Palenie papierosów i picie alkoholu wśród bezrobotnych

PRACE ORYGINALNE Małgorzata GROMADECKA-SUTKIEWICZ Jan KŁOS Renata ADAMEK* Monika ZYSNARSKA* Izabela KARA* Palenie papierosów i picie alkoholu wśród bezrobotnych Tobacco and alcohol use among the unemployed Pracownia Socjologii Medycznej Katedry Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik pracowni: Dr Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz *Zakład Zdrowia Publicznego Katedry Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik zakładu: Dr Tomasz Maksymiuk Dodatkowe słowa kluczowe: palenie tytoniu picie alkoholu bezrobotni Additional key words: smoking drinking unemployed Współcześnie nie ma wątpliwości, używanie produktów tytoniowych w jakiejkolwiek ilości oraz nadmierne picie alkoholu, zalicza się do fundamentalnych przyczyn powstawania chorób cywilizacyjnych. Sytuacja zdrowotna osób bezrobotnych jest gorsza niż pracujących. Jednym ze skutków bezrobocia i jednocześnie sposobów radzenia sobie z nim mogą być zachowania antyzdrowotne. Celem pracy było przedstawienie rozpowszechnienia palenia tytoniu i konsumpcji alkoholu, oraz poznanie ich przyczyn wśród bezrobotnych, a także pokazanie ewentualnych zmian w powyższych zachowaniach wynikających ze znalezienia się w sytuacji pozbawienia zatrudnienia. Badania wykazały, że bezrobotni często przejawiają zachowania antyzdrowotne jakimi są palenie tytoniu i konsumpcja alkoholu z dużą częstotliwością i jednorazowo w ilościach przekraczających poziom bezpieczny dla zdrowia. Ważną przyczyną stosowania tytoniu i alkoholu jest chęć zredukowania napięcia emocjonalnego. Znalezienie się poza rynkiem pracy sprzyja rozpoczynaniu używania alkoholu i tytoniu, nie powoduje natomiast rezygnacji ze stosowania tychże. Bywa, że bezrobocie wpływa na ograniczenie konsumpcji alkoholu i tytoniu, przy czym ważną rolę odgrywa tu czynnik ekonomiczny. There is no doubt today, that any amount of tobacco products use and excessive alcohol consumption are among the fundamental causes of diseases. The health situation of the unemployed is worse than employed. One of the consequences of unemployment and also ways of coping with it can be unhealthy behaviors. The aim of this paper is to present the prevalence of smoking and alcohol consumption, and to identify their causes among the unemployed, and also to show possible changes in these behaviors as a result of finding themselves in a situation of employment deprivation. The results of this study have demonstrated that the unemployed often have anti-health behaviors such as smoking and alcohol consumption with high frequency and single intake exceeding health standards. One of the important factors of smoking and drinking alcohol is a desire to reduce the emotional tension. Being outside the labor market affects the start of the consumption of alcohol and tobacco, but does not result in the cessation of consumption. It happens that the unemployment influence the reduction of consumption of alcohol and tobacco, and the key role is played by the economic factor. Adres do korespondencji: Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz Pracownia Socjologii Medycznej Dąbrowskiego 79 60-529 Poznań Tel. 061 8546825 e-mail: mgromade@ump.edu.pl Wstęp Współcześnie nie ma wątpliwości, używanie produktów tytoniowych w jakiejkolwiek ilości oraz nadmierne picie alkoholu, zalicza się do fundamentalnych przyczyn powstawania chorób cywilizacyjnych. Palenie tytoniu stanowi też jedną z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności [17]. WHO szacuje, że palenie rocznie powoduje 5 milionów przedwczesnych zgonów [20]. Polska w dalszym ciągu należy do krajów o wysokim odsetku osób palących, mimo obserwowanej od początku XXI wieku tendencji spadkowej. W 2011 roku paliło 27,2% dorosłych Polaków (w 2000 roku 32,3%) [3]. Rejestrowane spożycie 100% alkoholu wynosiło w 2010 roku średnio 9,1 litra na statystycznego Polaka [23]. Ten poziom konsumpcji plasuje nasz kraj nieco poniżej średniej unijnej[19]. Szacuje się, że w Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu to 600-800 tysięcy, a spożywających nadmierną jego ilość 2-3 miliony [18]. Bardzo poważnym problemem społecznym współczesnego świata jawi się bezrobocie. W Polsce od lat jego stopa utrzymuje się na poziomie nie niższym niż 10% w skali roku, w 2011 wynosiła ona 12,4%, obecnie ma tendencje zwyżkowe [22]. Udowodniono, że osoby bezrobotne w większym stopniu niż przeciętnie narażone są na różnego rodzaju problemy zdrowotne i śmiertelność [16]. Jest to związane z gorszą sytuacją ekonomiczną, psychiczną i społeczną. Jednym ze skutków bezrobocia i jednocześnie sposobów radzenia sobie z tą trudną sytuacją mogą być zachowania antyzdrowotne (stosowanie używek, nieprawidłowe odżywianie). Celem pracy było przedstawienie rozpowszechnienia palenia tytoniu i konsumpcji alkoholu, oraz poznanie ich przyczyn wśród 973

bezrobotnych, a także pokazanie ewentualnych zmian w powyższych zachowaniach wynikających ze znalezienia się w sytuacji pozbawienia zatrudnienia. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu. Liczebność próby -1068 wyliczono według wzoru uniwersalnego dla szacowania frakcji. Jest ona wystarczająca przy przyjętym założeniu 3% półprzedziału ufności na poziomie istotności 0,05. Podstawową techniką zastosowaną w badaniach była ankieta audytoryjna, a uzupełniającą wywiad swobodny. Narzędzie badawcze stanowił specjalnie skonstruowany kwestionariusz. Uzyskany materiał został przetworzony technikami informatycznymi i opracowany w oparciu o program Statistica 6,0. Wykorzystano następujące z nich: - test niezależności x 2, służący do badania współzależności dwóch zmiennych, - standaryzowany współczynnik kontyngencji (C kor ) oparty o tenże x 2 określający siłę współzależności występowania dwóch zmiennych, - test istotności różnic między procentami (p). Otrzymane dane analizowano względem następujących zmiennych: a) status edukacyjny: niski osoby z wykształceniem niepełnym podstawowym, podstawowym, niepełnym gimnazjalnym, gimnazjalnym i zasadniczym zawodowym 42,9% średni osoby z wykształceniem średnim ogólnym i zawodowym, policealnym i pomaturalnym 45,4% wysoki osoby z wykształceniem licencjackim i wyższym 11,7% b) status ekonomiczny: niski dochód do 500 zł na osobę w rodzinie 52,5% średni dochód od 501 do 1000 zł na osobę w rodzinie 32,9% wysoki dochód powyżej 1000 zł na osobę w rodzinie 14,6% c) płeć: kobiety - stanowiły 55,5% ogółu badanych, mężczyźni 44,5% Wyniki Okazało się, że pali tytoń 42,7% spośród badanych bezrobotnych. Nie pali 57,3%, z czego 28,1% nigdy nie paliło, a pozostali (29,2%) rzucili palenie. Stwierdzono występowanie korelacji pomiędzy paleniem tytoniu, a płcią respondentów (x 2 =0,0336 c kor =0,2016). Częściej palaczami są mężczyźni (k=41,8% m=57,5% p=0,0012). Palenie wykazuje też związek ze statusem edukacyjnym jakim legitymują się badani (x 2 =0,0286 c kor =0,3068), im jest on niższy tym częściej zachowanie jest antyzdrowotne (niski=58,1% średni=26,6% p=0,0198 niski=58,1% wysoki=15,1% p=0,0011). Stosowanie nikotyny powiązane jest również ze statusem ekonomicznym (x 2 =0,018 c kor =0,1782). Wraz ze wzrastającym dochodem bezrobotnych maleje odsetek palących wśród nich (niski=54,2% średni=32,6% p=0,0106 niski=54,2% wysoki=12,9% p=0,0046). Palący respondenci wypowiadali się na temat przyczyn stosowania przez siebie tytoniu, co prezentuje rycina 1, (możliwość wyborów wielokrotnych). Najczęściej wymienianymi były ochota na zapalenie i chęć zredukowania napięcia emocjonalnego. Niewielu respondentów stwierdziło, że pali wtedy, gdy nadarzy się okazja np. uczestniczy w spotkaniu towarzyskim. Nieliczni bezrobotni podali, iż palą aby nie czuć głodu. Sięgają po tytoń gdy mają na to ochotę zdecydowanie częściej mężczyźni (k=18,2% m=35,4% p= 0,0000), osoby legitymujące się niskim poziomem wykształcenia (niski=36,9% średni=18,3% p=0,0000 niski=36,9% wysoki=14,4% p=0,0000) i niskim statusem ekonomicznym (niski=29,8% średni=21,6% p=0,0028 niski=29,8% wysoki=21,1% p=0,0272). Redukowanie napięcia emocjonalnego również jest częściej przyczyną palenia mężczyzn (k=19,2% m=33,5% p= 0,0000) niż kobiet. Ponadto im niższy status edukacyjny posiada badany bezrobotny tym częściej walczy ze stresem paląc (niski=37,6% średni=20,0% p=0,0000 niski=37,6% wysoki=7,2% p=0,0000 średni- =20,0% wysoki=7,2% p=0,0007). Wskazywanie na okazję jako przyczynę palenia nie wykazuje związków ze zmiennymi niezależnymi. Natomiast o paleniu wynikającym z chęci nie odczuwania głodu mówiły tylko kobiety. Respondenci porównywali częstotliwość swojego obecnego palenia z okresem poprzedzającym bezrobocie. Blisko połowa palących (48,0%) stwierdziła, że w okresie trwania bezrobocia pali mniej. Zmniejszenie ilości wypalanego tytoniu związane jest przede wszystkim z płcią respondentów i dotyczy zdecydowanie częściej kobiet (k=76,1% m=23,5% p=0,0010). Zachowanie to wiąże się również ze statusem ekonomicznym badanych, a mianowicie zmniejszenie ilości palonego tytoniu dotyczy częściej osób o wysokim dochodzie (niski=19,8% wysoki=65,4% p=0,0036 średni=25,1% wysoki=65,4% p=0,0261). Zwiększyło ilość wypalanego tytoniu 15,4% badanych. Zachowanie to jest znamienne dla bezrobotnych o wysokim statusie edukacyjnym (niski=44,1% wysoki=84,6% p=0,0029 średni=46,9% wysoki=84,6% p=0,0254). Przeszło 1/3 badanych (34,4%) uznała, że ilość wypalanego przez nich tytoniu w czasie przebywania poza rynkiem pracy nie zmieniła się w porównaniu z okresem wcześniejszym. Udzielenie takiej odpowiedzi jest znamienne dla mężczyzn (k=26,2% m=63,9% p=0,0036). Nieliczni badani (2,2%) rozpoczęli palenie dopiero wtedy, gdy znaleźli się poza rynkiem pracy. Są to cztery osoby dwie kobiety i dwóch mężczyzn, o zróżnicowanym statusie ekonomicznym i edukacyjnym, natomiast zbliżonym wieku (około trzydziestego roku życia) i długim okresie bezskutecznego poszukiwania pracy (dwie z nich szukają pracy prawie rok, jedna przeszło rok i jedna dwa lata). Bezrobotnych palących zapytano również od ilu lat stosują wyroby tytoniowe. Okazało się, iż badana populacja to w zasadzie palacze długotrwali: 34% spośród nich Rycina 1 Przyczyny palenia tytoniu przez badanych bezrobotnych (w %). The reasons for smoking among the unemployed respondents (in %). pali 20 i więcej lat, 29% między dziesięć a dziewiętnaście lat. Krótkotrwałe stosowanie nikotyny występuje dość rzadko, tylko 16% pali krócej niż pięć lat, pozostałe 21% stosuje nikotynę od pięciu do dziewięciu lat. Badani palacze mówili też o tym ile dziennie wypalają sztuk papierosów. Spory odsetek spośród nich (28%) pali nie więcej niż 5 sztuk papierosów dziennie. Między 6, a 10 sztuk papierosów pali 40% badanych, a pozostałe 32% palą więcej niż 10 papierosów dziennie (w tym 11% więcej niż paczkę dziennie). Ilość wypalanych papierosów zależna jest głównie od płci ankietowanych (x 2 =0,0010 c kor =0,2631), mężczyźni palą więcej sztuk papierosów dziennie niż kobiety. Odnotowano 12,5% abstynentów w badanej populacji bezrobotnych. Znaczny odsetek (39,8%) pozbawionych zatrudnienia pije alkohol z dużą częstotliwością, czyli co najmniej raz w tygodniu, przy czym blisko 2% spośród nich pije napoje alkoholowe codziennie. Rzadziej niż raz w tygodniu po używkę tę sięga 47,7% respondentów. Stwierdzono występowanie korelacji pomiędzy piciem alkoholu z dużą częstotliwością, a płcią respondentów (x 2 =0,0006 c kor =0,2068), częściej jego konsumentami w omawianej wielkości są mężczyźni (k=21,8% m=49,5% p=0,0012). Duża częstotliwość picia napojów alkoholowych koreluje też ze statusem ekonomicznym ankietowanych (x 2 =0,0032 c kor =0,1986). Jednostki posiadające wysoki i średni tenże status częściej piją alkohol z dużą częstotliwością (niski=39,8% średni=59,6% p=0,0033 niski=39,8% wysoki=62,1% p=0,0242). Nie bez wpływu pozostaje też status edukacyjny respondentów (x 2 =0,0058 c kor =0,236486), niski sprzyja konsumpcji alkoholu z dużą częstotliwością (niski=67,8% średni=31,6% p=0,0142 niski=67,8% wysoki=33,1% p=0,0188). Abstynencja dotyczy zbliżonego odsetka kobiet i mężczyzn, oraz przedstawicieli wszystkich kategorii statusu edukacyjnego i ekonomicznego. Picie napojów alkoholowych rzadziej niż raz w tygodniu wykazuje związek z płcią respondentów (x 2 =0,0012 c kor =0,1865), kobiety są liczniej reprezentowane w tej grupie (k=48,3% m=36,2% p=0,0268). Nie bez wpływu pozostaje też status edukacyjny badanych (x 2 =0,0288 c kor =0,2262). Respondenci o niskich poziomach wykształcenia najrzadziej kwalifikują się do tej grupy (niski=20,8% średni=40,6% p=0,0187 niski=20,8% wysoki=37,2% p=0,0228). Bezrobotnych pytano też o ilości jednorazowo wypijanego alkoholu. Wyróżniono następujące napoje alkoholowe: piwo, wino 974 M. Gromadecka-Sutkiewicz i wsp.

i alkohol wysokoprocentowy. O każdy z nich pytano osobno, a odpowiedzi prezentują ryciny 2, 3 i 4. Przyjmuje się, że bez szkody dla zdrowia można wypić maksymalnie 0,50 litra piwa. Picie nadmiernej jego ilości jednorazowo dotyczy ¼ badanych. Zdecydowanie dominują tu mężczyźni nad kobietami (k=5,9% m=46,1% p=0,0000) i osoby posiadające niski status edukacyjny (niski=29,9% średni=19,4% p=0,0001 niski=29,9% wysoki- =18,4% p=0,0079). Uważa się, że wypicie 100 gram wina nie powoduje szkód zdrowotnych. Przekracza dozwoloną ilość około 28% badanej populacji, dominują w niej kobiety (k=35,2% m=18,0% p=0,0000). Ponadto im wyższym statusem edukacyjnym legitymują się badani tym częściej przekraczają nieszkodliwą dla zdrowia ilość pitego wina (niski=20,6% średni=29,3% p=0,0048 średni=29,3% wysoki=46,4% p=0,0003). Taka sama sytuacja ma miejsce wtedy gdy analizuje się status ekonomiczny respondentów. Wyższe dochody powodują wzrost odsetka osób pijących zbyt dużą ilość wina jednorazowo (niski=19,3% średni=32,8% p=0,0000 średni=32,8% wysoki=45,5% p=0,0099). Nieszkodliwa dla organizmu człowieka jednorazowa dawka alkoholu wysokoprocentowego wynosi 30 gram. Z przeprowadzonych badań wynika zatem, iż pije nadmierne jego ilości jednorazowo 55% bezrobotnych. Wśród pijących za duże ilości wysokoprocentowego alkoholu przeważają mężczyźni (k=49,9% m=60,6% p=0,0004). Im niższe poziomy wykształcenia posiadają badani, tym częściej wypijają zbyt duże dawki alkoholu (niski=64,0% średni=50,5% p=0,0000 średni=50,5% wysoki=36,8% p=0,0097). Ustalano w jakich sytuacjach ankietowani pijący napoje alkoholowe sięgają po nie najczęściej, odpowiedzi prezentuje wykres 5 (możliwość wyborów wielokrotnych). O sięganiu po napoje alkoholowe wówczas gdy mają na to ochotę częściej mówią mężczyźni niż kobiety (k=9,2% m=19,4% p= 0,0018). Redukowanie napięcia emocjonalnego również jest częściej przyczyną konsumpcji alkoholu przez mężczyzn (k=3,2% m=10,1% p= 0,0003). Okazało się też, że posiadanie przez badanego bezrobotnego niskiego statusu edukacyjnego powoduje, iż częściej walczy on ze stresem pijąc alkohol (niski=10,6% średni=1,4% p=0,0008 niski=10,6% wysoki=1,2% p=0,0010). Wskazywanie na okazję jako przyczynę picia napojów alkoholowych nie wykazuje istotnie statystycznych korelacji ze zmiennymi niezależnymi. Badana populacja porównywała rozmiary swojego aktualnego picia napojów alkoholowych z okresem poprzedzającym bezrobocie. Okazało się, że porównywalne odsetki ankietowanych podały, że w okresie przebywania poza rynkiem pracy piją mniej (17,5%) i więcej (15,3%) alkoholu. Przeszło połowa (56,0%) nie zmieniła swoich zachowań w tym względzie. Uderzające jest, iż częściej niż co 10 osoba (11,2%) podała, iż rozpoczęła picie napojów alkoholowych dopiero wtedy gdy znalazła się poza rynkiem pracy, nikt natomiast nie zaprzestał ich konsumpcji w związku z tym zdarzeniem. Rycina 2 Ilość jednorazowo wypijanego piwa przez badanych bezrobotnych (w%). The amount of beer consumed at one time by unemployed respondents (in %). Rycina 3 Ilość jednorazowo wypijanego wina przez badanych bezrobotnych (w%). The amount of wine consumed at one time by unemployed respondents (in %). Rycina 4 Ilość jednorazowo wypijanego alkoholu wysokoprocentowego przez badanych bezrobotnych (w%). The amount of spirits consumed at one time by unemployed respondents (in %). Rycina 5 Przyczyny picia alkoholu przez badanych bezrobotnych (w %). The reasons for drinking among the unemployed respondents (in %). Zmniejszenie ilości pitego alkoholu jest skorelowane z płcią respondentów i dotyczy w większej mierze kobiet (k=75,1% m=24,8% p=0,0003). Zwiększenie ilości stosowanego alkoholu również wykazuje związek z płcią badanych i dotyczy przede wszystkim mężczyzn (k=15,3% m=84,6% p=0,0011). Istotne jest też, iż wśród osób, które podały, że zaczęły pić napoje alkoholowe w momencie wykluczenia z rynku pracy dominują mężczyźni (k=6,1% m=93,7% p=0,0004). Pozostałe zmienne niezależne nie wykazały istotnego wpływu na zmiany (bądź ich brak) w zachowaniu badanej populacji. Omówienie Badania światowe na temat implikacji wynikających z relacji zachodzących pomiędzy bezrobociem a zdrowiem prowadzone są na świecie od połowy ubiegłego stulecia. Udowadnia się w nich, że współczynniki śmiertelności u osób bezrobotnych są wyższe niż u pracujących [6,5]. Stwierdza się, iż zmiany zachodzące w sferze zdrowia u osób wykluczonych z rynku pracy są głównie spowodowane u nich przez stres, powodujący najprawdopodobniej naruszenie systemu odpornościowego organizmu [7]. Podkreśla się również, że zmiany te wynikają też z niekorzystnych przemian zachodzących w codziennych zachowaniach bezrobotnych. Wymienia się wśród nich: niewłaściwą dietę, nadwagę, palenie tytoniu, picie alkoholu, [14,9] niską aktywność fizyczną, skrócony czas trwania snu [15]. Badając poszczególne aspekty zachowań codziennych podkreśla się, że populacja osób pozbawionych zatrudnienia nie jest jednolita, są bowiem jednostki, których zachowania w czasie trwania bezrobocia są bardziej prozdrowotne niż w okresie wcześniejszym. Wskazuje się na niejednoznaczny związek pomiędzy bezrobociem a paleniem tytoniu, z części badań wynika, iż bezrobotni palą częściej [1], z innych, że osoby te palą mniej papierosów na dzień [11]. Wyniki prezentowanych w tej pracy badań nie odbiegają w wielkim stopniu od 975

danych literaturowych. Spośród badanych bezrobotnych pali tytoń prawie co drugi, podczas gdy w populacji generalnej odsetek palaczy jest nie wyższy niż 30. Zachowania osób pozbawionych zatrudnienia są więc mniej korzystne dla zdrowia. Jednocześnie blisko połowa palących badanych (48,0%) stwierdziła, że w okresie trwania bezrobocia pali mniej papierosów dziennie. Postępowanie to można zaliczyć do idących w kierunku zachowań sprzyjających zdrowiu. Podkreślić jednak należy, że osoby te nie zrezygnowały ze stosowania tytoniu, a jedynie ograniczyły jego ilość. Warto się jeszcze zastanowić nad przyczynami ograniczania palenia przez respondentów. Czynnik ekonomiczny okazuje się tu istotny, ale wydaje się działać inaczej niż można to było przewidywać. Zmniejszyły w okresie bezrobocia ilość wypalanych dziennie papierosów częściej te jednostki u których dochód na osobę w rodzinie jest najwyższy. Można zatem przypuszczać, że samo pogarszanie się sytuacji ekonomicznej (która do tej pory była dobra) prowadzi do poszukiwania oszczędności (aby braki finansowe były jak najmniej odczuwane). Natomiast badani u których poziom dochodów na osobę w rodzinie jest niski nie zauważają odczuwalnych różnic finansowych zależnych od kupna papierosów, bądź powstrzymywania się od tegoż (pieniędzy brakuje zawsze). Warto też odnotować, że wśród osób, które zmniejszyły ilość palonego tytoniu dominują kobiety, z reguły zajmujące się w większym stopniu niż mężczyźni gospodarstwem domowym, a więc też robieniem zakupów. Może to sprawiać, że łatwiej im zauważyć kwestię ewentualnych oszczędności w domowym budżecie. Przydałoby się jeszcze zastanowić nad tym dlaczego osoby bezrobotne nie rezygnują z palenia tytoniu. Jest to najprawdopodobniej związane z dwoma kwestiami. Po pierwsze z uzależnieniem od nikotyny - badana populacja to w dużej mierze palacze długotrwali. Po drugie z traktowaniem palenia jako strategii radzenia sobie ze stresem, na tą przyczynę palenia wskazało blisko 60% respondentów. Zachowania mogą więc ulec zmianie gdy zainteresowani poznają inne niż stosowanie używek strategie radzenia sobie ze stresem i/lub przekona się ich, że terapia antynikotynowa jest tańsza niż nałóg. Badania ogólnopolskie odnoszące się do palenia tytoniu generalnie pokazują, że palaczy jest więcej wśród mężczyzn niż wśród kobiet [3,13], niższe poziomy wykształcenia warunkują wyższe odsetki palących [3,13], palenie jest bardziej rozpowszechnione wśród ludności uboższej [3]. Najwyższe odsetki palaczy odnotowuje się wśród bezrobotnych i w grupie pracowników najemnych sektora prywatnego [3]. Wyniki prezentowanych tu badań potwierdzają powyższe zależności. Prowadzone na świecie badania odnoszące się do konsumpcji alkoholu przez osoby wykluczone z rynku pracy również nie są jednoznaczne. Jedne wykazują, że na skutek bezrobocia może nastąpić wzrost konsumpcji napojów alkoholowych [10,8], inne pokazują brak takiej zależności [4,12]. Badacze fińscy wykazali, że bezrobotni mężczyźni piją więcej alkoholu niż pracujący, a u kobiet zależność jest odwrotna [15]. Prezentowane w niniejszym artykule badania pokazują podobne zależności. Przeszło połowa osób będących bez pracy nie zmieniła swoich zachowań w sferze konsumpcji napojów alkoholowych, a porównywalne wielkości zmniejszyły i zwiększyły ilości stosowanego alkoholu. Jednocześnie spora grupa badanych rozpoczęła picie napojów alkoholowych dopiero wówczas gdy znalazła się poza rynkiem pracy. Zmiany zachowań w powyższym aspekcie zależne są od płci bezrobotnych i niekorzystne przede wszystkim dla mężczyzn. Można zatem założyć, że utrata pracy jest doświadczeniem trudniejszym dla mężczyzn. Jest to prawdopodobnie związane ze stereotypowym pojmowaniem ról społecznych (żywiciel rodziny) i sposobem angażowania się w życie społeczne (mężczyźni realizują się w dużej mierze przez pracę). Nie bez znaczenia pozostaje też kwestia przyczyn dla których bezrobotni sięgają po napoje alkoholowe, przeszło 40% wskazań dotyczy bowiem bardzo ryzykownych przyczyn konsumpcji alkoholu. Odczuwanie chęci napicia się produktów zawierających alkohol (popęd, potrzeba alkoholu), czy też picie go w celu rozładowania napięcia emocjonalnego są przez specjalistów traktowane jako symptomy uzależnienia [2]. Badani bezrobotni alkohol traktują jako antidotum na stres. Warto przypomnieć, że bezrobocie zaliczane jest do najbardziej stresotwórczych czynników. Podkreślić też należy, iż spora grupa badanych bezrobotnych stwierdziła, że pije alkohol wtedy gdy ma na to ochotę. Odczuwanie ochoty może mieć dwojakiego rodzaju podłoże: może wynikać z chęci rozładowania napięcia, może też świadczyć o uzależnieniu. W Diagnozie Społecznej 2011 czytamy, że stres bardzo silnie wiąże się z nadużywaniem alkoholu. Jednostki doświadczające wysokiego poziomu stresu nadużywają alkoholu 4,5 raza częściej w porównaniu z osobami u których poziom stresu jest niski [3]. Z punktu widzenia zdrowia istotne są też ilości jednorazowo spożywanego alkoholu. Już w XIX wieku starano się ustalić tak zwaną bezpieczną granicę konsumpcji alkoholu, stwierdzono wówczas, że wynosi ona między 15, a 30 gram czystego alkoholu dziennie. W następnych latach ustalano coraz to inne normy. Zdaniem jednych badaczy bezpieczna granica wynosi dla mężczyzn 3-4 porcje, a dla kobiet dwie porcje alkoholu dziennie, wypijane nie częściej niż 5 razy w tygodniu. Zdaniem innych absolutnie nie należy przekraczać 2 porcji alkoholu dziennie, obecnie twierdzi się, że mężczyzna może dziennie wypić dwie porcje alkoholu, a kobieta jedną. Są i tacy, którzy uważają, że im mniej się pije alkoholu tym dla zdrowia lepiej [21]. Wyniki prezentowanych w tej pracy badań pokazują, iż bezrobotni przekraczają bezpieczne dawki, co szczególnie uwidacznia się w przypadku stosowania przez nich alkoholu wysokoprocentowego. Niekorzystne zachowania są często skorelowane (oprócz płci) ze statusem edukacyjnym badanych. Przy czym w populacji mężczyzn częstsze picie alkoholu i przekraczanie bezpiecznych dawek idzie w parze z niskim poziomem wykształcenia, natomiast wśród kobiet zachowania te korelują z posiadaniem wykształcenia wyższego. Warto jednocześnie pamiętać, że u kobiet zachowania powyższe mają miejsce dużo rzadziej niż u mężczyzn i że mężczyźni częściej stosują alkohole wysokoprocentowe, a kobiety wina, uważane za mniej szkodliwe. Na problem nadmiernej konsumpcji win przez wysoko wyedukowane kobiety w naszym kraju zwraca się też uwagę w opracowaniach PARP-y [23]. W badaniach ogólnopolskich, upublicznionych w Diagnozie Społecznej, pytano respondentów o ich zwyczajowe reagowanie na trudne sytuacje życiowe i kłopoty. W kafeterii odpowiedzi zamieszczono sięganie po alkohol. Dokonało jej wyboru 3,4% ankietowanych w 2011 roku, 3,5% w 2007 roku, w 2005 roku 3,9%. Znamiennie częściej stwierdzali tak mężczyźni (6,5% w porównaniu z kobietami 1,1%), osoby w wieku 35-59 lat, z wykształceniem poniżej średniego. Najczęściej wybierającymi tę odpowiedź byli bezrobotni, a tuż za nimi prywatni przedsiębiorcy i pracownicy sektora prywatnego. W badaniach tych pytano również wprost o to, czy jednostka uważa, że w minionym roku piła za dużo alkoholu, (nie precyzując, co to znaczy za dużo ). Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 6,8% respondentów w 2011 roku 5,7% w 2007 roku, dwa lata wcześniej 6,1%. Mężczyźni przyznają, że piją za dużo 5 razy częściej niż kobiety. Osobami podającymi, że nadużywają alkoholu są najczęściej respondenci w średnim wieku (35-59 lat) i legitymujący się zasadniczym oraz gimnazjalnym poziomem wykształcenia. Okazało się też, iż większy odsetek ubogich w porównaniu z bogatymi przyznaje się do nadmiernej konsumpcji alkoholu [3]. Odsetek abstynentów w populacji Polski pozostaje od lat na stałym poziomie 15-16%, jest ona charakterystyczna dla kobiet i osób po 65 roku życia [23]. W badaniach poznańskich bezrobotnych zarejestrowano niższy (12,5%) poziom abstynencji. Informacje dotyczące zachowań populacyjnych w obszarze konsumpcji alkoholu w zasadzie pozostają zgodne z uzyskanymi w badaniach osób pozbawionych zatrudnienia. Reasumując wyniki badań przeprowadzonych wśród bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu należy uznać, że bezrobocie wpływa destrukcyjnie na zachowania w obszarze stosowania używek. Wnioski 1. Osoby bezrobotne często przejawiają zachowania antyzdrowotne jakimi są palenie tytoniu i konsumpcja alkoholu z dużą częstotliwością i jednorazowo w ilościach przekraczających poziom bezpieczny dla zdrowia. 2. Chęć zredukowania napięcia emocjonalnego jawi się jako ważna przyczyna zarówno sięgania po tytoń, jak i po alkohol. 3. Znalezienie się poza rynkiem pracy wydaje się sprzyjać rozpoczynaniu używania alkoholu i tytoniu, nie powoduje natomiast rezygnacji ze stosowania tychże. Bywa, że bezrobocie wpływa na ograniczenie konsumpcji alkoholu i tytoniu, przy czym ważną rolę odgrywa tu czynnik ekonomiczny. 976 M. Gromadecka-Sutkiewicz i wsp.

Piśmiennictwo 1. Bartley M.: Unemployment and ill health; understanding the relationship. J. Epidemiol. Com. Health 1994, 48, 333. 2. Cierpiałkowska L.: Alkoholizm przyczyny-leczenieprofilaktyka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001, 26. 3. Czapiński J., Panek T.: Diagnoza społeczna 2011. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011, 234. 4. Hammer T.: Unemployment and use of drug and alkohol among young people: a longitudinal study in the general population. Addiction 1992, 87, 1571 5. Iversen L., Andersen O., Andersen P. et al.: Unemployment and mortality in Denmark 1970-1980. Br. Med. J. (Clin. Res. ED) 1987, 10, 295, 66030, 879. 6. Janlert U.: Unemployment and health. W: Westcott G., Svensson P., Zolner H.: Health policy implications of unemployment. WHO, Copenhagen 1985, 8. 7. Kemp N., Mercer A.: Unemployment, disability and rehabilitation center and their effects on mental health. J. Occupational Psychol. 1983, 56, 37. 8. Khalt M., Sermet C., Le Pape A.: Increased prevalence of depression, smoking, heavy drinking and use of psycho-active drugs among unemployed men in France. Eur. J. Epidemiol. 2004, 19, 445. 9. Latalski M., Kulik T., Pacian A. i wsp.: Wpływ bezrobocia na stan zdrowia i kształtowanie zachowań zdrowotnych wśród osób pozostających bez pracy. Zdrowie Publiczne 2003,113,174. 10. Lee A., Crombie I., Smith W., Tunstall-Pedoe H.: Alcohol consumption and unemployment amongmen: the Scottish Heart Health Study. Br. J. Addict. 1990, 85, 1165. 11. Lee A., Crombie I., Smith W., Tunstall-Pedoe H.: Cigarette smoking and unemployment status. Soc. Sci. Med. 1991, 33, 1390. 12. Morris J., Cook D., Shaper A.: Non-employment and changes in smoking, drinking, and body weigt. BMI 1992, 304, 536. 13. Polakowska M., Piotrowski W., Tykarski A. i wsp.: Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol. Pol. 2005, 63, 626. 14. Reducing risks, promoting healthy life: Word Health Report 2002. Geneva, WHO 2002. 15. Virtanen P., Vahtera J., Broms U. et al.: Employment trajectory as determinant of change in Health-related lifestyle: the prospective Hessup study. Europ. J. Public Health 2008, 18, 504. 16. Wilkinson R., Marmot M.: Social Determinants of Health. The Solid Facts WHO, 2003, 20. 17 Wojtyniak B., Goryński P.: Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008, 3. 18. Wojtyniak B., Goryński P.: Najważniejsze elementy sytuacji zdrowotnej w Polsce. PZH, Warszawa 2002, 32. 19. World Health Organization: Global Information System on Alcohol and Health, 2009. 20. World Health Organization: WHO Report on the Global Tabacco Epidemic, 2009. Implementing smoke-free environments. WHO, Genewa 2009. 21. Woronowicz B.: Czy można pić bezpiecznie. www. akmed.zdrowie.net 22. www.gus.pl 23. www.parpa.pl 977