety 40.904 33.589 25.585 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu systematycznie gromadzi dane o liczbie rodzin dla których jedynym źródłem utrzymania są zasiłki z pomocy społecznej oraz długotrwale korzystających ze świadczeń (ponad 3 lata), a także korzystających po raz pierwszy. Na przestrzeni ostatnich trzech lat liczba rodzin we wszystkich tych kategoriach systematycznie spada. Według pracowników ośrodków pomocy społecznej spadek bezrobocia jest spowodowany głównie wyjazdami zagranicznymi oraz rozwojem lokalnych firm (więcej informacji na ten temat w punkcie X). Pozytywnym wydaje się fakt, iż maleje liczba rodzin, które po raz pierwszy skorzystały ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej. Na przestrzeni ostatnich trzech lat zanotowano spadek o blisko 30% w 2005 r. 13.577, w 2007 r. 9.680 co stanowiło 18% ogółu rodzin objętych pomocą w roku 2007. Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 6

2. Rodziny usamodzielnione 1. 2. lp. Wyszczególnienie 2005 2006 2007 Rodziny usamodzielnione w wyniku pracy socjalnej w 2007 roku, w tym: osoby bezdomne liczba rodzin 3.110 3.739 5.056 liczba osób w tych rodzinach 9.032 10.748 15.003 liczba rodzin 158 191 162 liczba osób w tych rodzinach 173 205 197 liczba rodzin X X 4.609 3. osoby bezrobotne liczba osób w tych rodzinach X X 12.991 Źródło: Opracowanie własne na postawie bilansów potrzeb oraz ankiety Jednym ze wskaźników efektów działań pomocy społecznej może być liczba rodzin, które wyszły z systemu pomocy społecznej. Zauważalny jest wzrost rodzin usamodzielnionych na przestrzeni ostatnich trzech lat o blisko 62%, w 2005 r. 3.110, w 2007 r. 5.056 rodzin. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku osób bezdomnych, których w roku 2007 usamodzielniło się mniej niż w roku poprzednim (o 29 rodzin). Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu na koniec 2007 roku zarejestrowanych było 123.243 1 bezrobotnych. Spośród klientów korzystających z pomocy z powodu bezrobocia 4.609 rodzin usamodzielniło się w wyniku pracy socjalnej. 3. Liczba rodzin, które wyszły z systemu pomocy społecznej w wyniku wyjazdu za granicę Wyszczególnienie 2006 2007 Liczba rodzin które wyszły z systemu pomocy społecznej w wyniku wyjazdu za granicę lub przekroczenia kryterium dochodowego w związku z tym, iż członek rodziny pracuje za granicą 2.188 1.377 Źródło: opracowanie własne na postawie bilansów potrzeb oraz ankiety Podana liczba jest liczbą szacunkową, którą określili pracownicy ośrodków pomocy społecznej. W wyniku wyjazdu za granicę, w roku 2006 usamodzielniło się 58% ogólnej liczby usamodzielnionych, w roku 2007-27%. 1 Biuletyn informacyjny. Rynek pracy województwa kujawsko pomorskiego. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu, grudzień 2007 r. Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 7

II. Zagadnienia dotyczące wybranych grup świadczeniobiorców 1. Wybrane grupy świadczeniobiorców korzystające z pomocy społecznej w roku 2007 objęte działaniami OPS lp. Korzystający ze świadczeń pomocy społecznej w 2007 roku Liczba osób 1. Osoby bezrobotne 66.738 2. Osoby niepełnosprawne 61.911 3. 4. 5. 6. 7. w tym: z zaburzeniami psychicznymi 6.361 w tym: -objęte rehabilitacją społeczną, 27.393 -objęte rehabilitacją zawodową, 670 Osoby nieaktywne zawodowo (z uwagi na macierzyństwo lub opiekę nad osobami zależnymi) Osoby uzależnione od alkoholu lub innych środków odurzających (poddających się procesowi leczenia lub po jego zakończeniu w okresie do 1 roku od jego zakończenia) Osoby po zwolnieniu z zakładu karnego lub innej placówki penitencjarnej (do 1 roku od jej opuszczenia) Uchodźcy, osoby z pobytem tolerowanym oraz osoby nie będące obywatelami polskimi posiadające zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony 8. Osoby opuszczające rodziny zastępcze 395 9. Osoby opuszczające placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne 254 6.288 3.950 921 0 Osoby opuszczające domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 10. niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży Osoby opuszczające schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne 11. ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety 2 71 Według Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu na dzień 31.12.2007 r. było zarejestrowanych 123.243 bezrobotnych. Świadczeniami pomocy społecznej w 2007 roku objęto 66.738 osób bezrobotnych tj. 54% z ogólnej liczby bezrobotnych. Zgodnie z danymi Narodowego Spisu Powszechnego w województwie kujawsko pomorskim mieszka ok. 303.254 osób niepełnosprawnych. Ze świadczeń pomocy społecznej skorzystało 61.911 osób niepełnosprawnych. Stanowią one kolejną najbardziej liczną grupą korzystających z pomocy, w tym 10% z zaburzeniami psychicznymi. Blisko 44% świedczeniobiorców zostało objętych rehabilitacją społeczną. Ma ona na celu umożliwianie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu społecznym, a realizowana jest przede wszystkim przez wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej, a także wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych. Również sama praca Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 8

jest doskonałą formą rehabilitacji społecznej. Do podstawowych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji społecznej, ale także zawodowej, zalicza się uczestnictwo osób niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej i w turnusach rehabilitacyjnych. III. Osoby oczekujące na umieszczenie w domu pomocy społecznej (stan na 31 XII 2007) Dane z ośrodków pomocy społecznej lp. Typ domu Liczba osób Średni czas oczekiwania na umieszczenie w dps (m-c) 1. dla osób w podeszłym wieku 90 od 1 do 24 2. dla osób przewlekle somatycznie chorych 85 od 1 do 24 3. dla osób przewlekle psychicznie chorych 111 od 1 do 36 4. dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 15 od 1 do 60 5. dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie 14 od 12 do 24 6. dla osób niepełnosprawnych fizycznie 6 od 6 do 12 321 od 1 do 60 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety Na umieszczenie w domach pomocy społecznej ogółem oczekiwało 321 osób. Najdłużej oczekiwano na wolne miejsce w domu pomocy społecznej dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, blisko 5 lat. IV. Kontrakty socjalne/programy indywidualne 1. Informacja z gminnych i miejskich ośrodków lp. Wyszczególnienie 2006 2007 liczba osób liczba osób 1. Liczba kontraktów socjalnych zawartych w 2007 r. 4.072 4.468 2. w ilu kontraktach w 2007 r. zastosowano: - wyłącznie wsparcie finansowe x 369 - wyłącznie pracę socjalną x 270 - łącznie wsparcie finansowe oraz pracę socjalną x 3.995 3. Liczba kontraktów, w których wsparcie finansowe przeznaczono na: x 3.611 - bieżące wydatki beneficjenta i jego rodziny - aktywizację zawodową (np. dojazdy, szkolenia, udział w kis, cis, inne) x 903 - aktywizację edukacyjną (np. dojazdy do szkoły, odpłatność za naukę, inne) x 41 - aktywizację zdrowotną (np. badanie profilaktyczne, inne) x 285 - aktywizację społeczna (np. organizowanie i finansowanie uczestnictwa w ośrodkach wsparcia dziennego, świetlicach. x 88 klubach) 4. średnia długość trwania kontraktu (w miesiącach) x od 1 do 12 5. wartość kontraktów ogółem w zł (w zaokrągleniu do 1 zł) x 4.048.239 6. średni koszt kontraktu w zł (w zaokrągleniu do 1 zł) x od 32 do 5.196 Źródło: opracowanie własne na podstawie bilansu potrzeb w zakresie integracji na rok 2008 oraz ankiety Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 9

Według danych nadesłanych z ośrodków pomocy społecznej z województwa kujawsko pomorskiego liczba kontraktów zawartych w roku 2007 jest większa w stosunku do roku 2006 o blisko 9%. Liczba kontraktów zawartych w miastach grodzkich (Toruń, Włocławek, Bydgoszcz, Grudziądz) znacznie wzrosła z 1.246 w roku 2006 do 2.147 w roku 2007. Natomiast w miejsko-gminnych i gminnych ośrodkach liczba ta uległa spadkowi z 2.826 do 2.321. Wsparcie finansowe oraz pracę socjalną zastosowano w 3.995 kontraktach. Dofinansowanie przeznaczono głównie na bieżące wydatki beneficjenta i jego rodziny. 1. Dane z powiatowych centrów pomocy społecznej i MOPR (grodzkie) lp. Wyszczególnienie Programy indywidualne usamodzielnienia liczba kontraktów/programów zawartych w 1. 2007 r. w ilu kontraktach/programach, zastosowano: - wyłącznie wsparcie finansowe 2. 3. 4. 2006 2007 Programy indywidualne usamodzielnienia 368 418 x 14 - wyłącznie pracę socjalną x 25 - łącznie wsparcie finansowe oraz pracę socjalną x 405 liczba kontraktów/programów, w których wsparcie finansowe przeznaczono na: x 202 -bieżące wydatki beneficjenta i jego rodziny - aktywizację zawodową (np. dojazdy, szkolenia, udział w kis, cis, inne) x 6 - aktywizację edukacyjną (np. dojazdy do szkoły, odpłatność za naukę, inne) x 218 - aktywizację zdrowotną (np. badanie profilaktyczne, inne) x 0 średnia długość trwania kontraktu/programu (w miesiącach) x od 5 do 80 5. wartość kontraktów ogółem w zł x 4.521.041 6. średni koszt kontraktu/programu w zł x od 2.470 do 41.504 Źródło: opracowanie własne na podstawie bilansu potrzeb w zakresie integracji na rok 2008 oraz ankiety Liczba zrealizowanych programów indywidualnych usamodzielnienia wzrosła, w roku 2006 368, natomiast w 2007 roku 418, zastosowano łącznie wsparcie finansowe i pracę socjalną. Najkrócej trwające programy realizowane były w ciągu pięciu miesięcy, najdłużej trwały ok. 6 lat. Koszty realizacji programów kształtowały się następująco: od 2.470 zł do 41.504 zł. Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 10

V. Aktywizacja zawodowa klientów pomocy społecznej Prace społecznie użyteczne jako nowa forma aktywizacji bezrobotnych zostały wprowadzone nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (wprowadzone w życie 1 listopada 2005 roku). Zapis ten miał na celu poza zapewnianiem osobom bezrobotnym możliwości uzyskania minimalnych środków do życia, zdyscyplinowanie bezrobotnych i ograniczenie możliwości wykonywania przez nich pracy na czarno. W roku 2007 pracami społecznie użytecznymi objęto 5.844 osoby, natomiast 1.253 osoby odmówiły podjęcia takiego zatrudnienia podając jako główne przyczyny: zły stan zdrowia, sprawowanie opieki nad dzieckiem, zbyt niskie wynagrodzenie, równoległe znalezienie stałego zatrudnienia, brak dojazdu, niechęć do podjęcia zatrudnienia, wstyd, propozycja pracy niezgodna z kwalifikacjami. Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 11

VI. Liczba osób objętych różnymi formami pomocy w poszczególnych grupach świadczeniobiorców Na podstawie informacji z gmin i powiatów analizowana jest pomoc udzielana wybranym grupom mieszkańców, będących w sferze szczególnego zainteresowania polityki społecznej, są to: ludzie starzy, niepełnosprawni, uzależnieni, dzieci i młodzież, bezrobotni, bezdomni, osoby opuszczające zakłady karne. Liczba osób objęta pomocą w formie: Wyszczególnienie Usług w tym usług specjalistycznych Pomocy rzeczowej Pomocy finansowej Dziennego Domu Pobytu Placówek wsparcia dziennego* Mieszkania chronionego Poradnictwa Środowiskowego Domu Samopomocy Schronienia (schronisko, noclegownia, OIK) Dożywiania Wypoczynku Pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie Świadczeń zdrowotnych Seniorzy 1.908 100 3.081 3.967 140 1.239 10 1.800 51 10 980 120 1 264 Niepełnosprawni 1.683 416 6.033 14.443 16 134 61 3.364 506 142 3.491 163 2 2.260 Uzależnieni 67 120 2.394 3.503 0 75 11 2.333 61 140 1.040 35 7 37 Dzieci i młodzież 925 155 21.027 18.759 0 4.739 2 2.613 0 35 57.092 5.596 0 31 Bezrobotni 713 39 19.750 44.945 0 313 115 11.282 2 128 7.354 0 28 712 Bezdomni 11 0 228 585 0 0 0 278 0 367 353 0 3 52 Osoby opuszczające zakłady karne 14 1 233 492 0 0 0 271 0 13 134 0 2 8 * w przypadku dzieci i młodzieży świetlice, kluby, ogniska; w przypadku seniorów Kluby Seniora Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet Opracował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 12

VII. Strategia Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie winny mieć opracowaną gminną lub powiatową strategię rozwiązywania problemów społecznych. W naszym województwie taki dokument posiada 112 gmin, 29 deklaruje podjęcie prac nad jej opracowaniem. Gminy, które nie posiadają strategii i nie podjęły działań celem jej opracowania to Choceń, Inowrocław (gmina), Raciążek. Wśród powiatów 16 posiada strategię, brodnicki i nakielski podjęły działania celem opracowania strategii, natomiast powiat radziejowski nie przewiduje takich prac. VIII. Kadra Ośrodki pomocy społecznej Ip. Wyszczególnienie 2007 1. 2. Liczba pracowników - ogółem 2.529 w tym liczba pracowników socjalnych ogółem (bez kadry kierowniczej) 998* 3. w tym liczba pracowników socjalnych w rejonach opiekuńczych (otrzymujących dodatek, zgodnie z art.121, ust 3a, ustawy o pomocy społecznej z dn.12 marca 2004 r. 875* z późniejszymi zmianami) Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania MPiPS 2007 *(po wprowadzeniu poprawek na podstawie pism z ośrodków pomocy społecznej wyjaśniających rozbieżności w liczbie kadry) Według ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (art. 110, pkt.11) ośrodek pomocy społecznej powinien zatrudniać pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy, w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 tys. mieszkańców. W roku 2007 na jednego pracownika socjalnego, pracującego w rejonie opiekuńczym przypadało ok. 2.361 (liczba ludności w województwie - stan na grudzień 2007r. - 2.066.136 mieszkańców, dane według GUS). Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 13

Powiatowe centra pomocy rodzinie Ip. Wyszczególnienie 2007 1. Liczba pracowników - ogółem 150 2. w tym liczba pracowników socjalnych ogółem (bez kadry kierowniczej) 3. w tym liczba pracowników socjalnych w rejonach opiekuńczych (otrzymujących dodatek, zgodnie z art.121, ust 3a, Ustawy o pomocy społecznej z dn.12 marca 2004 r. z późniejszymi zmianami) Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdania MPiPS 2007 41 18 W powiatowych centrach pomocy rodzinie zatrudnionych jest 150 osób, w tym 41 na stanowisku pracownika socjalnego a 18 osób wykonuje obowiązki pracownika socjalnego w rejonie. IX. Szkolenia Szkolenia dotyczące problematyki społecznej służą zdobyciu nowych informacji, umiejętności oraz wymianie doświadczeń i integracji. Są również cennym źródłem informacji np. na temat wdrażania nowych programów. Takie przedsięwzięcia organizują: na poziomie województwa ROPS w Toruniu, na poziomie gmin i powiatów miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej, na poziomie powiatów powiatowe centra pomocy rodzinie. Pracownicy biorą również udział w szkoleniach organizowanych przez firmy zewnętrzne. Ośrodki pomocy społecznej wyszczególnienie ops mopr Szkolenia wewnętrzne, zorganizowane przez Ośrodek Pomocy Społecznej liczba szkoleń 367 67 liczba osób 643 264 Szkolenia zewnętrzne realizowane przez inne instytucje, firmy liczba szkoleń 1.595 83 liczba osób 1.018 248 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety Ośrodki pomocy społecznej w 2007 roku zorganizowały łącznie 434 szkolenia dla 907 osób natomiast w szkoleniach realizowanych przez inne instytucje wzięło udział 1.266 osób. Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 14

Powiatowe centra pomocy rodzinie wyszczególnienie pcpr Szkolenia wewnętrzne, w tym dla OPS: 28 liczba szkoleń ogółem: 62 zorganizowane przez PCPR: 34 Powiatowe Centrum Pomocy w tym dla OPS: 392 Rodzinie liczba osób ogółem: 605 PCPR: 213 w tym dla OPS: 1 Szkolenia zewnętrzne liczba szkoleń ogółem: 159 PCPR: 158 realizowane przez inne w tym dla OPS 6 instytucje, firmy liczba osób ogółem: 159 PCPR: 153 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety Powiatowe centra pomocy rodzinie zorganizowały szkolenia dla 605 osób. Firmy zewnętrzne przeprowadziły 159 szkoleń dla takiej samej liczby osób. Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 15

X. Programy skierowane na aktywizację klientów pomocy społecznej oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu opracowane i realizowane przez MOPR, OPS, PCPR programy liczba programów klienci pomocy społecznej MOPR/MOPS OPS PCPR liczba osób liczba programów liczba osób liczba programów liczba osób 2 16 370 20 10 000 - - wspieranie rodzin korzystających z pomocy dzieci i młodzież 10 1 268 30 4 000 - - osoby bezrobotne 2 54 31 1 000 - - osoby zagrożone wykluczeniem społecznym osoby niepełnosprawne osoby z problemami alkoholowymi uwagi organizacja czasu wolnego, umacnianie pozycji dziecka w rodzinie, organizowanie gwiazdki i innych imprez okolicznościowych indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, praca na umowę zlecenie, roboty publiczne, prace interwencyjne, 3 1 637 14 600 2 1 407 reintegracja społeczna i zawodowa, Kluby Integracji Społecznej 4 4 815 26 3 000 8 8 735 - - 9 300 - - działania na rzecz osób niepełnosprawnych, wsparcie dla ludzi niepełnosprawnych i ich rodzin, integracja społeczna, rehabilitacja społeczna i zawodowa wsparcie dla współuzależnionych, wsparcie dla dorosłych dzieci alkoholików, zajęcia terapeutyczne dla osób uzależnionych osoby bezdomne 2 15 1 141 - - łagodzenie skutków bezdomności, zapobieganie bezdomności przeciwdziałanie przemocy w rodzinie rodziny dysfunkcyjne 4 190 3 20 3 252 3 168 4 200 - - pomoc i wsparcie rodzinom dysfunkcyjnym wspieranie osób doświadczających przemocy domowej; praca ze sprawcami przemocy domowej osoby stare - - 3 123 - - wsparcie dla ludzi starych i ich rodzin, integracja ze środowiskiem osoby z zaburzenia psychicznymi - - 4 124 - - usamodzielnienie i aktywizacja osób zaburzonych psychicznie pracownicy 3 173 - - 1 38 podwyższenie kwalifikacji wśród pracowników socjalnych Razem 33 24690 145 19508 14 10432 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiety Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 16

Ośrodki pomocy społecznej zrealizowały więcej programów aniżeli powiatowe centra pomocy rodzinie. Zrealizowane w gminach programy obejmują szeroki zakres działań, od profilaktycznych, poprzez pomocowe do działań aktywizujących. Natomiast programy realizowane przez powiaty najczęściej ukierunkowane były na pomoc: osobom niepełnosprawnym oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Dodatkowe informacje: Bezdomni Jak wynika z danych przekazanych przez ośrodki pomocy społecznej (stan na dzień 31 grudnia 2006) 2 w naszym województwie przebywało 2.301 osób bezdomnych z czego 407 to kobiety. W roku 2007 szacunkowa liczba osób bezdomnych na terenie województwa wynosiła 2.109 osoby, w tym liczba kobiet: 365. Liczba osób bezdomnych spadła na przestrzeni lat 2006-2007 o 192 osoby. W roku 2007 zrealizowano 48 programów wychodzenia z bezdomności. Niepełnosprawni W odpowiedzi na pytanie o szacunkowa liczbę osób niepełnosprawnych ośrodki pomocy społeczne oraz powiatowe centra pomocy rodzinie wskazały, że na terenie naszego województwa jest w przybliżeniu ok. 168.513 osób niepełnosprawnych. W roku 2007 pomoc przyznano 27.424 rodzinom (według danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2007). Młodzież Szacunkowa liczba młodzieży (od 15 do 25 roku życia) ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym (nie objęte działaniami OHP): 4 195 osób. 2 Informator o miejscach udzielania pomocy osobom bezdomnym na terenie województwa kujawsko pomorskiego, opracowanie własne Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 17

X. Zmiany w pomocy społecznej, które nastąpiły w ciągu 2007 roku. Ze 163 przesłanych ankiet, na pytanie o zmiany w pomocy społecznej na przestrzeni ubiegłego roku odpowiedzi udzieliły 128 jednostki w tym 15 powiatowych centrów pomocy rodzinie. Ośrodki pomocy społecznej Spora liczba ośrodków 46 (31%) wymienia jako najczęstszą zmianę spadek bezrobocia w tym spowodowany w dużej mierze wyjazdami za granicę. Do pracy wyjechali głównie ludzie z małych miejscowości, którym najtrudniej było znaleźć pracę. W dużych miastach i ich okolicach otworzyło się wiele firm, co znacznie zwiększyło zapotrzebowanie na pracowników. Znaczna grupa klientów pomocy społecznej usamodzielniła się po przez podjęcie prac społecznie użytecznych, które kierowane są do bezrobotnych bez prawa do zasiłku. Wzrostowi uległa także liczba osób wymagających pomocy usługowej. Jak wynika z danych zawartych w Sprawozdaniach półrocznych i rocznych z udzielonych świadczeń pomocy społecznej pieniężnych, w naturze i usługach, następuje systematyczny wzrost usług opiekuńczych. wyszczególnienie 2005 2006 2007 Liczba osób, którym przyznano decyzją 4.045 4.454 4.829 świadczenie Liczba rodzin 3.954 4.368 4.706 Liczba osób w tych rodzinach 4.793 5.385 5.782 Powodem takiego stanu jest według pracowników ośrodków starzenie się społeczeństwa oraz wyjazdy za granicę osób młodych, które gdyby były w kraju mogły by się zaopiekować seniorami. Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 18

Podsumowanie 1. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w województwie kujawsko pomorskim w latach 2005-2006 nieznacznie wzrosła a w roku 2007 spadła do 101.979 rodzin. wyszczególnienie 2005 2006 2007 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej 111.985 112.954 101.979 Liczba osób w tych rodzinach 358.189 351.090 309.001 Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania MPiPS 2005, 2006, 2007 2. Zmniejszyła się liczba rodzin długotrwale korzystających z pomocy społecznej z 60.652 w roku 2006 do 44.031 w roku 2007. 3. Spadkowi uległa liczba pierwszorazowych klientów pomocy społecznej w latach od 2005 do 2007 kolejno: 13.577, 11.740, 9.680 rodzin. 4. Spadła liczba rodzin dla których jedynym źródłem utrzymania są zasiłki z pomocy społecznej z 27.476 rodzin w roku 2005 do 20.597 rodzin w 2007 roku. 5. Liczba zawieranych kontraktów wzrosła z 4.072 w 2006 roku do 4.468 w roku 2007. 6. Od lat, niezmiennie dominującymi powodami korzystania z pomocy społecznej są: ubóstwo, bezrobocie, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych. 7. Liczba osób bezdomnych na przestrzeni lat 2006-2007 spadła o 192 osoby. 8. Na umieszczenie w domach pomocy społecznej oczekiwało w województwie 321 osób, średni czas oczekiwania wahał się od 1 do 60 miesięcy. 9. Wzrost populacji ludzi starszych również w naszym województwie zwiększa się m.in.: zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze. Niestety tylko w 113 ośrodkach na 144 realizowana jest tego rodzaju pomoc. 10. Kadra pomocy społecznej systematycznie podnosi swoje kwalifikacje. Szkolenia organizowane są przez ośrodki pomocy społecznej jak również przez firmy zewnętrzne. 11. Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych w naszym województwie posiada 112 gmin oraz 16 powiatów. Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 19

12. W roku 2007 wystąpiły zmiany w infrastrukturze. W powiecie brodnickim powstał drugi Rodzinny Dom Dziecka, w powiecie inowrocławskim przekształcono placówkę opiekuńczo wychowawczą typu socjalizacyjnego w placówkę wielofunkcyjną, Dom dziecka w Bąkowie przekształcono w placówkę wielofunkcyjną. W powiecie tucholskim utworzono Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Od roku 2007 działają dwa nowe Zakłady Aktywności Zawodowej w Wąbrzeźnie i w Brodnicy. Opracowanie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 20