GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY

GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY Ocena pracy i warunków zatrudnienia osób niepełnosprawnych MATERIAŁ NA POSIEDZENIE RADY OCHRONY PRACY Warszawa, styczeń 2014 r. 1

Wprowadzenie Państwowa Inspekcja Pracy, sprawując nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, realizuje zadania w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych określone w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 Nr 127, poz. 721 ze zm.). Należą do nich w szczególności: kontrolowanie zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej (nie rzadziej niż co trzy lata) w zakresie spełniania wymagań bhp dotyczących użytkowanych obiektów i pomieszczeń oraz przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych do potrzeb osób niepełnosprawnych, kontrolowanie pracodawców ubiegających się o przyznanie statusu zakładu pracy chronionej oraz jednostek wyodrębnionych z gmin, powiatów lub organizacji społecznych, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych - ubiegających się o uzyskanie statusu zakładu aktywności zawodowej, kontrolowanie pracodawców z otwartego rynku pracy (nieposiadających statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej, i nieubiegających się o jego przyznanie), którzy zatrudniają osoby niepełnosprawne ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności i zobowiązani są do przystosowania stanowisk pracy do potrzeb tych osób, kontrolowanie pracodawców, na wniosek starostów, w celu wydania opinii o przystosowaniu do potrzeb osób niepełnosprawnych lub spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy lub w pomieszczeniach zakładu pracy uprawniającej do zwrotu kosztów związanych z przystosowaniem lub wyposażeniem stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych. W opracowaniu przedstawiono wstępne wyniki kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawnej ochrony pracy w zakładach zatrudniających osoby niepełnosprawne w 2013 r. w zestawieniu z wynikami kontroli w latach 2011-2012. Kontrole PIP dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej oraz zakładach z otwartego rynku pracy W 2013 r. przeprowadzono 2031 kontroli w 1677 zakładach pracy lub ich jednostkach organizacyjnych zatrudniających osoby niepełnosprawne (w 2012 r. odpowiednio 2641 kontroli w 2041 zakładach oraz w 2011 r. 1912 kontroli w 1763 zakładach). Zatrudnionych 2

w nich było ogółem 220 tys. pracowników. Sprawdzono warunki zatrudnienia 61,7 tys. osób niepełnosprawnych, spośród których 16 tys. posiadało lekki stopień niepełnosprawności. W wyniku 1178 kontroli, przeprowadzonych na wnioski pracodawców lub starostów, inspektorzy pracy wydali 1029 opinii, w tym 45 negatywnych. W 2013 r. w związku ze zgłoszonymi skargami inspektorzy pracy przeprowadzili 184 kontroli w 143 zakładach zatrudniających osoby niepełnosprawne (w 2012 r. odpowiednio 166 kontroli w 145 zakładach). Dotyczyły one łącznie 300 problemów ochrony pracy, w tym: wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń 33 %, czasu pracy 16 % oraz warunków zatrudniania - 11 %. Kontrole zakładów posiadających status zakładu pracy chronionej Skontrolowano 399 pracodawców posiadających status zakładu pracy chronionej. Sprawdzano spełnianie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących użytkowanych obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy oraz przystosowanie i dostępność stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych, ciągów komunikacyjnych dla zatrudnionych osób niepełnosprawnych. Kontrolowane zakłady zatrudniały 68 658 pracowników, w tym 40 447 pracowników niepełnosprawnych, spośród których 12 780 posiadało lekki stopień niepełnosprawności. Zakłady te prowadziły działalność w 431 lokalnych jednostkach organizacyjnych (znajdujących się poza siedzibą pracodawcy), w których pracowało 9 311 osób niepełnosprawnych, w tym 2 904 osoby ze stopniem lekkim. Największą grupę kontrolowanych zakładów pracy chronionej stanowiły zakłady prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (35% ogółu kontrolowanych w ww. zakresie zakładów), ochrony mienia lub sprzątania (26,5%) oraz handlu hurtowego lub detalicznego (17%). Kontrole zakładów ubiegających się o nadanie statusu zakładu pracy chronionej O uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej ubiegało się 78 pracodawców, zatrudniających 17 243 pracowników, w tym 5 950 pracowników niepełnosprawnych, wśród których 1 290 posiadało lekki stopień niepełnosprawności. Zakłady te prowadziły działalność w 39 jednostkach lokalnych, w których pracowało 1 366 osób niepełnosprawnych. Wydano 77 opinii, w tym 2 negatywne. Wśród zakładów ubiegających się o status zakładu pracy chronionej największą grupę stanowiły zakłady prowadzące działalność ochroniarską oraz utrzymania porządku w budynkach (sprzątanie) 49%, przetwórstwa przemysłowego - 27% oraz handlową - 17%. 3

Kontrole zakładów nieposiadających statusu i nieubiegających się o jego nadanie, przystosowujących stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych Przeprowadzono 771 kontroli u 650 pracodawców z otwartego rynku pracy, którzy przystosowali stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych. W zakładach tych zatrudniono ogółem 38 933 pracowników. Kontrolami objęto 759 stanowisk pracy zorganizowanych dla 773 osób niepełnosprawnych, w tym 368 ze stopniem lekkim. W tej liczbie było: 33 stanowiska pracy dla 32 osób niepełnosprawnych (11 ze stopniem lekkim) przystosowanych na podstawie art. 26 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, 726 stanowisk pracy dla 741 osób niepełnosprawnych (357 ze stopniem lekkim) wyposażanych na podstawie art. 26e ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych wymagało 206 stanowisk. Wydano ogółem 676 opinii, w tym 19 negatywnych dotyczących stanowisk pracy dla 20 osób niepełnosprawnych. Kontrole zakładów pracy chronionej ubiegających się o rozszerzenie statusu na inne jednostki organizacyjne (oddziały) Pracodawcy posiadający status zakładu pracy chronionej skierowali 197 wniosków do okręgowych inspektoratów pracy o wydanie opinii dotyczących spełniania przez 202 nowo utworzone oddziały (jednostki organizacyjne) warunków ustawowych uprawniających do uzyskania dla nich statusu zakładu pracy chronionej. W wyniku 204 kontroli przeprowadzonych u 132 pracodawców inspektorzy pracy wydali 188 opinii, w tym 3 negatywne. W kontrolowanych oddziałach było zatrudnionych 8 648 pracowników, w tym 6 994 osoby niepełnosprawne, w tym 1 478 niepełnosprawnych ze stopniem lekkim. Kontrole w zakładach pracy chronionej tworzących stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych Inspektorzy pracy przeprowadzili 93 kontrole u 75 pracodawców posiadających status prowadzącego zakład pracy chronionej. Skierowali oni 85 wniosków o wydanie opinii dotyczącej stanowisk pracy zorganizowanych dla osób niepełnosprawnych. Skontrolowano 110 stanowisk pracy dla 117 osób niepełnosprawnych, w tym 50 ze stopniem lekkim. Wydano 84 opinie pozytywne. Większość złożonych wniosków (83) wiązała się z możliwością wykorzystania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na wyposażenie stanowisk pracy organizowanych dla osób niepełnosprawnych na podstawie art. 26e ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Wnioski 4

te dotyczyły 106 stanowisk pracy dla 113 osób niepełnosprawnych, w tym 47 z lekkim stopniem niepełnosprawności. Tylko 17 z tych stanowisk wymagało przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych. Kontrole jednostek /zakładów/ ubiegających się o przyznanie statusu zakładu aktywności zawodowej lub o rozszerzenie statusu na inne obiekty lub pomieszczenia Przeprowadzono 16 kontroli na wniosek 14 jednostek ubiegających się o wydanie opinii umożliwiającej uzyskanie statusu zakładu aktywności zawodowej lub opinii związanej z rozszerzeniem statusu, a także ubiegających się o wydanie opinii dotyczącej stanowisk pracy organizowanych dla osób niepełnosprawnych. Zakłady te zatrudniały 542 osoby. Ogółem ocenie podlegały warunki zatrudnienia 226 osób niepełnosprawnych. Wydano 13 pozytywnych opinii. Wśród nich 10 związanych było z uzyskaniem statusu zakładu aktywności zawodowej. Kontrole jednostek posiadających status zakładu aktywności zawodowej W 17 zakładach aktywności zawodowej przeprowadzono 17 planowych kontroli, które w tych zakładach przeprowadzane są nie rzadziej niż co 3 lata. Zakłady zatrudniały 959 osób, z których 639 było niepełnosprawnych, w tym 10 w stopniu lekkim. Kontrole warunków pracy osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zatrudnionych w zakładach nie zapewniających warunków pracy chronionej (otwarty rynek pracy), które nie ubiegały się o zwrot kosztów organizacji stanowiska pracy na podstawie art. 26 ust. 6 i art. 26e ust. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Przeprowadzono 135 kontroli u 128 pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Zakłady zatrudniały 22 419 pracowników. Skontrolowano 204 stanowiska pracy, na których pracowało 255 osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Kontrole wykazały, że 2 stanowiska nie były przystosowane do potrzeb 8 osób niepełnosprawnych. Kontrole warunków pracy osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zatrudnionych w zakładach nie zapewniających warunków pracy chronionej, których stanowiska pracy w latach poprzednich podlegały ocenie PIP na podstawie art. 26 ust. 6 i art. 26e ust. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Przeprowadzono 88 kontroli u 80 pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, którzy w latach ubiegłych występowali z wnioskiem do Państwowej Inspekcji Pracy o opinię. Zakłady zatrudniały 6 673 pracowników. Skontrolowano 75 stanowisk pracy, na których pracowało 81 osób ze znacznym lub umiarkowanym 5

stopniem niepełnosprawności. Kontrole wykazały, że 1 stanowisko nie było przystosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Wyniki kontroli w zakresie przestrzegania zasad i przepisów bhp Kontrole PIP w zakresie dostosowania warunków materialnego środowiska pracy oraz technicznego bezpieczeństwa pracy do obowiązujących zasad i przepisów bhp koncentrowały się na spełnianiu wymagań dotyczących obiektów i pomieszczeń pracy, w szczególności likwidacji tzw. barier architektonicznych, zapleczy higienicznosanitarnych, wentylacji, oświetlenia i ogrzewania, stanowisk i procesów pracy, maszyn i urządzeń technicznych, urządzeń i instalacji energetycznych oraz transportu. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych naruszenia przepisów bhp Zagadnienia objęte kontrolą Eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych Maszyny i urządzenia Budynki i pomieszczenia pracy Przystosowanie obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne Stanowiska pracy Pomieszczenia higienicznosanitarne Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy światłem dziennym bądź elektrycznym Wymiana powietrza w pomieszczeniach pracy */ Dane wstępne Odsetek kontrolowanych zakładów, w których stwierdzono nieprawidłowości A zakłady pracy chronionej i zakłady aktywności zawodowej B zakłady ubiegające się o status lub przystosowujące stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych A B A B A B A B A B A B A B A B 2013* 2012 2011 28 26 29 15 18 15 30 6 21 5 24 9 18 5 22 7 14 8 15 4 31 5 20 4 24 10 16 6 25 9 17 11 15 6 32 3 23 6 22 11 Uwagi Np. brak badań i pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej podstawowej oraz przy uszkodzeniu urządzeń i instalacji elektrycznych Np. brak lub niewłaściwe zabezpieczenia elementów niebezpiecznych maszyn (urządzenia ochronne), maszyny niesprawne technicznie (wyeksploatowane), brak znaków i barw bezpieczeństwa, uszkodzone lub nieoznakowane elementy sterownicze, brak lub niesprawne wyłączniki bezpieczeństwa Np. niewłaściwy stan posadzek i ścian, schodów lub pochylni, okien i drzwi, niewłaściwy stan higienicznosanitarny pomieszczeń pracy Np. brak zabezpieczenia i oznakowania miejsc niebezpiecznych, zbyt wąskie przejścia lub dojścia do stanowisk pracy, zbyt mała przestrzeń na stanowiskach pracy, brak urządzeń pomocniczych (uchwytów) np. dla osób z dysfunkcją ruchu w pomieszczeniach higienicznosanitarnych - Organizacja, wyposażenie i ergonomia 28 9 15 8 14 5 Np. niewłaściwie lub niedostatecznie wyposażone pomieszczenia higienicznosanitarne, brak lub niewystarczająca ich liczba, niewłaściwy stan techniczny armatury lub urządzeń sanitarnych, brak wymiany powietrza (wentylacji grawitacyjnej lub mechanicznej) Np. niewłaściwe oświetlenie elektryczne stanowisk pracy, brak wyników pomiarów natężenia oświetlenia Brak lub niewłaściwa wymiana powietrza w pomieszczeniach (wentylacja grawitacyjna lub mechaniczna oraz instalacja wentylacji miejscowej) 6

Tylko u dwóch pracodawców posiadających status prowadzącego zakład pracy chronionej stwierdzono niespełnianie warunków określonych w art. 28 ust.1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, które dotyczą wymagań w zakresie bhp oraz przystosowania pomieszczeń zakładu, stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Inspektorzy pracy nakazali usunięcie nieprawidłowości oraz poinformowali właściwych wojewodów o wynikach kontroli przeprowadzonych w tych zakładach. Inspektorzy pracy poinformowali wojewodów również o innych nieprawidłowościach stwierdzonych u 4 pracodawców posiadających status prowadzącego zakład pracy chronionej. Polegały one na użytkowaniu innych obiektów niż wskazane w decyzji właściwego wojewody przyznającej pracodawcy status prowadzącego zakład pracy chronionej (4 pracodawców). We wszystkich przypadkach prowadzone są postępowania. Podobnie jak w latach ubiegłych znacznie więcej nieprawidłowości stwierdzono w zakładach pracy chronionej niż w zakładach aktywności zawodowej. Z kolei stan przestrzegania przepisów prawa, w tym wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy w zakładach zwracających się do Państwowej Inspekcji Pracy z wnioskiem o opinię w związku z ubieganiem się o: nadanie statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej oraz zwrot kosztów przystosowania lub wyposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej, był lepszy niż w zakładach już posiadających taki status. W zakładach pracy chronionej, kontrolowanych w 2013 r., odsetek nieprawidłowości stwierdzonych w poszczególnych grupach zagadnień zasadniczo nie zmienił się - kształtował się na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych. W 135 skontrolowanych zakładach osoby niepełnosprawne obsługiwały 151 maszyn lub urządzeń nie wyposażonych w urządzenia ochronne (np. osłony zabezpieczające przed dostępem do części będących w ruchu). Natomiast w 65 zakładach osoby niepełnosprawne obsługiwały 135 maszyn lub urządzeń posiadających uszkodzone urządzenia ochronne bądź wykonane wadliwie. Były to przeważnie obrabiarki do metali i drewna, maszyny do plastycznej obróbki metali, maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucznych, maszyny i urządzenia w przemyśle spożywczym oraz przenośniki. Ponadto przy 11 maszynach lub urządzeniach technicznych, użytkowanych przez osoby niepełnosprawne stwierdzono brak urządzeń sterowniczych, natomiast przy 77 maszynach urządzenia te były niesprawne, co miało istotny wpływ na poziom bezpieczeństwa pracy (np. nie zabezpieczały przed dostępem do strefy niebezpiecznej). W zakresie bezpieczeństwa użytkowania urządzeń i instalacji elektrycznych najczęściej stwierdzano brak pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej (40 zakładów) lub były one niekompletne (58 zakłady). Brak lub niewłaściwa ochrona przeciwporażeniowa (np. po naprawie lub wymianie instalacji) miała miejsce w 103 zakładach. Użytkowano maszyny 7

i urządzenia o uszkodzonych osłonach, nie chroniących przed dostępem do elementów znajdujących pod napięciem, eksploatowano urządzenia w obudowach o niewłaściwym stopniu ochrony, a także uszkodzone gniazdka i włączniki elektryczne, itp. W 80 zakładach urządzenia i instalacje elektryczne nie były zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych, uszkodzeniem mechanicznym lub przedostawaniem się wody. Dotyczyło to przede wszystkim rozdzielni elektrycznych i przewodów zasilających maszyny i urządzenia elektryczne. W zakresie użytkowania obiektów i pomieszczeń najczęściej stwierdzano nieprawidłowości związane z przystosowaniem obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb wynikających z dysfunkcji osób niepełnosprawnych. Najczęściej występował brak lub nieodpowiednie (do występujących w zakładzie rodzajów niepełnosprawności) zabezpieczenie i oznakowanie miejsc niebezpiecznych (103 zakładów) lub oznakowanie dróg komunikacyjnych i przejść (88 zakładów). Ponadto nie zostały przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych pomieszczenia higienicznosanitarne w 31 zakładach, szczególnie pod względem powierzchni i wyposażenia wspomagającego. Podobnie jak w latach ubiegłych w zakładach pracy chronionej stwierdzono niewłaściwy stan techniczny obiektów i pomieszczeń pracy wynikający z bieżącego użytkowania (w 193 zakładach). Wystąpiły również nieprawidłowości w zakresie stanu technicznego pomieszczeń higienicznosanitarnych lub urządzeń sanitarnych (w 31 zakładach). W 24 zakładach stwierdzono niedostateczną liczbę lub wielkość pomieszczeń higienicznosanitarnych w obiektach, w których wykonywana była praca, zaś w 100 zakładach pracy stwierdzono niewłaściwe ich wyposażenie (np. zbyt mało urządzeń w stosunku do liczby zatrudnionych). Zbyt wąskie dojścia do stanowisk pracy stwierdzono w 39 skontrolowanych zakładach. Nadal występują zastrzeżenia dotyczące oceny ryzyka zawodowego związanego z pracą wykonywaną przez osoby niepełnosprawne. Nie przeprowadzono jej na 301 stanowiskach pracy osób niepełnosprawnych. W ocenie ryzyka zawodowego związanego z wykonywaniem pracy przez 2590 osób niepełnosprawnych nie uwzględniono dysfunkcji tych osób i wynikających z nich szczególnych uwarunkowań w wyposażeniu stanowiska i sposobie wykonywania pracy. O ryzyku zawodowym oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami nie poinformowano 662 pracowników niepełnosprawnych. Wyniki kontroli w zakresie przestrzegania przepisów prawnej ochrony pracy Kontrole PIP w zakresie prawnej ochrony pracy osób niepełnosprawnych koncentrowały się na zagadnieniach przestrzegania przepisów przy zatrudnianiu, przygotowania do pracy na określonym stanowisku pracy, czasu pracy, wykorzystania urlopów wypoczynkowych oraz dodatkowych urlopów wypoczynkowych. 8

Zatrudnianie osób niepełnosprawnych naruszenia przepisów w zakresie ochrony pracy Zagadnienia objęte kontrolą Czas pracy, w tym praca w godzinach nadliczbowych Odsetek kontrolowanych zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej, w których stwierdzono nieprawidłowości Uwagi 2013* 2012 2011 7 8 9 Zatrudnianie ponad obowiązujący wymiar, praca w godzinach nadliczbowych bez zgody lekarza profilaktyka Urlopy 10 13 28 Zaległe urlopy wypoczynkowe i urlopy dodatkowe Szkolenie w zakresie bhp 25 27 35 Niepoddawanie pracowników szkoleniom wstępnym lub okresowym 10 11 27 Badania lekarskie - wstępne, okresowe i kontrolne */ dane wstępne Niepoddawanie pracowników badaniom wstępnym lub okresowym Na niższym niż w latach poprzednich, ale wciąż dość znacznym poziomie, utrzymuje się odsetek zakładów pracy chronionej, w których nie są przestrzegane przepisy dotyczące szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W 2013 r. w 82 kontrolowanych zakładach 507 pracowników niepełnosprawnych nie posiadało żadnych lub aktualnych szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (w roku 2012 nieprawidłowość dotyczyła 90 pracodawców i 254 pracowników, a w 2011 r. odpowiednio 112 pracodawców i 447 pracowników). Najczęściej nieprawidłowości dotyczyły szkoleń okresowych (66,5 %), ale stwierdzano również niewłaściwe przeprowadzanie szkolenia wstępnego bądź jego brak (głównie stanowiskowego). Odnotowano mniejszy niż w latach poprzednich odsetek pracodawców nieprzestrzegających przepisów w zakresie kierowania pracowników na badania profilaktyczne oraz udzielania urlopu. W 95 zakładach stwierdzono brak lub niewłaściwe przeprowadzenie profilaktycznych badań lekarskich dla 149 osób niepełnosprawnych. Zaległości w wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego w wymiarze 4 339 dni dotyczyły 364 pracowników niepełnosprawnych (w roku 2012 11,8 tys. dni oraz 1 432 pracowników, natomiast w 2011 odpowiednio - 11,8 tys. dni i 1 432 pracowników/). Natomiast 12 pracodawców udzieliło w niepełnym wymiarze dodatkowego urlopu wypoczynkowego 41 osobom (w roku 2011 7 pracodawców 9 osobom, natomiast w 2011 r. odpowiednio 24 pracodawców 66 osobom) zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności lub nie udzieliło w ogóle. Nie zmienił się znacząco odsetek zakładów pracy chronionej, w których nie były przestrzegane przepisy o czasie pracy. Ustalono, że 23 pracodawców zatrudniało 9

88 pracowników niepełnosprawnych w czasie pracy przekraczającym obowiązujący wymiar dobowy i tygodniowy (w roku 2012 26 pracodawców zatrudniało 105 takich pracowników ponad obowiązujący wymiar czasu pracy, natomiast w 2011 odpowiednio 40 pracodawców i 139 pracowników). Ponadto 11 pracodawców zatrudniało 129 pracowników niepełnosprawnych w godzinach nadliczbowych bez zgody lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne lub sprawującego nad nimi opiekę, 5 pracodawców nie przestrzegało zakazu zatrudniania pracowników niepełnosprawnych w porze nocnej (dotyczyło to 28 pracowników). U 3 pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej wystąpiły zaległości w wypłacie, brak wypłaty lub zaniżenie wysokości wynagrodzeń dla 104 pracowników na kwotę 102 626 zł. Wyniki kontroli zakładów z otwartego rynku pracy w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych Na otwartym rynku pracy (w zakładach nie ubiegających się w roku bieżącym o opinię Państwowej Inspekcji Pracy) mniej nieprawidłowości stwierdzono na stanowiskach zorganizowanych dla osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, które w latach poprzednich były opiniowane przez PIP, niż na stanowiskach pracy dla tego rodzaju pracowników, które nie podlegały takiej ocenie. Otwarty rynek pracy zakłady nie ubiegające się o opinię naruszenia przepisów Zagadnienia objęte kontrolą Odsetek kontrolowanych zakładów na otwartym rynku pracy zatrudniających osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, w których stwierdzono nieprawidłowości H zakłady pracy, które nie ubiegały się o zwrot kosztów organizacji stanowiska pracy I zakłady pracy, które w latach poprzednich ubiegały się o opinię PIP warunkującą zwrot kosztów przystosowania lub wyposażenia stanowiska pracy (art.26 ust.6 lub art.26e ust.5 ustawy) 2013* przystosowanie obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne pomieszczenia higienicznosanitarne stanowiska pracy H I H I H I 2 2-2 7 3 10

maszyny i urządzenia szkolenie w zakresie bhp badania lekarskie - wstępne, okresowe i kontrolne czas pracy, w tym praca w godzinach nadliczbowych urlopy */Dane wstępne H I H I H I H I H I 4 3 18 16 19 2 6 8 7 7 Przyczyny stwierdzonych nieprawidłowości O ile liczba zakładów aktywności zawodowej co roku nieznacznie wzrasta (wg rejestrów Państwowej Inspekcji Pracy w roku 2013 było ich 74, w 2012 r. - 69, w 2011r. 64), o tyle liczba zakładów pracy chronionej systematycznie zmniejsza się. Według rejestrów Państwowej Inspekcji Pracy w roku 2013 było ich 873, w 2012 r. - 1 528, natomiast w 2011 r. - 1 859. Tracą status zakładu pracy chronionej lub z niego rezygnują przede wszystkim firmy produkcyjne lub usługowe o stałej lokalizacji stanowisk i miejsc pracy w obiektach, których są użytkownikami. Koszty utrzymania hal produkcyjnych, magazynów, maszyn i innych środków trwałych w tych zakładach kształtują się na poziomie znacznie wyższym niż koszty stałe w firmach świadczących usługi zewnętrzne w obiektach użytkowanych przez inne podmioty (np. firmy ochroniarskie lub sprzątająco-czyszczące). Pracodawcy prowadzący tego rodzaju zakłady pracy chronionej od wielu lat, jako jedną z przyczyn wskazują niekorzystne z ich punktu widzenia zmiany w przepisach prawa, tj. w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, mające na celu zaostrzenie warunków dofinansowania zakładów pracy chronionej, a także zmiany w podatku od nieruchomości, co znacznie ograniczyło możliwość korzystania z ulgi (można z niej skorzystać tylko przy stosunkowo wysokim współczynniku zatrudnienia osób niewidomych bądź chorych psychicznie). Częste zmiany w prawie powodują, że pracodawcy nie planują wydatków na rozwój zakładu, wprowadzanie nowych technologii i zakup nowych maszyn i urządzeń. W ocenie inspektorów pracy, w wielu przypadkach niepewna sytuacja finansowa tej grupy pracodawców, związana również z kryzysem gospodarczym, przekłada 11

się na ograniczenie środków nie tylko na inwestycje, ale również na bieżące utrzymanie obiektów i ich wyposażenie. Potwierdza to charakter nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli. Inspektorzy pracy, podobnie jak w latach ubiegłych, niejednokrotnie stwierdzali przypadki nierzetelnego prowadzenia przez pracodawców ewidencji czasu pracy osób niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu. Ewidencja ta była rozbieżna z dokumentacją prowadzoną w miejscu wykonywania pracy (dziennikami służb), z której wynikało że praca była wykonywana ponad ustaloną normę. Pozostałe zjawiska i problemy obserwowane podczas kontroli zakładów wykonujących usługi w pomieszczeniach użytkowanych przez inne podmioty to w szczególności: zatrudnianie osób niepełnosprawnych równocześnie w dwóch firmach powiązanych ze sobą kapitałowo i organizacyjnie: w podmiocie będącym zakładem pracy chronionej osoby niepełnosprawne są zatrudniane na podstawie umowy o pracę w normatywnym czasie pracy; praca przekraczająca ten normatyw jest rejestrowana w drugim podmiocie. Ponadto w trakcie urlopu w jednej firmie, pracownicy świadczą pracę w drugiej; dążenie do pozyskania maksymalnego dofinansowania działalności poprzez zatrudnienie na podstawie umów o pracę jak największej liczby osób niepełnosprawnych w znacznym lub umiarkowanym stopniu, przy jednoczesnym ograniczeniu tej formy zatrudnienia w odniesieniu do osób pełnosprawnych. Osoby pełnosprawne, wykonujące pracę o podobnym charakterze i w porównywalnych warunkach, świadczą pracę na podstawie umów cywilnoprawnych; unikanie zatrudniania pracowników na czas nieokreślony. Pracodawcy przeważnie zawierają z pracownikami umowy o pracę na czas określony pokrywający się z okresem świadczenia usługi na rzecz innego podmiotu. Aby uniknąć konieczności zawarcia umowy na czas nieokreślony, przenoszą pracowników do innego (siostrzanego) zakładu pracy chronionej, gdzie ponownie zatrudniani są na podstawie umowy na czas określony. Należy zauważyć, że zakłady pracy chronionej świadczące zewnętrzne usługi sprzątania i pilnowania (ochrony mienia) zatrudniają znaczną liczbę pracowników niepełnosprawnych (nieraz kilkuset do kilku tysięcy), ale są to osoby, których stan zdrowia w niewielkim stopniu ogranicza funkcjonowanie w życiu codziennym i zawodowym. Charakter pracy wykonywanej przez te osoby wymaga, że muszą być one sprawne ruchowo lub posiadać niewielkie ograniczenia w tym zakresie. Zakłady te praktycznie nie są w stanie zapewnić pracy osobom niepełnosprawnym o schorzeniach specjalnych, np. poruszających się na wózkach, niewidomych, z głębokim upośledzeniem umysłowym. 12

Inaczej oceniają inspektorzy pracy sytuację w zakładach pracy chronionej o charakterze produkcyjno-usługowym, w których pracownicy zatrudniani są wyłącznie w określonym miejscu, w obiektach użytkowanych (eksploatowanych) przez pracodawcę. Tego rodzaju zakłady, z uwagi na możliwość odpowiedniego dostosowania obiektów i pomieszczeń oraz organizacji pracy (stałe miejsca i stanowiska pracy), mają większą zdolność zatrudniania osób niepełnosprawnych o różnych rodzajach dysfunkcji (schorzeń). Zastosowane środki prawne W związku z nieprawidłowościami związanymi z pracą osób niepełnosprawnych inspektorzy pracy: wydali 4 490 decyzji, w tym: 72 decyzje wstrzymania eksploatacji maszyn, 24 decyzje wstrzymania prac, 7 decyzji skierowania do innych prac 41 osób, wydali 20 decyzji dotyczących wypłaty świadczeń na łączną kwotę 283,5 tys. zł, skierowali do pracodawców 675 wystąpień z 1694 wnioskami, wydali 193 polecenia ustne, ukarali 62 osoby grzywnami w drodze mandatów karnych na łączną kwotę 73 900 zł, wobec 72 osób zastosowali środki oddziaływania wychowawczego, do sądu skierowali 5 wniosków o ukaranie. Ponadto w trakcie kontroli związanych z badaniem skarg złożonych przez pracowników niepełnosprawnych inspektorzy pracy wydali 53 decyzje w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczących 135 pracowników. Wydali także 13 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń lub innych świadczeń 272 pracownikom niepełnosprawnym w ogólnej kwocie 293,5 tys. zł. Skierowali również do pracodawców 247 wniosków w sprawach prawnej ochrony pracy, które dotyczyły 2360 pracowników, w tym 8 wniosków dotyczących wypłacenia należnych wynagrodzeń za pracę oraz innych świadczeń 18 pracownikom niepełnosprawnym na kwotę łączną 15,5 tys. zł. W 18 przypadkach wydali ustne polecenia dot. usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. W związku z popełnieniem 123 wykroczeń przeciwko prawom pracownika, ukarali pracodawców grzywnami w drodze 38 mandatów na łączną kwotę 48 tys. zł, zastosowali 24 środki oddziaływania wychowawczego oraz skierowali do sądu 2 wnioski o ukaranie. W ocenie inspektorów pracy znaczna liczba stwierdzonych nieprawidłowości nie wynikała z trudności ekonomicznych, ale z lekceważenia przepisów prawa pracy, nieprawidłowej organizacji pracy, tolerowania odstępstw od podstawowych zasad 13

bezpieczeństwa pracy. Znacząca część podjętych działań korygujących lub zapobiegawczych nie wymagała długiego czasu i dużych nakładów finansowych. Uzyskane efekty przykłady W wyniku zastosowanych środków prawnych doprowadzono do likwidacji wielu zagrożeń i nieprawidłowości, rzutujących na warunki pracy pracowników niepełnosprawnych: zabezpieczono lub właściwie oznakowano miejsca niebezpieczne (poprawa bezpieczeństwa pracy dla ponad 2 176 pracowników niepełnosprawnych w 159 zakładach), poprawiono stan pomieszczeń wynikający z braku bieżącej konserwacji w trakcie użytkowania usunięto ubytki lub nierówności posadzek i schodów oraz odnowiono powłoki malarskie w pomieszczeniach (poprawa warunków pracy dla ponad 1 615 pracowników niepełnosprawnych w 157 zakładach), przystosowano obiekty lub pomieszczenia do potrzeb osób niepełnosprawnych (poprawa dla 124 pracowników niepełnosprawnych w 21 zakładach), a także przystosowano pomieszczenia higienicznosanitarne (poprawa dla 144 pracowników niepełnosprawnych w 10 zakładach), wyposażono zgodnie z wymaganiami pomieszczenia higienicznosanitarne (poprawa dla ponad 1 887 pracowników niepełnosprawnych w 186 zakładach), poprawiono stan techniczny urządzeń higienicznosanitarnych (poprawa dla prawie 660 pracowników niepełnosprawnych w 75 zakładach), uzupełniono lub właściwie zastosowano znaki, barwy i sygnały bezpieczeństwa (poprawa warunków pracy dla 700 pracowników w 53 zakładach), wyposażono maszyny i urządzenia we właściwe urządzenia ochronne (poprawa warunków pracy ponad 399 pracowników niepełnosprawnych w 192 zakładach), wyposażono maszyny i urządzenia we właściwe elementy sterownicze (poprawa warunków pracy ponad 170 pracowników niepełnosprawnych w 50 zakładach), przeprowadzono badania i pomiary ochrony podstawowej oraz ochrony przed uszkodzeniem urządzeń i instalacji elektrycznych (poprawa warunków pracy 2500 pracowników niepełnosprawnych w 237 zakładach), doprowadzono do stanu zgodności z przepisami bhp stanowiska pracy 120 pracowników niepełnosprawnych w 29 zakładach, przeprowadzono szkolenia okresowe w zakresie bhp dla 336 pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych u 127 pracodawców, przeprowadzono udokumentowaną ocenę ryzyka zawodowego dla 661 pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych u 143 pracodawców, 14

uwzględniono w dokonanych ocenach ryzyka zawodowego wszystkie czynniki ryzyka (dotyczyło to ok. 2 tys. pracowników niepełnosprawnych w 93 zakładach). Wnioski i podjęte działania Wyniki kontroli wskazują na potrzebę kontynuowania kontroli zatrudniania oraz warunków bezpieczeństwa i higieny pracy osób niepełnosprawnych, w szczególności w zakresie stanu obiektów i pomieszczeń, ich dostosowania do potrzeb i możliwości pracowników niepełnosprawnych, a także prawidłowej organizacji, wyposażenia i dostosowania stanowisk pracy. Dotyczy to zarówno chronionego (zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej), jak i otwartego rynku pracy. W dniu 7 maja 2013 r., mając na względzie podniesienie efektywności i skuteczności działań nadzorczo-kontrolnych dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych, Główny Inspektor Pracy i Prezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych podpisali deklarację w zakresie współpracy i wzajemnej wymiany informacji. W deklaracji określono obszary współpracy oraz formę i sposób przekazywania bieżących informacji o naruszaniu praw pracowników niepełnosprawnych. Jednym z przejawów zintensyfikowania współpracy w zakresie wzajemnego wspomagania działań realizowanych przez oba urzędy będzie wspólne szkolenie specjalistów reprezentujących wszystkie jednostki organizacyjne PIP i PFRON w Ośrodku Szkolenia PIP we Wrocławiu w dniach 8-9 stycznia 2014 r. Wymiana informacji dotyczyć będzie miedzy innymi następujących obszarów: nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzenia pracownikom niepełnosprawnym przez pracodawców korzystających ze środków finansowych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, tj. nieterminowości wypłat wynagrodzeń, niewypłacania wynagrodzeń lub wypłacania wynagrodzeń w niepełnej wysokości, braku lub nieterminowości dokonywania wpłat na Fundusz Pracy (w przypadku stwierdzenia takiej sytuacji w odniesieniu do wszystkich zatrudnionych pracowników), skarg pracowników niepełnosprawnych na zatrudniających ich pracodawców korzystających ze środków finansowych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W celu uwrażliwienia pracodawców na potrzeby osób niepełnosprawnych i kształtowania pozytywnego postrzegania tych osób w zatrudnieniu (szczególnie wśród pracodawców z otwartego rynku pracy) Państwowa Inspekcja Pracy, oprócz działań nadzorczo-kontrolnych realizuje działania informacyjne i poradnictwo dotyczące wymagań przepisów prawa, zasad i dobrych praktyk, szczególnie w zakresie dostępności obiektów, pomieszczeń i stanowisk 15

pracy, z uwzględnieniem wszystkich ograniczeń w mobilności i percepcji użytkowników niepełnosprawnych, jak również przy ustalaniu norm i sposobów wykonania pracy. 16

Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy i warunki zatrudnienia osób niepełnosprawnych 1. Osoby niepełnosprawne stanowią jedną z grup znajdujących się w niekorzystnym położeniu na rynku pracy. Mimo, że w ostatnich latach sytuacja osób niepełnosprawnych wyraźnie się poprawia 2, to nadal jest znacznie trudniejsza niż osób sprawnych. Współczynnik aktywności zawodowej tych osób, a także wskaźnik zatrudnienia jest zdecydowanie niższy niż osób sprawnych. Wyższa natomiast jest ich stopa bezrobocia 3. 1. Podstawowe dane statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych w latach 2008 2012 Liczebność populacji osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej zmniejszała się stopniowo począwszy od 1997 r. do 2012 r. (z 4,6 mln do 3,4 mln) 4. W latach 2008 2009 liczebność ta zmniejszyła się o 200 tys., z 3,7 mln do 3,5 mln 5, a w latach 2010 2012 kształtowała się na wyrównanym poziomie 3,4 mln osób 6. Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011, dane w latach 1993-2009 - na podstawie wcześniejszych bilansów ludności Liczebność populacji osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym 7 również zmniejszała się na przestrzeni ostatnich lat. W latach 2008 2009 zmniejszyła się 1 2 3 4 5 6 7 Materiał przygotowany na podstawie informacji Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2012 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Od 2008 do 2011 r. współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wzrósł z 23,9% do 26,4% (wzrost o 2,5 pkt. %.), zaś w 2012 r. (dane przeliczone po NSP 2011) wynosił 27,5%, wskaźnik zatrudnienia z 20,8% do 22,3% (wzrost o 1,4 pkt.%), podczas gdy w 2012 r. wynosił 23,0%, stopa bezrobocia od 2008 do 2011 obniżyła się z 17,3% do 15,5% (spadek o 1,8 pkt.%), zaś w 2012 wynosiła 16,3%.(średnioroczne dane BAEL GUS). W 2012 roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 27,5%, podczas gdy osób sprawnych 77,1%. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w tym wieku wynosił 23,0%, podczas gdy osób sprawnych 69,3%. Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2012 r. wynosiła 16,3% podczas gdy osób sprawnych 10,1%. (średnioroczne dane BAEL za 2012 rok przeliczone po NSP 2011). Według wyników kwartalnego reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonego przez GUS od 1992 roku. Należy zaznaczyć, że zbiorowość ta obejmuje wszystkie osoby niepełnosprawne prawnie w wieku 16 lat i więcej, niezależnie od rodzaju posiadanego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności bądź równoważnego (w zależności od rodzaju organu orzekającego). Dane za rok 2012, jak również za lata 2010-2011 w oparciu o podstawę uogólniania wyników z próby, którą stanowią bilanse ludności opracowane na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku (NSP 2011), dane za lata 1997-2009 w oparciu o wcześniejsze bilanse ludności. Dane BAEL przeliczone w oparciu o bilanse ludności na podstawie NSP 2002. Należy zaznaczyć, iż obecnie dane BAEL prezentowane są w oparciu o inną podstawę uogólniania wyników z próby, którą stanowią bilanse ludności opracowane na podstawie wyników ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku (NSP 2011) oraz zmienioną metodologię. Dane uwzględniające nową metodologię prezentowane są na bieżąco w publikacjach kwartalnych, poczynając od publikacji za III kwartał 2012 r., a ponadto wyniki BAEL zostały przeliczone dla okresów I kwartał 2010r. II kwartał 2012 r. W związku z powyższym nie należy porównywać wyników BAEL w okresie 2008-2012. Dane BAEL przeliczone w oparciu o bilanse ludności po NSP z 2011 roku. 18-59 lat dla kobiet i 18-64 lat dla mężczyzn. 1

o 150 tys., z 2,2 mln do 2,1 mln, a w latach 2010 2012 utrzymywała się na wyrównanym poziomie 2 mln osób. Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2001-2009 - na podstawie NSP 2002, dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011. Udział osób niepełnosprawnych prawnie wśród osób w wieku 15 lat i więcej od 2001 roku do 2012 roku zmniejszył się z 13,9% do 10,8%, zaś wśród osób w wieku produkcyjnym zmniejszył się w tym okresie z 10,9% do 8,4%. Pomiędzy 2008 a 2012 rokiem nastąpiło obniżenie udziału osób niepełnosprawnych wśród osób w wieku 15 lat i więcej o 1 pkt. %, natomiast wśród osób w wieku produkcyjnym o 0,9 pkt. %. Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2001-2009 - na podstawie NSP 2002, dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011. W latach 2008 2012 w populacji osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej, nastąpił wzrost udziału osób z orzeczonym znacznym (z 26,9% do 28,3%) i umiarkowanym (z 38,1% do 40,9%) stopniem niepełnosprawności oraz zmniejszył się udział osób z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności (z 35% do 30,8%). 8 8 O ile w 2003 roku udział osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wynosił 22,4%, to w 2007 roku zwiększył się do 25,3%, w 2008 roku do 26,9%, w 2009 roku do 27,2%, zaś w 2012 roku wzrósł do 28,3%. Udział osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, który w 2003 roku wynosił 35,9%, zaczął wzrastać po 2007 roku z 36% do 38,1% w 2008 roku, do 39,6% w 2010 roku i 40,5% w 2011 roku. Natomiast w 2012 roku udział ten wyniósł 40,9%. Udział osób z lekkim stopniem niepełnosprawności, który w 2003 roku wynosił 42,3%, obniżał się stopniowo do 2007 roku, kiedy wynosił 38,7%, a następnie zaczął gwałtownie spadać do 35% w 2008 roku, do 34,4% w 2009 roku, 33,4% w 2010 roku, do 32,1% w 2011 roku, a w 2012 roku obniżył się do poziomu 30,8%. 2

Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2003-2009 - na podstawie NSP 2002, dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011. W przypadku osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym udział osób z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności wzrósł z 18,7% w 2008 r. do 21,4% w 2012 r., udział osób z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności zwiększył się z 39,8% w 2008 r. do 42,7% w 2012 r., natomiast udział osób z lekkim stopniem niepełnosprawności obniżył się w tym okresie z 41,5% do 35,9%. Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2006-2009 - na podstawie NSP 2002, dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011. 2. Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w latach 2008 2012 9 Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują na znaczną poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy w ciągu ostatnich pięciu lat. Jest to związane ze zwiększonym zainteresowaniem pracodawców wsparciem finansowym z tytułu zatrudnienia osoby niepełnosprawnej. Od 2007 r. odnotowuje się znaczny wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych 10, szczególnie tych w wieku produkcyjnym. 9 Na podstawie danych BAEL GUS. Dane za rok 2008 - na podstawie NSP 2002, dane za rok 2012 na podstawie NSP 2011. 3

Źródło: BAEL GUS; Dane w latach 2008-2009 - na podstawie NSP 2002, dane w latach 2010-2012 na podstawie NSP 2011. W 2008 r. współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 23,9%, a w 2012 r. - 27,5%, natomiast wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 20,9% w 2008 r. i 23% w 2012 r. Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiła 17,3% w 2008 r. i 16,2% w 2012 r 11. Wzrost wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w latach 2008-2012 kształtował się w następujący sposób u osób z orzeczonym: znacznym stopniem niepełnosprawności - z 8,2% w 2008 r. do 9,0% w 2012 r. umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - z 18,6% w 2008 r. do 24,1% w 2012 r. lekkim stopniem niepełnosprawności z 28,5% w 2008 r. do 30,1% w 2012 r. 3. Struktura pracujących osób niepełnosprawnych wg statusu zatrudnienia w latach 2008-2012 W ciągu ostatnich lat w strukturze zatrudnienia osób niepełnosprawnych nastąpił znaczny wzrost udziału pracowników najemnych. W 2008 roku udział pracowników najemnych wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 68,9%, natomiast w 2012 roku 75,0%. Obniżył się natomiast udział osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym - pracodawców i pracujących na własny rachunek z poziomu 21,6% w roku 2008 do 16,6% w roku 2012. 4. Dane dotyczące liczby pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Rehabilitacji (SODiR) Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 12 10 Współczynnik aktywności zawodowej jest to procentowy udział aktywnych zawodowo danej kategorii w ogólnej liczbie ludności danej kategorii (wyróżnianej m.in. ze względu na wiek). Wskaźnik zatrudnienia jest to procentowy udział pracujących danej kategorii w ogólnej liczbie ludności danej kategorii (wyróżnianej m.in. ze względu na wiek). Podczas gdy w 2007 roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 22,6%, w 2008 r. 23,9%, w 2009 r. - 24,6%, to w 2010 roku wynosił 25,7%, w 2011 r. - 26,3%. A w 2012 roku osiągnął poziom 27,5%. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w roku 2012 osiągnął wartość 23%. Wzrósł on w porównaniu z 2011 rokiem o 0,8 pkt.%. Dla porównania w 2010 r. wynosił 21,8%, w 2009 roku wynosił 21,4%, zaś w 2008 roku wynosił 20,8%, a w 2007 roku wynosił 19,4%. 11 Stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych danej kategorii w ogólnej liczbie ludności danej kategorii (wyróżnianej m.in. ze względu na wiek). Do 2009 roku obserwowano spadek stopy bezrobocia osób niepełnosprawnych (w 2009 r. - 12,8%, podczas gdy w 2008 r. - 17,3%). Niestety, ze względu na trudną ogólną sytuację na rynku pracy, w latach 2010-2012 bezrobocie dotknęło także osoby niepełnosprawne. Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2012 r. wynosiła 16,2% i była wyższa o 0,7 pkt.% niż w roku 2011. W 2010 r. wynosiła 15,3%. 12 Na podstawie danych PFRON stan na 06.05.2013 r 4

Zakłady pracy chronionej są głównymi beneficjentami systemu wspierania osób niepełnosprawnych poprzez subsydiowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Udział pracowników zakładów pracy chronionej w stosunku do ogółu pracowników niepełnosprawnych, zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR), prowadzonym przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest nadal bardzo wysoki i wynosił w grudniu 2012 r. 67,1%, jakkolwiek zauważalna jest stopniowa tendencja spadkowa tego udziału 13 (w grudniu 2011 r. udział ten wynosił 70,8%). Dla porównania w grudniu 2004 r. udział pracowników zakładów pracy chronionej w ogólnej liczbie pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR wynosił 86%. Jednocześnie, w tym samym okresie następował wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy (z 19,3% w 2009 r. do 32,9% w 2012 r.). Wzrost liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych, zarejestrowanych w SODiR, obserwowany w latach 2009-2010, dotyczył zarówno otwartego jak i chronionego rynku pracy, przy czym dynamika tego wzrostu była znacznie wyższa na otwartym rynku pracy. Źródło: dane sprawozdawcze PFRON stan na 06.05.2013 r. Ten wyraźny wzrost zainteresowania pracodawców na otwartym rynku pracy zatrudnianiem w latach 2009-2012 pracowników niepełnosprawnych wynikał z wysokiego poziomu wsparcia, jakie otrzymywali oni na mocy obowiązującej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. W okresie od grudnia 2010 r. do grudnia 2012 r. nastąpił spadek liczby niepełnosprawnych pracowników zatrudnionych na chronionym rynku pracy o 17,7% (o 35,2 tys. osób) i wzrost liczby niepełnosprawnych pracowników na otwartym rynku pracy o 16,5% (o 11,4 tys.). W tym samym okresie nastąpiło obniżenie liczby pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR o 9,0% (tj. o 24,1 tys.). Można je z pewnością przypisać zmianom ustawowym, m.in.: wstrzymaniu wypłat dofinansowań do wynagrodzeń dla pracowników w wieku emerytalnym, jak też zmniejszeniu kwot wypłat dofinansowań do wynagrodzeń pracowników o lekkim stopniu niepełnosprawności i z lżejszymi schorzeniami. W okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2010 r. liczba pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR zwiększyła się z 191.397 do 250.450 osób 13 W grudniu 2009 r. - o 4,3 pkt. % w porównaniu z analogicznym okresem 2008 r., w grudniu 2010 r. - o 2,1 pkt. % w porównaniu z 2009 r., w grudniu 2011 r. o 3,4 pkt %. w porównaniu z analogicznym okresem 2010 r., a w grudniu 2012 - o kolejne 3,7 pkt %. w stosunku do 2011 r. 5

w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, natomiast w grudniu 2012 r. zmniejszyła się do 230.239. Liczba pracowników chronionego rynku pracy od 2008 do 2010 r. wzrosła z 154.506 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy do 186.253, natomiast w 2012 r. obniżyła się do 154.704 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Liczba pracowników otwartego rynku pracy od 2008 do 2010 r. wzrosła z 36.890 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy do 63.922, a w 2012 r. do 75.522 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Źródło: dane sprawozdawcze PFRON stan na 06.05.2013 r. Liczba pracowników niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi od grudnia 2008 r. do grudnia 2012 r. wzrosła z 27.308 (w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy) do 47.657. W grudniu 2008 r. odsetek osób niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi wśród niepełnosprawnych pracowników zarejestrowanych w SODiR wynosił 14,3% (w zakładach pracy chronionej 15,8%, na otwartym rynku pracy 7,8%), natomiast w grudniu 2012 r. wzrósł do 20,7% (do 23,2% w zakładach pracy chronionej i 15,5% na otwartym rynku pracy). Odsetek osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wzrósł z 4,2% w grudniu 2008 r. do 6,5% w grudniu 2012 r. (na chronionym rynku pracy z 4% do 6,1%, na otwartym z 5,2% do 7,4%). Udział osób ze schorzeniami specjalnymi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności wzrósł w tym samym okresie z 1,7% do 2,4% (w zakładach pracy chronionej z 1,5% do 2,2%, na otwartym rynku pracy z 2,2% do 2,9%). Odsetek osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wzrósł z 38,3% w grudniu 2008 r. do 58,2% w grudniu 2012 r. (na chronionym rynku pracy z 39,1% do 62,7%, na otwartym z 35% do 48,8%). Udział osób ze schorzeniami specjalnymi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wzrósł w tym samym okresie z 6,8% do 13,7% (w zakładach pracy chronionej z 7,6% do 15,8%, na otwartym rynku pracy z 3,9% do 9,3%). Odsetek osób z lekkim stopniem niepełnosprawności obniżył się z 57,5% w grudniu 2008 r. do 35,3% w grudniu 2012 r. (na chronionym rynku pracy z 56,9% do 31,2%, na 6

otwartym z 59,8% do 43,8%). Udział osób ze schorzeniami specjalnymi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności obniżył się w tym samym okresie z 5,8% do 4,6% (w zakładach pracy chronionej z 6,7% do 5,2%, a na otwartym rynku pracy wzrósł z 1,7% do 3,3%). Wzrost liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w SODiR okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2010 r. obserwowano we wszystkich grupach pracowników niepełnosprawnych, niezależnie od stopnia ich niepełnosprawności i występowania u nich schorzeń specjalnych (osoby z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub epilepsją i osoby niewidome). W grudniu 2012 r. odnotowano spadek liczby pracowników niepełnosprawnych z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności (zarówno na chronionym jak i otwartym rynku pracy, przy czym większy na chronionym rynku pracy). Niewielki spadek zatrudnienia nastąpił w grupie osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności na chronionym rynku pracy. W pozostałych grupach odnotowano dalszy wzrost zatrudnienia. W okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2012 r. zatrudnienie osób niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi zwiększyło się o 74,5% (w zakładach pracy chronionej o 47,0%, zaś na otwartym rynku pracy o 307,4%). W okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2012 r. w grupie osób niepełnosprawnych: ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 85,5% (na chronionym rynku pracy o 51,7%, na otwartym rynku pracy o 195,5%), z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 82,8% (na chronionym rynku pracy o 60,9%, na otwartym rynku pracy o 185,5%), z lekkim stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano spadek zatrudnienia o 26,1%. W skali roku (od grudnia 2011 r. do grudnia 2012 r.) w grupie osób niepełnosprawnych: ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 11,8% (na chronionym rynku pracy o 7%, na otwartym o 20,9%), z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 13,3% (na chronionym rynku pracy wzrost o 12,3%, na otwartym wzrost o 16,4%), z lekkim stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano spadek zatrudnienia o 18,1% (na chronionym rynku pracy o 29,7%, na otwartym o 7,7%). Warto wskazać, że liczba pracodawców otwartego rynku pracy, zarejestrowanych w SODiR w okresie od grudnia 2008 roku do grudnia 2012 roku wzrosła aż o 140%, podczas gdy liczba pracodawców dających zatrudnienie na chronionym rynku pracy zmniejszyła się o 33%. W 2012 roku liczba osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą, zarejestrowanych w ewidencji ubiegających się o otrzymanie refundacji składek na ubezpieczenia społeczne wynosiła średniomiesięcznie 24.236. Dla porównania, w 2011 roku liczba osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą, zarejestrowanych w ewidencji ubiegających się o otrzymanie refundacji składek na ubezpieczenia społeczne wynosiła średniomiesięcznie 27.374, podczas gdy w 2010 roku 27.949. 5. Bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych w latach 2008 2012 7

W końcu grudnia 2012 r. liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne bądź poszukujące pracy wynosiła 131.254 (rok temu 124.238), z czego 111.521 osób stanowiły osoby zarejestrowane jako bezrobotne (rok temu 104.663) i 19.733 jako osoby poszukujące pracy /i niepozostające w zatrudnieniu/ (rok temu 19.575). Porównując dane za grudzień 2012 r. z danymi za grudzień 2008 roku możemy stwierdzić, że liczba zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy osób niepełnosprawnych wzrosła o 35,9% (34,7 tys.), przy czym liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne wzrosła o 52,5% (38,4 tys.), a liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy zmalała o 15,9% (3,7 tys.). Źródło: bezrobocie rejestrowane (na podstawie MPiPS-01) Udział osób niepełnosprawnych pozostających w rejestrze powiatowego urzędu pracy powyżej 12 miesięcy wśród niepełnosprawnych bezrobotnych ogółem w końcu grudnia 2012 roku wynosił 43% (w grudniu 2008 wynosił 37,8%). Udział osób niepełnosprawnych, bezrobotnych długotrwale 14 i poszukujących pracy długotrwale, w zbiorowości zarejestrowanych w PUP osób niepełnosprawnych w grudniu 2012 r. wynosił (łącznie) 60,2%. W grudniu 2012 r., w porównaniu ze stanem z końca poprzedniego roku, liczba zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy osób niepełnosprawnych wzrosła zaledwie o 5,6% (o 7 tys.), przy czym zarejestrowanych jako bezrobotne wzrosła o 6,6% (o 6,9 tys.), a zarejestrowanych jako poszukujących pracy wzrosła zaledwie o 0,8% (o 0,2 tys.). W 2011 roku liczba zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy osób niepełnosprawnych w porównaniu ze stanem z końca poprzedniego roku wzrosła o 0,6% (o 0,7 tys.), przy czym wzrosła o 4,3% (o 4,4 tys.) zarejestrowanych jako bezrobotne, a zmalała o 15,6% (o 3,6 tys.) jako poszukujący pracy. Trzeba jednak wskazać, że udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w grudniu 2012 r. w stosunku do grudnia ubiegłego roku prawie się nie zmienił i wyniósł 6% (podobnie jak na przestrzeni ostatnich dwóch lat), przy czym wśród zarejestrowanych jako bezrobotni wyniósł 5,2% (niemal bez zmian na przestrzeni ostatnich dwóch lat), zaś wśród zarejestrowanych jako poszukujący pracy obniżył się o 0,9 pkt %. (wyniósł 48,4%, podczas gdy rok temu 49,3%, a w roku 2010 51%.). 14 Bezrobotni pozostający w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych - zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 8

Należy zwrócić uwagę, że osoby niepełnosprawne, które podjęły własną działalność gospodarczą, nie tracą automatycznie statusu osoby poszukującej pracy: wyrejestrowywane są dopiero w momencie, gdy same wyrażą taką wolę. 6. Wolne miejsca pracy i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych w latach 2008 2012 W latach 2008-2012 udział wolnych miejsc pracy i aktywizacji zawodowej dla osób niepełnosprawnych, zgłaszanych przez pracodawców do powiatowych urzędów, zwiększył się przeciętnie z 2,3% do 6,9%. Zmienił się też udział ofert pracy subsydiowanej dla osób niepełnosprawnych z 1,8% w 2008 roku na 2,6% w 2012 roku. Wzrósł udział wolnych miejsc pracy i aktywizacji zawodowej z sektora publicznego dla osób niepełnosprawnych z 0,6% do 1,9%. Wzrósł znacznie udział ofert pracy sezonowej dla osób niepełnosprawnych z 1,4% do 9,0%. 7. Udział osób niepełnosprawnych w poradnictwie zawodowym i w szkoleniach organizowanych przez powiatowe urzędy pracy w latach 2008 2012 W latach 2008-2012 udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, uczestniczących w szkoleniach (biorąc pod uwagę te, które je ukończyły) wzrósł z 4,8% do 6,6% (w 2009 roku udział ten obniżył się do 4,3%, w 2010 roku wzrósł do 4,5%, w 2011 roku wzrósł do 5,9%). Odsetek niepełnosprawnych wśród osób, które podjęły pracę w trakcie lub po ukończeniu szkolenia wzrósł z 2,7% w 2008 roku do 4,4% w 2012 roku (w 2009 roku udział ten obniżył się do 2,5%, w 2010 roku wzrósł do 2,9%, w 2011 roku wzrósł do 4,6%). Biorąc pod uwagę korzystanie osób niepełnosprawnych z instrumentów aktywnych programów rynku pracy w latach 2008-2012, obserwujemy znaczny spadek uczestnictwa tych osób w tych programach w 2009 roku i znaczny wzrost w latach 2010-2012. Trzeba pamiętać, że jest ono uzależnione od wysokości środków finansowych. Udział bezrobotnych niepełnosprawnych wśród ogółu osób, zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, które ukończyły staż w ramach aktywnych programów rynku pracy wzrósł z 1,2% w 2008 roku do 4,5% w 2012 roku. Udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu bezrobotnych, którzy podjęli pracę w trakcie lub po ukończeniu stażu wzrósł z 1,1% w 2008 roku do 4,2% w 2012 roku. Odsetek bezrobotnych osób niepełnosprawnych, zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy wśród bezrobotnych ogółem, które ukończyły zajęcia aktywizacyjne w ramach aktywnych programów rynku pracy, wzrósł z 4,6% w 2008 roku do 4,8% w 2012 roku. Udział niepełnosprawnych wśród ogółu osób, które podjęły pracę w trakcie lub po zakończeniu zajęć aktywizacyjnych wzrósł z 3,1% w 2008 roku do 4,8% w 2012. Udział bezrobotnych osób niepełnosprawnych wśród osób, które ukończyły szkolenie w klubie pracy w zakresie aktywnego poszukiwania pracy, wzrósł z 5,4% w 2008 roku do 7,8% w 2012 roku. Odsetek niepełnosprawnych wśród osób, które podjęły pracę w trakcie lub po zakończeniu szkolenia w klubie pracy wzrósł z 5,3% w 2008 roku do 8,7% w 2012 roku. Udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, które skorzystały: z indywidualnej porady zawodowej wzrósł z 5,0% w 2008 r. do 7,2% w 2012 r., z rozmowy wstępnej w ramach poradnictwa zawodowego wzrósł z 4,2% w 2008 r. do 4,8% w 2012 r., z porady indywidualnej wzrósł z 5,1% w 2008 r. do 6,0% w 2012 r., z porady grupowej wzrósł z 4,4% w 2008 r. do 5,0% w 2012 r., 9

z informacji zawodowej w formie grupowej wzrósł z 3,5% w 2008 r. do 4,8% w 2012 r. 8. Informacja szczegółowa w zakresie realizacji prawa osób niepełnosprawnych do pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga - prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych Osoby niepełnosprawne wspierane są na rynku pracy 15 przede wszystkim przez jednostki samorządu terytorialnego, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych i Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz przez organizacje pozarządowe. Działania jednostek samorządu terytorialnego (powiatowych i województw) w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Bezrobotne osoby niepełnosprawne zarejestrowane w powiatowych urzędach pracy. Osoba niepełnosprawna, jeżeli jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w połowie pełnego wymiaru czasu pracy i spełnia warunki określone w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 16, może uzyskać status osoby bezrobotnej i korzystać z usług i instrumentów rynku pracy, tak jak każdy bezrobotny pełnosprawny. Przepisy wspomnianej ustawy nie przewidują specjalnych regulacji odnoszących się tylko i wyłącznie do osób niepełnosprawnych. Szczególne wsparcie osób niepełnosprawnych na rynku pracy zostało zawarte w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W powiatowych urzędach pracy w grudniu 2012 r. było zarejestrowanych 131.254 bezrobotnych oraz poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, co stanowiło 6,0% ogólnej liczby zarejestrowanych. Tabela 1: Bezrobocie rejestrowane osób niepełnosprawnych w latach 2008-2012 Ogólna liczba 2008 2009 2010 2011 2012 zarejestrowanych Osoby bezrobotne i poszukujące pracy 1 518 161 1 938 856 2 000 249 2 022 377 2 177 563 Osoby niepełnosprawne 96 577 118 944 123 499 124 238 131 254 % ogólnej liczby bezrobotnych i poszukujących pracy zarejestrowanych osób niepełnosprawnych do 6,4 6,1 6,2 6,1 6,0 ogółu zarejestrowanych osób bezrobotnych i poszukujących pracy Jakkolwiek w latach 2008-2012 wzrosła liczba zarejestrowanych osób niepełnosprawnych w powiatowych urzędach pracy (podobnie jak sprawnych) to jednak ich udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych obniżył się z 6,4% w 2008 r. do 6,0% w 2012 r. 15 Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( Dz.U. z 2011 r. Nr 127,, poz. 721,, z późn. zm) oraz ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. (Dz. U. z 2013 r. poz. 674.). 16 Dz. U. z 2013 r. poz. 674. 10

Pracodawcy zgłosili w 2012 r. do powiatowych urzędów pracy 54.639 ofert pracy dla osób niepełnosprawnych (stanowi to 6,9% ogólnej liczby zgłoszonych ofert pracy). Wśród tej liczby 15,2% (8.326) to oferty pracy subsydiowanej. W porównaniu do 2011 r. liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych wzrosła o 31,7% (z poziomu 41.492), przy wzroście ogólnej liczby ofert w tym samym czasie o 5,9% (z 743.065 do 787.010.). Znacznie wzrosła natomiast liczba ofert pracy subsydiowanej dla niepełnosprawnych o 93,6% (z 4.300 osób w 2011 r. do 8.326 osób w 2012 roku). W latach 2008 2012 nastąpił duży wzrost ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. W 2008 r. pracodawcy zgłosili 26.256 ofert pracy, w 2009 zgłoszono 23.000, rok później było już 33.397 ofert pracy, w 2011 r. pracodawcy zgłosili 41.492 ofert pracy dla osób niepełnoprawnych. W 2012 roku ta liczba jeszcze wzrosła i wynosiła 54.639. W porównaniu z rokiem 2008 liczba ofert zwiększyła się o 108,1% Usługi oferowane bezrobotnym osobom niepełnosprawnym i poszukującym pracy przez powiatowe urzędy pracy. W latach 2008-2012 osoby niepełnosprawne korzystały z usług i instrumentów rynku pracy określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, oferowanych przez powiatowe urzędy pracy, m.in. w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych (w formie: szkolenia, stażu pracy, przygotowania zawodowego), poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej oraz pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy. podnoszenia kwalifikacji zawodowych w formie: szkolenia. W 2012 roku skierowano na szkolenia 5.502 osób niepełnosprawnych, ukończyło je 5.230 osób, w tym: 4.333 osoby bezrobotne i 845 osób poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu oraz 50 osób pobierających rentę szkoleniową, a także 2 pracowników będących w okresie wypowiedzenia. Liczba bezrobotnych osób niepełnosprawnych kończących szkolenia, znacząco zmalała w stosunku do 2011 r., tj. o 38,5%. Nieznacznie zmniejszyła się liczba osób niepełnosprawnych poszukujących pracy, które ukończyły szkolenia (spadek w stosunku do 2011 r. o 3,1%). Spośród ogółu osób niepełnosprawnych, które ukończyły szkolenie, pracę podjęło 61 osób w trakcie szkolenia i 1.292 osoby po ukończeniu szkolenia; efektywność szkoleń osób niepełnosprawnych w 2012 r. kształtuje się zatem na poziomie 25,9%. staży pracy. W ub.r. na staż pracy zostało skierowanych 7.617 bezrobotnych osób niepełnosprawnych oraz 2.027 osób niepełnosprawnych poszukujących pracy. Staż ukończyło 8.006 osób, natomiast pracę podjęło 3.391 osób niepełnosprawnych. Efektywność staży pracy kształtuje się na poziomie 42,4%. przygotowania zawodowego osób dorosłych. Brak jest danych na temat osób niepełnosprawnych uczestniczących w przygotowaniu zawodowym osób dorosłych, niemniej jednak można przypuszczać, że jest to niewielka liczba osób, ponieważ z tego instrumentu aktywizacji w 2012 r. skorzystało 327 osób. poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej. Z porady grupowej skorzystało w 2012 r. 4.182 bezrobotnych osób niepełnosprawnych, co stanowiło 5 % wszystkich osób bezrobotnych korzystających z tej formy, rok temu 3.295 bezrobotnych 4,5%. Z badań testowych skorzystało w roku ubiegłym 1.214 bezrobotnych osób niepełnosprawnych, co stanowiło 3,7% wszystkich osób bezrobotnych korzystających z tej formy. Z informacji zawodowej w formie grupowej skorzystało 13.241 bezrobotnych osób niepełnosprawnych, co 11

stanowiło 4,8% wszystkich osób bezrobotnych korzystających z tej form, rok temu 8.587osób - 4%. pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy. 1.359 bezrobotnych osób niepełnosprawnych wzięło udział w szkoleniu w zakresie aktywnego poszukiwania pracy (co stanowiło 7,7% wszystkich bezrobotnych, którzy wzięli w nim udział). Były to głównie osoby długotrwale bezrobotne, tzn. pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat 789 osób. W grupie pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy było 238 osób, a w grupie do 6 miesięcy 332 osoby niepełnosprawne. Jeśli weźmiemy pod uwagę wiek uczestników to w wieku 45+ było 814 osób niepełnosprawnych, w wieku 35-44 było 244 osób, w wieku 25-34 było 191 osób, w wieku 18-24 było 110 osób. Osób posiadających wykształcenie gimnazjalne i poniżej było 424, zasadnicze zawodowe 471 osoby. Pozostałe osoby posiadały wykształcenie policealne i średnie zawodowe 285 osób, średnie ogólnokształcące 115 osób, oraz wyższe 64 osób. 7.614 bezrobotnych osób niepełnosprawnych wzięło udział w zajęciach aktywizacyjnych, realizowanych w ramach pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy (co stanowiło 4,8% wszystkich bezrobotnych, którzy wzięli w nich udział). Najliczniejszą grupę stanowiły osoby długotrwale bezrobotne 4.065 osób, a następnie bezrobotne od 6 do 12 miesięcy 1.815 osób oraz do 6 miesięcy 1.734 osoby. Jeśli weźmiemy pod uwagę wiek uczestników to w wieku 45+ było 4.407 osób, w wieku 35-44 było 1.341 osób, w wieku 25-34 były 1.161 osoby oraz w wieku 18-24 było 705 osób. Najwięcej osób posiadało wykształcenie gimnazjalne i poniżej (2.621 osób) oraz zasadnicze zawodowe (2.604 osób). Wykształcenie policealne i średnie zawodowe posiadało 1.408 osób, średnie ogólnokształcące 544 osób oraz wyższe 337 osób. Warto nadmienić, że w celu podniesienia jakości usług świadczonych przez urzędy pracy, wprowadzono zmiany w strukturze organizacyjnej urzędów, obowiązujące od 01.02.2010 r., tworząc w ramach urzędów pracy wyodrębnione jednostki centra aktywizacji zawodowej. Dzięki utworzeniu centrów zwiększa się dostępność usług dla klientów urzędów pracy oraz poszerza się oferta działań aktywizujących osoby bezrobotne i poszukujące pracy, w tym osoby niepełnosprawne. Warunki odbywania stażu pracy przez osoby niepełnosprawne i pomoc dla doradców zawodowych W 2009 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych 17, w którym znalazły się zapisy gwarantujące realizację praw osób niepełnosprawnych. Przepisy rozporządzenia uregulowały m.in. czas pracy osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Znalazł się tam również zapis zakazujący dyskryminowania osób odbywających staż z jakiejkolwiek przyczyny, w tym ze względu na niepełnosprawność. W tym samym roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wydało publikację pt.: Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych 18. W wyżej wymienionej publikacji 17 Dz. U. Nr 142, poz. 1160. 18 Publikacja nr 44 wydana w ramach serii Zeszytów informacyjno-metodycznych doradcy zawodowego. Wybór tej problematyki był wynikiem ankiety, jaką w 2008 r. Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej rozesłał do doradców zawodowych z urzędów pracy. W odpowiedzi zgłosili oni potrzebę poszerzenia wiedzy dotyczącej poradnictwa dla osób niepełnosprawnych. Publikacja została przesłana w grudniu 2009 r. do wszystkich urzędów pracy oraz do Komendy Głównej Ochotniczych Hufców Pracy. Dodatkowo, w wersji elektronicznej została zamieszczona na stronie www.eurodoradztwo.praca.gov.pl i jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych. 12

zostały przedstawione trudności, na jakie napotyka osoba z ograniczoną sprawnością intelektualną lub ruchową, aktualny stan wiedzy dotyczący poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych w świetle literatury przedmiotu, opis specyfiki pracy doradcy zawodowego z osobami niepełnosprawnymi, polskie i międzynarodowe przepisy prawne dotyczące postępowania z osobą niepełnosprawną, praktyczne wskazówki dla doradców zawodowych pracujących z tą grupą klientów, jak również informacje na temat roli i zadań doradcy zawodowego w postępowaniu o zaliczenie do stopnia niepełnosprawności. Działania samorządów powiatowych i samorządów województw w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych Samorządy powiatowe realizowały w 2012 r. własne zadania wynikające z ustawy o rehabilitacji zawodowej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 19 w zakresie: zwrotu pracodawcom kosztów wyposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej 20. Wyposażono 1.783 stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych, w tym 133 stanowiska u pracodawców sektora finansów publicznych i 1.650 stanowisk u pracodawców spoza sektora finansów publicznych 21. Pracodawcy z terenów wiejskich otrzymali wsparcie na wyposażenie 275 stanowisk pracy, a zakłady pracy chronionej na wyposażenie 213 stanowisk pracy. Na wyposażonych stanowiskach pracy zatrudniono 1.809 osób niepełnosprawnych, w tym 134 osoby w jednostkach sektora finansów publicznych i 1.675 osób w jednostkach spoza sektora finansów publicznych (zakłady pracy chronionej zatrudniły 219 osób niepełnosprawnych).w 2011 r. zatrudniono 845 osób niepełnosprawnych na wyposażonych stanowiskach pracy. W odniesieniu do roku 2011 jest to wzrost zatrudnienia o 964 osoby, tj. o 214 %. (w 2011 r. zatrudniono 845 osób). Refundowane nowe stanowiska pracy osób niepełnosprawnych zostały utworzone w 281 powiatach. Prawie 25 %. samorządów powiatowych nie refundowało takich stanowisk pracy. zwrotu pracodawcom kosztów adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych 22, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy, zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności oraz kosztów rozpoznania przez służby medycyny pracy tych potrzeb 23. Zadanie nie było realizowane mimo złożenia 7 wniosków przez pracodawców spoza sektora finansów publicznych. zwrotu kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikom niepełnosprawnym w pracy 24. Dofinansowano 25 zatrudnienie 223 pracowników pomagających pracownikom niepełnosprawnym, w tym 22 pracowników jednostek finansów publicznych i 201 pracowników spoza jednostek finansów publicznych. Wsparcie w zakładzie pracy w tej formie otrzymało 543 osoby niepełnosprawne, z których 40 osób było zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych i 503 osoby w jednostkach spoza sektora 19 Otrzymanych według algorytmu. 20 Art. 26e ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 21 W 2012 r. 281 powiatów dofinansowało wyposażenie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych wydatkując 60.992.347 zł. Pracodawcy złożyli 1.969 wniosków (o 60,6% więcej niż w 2011 r.) na kwotę 100.625.481zl. 22 Dotyczy kosztów w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. 23 Art. 26 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 24 Art. 26d ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 25 Kwota dofinansowania wyniosła 423.727 zł. 13

finansów publicznych. zwrotu wydatków na instrumenty lub usługi rynku pracy na rzecz osób niepełnosprawnych poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu 26. Urzędy pracy 281 powiatów udzieliły wsparcia 27 3.140 osobom niepełnosprawnym zarejestrowanym w powiatowym urzędzie pracy jako poszukującym pracy niepozostającym w zatrudnieniu m.in. w zakresie: szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, badań lekarskich lub psychologicznych, o których mowa w art. 2 ust. 3 ustawy o promocji; zwrotu kosztów, o których mowa w art. 45 ust. 1, 2 i 4 ustawy o promocji; finansowania kosztów, o których mowa w art. 45 ust. 3 ustawy o promocji. Takiego wsparcia udzieliło osobom niepełnosprawnym 281 samorządów powiatowych, tj. prawie 75 % ogółu samorządów powiatowych. W porównaniu z rokiem 2011 (2.683 osoby) o 17 % wzrosła liczba osób niepełnosprawnych, które skorzystały z ustawowych instrumentów lub usług rynku pracy. finansowania szkoleń organizowanych przez kierownika powiatowego urzędu pracy dla osób niepełnosprawnych bezrobotnych, poszukujących pracy i nie pozostających w zatrudnieniu 28. 179 samorządów powiatowych (47 % ogółu powiatów) finansowało szkolenia dla 1.253 osób niepełnosprawnych. 29 125 osób przeszkolonych zostało zatrudnionych co stanowi 10 % ogółu przeszkolonych. W 2011 r. 10,3 % przeszkolonych zostało zatrudnionych (103 osoby). W 2012 r. odnotowano wzrost liczby przeszkolonych osób niepełnosprawnych w stosunku do 2011 r. o 25,7%. zwrotu kosztów szkoleń organizowanych przez pracodawców 30. Tylko 2 pracodawców spoza sektora finansów publicznych 31 złożyło w 2012 r. wniosek o zwrot kosztów zorganizowanych szkoleń dla pracowników niepełnosprawnych. Przeszkolono 10 osób niepełnosprawnych, w tym 8 osób zatrudnionych w zakładach pracy chronionej. przyznawania jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. 1.172 osoby niepełnosprawne 32 otrzymały środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej, 33 6 osób niepełnosprawnych otrzymało środki na rozpoczęcie działalności rolniczej, 34 44 osoby niepełnosprawne otrzymały środki na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej 35 dofinansowania do 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego przez osobę niepełnosprawną prowadzącą działalność gospodarczą albo własne lub dzierżawione gospodarstwo rolne na kontynuowanie tej działalności 36. 38 osób niepełnosprawnych otrzymało dofinansowanie do 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na prowadzenie działalności gospodarczej albo własnego lub dzierżawionego gospodarstwa rolnego 37. dofinansowania kosztów tworzenia i działania zakładów aktywności zawodowej. 26 Art. 11 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 27 Dofinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości 12.764.407 zł. 28 Art. 38 i 40 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 29 Na to zadanie wydatkowano 2.469.035 zł. czyli (0,03 %. ogólnej kwoty wydatkowanej). 30 Art. 41 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 31 W dofinansowanie szkoleń organizowanych przez 2 pracodawców zaangażowane były 3 powiaty z województw: lubuskiego i pomorskiego. Średni koszt szkolenia wyniósł 3.362 zł. 32 Wnioski o przyznanie środków złożyło 1.830 osób niepełnosprawnych na łączną kwotę 68.919.365 zł 33 Ogółem wydatkowano 37.266.455 zł. 34 Ogółem wydatkowano 195.800 zł. 35 Ogółem wydatkowano 1.077.130 zł. 36 Art. 13 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 37 Ogółem wydatkowano 259.734 zł. 14

W 2012 r. funkcjonowało 69 zakładów aktywności zawodowej 38, w których pracowało 2.555 osób niepełnosprawnych 39, w tym 1.079 kobiet. W stosunku do roku 2011 liczba zakładów wzrosła o 3, a liczba zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych o 108 osób. Działania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 40 w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych na rynku pracy i ich zatrudnienia. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych realizował w 2012 r. ustawowe zadania dotyczące rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych w zakresie: refundacji składek na ubezpieczenia społeczne 41 osobom niepełnosprawnym wykonującym działalność gospodarczą, niepełnosprawnym rolnikom lub rolnikom zobowiązanym do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika oraz pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne. Z tej formy wsparcia skorzystało w 2012 r. 35.746 osób niepełnosprawnych 42. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych wypłacił środki w wysokości 76.376.855 zł z tego: 73.073.826 zł na refundację składek na ubezpieczenia społeczne osobom niepełnosprawnym wykonującym działalność gospodarczą i pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne, 3.300.485 zł na refundację składek na ubezpieczenia społeczne niepełnosprawnym rolnikom lub rolnikom zobowiązanym do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika, 2.544 zł na refundację składek na ubezpieczenia społeczne pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne. dofinansowania oprocentowania kredytów bankowych 43. Dofinansowanie otrzymało 119 zakładów pracy chronionej, w których zatrudnionych było około 8.543 osób 44 niepełnosprawnych w przeliczeniu na etaty, z czego: 435 osób niepełnosprawnych o znacznym stopniu niepełnosprawności; 4.826 osób niepełnosprawnych o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności; 3.283 osoby niepełnosprawne o lekkim stopniu niepełnosprawności. W 2011 r. to zadanie nie było realizowane. zwrotu kosztów budowy lub rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu, transportowych i administracyjnych 45. 38 Zakłady aktywności zawodowej mogą tworzyć, zgodnie z ustawą rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, gmina, powiat oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. W 2012 r. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych opracował na podstawie nadesłanych ankiet informację : Osoby niepełnosprawne ze schorzeniami specjalnymi w zakładach aktywności zawodowej. Z tej informacji wynika, że spośród ogóły zatrudnionych w zakładach aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych (2.460 osób na koniec 2012 r.), ponad 60 % stanowiły osoby ze schorzeniami specjalnymi (m.in. choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, niewidomi, całościowe zaburzenie rozwojowe, epilepsja, autyzm). 39 Na dofinansowanie kosztów działania 69 zakładów aktywności zawodowej samorządy wojewódzkie wykorzystały środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysokości 47.306.645 zł. 40 Centrali i oddziałów wojewódzkich. 41 Art. 25a ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 42 Dane według budżetu zadaniowego PFRON w 2012 r. 43 Art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.. Zakład pracy chronionej może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych dofinansowanie w wysokości do 50 % oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych, pod warunkiem wykorzystywania tych kredytów na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych. Wysokość dofinansowania jest m.in. uzależniona od liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych i ich stopnia niepełnosprawności. 44 Dane zostały zaokrąglone. 45 Art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zakład pracy chronionej, który zatrudnia co najmniej 50 % osób niepełnosprawnych może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów budowy lub rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu, transportowych, administracyjnych. Zwrot kosztów dotyczy wyłącznie dodatkowych kosztów pracodawcy wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych i może być przyznany pracodawcy prowadzącemu zakład pracy chronionej. 15

Wsparcie w wysokości 7.401.584 zł. otrzymały zakłady pracy chronionej i dotyczyło ono 27.448 osób niepełnosprawnych zatrudnionych w tych zakładach. 46. dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych 47. Z dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych skorzystało 22.001 pracodawców 48, w tym 20.523 pracodawców z otwartego rynku pracy 49. Z dofinansowania do wynagrodzeń skorzystało 310.458 pracowników niepełnosprawnych 50. wsparcia osób niepełnosprawnych w ramach programu celowego i projektów współfinansowanych ze środków unijnych. Osoby niepełnosprawne korzystały w ub.r. również z pomocy Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oferowanej w ramach m.in.: programu celowego Junior - program aktywizacji zawodowej absolwentów niepełnosprawnych, którego celem jest umożliwienie młodym osobom niepełnosprawnym wejścia w życie zawodowe (odbycie stażu, zdobycie zatrudnienia). Program realizowany był przez 71 samorządów powiatowych (powiatowe urzędy pracy). Wsparcie otrzymały 652 osoby. projektów (programów) współfinansowanych ze środków pomocowych Unii Europejskiej 51 i realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 2013, Priorytet 1 Zatrudnienie i integracja społeczna Działanie 1.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, Podziałanie 1.3.6 Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Projekty systemowe. W 2012 r. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych realizował 13 projektów, w tym 7 projektów rozpoczętych w latach poprzednich 52. Projekty realizowane wdrażają nowatorskie podejście w zakresie zorganizowanych, kompleksowych działań na rzecz uczestników/uczestniczek projektów, wpływających również na wzrost kompetencji miękkich, czyli umiejętności funkcjonowania na rynku pracy oraz zwiększenia inicjatywy, motywacji a także przedsiębiorczości osób z niepełnosprawnościami. Wpływają na podniesienie świadomości istoty bycia aktywnym zawodowo nie tylko w środowisku osób z niepełnosprawnościami, ale także oddziałują na świadomość społeczną najbliższego otoczenia i społeczności lokalnych. Projekty kierowane są do osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi i z rzadko występującymi. Fundamentalne zasady podejścia do aktywizacji osób z niepełnosprawnościami uczestniczących w projektach, opierają się na kompleksowym i zindywidualizowanym wsparciu, szczegółowej diagnozie funkcjonalnej oraz na tworzeniu odpowiednich warunków aktywności, tj. oferowaniu celowego i dostosowanego do indywidualnych potrzeb doradztwa zawodowego, pomocy prawnej, psychologicznej oraz umożliwieniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, praktycznej nauki zawodu, staży rehabilitacyjnych. Działania te otwierają szanse osobom z niepełnosprawnościami na uzyskanie zatrudnienia oraz ułatwiają im wychodzenie z bezradności społeczno-zawodowej i wykluczenia społecznego. Wszystkie projekty realizowane są w partnerstwie z podmiotami mającymi doświadczenie w realizacji zadań związanych z aktywizacją zawodową i społeczną osób z niepełnosprawnościami. 46 Dane według budżetu zadaniowego PFRON w 2012 r. 47 Art. 26a ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 48 Dane zamieszczone w Sprawozdaniu z realizacji planu rzeczowo-finansowego z działalności Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w 2012 r.. 49 Wydatkowano ogółem 2.967.110.105,36 zł, w tym: 2.248.405.241,97 zł. dla zakładów pracy chronionej, 716.427.631,50 zł. dla otwartego rynku pracy i 2.277.231,89 zł. dla mieszanego rynku pracy. 50 Dane według budżetu zadaniowego PFRON w 2012 r. 51 art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 52 Wydatkowano środki w wysokości 37.145.040,52 zł (co stanowi 41,21% zrealizowania zaplanowanych środków). 16

9. Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy - podsumowanie Dane statystyczne jednoznacznie wskazują, że istnieje bezpośrednie powiązanie poziomu wykształcenia z aktywnością zawodową; im wyższy poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych, tym wyższy współczynnik ich aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia. Wśród osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej aktywnych zawodowo było: z wyższym wykształceniem - 26,9% w 2008 r. i 32,8% w 2012 r., z wykształceniem co najmniej średnim - 21,0% w 2008 r. i 23,6% w 2012 r., z wykształceniem zasadniczym zawodowym 19,6% w 2008 r. i 21,1% w 2012 r., z wykształceniem gimnazjalnym i niższym 8,2% w 2008 r. i 7,1% w 2012 r., Odsetek pracujących osób niepełnosprawnych wynosił: z wyższym wykształceniem - 25,1% w 2008 r. i 29,3% w 2012 r., a wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym - 43,3% i 46,0%, z wykształceniem co najmniej średnim - 18,4% w 2008 r. i 20,4% w 2012 r., a wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym - 26,9% i 32,4%, z wykształceniem zasadniczym zawodowym - 17,1% w 2008 r. i 17,4% w 2012 r., a wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym - 20,6% i 21,8%, z wykształceniem gimnazjalnym i niższym 7,3% w 2008 r. i 6,1%, w 2012 r., a wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym - 13,6% i 11,6%. Najwyższą aktywnością zawodową cechują się osoby z wyższym i średnim poziomem wykształcenia. Od 2007 r. odnotowuje się znaczny wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych szczególnie tych w wieku produkcyjnym. W 2008 r. współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 23,9%, a w 2012 r. - 27,5%, natomiast wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 20,9% w 2008 r. i 23% w 2012 r. Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiła 17,3% w 2008 r. i 16,2% w 2012 r. W latach 2008 2012 nastąpił wzrost liczby zatrudnionych osób niepełnosprawnych, zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, zarówno otwartego jak i chronionego rynku pracy, przy czym dynamika tego wzrostu była znacznie wyższa na otwartym rynku pracy. Zakłady pracy chronionej są głównymi beneficjentami systemu wspierania osób niepełnosprawnych poprzez subsydiowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Udział pracowników zakładów pracy chronionej w stosunku do ogółu pracowników niepełnosprawnych, zarejestrowanych w SODiR, jest nadal bardzo wysoki i wynosił w grudniu 2012 r. 67,1%, jakkolwiek zauważalna jest stopniowa tendencja spadkowa tego udziału (w grudniu 2011 r. udział ten wynosił 70,8%, a w grudniu 2004 r. - 86%). Jednocześnie w tym samym okresie następował wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy (z 19,3% w 2009 r. do 32,9% w 2012 r.). Ten wyraźny wzrost zainteresowania pracodawców na otwartym rynku pracy zatrudnianiem w latach 2009-2012 pracowników niepełnosprawnych wynikał z wysokiego poziomu wsparcia, jakie otrzymywali na mocy obowiązującej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Liczba pracowników chronionego rynku pracy od 2008 do 2010 r. wzrosła z 154.506 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy do 186.253, natomiast w 2012 r. obniżyła się do 154.704 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Liczba pracowników otwartego rynku pracy od 2008 do 2012 r. wzrosła z 36.890 do 75.522 w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. 17

Wzrosła również liczba pracowników niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi z 27.308 (grudzień 2008 r.) do 47.657 (grudzień 2012 r.) w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy (na chronionym rynku pracy z 24.426 do 35.915, na otwartym rynku pracy z 2.882 do 11.740). W okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2012 r. zatrudnienie osób niepełnosprawnych ze schorzeniami specjalnymi zwiększyło się o 74,5% (w zakładach pracy chronionej o 47,0%, zaś na otwartym rynku pracy o 307,4%). W okresie od grudnia 2008 r. do grudnia 2012 r. w grupie osób niepełnosprawnych: ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 85,5% (na chronionym rynku pracy o 51,7%, na otwartym rynku pracy o 195,5%), z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano wzrost zatrudnienia o 82,8% (na chronionym rynku pracy o 60,9%, na otwartym rynku pracy o 185,5%), z lekkim stopniem niepełnosprawności, których pracodawcy uprawnieni są do uzyskania dofinansowania do wynagrodzeń, obserwowano spadek zatrudnienia - o 26,1%. Warto wskazać, że liczba pracodawców otwartego rynku pracy, zarejestrowanych w SODiR w okresie od grudnia 2008 roku do grudnia 2012 roku wzrosła aż o 140 %, podczas gdy liczba pracodawców dających zatrudnienie na chronionym rynku pracy zmniejszyła się o 33%. Uwagi Większość osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wciąż pozostaje poza rynkiem pracy, mimo wspomnianego znacznego wzrostu zatrudnienia subsydiowanego w ostatnich latach. W 2012 r. biernych zawodowo było prawie 72% osób w wieku produkcyjnym. Z pracy utrzymywało się 16,9% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, w tym 13,7% z pracy najemnej (pozostali pracowali we własnym gospodarstwie rolnym bądź na własny rachunek poza rolnictwem indywidualnym. Dla 57,6% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym renta z tytułu niezdolności do pracy była w 2010 r. głównym źródłem utrzymania, zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie przedemerytalne i inne świadczenia społeczne dla 13%. Osoby niepełnosprawne są nadal znacznie gorzej wykształcone niż osoby sprawne, jakkolwiek w ciągu ostatnich pięciu lat (2008 2012) nastąpił znaczny wzrost wykształcenia osób niepełnosprawnych. Wykształcenie różnicuje aktywność zawodową osób niepełnosprawnych, albowiem im wyższy poziom wykształcenia posiadanego przez osoby niepełnosprawne, tym wyższy współczynnik aktywności zawodowej tych osób, jak też wskaźnik zatrudnienia. 18

Dr Joanna Bugajska Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Trzebnickie Forum Integracyjne, 24 września 2011 r. Ochrona pracy i warunki zatrudnienia osób niepełnosprawnych - podnoszenie motywacji i likwidowanie barier RADA OCHRONY PRACY 21 stycznia 2014 r.

Plan prezentacji 1. Praca dla osób niepełnosprawnych początek w XIX czy XXI wieku? 2. Sytuacja na rynku pracy 3. Zdolność do pracy osób niepełnosprawnych zasady orzekania 4. Wspieranie motywacji do pracy 5. Droga do pracy 6. Projektowanie pomieszczeń (przykłady) 7. Przystosowane stanowisk pracy do osób niepełnosprawnych (przykłady) Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od wyrazu greckiego ergon praca i nomos prawo, zasada, oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności. (Jastrzębowski, 1857) Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

... Bo wiadomo, że siły nasze żywotne, stanowiące treść i zasadę życia naszego tak się wyczerpują, słabną i nikczemnieją przez nieużycie swojej działalności, jak przez jej nadużycie, a utrzymują się we właściwym sobie stanie wzmacniania i podnoszą przez stosowne i umiarkowane onej użycie, które nazywamy inaczej pracą. W. Jastrzębowski, Rys ergonomii czyli nauki o pracy, 1857 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

SYTUACJA NA RYNKU PRACY Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

100% WYBRANE ASPEKTY DYSKRYMINACJI W UE 2012 R.;. 80% 60% 40% UE PL 20% 0% Niepełnosprawność płeć wiek: 55 lat i więcej wiek: 30 lat i mniej Źródło: Komisja Europejska, Eurobarometr, 2012 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Główne źródła utrzymania osób z niepełnosprawnością w Polsce Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS, 2009 i 2012 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Pełnosprawni Niepełnosprawni Pełnosprawni Niepełnosprawni Pełnosprawni Niepełnosprawni SYTUACJA NA RYNKU PRACY GUS (BAEL), III KWARTAŁ 2013 Współczynnik aktywności zawodowej (%) Wskaźnik zatrudnienia (%) Stopa bezrobocia (%) Kobiety 48,4 14,1 43,2 11,5 10,8 18,2 Mężczyźni 64,7 21,0 58,9 17,4 9,0 17,4 Ogół 56,2 17,6 50,7 14,5 9,8 17,7 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

ZDOLNOŚĆ DO PRACY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH zasady orzekania Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Informacje o osobie niepełnosprawnej, niezbędne podczas jej zatrudniania: rodzaj i stopień niepełnosprawności, sprawność w zakresie funkcji sensorycznych, motorycznych i intelektualnych, motywacje do podjęcia pracy, posiadane kwalifikacje, predyspozycje i preferencje zawodowe. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wymaga: oceny środowiska pracy, w tym stanowiska pracy (rodzaju i wymagań pracy), oceny możliwości psychofizycznych, w kontekście psychologicznych i fizycznych wymagań pracy, określenia przeciwwskazań do podjęcia pracy, adaptacji stanowiska pracy, właściwej organizacji pracy. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

PRAWIDŁOWA OCENA MOŻLIWOŚCI PSYCHOFIZYCZNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH: - stanowi element prawidłowo prowadzonej rehabilitacji zawodowej i społecznej, - ułatwia wybór stanowiska pracy lub rodzaju pracy - zabezpiecza przed pogłębianiem się istniejących dysfunkcji, bądź tworzeniem nowych. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

WSPIERANIE MOTYWACJI DO PRACY Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Potrzeby w zakresie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w opiniach ich samych 5 obszarów w zakresie potrzeb w ramach podejmowania bądź utrzymywania aktywności zawodowej: większa ilość ofert pracy, przystosowanie miejsca pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej, podnoszenie poziomu wykształcenia, dobre warunki pracy, dobre stosunki międzyludzkie. Projekt Opracowanie programu motywacji dla kobiet niepełnosprawnych celem podniesienia ich aktywności zawodowej, Program Wieloletni, 2011-2013 CIOP-PIB Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak, 2013, CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Przyczyny nie podejmowania aktywności zawodowej przez osoby niepełnosprawne 5 przyczyn nie podejmowania aktywności zawodowej: obawa przed utratą świadczeń socjalnych, zbyt duże ograniczenia wynikające z niepełnosprawności, obawa przed kontaktami z innymi ludźmi, oraz brak motywacji brak miejsc pracy dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, obawa przed dużą konkurencją na rynku pracy. Projekt Opracowanie programu motywacji dla kobiet niepełnosprawnych celem podniesienia ich aktywności zawodowej, Program Wieloletni, 2011-2013 CIOP-PIB Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak, 2013, CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

W badaniu wzięło udział 470 osób niepełnosprawnych w wieku 18-65 lat: - z niepełnosprawnością narządu ruchu, - z niepełnosprawnością narządów wewnętrznych, - dysfunkcją narządu wzroku, - dysfunkcją narządu słuchu. Wiek - 42,2 (SD=12,7). Płeć 53% kobiety Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak, 2010 r. CIOP-PIB; Projekt Badania dotyczące psychospołecznych uwarunkowań motywacji do podejmowania pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne w Polsce, Program Wieloletni, Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Motywacja osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy zawodowej N=470, K=249 Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak, 2010 r. CIOP-PIB; Projekt Badania dotyczące psychospołecznych uwarunkowań motywacji do podejmowania pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne w Polsce, Program Wieloletni, Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Bariery w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych według ich samych N=470, K=249 Źródło: K. Pawłowska-Cyprysiak, 2010 r. CIOP-PIB; Projekt Badania dotyczące psychospołecznych uwarunkowań motywacji do podejmowania pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne w Polsce, Program Wieloletni, Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

WSPIERANIE MOTYWACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Warsztaty psychologiczne dla osób niepełnosprawnych: Autoprezentacja i rozmowa kwalifikacyjna Diagnoza predyspozycji i preferencji zawodowych Komunikacja społeczna i asertywność Metody aktywnego poszukiwania pracy Źródło: B. Kurkus-Rozowska, 2007 r. CIOP-PIB, Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, realizowanego w ramach programu operacyjnego Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006 współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

DROGA DO PRACY Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Wymagania techniczno-budowlane ogrodzenia, bramy i furtki nie mogą otwierać się na zewnątrz działki mieć progów utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

WYMAGANIA TECHNICZNO-BUDOWLANE drogi, przejścia i dojazdy do budynku nawierzchnia równa, twarda bez przeszkód powinny posiadać urządzenia lub inne rozwiązania techniczne zapewniające odprowadzanie wód opadowych r. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

WYMAGANIA TECHNICZNO-BUDOWLANE wejścia do budynków i wyjścia ewakuacyjne drzwi powinny mieć łatwo rozpoznawalne i łatwo dostępne z obu stron urządzenie do ich zatrzymywania drzwi powinny być przystosowane do ręcznego otwierania drzwi ewakuacyjne powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

PROJEKTOWANIE POMIESZCZEŃ Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Modelowanie parametrów akustycznych pomieszczeń pracy pod kątem zapewnienia zrozumiałości mowy dla osób niedosłyszących Sygnał testowy do badania zrozumiałości mowy: 2 rodzaje sygnałów test słowny bez maskowania szumem, test słowny z maskowaniem szumem, test słowny emitowany z kierunku 90º, szum maskujący emitowany z kierunków 60º i 120º, czas trwania testu słownego 1 minuta 26 sekund. Schemat ustawienia źródeł dźwięku Źródło: P. Górski, 2010 r. CIOP-PIB, Program Wieloletni, projekt Modelowanie parametrów akustycznych pomieszczeń pracy pod kątem zapewnienia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów akustycznych dla osób niedosłyszących i niewidomych Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Wskaźnik zrozumiałości mowy WM w zależności od zastosowanej adaptacji akustycznej pomieszczenia laboratoryjnego dla osób niedosłyszących, zaproponowano zmodyfikowaną metodę wyznaczania wskaźnika zrozumiałości mowy STI (speech transmission index) kolor żółty sygnał testowy niezakłócony, Osoby niedosłyszące (poziom emitowanego sygnału był dostosowywany do możliwości osoby badanej) kolor zielony sygnał testowy maskowany szumem Źródło: P. Górski, 2010 r. CIOP-PIB, Program Wieloletni, projekt Modelowanie parametrów akustycznych pomieszczeń pracy pod kątem zapewnienia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów akustycznych dla osób niedosłyszących i niewidomych Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

DOSTOSOWANIE OŚWIETLENIA PRZY PRACY BIUROWEJ DLA OSÓB NIEDOWIDZĄCYCH Z PSEUDOSOCZEWKOWOŚCIĄ (1) Najczęstszą przyczyną odwracalnej ślepoty jest zaćma, która występuje u ok. 17 mln osób na świecie (dane WHO) Jedyną skuteczną metodą postępowania w przypadku zaćmy upośledzającej widzenie jest leczenie operacyjne. Stan, w którym naturalna soczewka zostaje zastąpiona sztucznym wszczepem wewnątrzgałkowym nazywa się pseudosoczewkowością. Z uwagi na obniżający się wiek osób poddawanych tym zabiegom, które są aktywne jeszcze zawodowo, istotnym jest zapewnienie im odpowiednich warunków pracy wzrokowej, a w szczególności oświetlenia (po wszczepieniu sztucznej soczewki mogą występować niekorzystne zjawiska wzrokowe wpływające na komfort pracy wzrokowej). Źródło: A wolska, 2010, CIOP-PIB, Program Wieloletni, projekt: Ocena zmęczenia wzrokowego i sprawności spostrzegania u osób z różnym typem pseudosoczewkowości podczas wykonywania pracy biurowej. Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

DOSTOSOWANIE OŚWIETLENIA PRZY PRACY BIUROWEJ DLA OSÓB NIEDOWIDZĄCYCH Z PSEUDOSOCZEWKOWOŚCIĄ (2) U wszystkich badanych osób stwierdzono występowanie nadwrażliwości na światło. Preferowanym poziomem natężenia oświetlenia dla pracy biurowej z komputerem jest dla nich 300 lx, a nie 500 lx, jak zaleca ogólnie Polska Norma. Zaleca się stosowanie światła rozproszonego tak aby uniknąć niekorzystnych zjawisk odbicia światła na monitorze oraz olśnienia bezpośredniego Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

PRZYJAZNE STANOWISKO PRACY - PRZYSTOSOWANE DO OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Dane antropometryczne uwzględniane podczas projektowania Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

32 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

PRZYKŁAD MODERNIZACJI STANOWISKA PRACY TELEPRACOWNIKA Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

PRZYKŁAD MODERNIZACJI STANOWISKA PRACY TELEPRACOWNIKA Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

35 Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Rzeczywistość wirtualna - technika polegająca na multimedialnym kreowaniu komputerowej wizji przedmiotów, przestrzeni i zdarzeń Przekazywanie bodźców: obraz dźwięk dotyk Wirtualne środowisko Interakcja: poruszanie się interakcja z obiektami (przesuwanie, podnoszenie itp.) Człowiek Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Metoda symulacji komputerowej i rzeczywistości wirtualnej do projektowania oraz adaptacji stanowisk pracy dla potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo pozwala na: Analizę możliwości dostępu pracownika do wszystkich wymaganych stref oraz poruszania się Sprawdzenie dostosowania stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika prowadzone w środowisku rzeczywistości wirtualnej Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

W metodzie tej wykorzystano komputerowy model człowieka Model powstał na podstawie atlasu miar człowieka (dane do projektowania i oceny ergonomicznej) Przy tworzeniu modelu uwzględniono ponad 30 cech somatycznych i funkcjonalnych człowieka Istnieje możliwość dostosowania modelu do różnych typów niepełnosprawności i indywidualnych cech pracownika Wyznaczono strefę maksymalnego zasięgu i przestrzeń pracy rąk Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Analiza z wykorzystaniem komputerowego modelu człowieka pozwala na: Oznaczenie wszystkich obszarów stanowisk pracy do których konieczny jest dostęp Przeskalowanie modelu człowieka i wyznaczenie wizualizacji strefy maksymalnego zasięgu oraz przestrzeni pracy rąk Umieszczenie modelu człowieka na wirtualnych stanowiskach pracy i dokonanie analizy możliwości wykonywania pracy Opracowanie modyfikacji stanowiska pracy mających na celu jego dostosowanie do potrzeb niepełnosprawnego pracownika Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Przykład: dostosowanie stanowiska szlifowania czół sprężyn dla osoby niepełnosprawnej film z badań Źródło: Budziszewski P.2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Wykorzystując opracowany w CIOP-PIB komputerowy model pracownika z określoną niepełnosprawnością oraz wirtualne środowisko pracy można przeprowadzić analizę możliwości podjęcia przez niego pracy i zaproponować niezbędne modyfikacje stanowiska pracy. Uzyskane w ten sposób wyniki mają przełożenie na efektywność pracy niepełnosprawnego pracownika (co potwierdziły badania z wykorzystaniem rzeczywistości wirtualnej). Na podstawie zdobytych doświadczeń CIOP-PIB może wspierać pracodawców w zakresie adaptacji stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Źródło: Budziszewski P. 2010 r. CIOP-PIB Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.

Wnioski 1. W celu zwiększenia wskaźnika zatrudnienia osób z różnego rodzaju niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy istotne staje się stworzenie programu oddziaływania na pracodawców, który niwelowałby stereotypy dotyczące pracy osób z niepełnosprawnością i ich wydajności.

Wnioski 2. Program szkoleniowy dla pracodawców obejmować powinien informacje o: możliwościach zatrudnienia osób o różnych rodzajach niepełnosprawności, uwarunkowaniach zwiększających zdolność do podejmowania pracy przez osoby z różnego rodzaju niepełnosprawnością, zasadach przystosowania stanowiska pracy do potrzeb wynikających z danego rodzaju i stopnia niepełnosprawności, korzyściach z zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Wnioski 3. Podczas oceny zdolności do pracy należy zwracać uwagę na możliwości osób z niepełnosprawnością a nie na brak zdolności do wykonywania jakichś czynności. Ważne jest indywidualne podejście, umożliwiające poznanie potrzeb w zakresie organizacji pracy i miejsca pracy konkretnej osoby i w konsekwencji znalezienie rozwiązania zadowalającego zarówno pracownika jak i pracodawcę.

Dziękuję za uwagę Rada Ochrony Pracy 21 stycznia 2014r.