Plan wynikowy klasa VI programu: DKW 4014 165/99 A zapamiętywanie wiadomości; B rozumienie wiadomości; C - zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych; D - zastosowanie wiadomości w sytuacjach nowych; Tytuł 1. zasady pracy na lekcjach przyrody oraz PSO. - wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 6; - wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; - wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; - prezentuje sposób korzystania z płyty CD; - podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa; Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata 1. Miejsce Ziemi we Wszechświecie. 2. Przedstawiamy miejsce Ziemi we Wszechświecie. - wyjaśnia, czym jest doba i rok - wie, kto jest twórcą teorii heliocentrycznej (A); - rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej, - wyjaśnia, czym są gwiazdozbiory, Droga Mleczna - omawia najważniejsze założenia teorii heliocentrycznej - wskazuje praktyczne zastosowania wiedzy o ruchach ciał niebieskich - prezentuje informacje o życiu i pracy Mikołaja Kopernika (D); - przedstawia wcześniejsze poglądy na budowę Wszechświata (D); - wie, kto był twórcą teorii geocentrycznej(a); - wyjaśnia założenia teorii geocentrycznej(d). 2. Układ Słoneczny. 3. budowę Układu Słonecznego. - podaje przykłady ciał niebieskich (A); - podpisuje przedstawione na ilustracji ciała niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, planeta karłowata, księżyc, kometa, planetoida (C); - wskazuje różnice między planetami a gwiazdami (C); - opisuje wygląd komety - wymienia w kolejności planety Układu Słonecznego, rozpoczynając od znajdującej się najbliżej Słońca (A); - rozpoznaje ciała niebieskie na podstawie opisu (C); - wyjaśnia, czym są planetoidy - wymienia typy planet (planety typu ziemskiego, planety olbrzymy i planety karłowate) (A); - wyjaśnia różnice między meteorami a meteorytami - przedstawia ciekawostki dotyczące poszczególnych planet Układu Słonecznego (D); 1
2. Układ Słoneczny. planety Układu Słonecznego. 5. Przedstawiamy najważniejsze wydarzenia w poznawaniu kosmosu. - pokazuje na tablicy dydaktycznej Ziemię i Księżyc - wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu - wymienia imię i nazwisko Polaka, który odbył podróż kosmiczną (A); - wymienia narodowości i nazwiska pierwszego człowieka w kosmosie oraz zdobywców Księżyca (A); - wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska dla organizmów żywych - wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie istnieje życie - przedstawia dodatkowe informacje na temat Księżyca (D); - przedstawia na taśmie chronologicznej historię badań kosmosu (C); - omawia budowę kosmosu - wymienia przykłady praktycznych korzyści, jakie przynoszą badania kosmosu (C); - przedstawia współczesne badania kosmosu, korzystając z dodatkowych źródeł informacji (D); - analizuje informacje dotyczące najważniejszych wydarzeń w poznawaniu kosmosu, nanosi na oś czasu poznane fakty (D); 3. Jak działa siła grawitacji? 6. prawo powszechnego ciążenia. - wyjaśnia, dlaczego ciała pozbawione podpory spadają - podaje z własnego otoczenia przykłady oddziaływań grawitacyjnych - wyjaśnia, czym jest siła przyciągania ziemskiego - wymienia imię i nazwisko odkrywcy prawa powszechnego ciążenia (A); - wyjaśnia, od czego zależy siła oddziaływania grawitacyjnego - wyjaśnia znaczenie terminu pole grawitacyjne - definiuje prawo powszechnego ciążenia (A); - wyjaśnia, czym spowodowany jest stan nieważkości na Księżycu 7. Wyjaśniamy, czym jest ciężar i masa ciała. - wyznacza masę kilku przedmiotów (C); - wyjaśnia znaczenie terminów: masa i ciężar ciała (A); - wymienia jednostki masy i ciężaru (A); - rozróżnia masę i ciężar ciała (C); - uzasadnia, dlaczego występują różnice ciężaru tego samego ciała w zależności od jego odległości od środka Ziemi (C); Podsumowanie 8, 9. Powtórzenie i sprawdzian z działu Ziemia częścią Wszechświata. 10. wyniki sprawdzianu. 2
Dział 2. Światło i dźwięk w przyrodzie 1. Światło i zjawiska świetlne. 11. źródła światła. zjawisko prostoliniowego rozchodzenia się światła. 12. Wyjaśniamy, na czym polega zjawisko odbicia i załamania światła. 13 / 1 Budujemy obwody elektryczne. Badamy przewodnictwo elektryczne różnych substancji. - podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła (A); - wymienia po 2 przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych - wyjaśnia, jak powstaje cień i półcień - modeluje zjawisko powstawania cienia analizuje przyczyny jego powstawania (światło nie przechodzi przez niektóre substancje, rozchodzi się prostoliniowo) (D); - wyjaśnia, że światło w jednorodnym ośrodku rozchodzi się po liniach prostych - rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej (C); - rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promieni świetlnych (C); - rysuje odbicie promieni świetlnych od powierzchni chropowatej (C); - rysuje odchylenie promienia świetlnego przy przejściu z powietrza do wody (C); - wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła - rozróżnia i nazywa elementy obwodów elektrycznych (A); - wyjaśnia, dlaczego nie można dotykać mokrymi rękami urządzeń elektrycznych, w których płynie prąd - rysuje prosty obwód elektryczny (C); - buduje proste obwody elektryczne i steruje praca urządzeń za pomocą wyłączników (D); - bada przewodnictwo elektryczne różnych substancji (C); 3 - podaje przykłady z życia codziennego świadczące o tym, ze światło rozchodzi się prostoliniowo (C); - wyjaśnia znaczenie terminów: cień, półcień - planuje proste doświadczenie potwierdzające prostoliniowość rozchodzenia się światła (D); - wykonuje proste doświadczenie potwierdzające prostoliniowość rozchodzenia się światła (D); - przedstawia informacje dotyczące zaćmienia Słońca (D); - rysuje schemat zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca (C); - wykazuje na przykładzie, że zjawisko załamanie światło może być przyczyna złudzeń optycznych (np.: spłycenia dna) (C); - wyjaśnia, dlaczego wzrokowa ocena głębokości zbiornika wodnego jest nieprawidłowa (D); - wyjaśnia, w jakiej sytuacji nie zachodzi zjawisko załamania światła - wyjaśnia znaczenie terminów: odbicie lustrzane światła, rozproszenie światła - omawia schemat powstawania obrazu pozornego na zwierciadle - wskazuje przyrządy, w których działaniu wykorzystano zjawisko odbicia i załamania światła - wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny - projektuje doświadczenie wykazujące przewodnictwo elektryczne różnych substancji (D); - wymienia przykłady izolatorów i przewodników prądu elektrycznego (A); - wyjaśnia znaczenie terminów: przewodniki prądu elektrycznego i izolatory prądu elektrycznego - podaje przykłady zastosowań przewodników i izolatorów prądu elektrycznego (C); - omawia zasadę działania bezpieczników (C);
2. Jak widzimy świat? 15. światło białe i światła barwne. - wymienia, na podstawie obserwacji, barwy tworzące światło białe (C); - podaje przykład występowania zjawiska rozszczepienia światła w przyrodzie (C); - wyjaśnia, co to jest rozszczepienie światła - wymienia barwy światła podstawowe i dopełniające (A); - wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty są czarne, a inne białe - wyjaśnia, co można zaobserwować w trakcie przechodzenia światła białego przez pryzmat - wyjaśnia znaczenie terminu filtr świetlny - wyjaśnia znaczenie terminu widmo światła białego - udowadnia, że światło białe składa się z wielu barw widmowych (D); 3. Co to jest dźwięk? 16. Wyjaśniamy, w jaki sposób widzimy. 17. Wyjaśniamy, jak powstaje dźwięk. 18. Wyjaśniamy, w jaki sposób odbieramy dźwięki. - wskazuje na rysunku elementy budowy oka ludzkiego - określa funkcje poszczególnych części oka (A); - wskazuje mózg, jako narząd, który rozpoznaje i interpretuje obrazy (C); - wyjaśnia, jakie ciała są źródłami dźwięku - omawia sposób rozchodzenia się fal dźwiękowych (kierunek, rodzaj ośrodka) - wyjaśnia, jak powstaje echo - wymienia przykłady zwierząt porozumiewających się za pomocą ultradźwięków (A); - wskazuje na rysunku elementy budowy ucha ludzkiego - określa funkcje poszczególnych części ucha (A); - wskazuje mózg, jako narząd, który rozpoznaje i interpretuje dźwięki (C); - omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko człowieka - wskazuje przystosowania narządów ochronnych oka do funkcji, jakie pełnią (C); - wyjaśnia sposób odbieranie wrażeń wzrokowych, posługując się schematycznym rysunkiem oka ludzkiego - wyjaśnia, na czym polega krótkowzroczność i dalekowzroczność (D); - wyjaśnia, czym jest fala dźwiękowa - wyjaśnia, co nazywamy długością fali dźwiękowej - wyjaśnia, czym jest echolokacja (B) - wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali - wyjaśnia, czym są ultradźwięki - wymienia przykłady wykorzystania echolokacji przez człowieka (A); - wyjaśnia, w jaki sposób człowiek odbiera dźwięki - na podstawie schematu omawia sposób odbierania dźwięków przez ucho ludzkie - wskazuje przystosowania do dobrego słyszenia u zwierząt (C); - prezentuje ciekawostki dotyczące sposobów odbierania dźwięków przez zwierzęta (D); Podsumowanie 19, 20. Powtórzenie i sprawdzian z działu Światło i dźwięk w przyrodzie. 21. Omówienie wyników sprawdzianu. 4
Dział 3. Ziemia nasza planeta 1. Kula ziemska kształt i rozmiary. 22. kształt i rozmiary kuli ziemskiej. 23. globus model Ziemi. - opisuje kształt Ziemi - wskazuje na globusie północny i południowy biegun geograficzny (A); - wyjaśnia, czym jest globus - odczytuje z rysunku wymiary Ziemi - pokazuje na mapie i globusie: południki, równoleżniki, równik (C); - odczytuje i podaje nazwy głównych równoleżników - określa kierunki świata na mapie i globusie (C); - wymienia cechy południków i równoleżników (C); - rysuje południki i równoleżniki na globusie indukcyjnym - wyjaśnia, czym jest oś ziemska - podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej (A); - przedstawia i wyjaśnia dowody kulistości Ziemi (D); - wyjaśnia, czym różni się równik od pozostałych równoleżników - omawia różnice między południkami i równoleżnikami (C); - wyjaśnia, dlaczego południki wskazują kierunek północny i południowy na globusie a równik wskazuje kierunek wschodni i zachodni (D); - wyjaśnia spłaszczenie biegunowe Ziemi (D); 2. Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej? 2 Wyjaśniamy, co to są współrzędne geograficzne. - nazywa współrzędne geograficzne (A); - wskazuje na rysunku, globusie, mapie półkule: wschodnią, zachodnią, północną i południową (C); - wyjaśnia, co to jest układ współrzędnych geograficznych - odczytuje z globusa lub mapy wartości południków i równoleżników (D); - określa półkule, na których położone są wybrane kontynenty, państwa, miasta (C); - wyjaśnia, do czego wykorzystuje się określanie współrzędnych geograficznych - odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D); 25. Określamy szerokość geograficzną. - zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej szerokości geograficznej (C); - zaznacza punkty o wartościach najmniejszych i największych szerokości geograficznych (C); - wskazuje na mapie obszary, które mają szerokość geograficzną północną, szerokość geograficzną południową - określa na globusie i na mapie szerokość geograficzną wybranych miejscowości (C); - odczytuje na mapie (w przybliżeniu) szerokość geograficzną swojego miejsca zamieszkania (C); - określa szerokość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) ; - określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D); - odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D); 5
2. Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej? 3. Ruch obrotowy Ziemi. 26. Określamy długość geograficzną 27 / 28. Ćwiczymy określanie współrzędnych geograficznych. 29 / 30. ruch obrotowy Ziemi i poznajemy jego następstwa. - zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej długości geograficznej (C); - zaznacza na mapie punkty o długości geograficznej 0, 180 (C); - wskazuje na mapie lub globusie obszary, które mają długość geograficzną wschodnią i zachodnią - określa na mapie przynajmniej 1 współrzędną geograficzną (D); - określa na mapie współrzędne geograficzne punktów położonych na tej samej półkuli (D); - wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc - podaje czas obrotu Ziemi wokół własnej osi (A); - demonstruje na globusie kierunek ruch obrotowego Ziemi (C); - określa, gdzie wcześniej wschodzi Słońce względem danego punktu na kuli ziemskiej (C); - wymienia następstwa ruchu obrotowego Ziemi (A); - określa na globusie lub mapie długość geograficzną wybranych miejscowości na kuli ziemskiej (C); - odczytuje w przybliżeniu długość geograficzną swojego miejsca zamieszkania (C); - określa na mapie lub globusie długość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D); - określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D); - odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D); - określa na mapie lub globusie współrzędne geograficzne dowolnego punktu (D); - określa (stosując stopnie i minuty) położenie geograficzne dowolnego punktu na mapie (D); - odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D); - omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na życie ludzi i innych organizmów (C); - wskazuje na globusie linię obrazującą zmianę daty (D); - uzasadnia, że doba jest następstwem ruchu obrotowego Ziemi (D); - wyjaśnia, dlaczego istnieją różnice czasu na Ziemi - posługuje się strefami czasowymi do obliczania różnic czasu na kuli ziemskiej - spośród 2 wybranych miast wskazuje miasto, w którym Słońce wzejdzie lub zajdzie wcześniej (C); Krążenie Ziemi wokół Słońca. 31 / 32 ruch obrotowy Ziemi i poznajemy jego następstwa. - wyjaśnia, co to jest ruch obiegowy Ziemi - podaje, ile czasu trwa obieg Ziemi wokół Słońca po orbicie (A); - wymienia orbity, jako drogi po których planety wykonują ruch dookoła Słońca - podpisuje datami długości łuków dziennych, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w różnych porach roku na szerokości geograficznej Warszawy (C); - wymienia następstwa ruchu obiegowego Ziemi (A); - omawia skutki nachylenia osi ziemskiej (C); - wyjaśnia na modelu ruch obiegowy Ziemi (D); - uzasadnia, od czego zależą zmiany dopływu energii słonecznej w ciągu roku (C);- - wyjaśnia, dlaczego co cztery lata mamy rok przestępny (D); - wyjaśnia wpływ zróżnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na życie organizmów i gospodarkę człowieka 6
Krążenie Ziemi wokół Słońca. 33. oświetlenie Ziemi przez Słońce w poszczególnych porach roku. 3 strefy oświetlenia Ziemi. - wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A) - opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach równonocy (C); - wskazuje na globusie i na mapie zwrotniki Raka i Koziorożca, równik i koła podbiegunowe (C); - wymienia strefy oświetlenia Ziemi (A); - podpisuje na mapie świata strefy oświetlenia Ziemi (C); - wskazuje granice stref oświetleniowych opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach tzw. przesileń (C); - wyjaśnia, posługując się schematem, dlaczego na obszarach podbiegunowych trwa noc polarna i dzień polarny (C); - charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi (C); - podaje przykłady wpływu energii promieniowania słonecznego na zmiany w krajobrazie - wykazuje związek między wysokością Słońca a horyzontem a ilością energii docierającej do poziomej powierzchni Ziemi (D); - uzasadnia związek stref oświetlenia Ziemi z występowaniem pór roku (D); 5. Kontynenty i oceany. 35 / 36/ 37. lądy i oceany na Ziemi. - wymienia nazwy kontynentów i oceanów na kuli ziemskiej (A); - wskazuje na mapie kontynenty i oceany(c); - wyjaśnia, dlaczego półkula pd. jest nazywana morską, a półkula pn lądową (C); - opisuje położenie kontynentów i oceanów na Ziemi (C); - wyjaśnia co to jest: morze, zatoka, wyspa, półwysep, archipelag, kontynent - wyjaśnia znaczenie terminu wszechocean - wyjaśnia, które części oceanów nazywamy morzami - wymienia poznane typy mórz (A); - wskazuje na mapie poszczególne typy mórz (C); - wskazuje na mapie ważniejsze wyspy, półwyspy i morza - wyjaśnia, dlaczego granice oceanów są umowne (C); - charakteryzuje poszczególne typy mórz (C); - wymienia nazwy oceanów według zajmowanej powierzchni, rozpoczynając od największego (A); - wymienia nazwy kontynentów według rozmiaru powierzchni, rozpoczynając od największego (A); - przygotowuje diagramy słupkowe pokazujące wielkość powierzchni poszczególnych kontynentów i oceanów (D) 7
6. Podróże i odkrycia geograficzne. 7. Historia życia na Ziemi. 8. W królestwie zwierząt. 38 / 39. podróże i odkrycia geograficzne. 40. historię życia na Ziemi. 41. budowę komórki zwierzęcej. 42. Klasyfikujemy zwierzęta. - wymienia imiona i nazwiska przynajmniej 3 podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych do XX w. (A); - omawia odkrycie Krzysztofa Kolumba (A); - wymienia przynajmniej 3 odkrycia XX w. (A); - pracuje w zespole nad przygotowanie prezentacji na temat podróży i odkryć geograficznych ( D); - zaznacza na mapie trasę wyprawy morskiej Ferdynanda Magellana (A); - wymienia sposoby badania dna oceanicznego w XX w. (A); - pracuje w zespole nad przygotowanie prezentacji na temat podróży i odkryć geograficznych, zbiera materiały na ten temat ( D); - odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego historię życia na Ziemi, zamieszczonego na s. 76 (D); - opowiada historię życia na Ziemi na podstawie schematu zamieszczonego na s. 76 (D); - rysuje schemat komórki zwierzęcej (D); - podpisuje na rysunku elementy budowy komórki zwierzęcej (C); - wymienia po 3 przykłady zwierząt bezkręgowych i kręgowych (A); - wyjaśnia, czym zwierzęta bezkręgowe różnią się od zwierząt kręgowych - wymienia przyczyny wielkich odkryć geograficznych (A); - wymienia odkrycia polskich podróżników i badaczy - prezentuje wyniki pracy, razem z innymi osobami z grupy, na temat podróży i odkryć geograficznych ( D); - opowiada o podróżach Jamesa Cooka (A); - wymienia dokonania wielkich odkrywców - zaznacza na mapie świata obszary, które poznawali polscy podróżnicy badacze (D); - prezentuje wyniki pracy, razem z innymi osobami z grupy, na temat podróży i odkryć geograficznych ( D); - przygotowuje prezentację multimedialną pt. Wielcy badacze i odkrywcy (D); - charakteryzuje wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi (C); - wymienia przykłady skamieniałości, które badają paleontolodzy (A); - prezentuje informacje o odkryciach paleontologicznych na terenie Polski (D); - omawia rolę poszczególnych struktur komórkowych (B) - porównuje budowę komórki zwierzęcej z budową komórki roślinnej i grzyba (D); - przedstawia w dowolnej formie różnorodność kształtów komórek zwierzęcych (D); - wymienia hierarchicznie jednostki systematyczne w obrębie królestwa zwierząt (A); - wyjaśnia zasadę nazywania gatunków zwierząt - przedstawia w postaci graficznej różne gatunki należące do rodzaju kot (D); - wyjaśnia, co to są odmiany człowieka 9. Podsumowanie. 43, 4 Powtórzenie i sprawdzian wiadomości z działu Ziemia nasza planeta. 45. Omówienie wyników sprawdzianu. 8
Dział Życie w wodzie 1. Czynniki wpływające na warunki życia w morzu. 2. Ukształtowanie dna morskiego. 3. Ruch wody morskiej. Życie w morzach i oceanach. Życie w morzach i oceanach 46. czynniki warunkujące życie w morzu. 47. Przedstawiamy ukształtowanie dna morskiego. 48. Wyjaśniamy, jak powstają fale morskie i prądy morskie. 49. strefy życia w morzach i oceanach. 50. parzydełkowce morskie. - wymienia czynniki wpływające na życie w morzu (A); - zaznacza na mapie świata oceany, morza (C); - odczytuje z wykresu zawartość soli we wskazanych morzach (C); - wyjaśnia, dlaczego w morzu na głębokość poniżej 100 metrów nie dociera promieniowanie słoneczne - wskazuje na rysunku elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski grzbiet górski, rów oceaniczny (C); - pokazuje na mapie po 1 z wymienionych form dna oceanicznego (C); - omawia warunki panujące na szelfie - zaznacza na rysunku grzbiet i dolinę fali - pokazuje na mapie 2 prądy morskie (C); - podpisuje na rysunku długość i wysokość fali - wyjaśnia, jak powstają prądy morskie - pokazuje na mapie skąd i dokąd płynie Prąd Zatokowy - wymienia nazwy stref życia w morzu (A); - omawia budowę pełzaka na schematycznym rysunku - omawia warunki świetlne panujące w poszczególnych strefach morza lub oceanu - wyjaśnia znaczenie pojęcia plankton - wskazuje 2 różnice między polipem i meduzą (C); - rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce (C); - rysuje schematycznie meduzę i polipa (C); - omawia budowę meduzy - opisuje budowę koralowców (C); 9 - wyjaśnia, od czego zależy przezroczystość i barwa wody morskiej - analizuje mapę świata zamieszczoną, przedstawiającą rozkład temperatur wód powierzchniowych oceanów (D); - prezentuje informacje na temat Morza Martwego (D); - wyjaśnia, co to jest szelf - opisuje rafę koralową - wyjaśnia, jak powstały Hawaje - wskazuje na mapie świata podmorskie grzbiety górskie, rowy oceaniczne (C); - prezentuje informacje na temat Wielkiej Rafy Koralowej (np. w formie gazetki, wystawy, prezentacji) (D); - wymienia przyczyny ruchu wód (A); - zaznacza na mapie kierunki pływu prądów ciepłych i zimnych (C); -wyjaśnia, co to są przypływy i odpływy - na przykładzie Prądu Zatokowego wyjaśnia, wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza - przedstawia informacje na temat tsunami (D); - wymienia grupy organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w morzach (A); - omawia czynności życiowe morskich organizmów jednokomórkowych - prezentuje w formie gazetki, wystawki lub mapy myślowej informacje na temat życia w morzach i oceanach (D); - charakteryzuje koralowce (C); - uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców - wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D);
Życie w morzach i oceanach 50. parzydełkowce morskie. - wskazuje 2 różnice między polipem i meduzą (C); - rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce (C); - rysuje schematycznie meduzę i polipa (C); - omawia budowę meduzy - opisuje budowę koralowców (C); - charakteryzuje koralowce (C); - uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców - wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D); Życie w morzach i oceanach. 5. Znaczenie oceanów. 51/52. morskie stawonogi i mięczaki. 53. morskie zwierzęta kręgowe. 5 Przedstawiamy znaczenie oceanów. - podpisuje na rysunku części ciała homara (C); - rozpoznaje na ilustracji przynajmniej 2 gatunki morskich stawonogów (C); - odróżnia ślimaki od małży (C); - wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi - omawia budowę stawonogów na przykładzie homara - omawia budowę małży - omawia na podstawie ilustracji budowę zewnętrzną ryby - omawia sposób rozmnażania się ryb - wymienia przynajmniej 2 przykłady ssaków żyjących w morzach i oceanach (A); - wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie (A); - omawia sposób oddychania morskich ssaków - wyjaśnia znaczenie terminu zwierzęta zmiennocieplne - wymienia korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów - wskazuje na mapie przynajmniej 2 obszary występowania podmorskich złóż ropy naftowej (C); - omawia sposoby uzyskiwania soli z wody morskiej - wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem - wyjaśnia znaczenie pojęcia linienie - wyjaśnia rolę małży w oczyszczaniu wody (C); - omawia sposoby poruszania się morskich stawonogów - przedstawia różnorodność morskich mięczaków - omawia sposób oddychania ryb - wymienia cechy ssaków żyjących w morzach i oceanach (A); - omawia przykładowe przystosowania ryb do życia w strefie dennej i głębinowej mórz i oceanów - uzasadnia, że oceany stanowią źródło pożywienia dla ludzi (D); - wyjaśnia znaczenie pojęcia akwakultura - omawia rolę oceanów jako szlaków transportowych (B) ; - prezentuje zagrożenia wód oceanicznych będące skutkiem działalności człowieka (C); 10
6. Życie w jeziorze. 55. jednokomórkowe organizmy żyjące w jeziorze. 56. zwierzęta żyjące w jeziorze. - wymienia strefy życia w jeziorze (A); - rysuje schematycznie pantofelka na podstawie obserwacji mikroskopowej (C); - wymienia nazwy organizmów cudzożywnych żyjących w jeziorze (A); - zaznacza na schematycznym rysunku narząd ruchu pantofelka (C); - omawia rolę organizmów samożywnych żyjących w jeziorze - pokazuje na planszy części ciała pantofelka - rysuje schematycznie stułbię - rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki zwierząt żyjących w jeziorze - rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki ryb żyjących w jeziorze - wymienia źródła pokarmu dla pijawki (A); - charakteryzuje przedstawicieli skorupiaków żyjących w jeziorze (C); - wymienia części ciała raka (A); - wymienia przedstawicieli mięczaków żyjących w jeziorze (A); - wymienia przykłady ryb drapieżnych i roślinożernych występujących w jeziorze (A); - charakteryzuje poszczególne strefy jeziora - wyjaśnia rolę wodniczek tętniących u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) - porównuje budowę i sposób poruszania się poznanych słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) (D); - prezentuje mapę myślową pt. Życie w jeziorze ; wymienia zagrożenia jezior będące skutkiem działalności człowieka (C); - omawia budowę pijawki - przyporządkowuje poznane gatunki ryb do poszczególnych stref życia w jeziorze (C); - rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt żyjących w jeziorze (C); - porównuje budowę stułbi z budową chełbi (D); - omawia środowisko i tryb życia raka stawowego - charakteryzuje sposób oddychania mięczaków słodkowodnych 7. Podsumowanie. 57, 58. Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu Życie w wodzie. 59. Omówienie wyników sprawdzianu. 11
Dział Życie w środowisku lądowym. 1. Małe zwierzęta bezkręgowe. 2. Płazy kręgowce wodno-lądowe. 60. pierścienice lądowe. 61 /62. budowę i tryb życia owadów. Przedstawiamy różnorodność owadów. 63. pajęczaki i mięczaki żyjące na lądzie. 6 przedstawicieli płazów. 65. przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie. - wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta bezkręgowe - opisuje budowę dżdżownicy - omawia znaczenie dżdżownic w przyrodzie - omawia przystosowania dżdżownicy do życia w glebie - podpisuje na rysunku części ciała owada (C); - wymienia 3 przykłady owadów, w których rozwoju występuje larwa (C); - wymienia po 3 przykłady pożytecznych owadów i owadów będących szkodnikami dla człowieka (C); - omawia budowę owada na podstawie planszy (C); - omawia rozwój owadów na przykładzie motyla (C); -wymienia przykłady pajęczaków i ślimaków lądowych (A); - wymienia miejsca, w których mogą występować kleszcze (A); - wymienia przedstawicieli ślimaków lądowych (A); - wymienia części ciała pająka, wskazując je na planszy (C); - omawia funkcję muszli ślimaka winniczka - wymienia przedstawicieli płazów (A); - odróżnia ropuchę od innych płazów - klasyfikuje płazy na bezogonowe i ogoniaste (C); - wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne płazów (A); - wyjaśnia, dlaczego płazy zalicza się do zwierząt wodno - lądowych - wymienia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach (C); - wyjaśnia, jaką funkcję pełni śluz, którym pokryte jest ciało dżdżownicy - omawia sposób rozmnażania się dżdżownicy - omawia rolę dżdżownic w tworzeniu próchnicy - wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi - charakteryzuje typy aparatów gębowych owadów (C); - wyjaśnia znaczenie pojęcia przeobrażenie zupełne i niezupełne - analizuje zróżnicowanie budowy zewnętrznej owadów (D); - porównuje rozwój motyla i pasikonika (D); - prezentuje informacje na temat owadów społecznych (D); - przedstawia role owadów w przyrodzie, gospodarce i życiu człowieka(c); - charakteryzuje przedstawicieli pajęczaków (C); - omawia budowę i przystosowania ślimaka winniczka do życia na lądzie - omawia sposób poruszania się ślimaka - wyjaśnia, w jaki sposób pająk zdobywa pokarm - omawia sposób rozmnażania się ślimaków - prezentuje ciekawostki na temat pajęczaków (D); - charakteryzuje wybranych przedstawicieli płazów (C); - rozpoznaje omawiane płazy (C); - klasyfikuje płazy, podając ich charakterystyczne cechy (C); - przygotuje ciekawostki na temat płazów żyjących na innych kontynentach (D); - omawia etapy rozwoju żaby - omawia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach - porównuje budowę i czynności życiowe kijanek i dorosłych żab (C); - omawia sposób zdobywania pokarmu przez żabę 12
3. Gady kręgowce, które opanowały ląd. Ptaki latające kręgowce. 66. przedstawicieli gadów. 67. przystosowania gadów do życia na lądzie. 68. Przedstawiamy różnorodność ptaków. - przyporządkowuje, na podstawie opisu, przedstawicieli gadów do poszczególnych grup systematycznych (C); - wymienia na podstawie ilustracji cechy różniące żmiję zygzakowatą od zaskrońca zwyczajnego (C); - wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne gadów (A); - omawia wybraną grupę gadów - wymienia przynajmniej 3 gatunki gadów żyjących w Polsce (A); - wymienia części ciała jaszczurki (A); - omawia budowę jaszczurki na schematycznym rysunku - wymienia charakterystyczne cechy ptaków drapieżnych (A); - wymienia 2 przykłady ptaków, które opiekują się potomstwem (A); - wymienia 2 przykłady ptaków odlatujących i przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A); - wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ptaków (A); - wyjaśnia znaczenie pojęć: gniazdowniki, zagniazdowniki - wymienia charakterystyczne cechy ptaków brodzących (A) ; - wymienia gady żyjące w Polsce (A); - omawia sposób zdobywania pokarmu przez węże - charakteryzuje poznane grupy gadów (C); - prezentuje informacje na temat gadów żyjących w Polsce (D); - wymienia cechy gadów przystosowujące je do życia na lądzie (A) - porównuje budowę płazów i gadów (C); - przedstawia informacje na temat gadów wymarłych (D); - omawia rozwój ptaka - wymienia przykłady gniazdowników i zagniazdowników (A); - charakteryzuje poszczególne grupy ptaków (C); - wymienia przykłady ptaków odlatujących zimą z Polski, przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A); - omawia, na czym polega pasożytnictwo lęgowe 13
Ptaki latające kręgowce. 5. Ssaki kręgowce karmiące młode mlekiem. 6. Podsumowanie. 69. przystosowania ptaków do lotu. 70. ssaki. - wymienia przynajmniej 3 cechy budowy przystosowujące ptaki do lotu (A); - wyjaśnia znaczenie pojęcia zwierzęta stałocieplne - omawia rolę piór u ptaków (A); - wymienia elementy budowy pióra (A); - przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym żyją (C); -- wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ssaków (A); - omawia budowę zewnętrzną ssaka (A); - wymienia 4 przykłady grup ssaków i podaje przykłady przedstawicieli tych grup (A); - omawia przystosowania, występujące w budowie kończyn ssaków do życia w różnych środowiskach (C); - wymienia przystosowania ptaków do lotu (A); - rozróżnia rodzaje piór (C); - dowodzi, dlaczego ptaki mają bardzo dobrze rozwinięty układ oddechowy (D); - prezentuje informacje na temat ptaków nieposiadających zdolności latania (D); - wymienia wytwory skóry ssaków (A); - omawia sposób rozmnażania się ssaków - wyjaśnia, dlaczego niektóre ssaki zaraz po urodzeniu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania, a inne wymagają opieki matki (D); 71,72. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości z działu Życie środowisku lądowym. 73. Omówienie wyników sprawdzianu. Dział 6. Krajobrazy Ziemi 1. Od pogody do klimatu. 2. Strefy krajobrazowe. 7, w jaki sposób można przedstawić informacje i pogodzie i klimacie. 75. strefy krajobrazowe świata. - wymienia sposoby obserwacji i pomiaru poszczególnych składników pogody - wyjaśnia znaczenie pojęcia pogoda - wymienia dane liczbowe stosowane do opisania klimatu (A); - oblicza średnią temperaturę powietrza na podstawie danych w tabeli lub wykresu klimatycznego (C); - oblicza roczną amplitudę temperatury powietrza (C); - wskazuje na mapie i omawia strefy krajobrazowe występujące na terenie Europy (C); - wskazuje na mapie świata strefy krajobrazowe (C) 14 - wyjaśnia znaczenie pojęcia klimat - odczytuje informacje z wykresów klimatycznych (C); - odczytuje z wykresu klimatycznego średnią temperaturę powietrza sumę opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach w danym mieście (C); - porównuje klimat dwóch różnych miast na podstawie wykresów klimatycznych (C); - charakteryzuje zmienność pogody w Polsce na podstawie napływających mas powietrza (C); - przedstawia informacje na temat tych dziedzin życia, w których istotną rolę odgrywają informacje pogodowe (D); - wymienia składniki krajobrazu (A); - wyjaśnia, dlaczego na Ziemi istnieją strefy krajobrazowe - omawia wpływ odległości od oceanu na klimat obszarów leżących na tej samej szerokości geograficznej - przedstawia informacje na temat gatunków endemicznych (roślin i zwierząt) występujących w wybranych strefach krajobrazowych (D);
3. Wilgotne lasy równikowe strefa bez pór roku. 3. Wilgotne lasy równikowe strefa bez pór roku. Dwie pory roku w strefie sawann. 76. klimat i roślinność wilgotnego lasu równikowego. 77. zwierzęta wilgotnych lasów równikowych. 78. działalność człowieka w wilgotnych lasach równikowych. 79. klimat i roślinność sawanny afrykańskiej. - wymienia 2 cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych (A); - wymienia 2 gatunki roślin wilgotnych lasów równikowych (A); - wskazuje na mapie obszary występowania wilgotnych lasów równikowych (C); - wymienia kilka (4 5) gatunków zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych - rozpoznaje wybrane zwierzęta wilgotnych lasów równikowych (C); - wymienia przykłady roślin uprawianych w strefie wilgotnych lasów równikowych (A); - opisuje zajęcia Pigmejów, Papuasów, Indian żyjących w wilgotnych lasach równikowych (A); - wymienia pory roku w strefie sawann (A); - wymienia 3 gatunki roślin, które spotykamy w strefie sawann (A); - wskazuje na mapie obszary występowania sawann (C); - odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza w porze deszczowej na sawannie (C); - wymienia 2 gatunki drzew sawann (A); - omawia, jak powstają deszcze zenitalne - odczytuje z wykresu przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach na obszarze wilgotnego lasu równikowego (C); - opisuje strukturę wilgotnego lasu równikowego - wyjaśnia, co to są epifity - przedstawia informacje na temat wilgotnych lasów równikowych w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D); - omawia przystosowania zwierząt do życia w strefie wilgotnych lasów równikowych - omawia rolę owadów żyjących w wilgotnych lasach równikowych - wyjaśnia znaczenie pojęcia plantacja - wymienia przykłady roślin uprawianych na plantacjach na terenie wilgotnych lasów równikowych (A); - wymienia przyczyny zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (A); - przewiduje skutki zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (D); - przedstawia poglądy przemysłowców i ekologów dotyczące wykorzystywania zasobów wilgotnych lasów równikowych (D); - omawia przystosowania roślin do 2 pór roku w strefie sawann - odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach pory suchej i deszczowej (C); - omawia, jak zmienia się krajobraz sawann między równikiem a zwrotnikiem Raka - porównuje roślinność sawann i wilgotnych lasów równikowych (C); - przedstawia informacje na temat zależności, jakie występują między roślinami a zwierzętami i mechanizmów obronnych roślin (inne niż podane ) w strefie sawann (D); 15
Dwie pory roku w strefie sawann. 5. Całoroczna susza w strefie pustyń gorących. 80. zwierzęta i warunki życia ludzi w strefie sawann. 81. strefę pustyń gorących. -wymienia i rozpoznaje gatunki zwierząt żyjących w strefie sawann (C); Podaje przykłady roślinożerców, drapieżców i padlinożerców żyjących na sawannie (A); - wymienia sposoby ochrony zwierząt roślinożernych przed drapieżnikami (A); - wskazuje na mapie Saharę (C); - wymienia charaktery-styczne cechy pustyni (A); - wymienia rodzaje pustyń (podaje ich nazwy) (A); - odczytuje z wykresu klimatycznego roczny przebieg temperatury powietrza w strefie pustyń gorących (C); - wymienia cechy przeżuwaczy (A); - omawia sposób uprawy pól w strefie sawann - przedstawia zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na sawannie (C); - omawia wpływ klimatu na życie ludzi mieszkających w Sahelu (B) - wyjaśnia znaczenie pojęcia półpustynie - opisuje poszczególne rodzaje pustyń - odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli roczny przebieg temperatury powietrza i ilość opadów atmosferycznych strefie pustyń gorących (C); - wyjaśnia pojecie uedy - wskazuje na mapie Afryki uedy (C); - porównuje poszczególne rodzaje pustyń gorących (C); - przedstawia w formie graficznej informacje na temat pustyń gorących na świecie, uwzględniające ich położenie, obszar, bogactwa mineralne (D); 82. Przedstawiamy życie mieszkańców pustyń gorących. - wymienia po 2 gatunki roślin i zwierząt żyjących w strefie pustyń gorących (A); - wymienia zajęcia Beduinów (A); - wymienia przystosowania wielbłąda do życia w strefie pustyń gorących (A); - wyjaśnia znaczenie pojęcia oaza - wymienia główne uprawy w oazach (A); - wymienia przystosowania zwierząt do życia na pustyni (A); - porównuje sposób uprawy roli w dolinie Nilu w czasach dawnych i obecnie (C); - omawia przystosowania roślin do życia w strefie pustyń gorących - omawia, jak odkrycie ropy naftowej wpłynęło na zmianę życia mieszkańców pustyń gorących 6. Upalne i suche lato w strefie śródziemnomor skiej. 83. klimat, roślinność i zwierzęta strefy śródziemnomor skiej. - wskazuje na mapie strefę śródziemno-morską (C); - charakteryzuje opady w strefie śródziemnomorskiej na podstawie wykresu (C); - wymienia 3 gatunki roślin występujących w strefie śródziemno-morskiej (A); - opisuje, korzystając z wykresu, klimat śródziemnomorski (C); - wymienia rośliny uprawiane w strefie śródziemnomorskiej - wyjaśnia znaczenie pojęcia makia, roślinność twardolistna - wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać w strefie śródziemnomorskiej (A); - wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemno-morskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach - charakteryzuje makię śródziemnomorską - przygotowuje przewodnik po najciekawszych miejscach strefy śródziemnomorskiej (D); 16
6. Upalne i suche lato w strefie śródziemnomor skiej. 7. Strefa lasów liściastych. 8 Przedstawiamy działalność człowieka w strefie śródziemnomor skiej. 85. Charakteryzuje my strefę lasów liściastych. - wskazuje na mapie najczęściej odwiedzane państwa strefy śródziemnomorskiej (C); - wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji europejskiej (C); - opisuje zmiany lasu liściastego w poszczególnych porach roku (C); - wymienia warstwy lasu liściastego (A); - wymienia po 3 przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników żyjących w lasach liściastych (A); - wymienia cechy klimatu strefy lasów liściastych (A); - charakteryzuje warstwy lasu liściastego (C); - rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt występujących w lasach liściastych (C); - wyjaśnia, dlaczego basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie - wymienia korzystne i niekorzystne skutki rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej - wskazuje na mapie strefę lasów liściastych (C); - wymienia gatunki drzew rosnących w lasach strefy umiarkowanej (A); - charakteryzuje faunę poszczególnych warstw lasu liściastego (C); - wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem lasów (C); - omawia zależności pokarmowe występujące w lesie (C); - rysuje wykres słupkowy przedstawiający powierzchnię, jaką zajmują lasy liściaste w kilku wybranych krajach europejskich (D); 8. Strefa stepów morza traw. 86. klimat i roślinność stepów. - wymienia 3 przykłady roślin, które rosną w strefie stepów (A); - wyjaśnia znaczenie pojęcia step - wyjaśnia znaczenie pojęć: pampa, preria - wskazuje na mapie świata obszary strefy stepów (C); - wymienia przystosowania roślin do warunków stepowych - omawia, na podstawie wykresu klimatycznego, roczny przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w strefie stepów (C); - opisuje klimat strefy stepów - omawia zmiany w wyglądzie szaty roślinnej stepów w ciągu roku - porównuje step Eurazji, prerię Ameryki Północnej i pampę Ameryki Południowej (D); 87. życie zwierząt i gospodarkę człowieka w strefie stepów. - wymienia 4 gatunki zwierząt żyjących w stepie (A); - wyjaśnia, dlaczego zwierzęta stepowe żyją gromadnie - omawia przystosowania zwierząt do życia w stepie - omawia, w jaki sposóbi dlaczego wykorzystuje się stepy do celów rolniczych 17
9. Długie mroźne zimy w strefie północnych lasów iglastych. 88. klimat i roślinność strefy północnych lasów iglastych. - wyjaśnia pojecie tajga - wymienia gatunki drzew iglastych występujące w tajdze (A); - pokazuje na mapie obszary, na których występuje tajga (C); - wyjaśnia pojecie wieczna zmarzlina - wyjaśnia, dlaczego w tajdze występują rozległe obszary podmokłe -opisuje klimat tajgi na podstawie wykresu klimatycznego (C); - opisuje przystosowania roślin do warunków klimatycznych w tajdze (D); - charakteryzuje cechy krajobrazu tajgi (C); - przedstawia informacje na temat tajgi w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D); 89. życie zwierząt i gospodarkę człowieka w tajdze. - wymienia 5 6 gatunków zwierząt występujących w tajdze (A); - rozpoznaje na ilustracjach 5 6 gatunków zwierząt żyjących w tajdze (C); - wymienia przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników w tajdze (A); - wymienia po 2 przykłady: owadów, ptaków, ssaków roślinożernych i drapieżników żyjących w tajdze (A); - rozpoznaje na ilustracjach wymienione zwierzęta (C); - wymienia surowce mineralne występujące w tajdze - charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze (C); - omawia skutki wycinania lasów na obszarze wieloletniej zmarzliny 10. Zimna i bezleśna strefa tundry. 90. przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze. - wymienia 5 gatunków zwierząt żyjących w tundrze (A); - rozpoznaje na ilustracjach 5 gatunków zwierząt tundry (C); - wymienia najważniejsze cechy klimaty tundry (A); - rozpoznaje zwierzęta żyjące w tundrze (C); - odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza w tundrze w ciągu roku (C); - omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze - przyporządkowuje poznane zwierzęta tundry do grup systematycznej (C); - wyjaśnia, dlaczego w tundrze nie rosną drzewa - wyjaśnia, dlaczego występuje w tundrze dzień polarny i noc polarna - opowiada o życiu mieszkańców tundry na podstawie samodzielnie przeczytanej literatury (C); 18
10. Zimna i bezleśna strefa tundry. 91. działalność człowieka w strefie tundry - wymienia zajęcia mieszkańców tundry (A); - opisuje dawny sposób życia mieszkańców tundry - porównuje życie mieszkańców tundry dawniej i obecnie (C); - charakteryzuje bogactwa mineralne tundry i sposób ich eksploatacji (C); 11. Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych. 92. Antarktydę. - zaznacza na mapie Antarktydę (C); - charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie diagramu klimatycznego (C); - wyjaśnia, jak powstaje lądolód - omawia działalność człowieka na Antarktydzie - prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D); 93. Arktykę. - zaznacza na mapie Arktykę (C); - omawia przystosowania pingwinów do życia w strefie pustyń lodowych - omawia przystosowania zwierząt do życia w strefach pustyń lodowych - omawia działalność człowieka w Arktyce - porównuje Antarktydę i Arktykę (D); - prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D); 12. Podsumowanie. 94, 95. Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu Krajobrazy Ziemi. 96. wyniki sprawdzianu. Dział 7. Ziemia nasze wspólne dobro 1. Zasoby przyrody. 97. zasoby przyrody. - wymienia przykłady zasobów przyrody (A); - klasyfikuje zasoby przyrody na zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej - wymienia przykłady zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej (A); - rozróżnia zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne - podaje przykłady zasobów odnawialnych i nieodnawialnych przyrody (A); - wyjaśnia znaczenie pojęć: zasoby wyczerpywalne, zasoby niewyczerpywalne - podaje przykłady zasobów wyczerpywanych i niewyczerpywanych przyrody (A); - charakteryzuje zasoby przyrody najbliższej okolicy (D); 2. Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. 98. skutki wyczerpywania się zasobów - wymienia przynajmniej 3 działania człowieka, które przyczyniają się do wyczerpywania zasobów przyrody (A); - wymienia przynajmniej 3 przyczyny zmniejszania się różnorodności biologicznej 19 - wymienia najważniejsze globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego (A); - wyjaśnia znaczenie pojęć: konwencjonalne źródła energii, różnorodność biologiczna - wskazuje lokalne działania ludzi przyczyniające się do wyczerpywania zasobów przyrody (D);
przyrody. Tytuł 3. Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Współpraca międzynarodow a w celu ochrony przyrody. 5. Podsumowanie. 99. przyczyny i skutki ocieplania się klimatu. 100. Wyjaśniamy, co to jest dziura ozonowa. 101. Przedstawiamy przykłady międzynarodow ej współpracy w celu ochrony przyrody. 102. Prezentujemy międzynarodowe organizacje zajmujące się ochroną środowiska. - wymienia przynajmniej 3 skutki ocieplania się klimatu (A); - wyjaśnia znaczenie pojęcia efekt cieplarniany - wymienia 2 przyczyny zwiększenia się ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (A); - wymienia 2 sposoby zapobiegania powstawaniu dziury ozonowej (A); - wyjaśnia rolę warstwy ozonowej - wyjaśnia, czego dotyczy program Unii Europejskiej Natura 2000 - wyjaśnia, dlaczego działania służące ochronie przyrody muszą mieć charakter globalny - wyjaśnia, czym jest czerwona księga - wymienia cele działalności Greenpeace (A); - omawia rolę gazów cieplarnianych (A); - wymienia przykłady przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu (A); - charakteryzuje skutki wzrostu średniej temperatury powietrza na Ziemi (C); - wskazuje działania lokalne mające na celu przeciwdziałanie ocieplaniu się klimatu (A); - wyjaśnia, jak powstaje dziura ozonowa - wyjaśnia, czym jest ozon - omawia skutki istnienia dziury ozonowej - omawia działania realizowane w ramach UNEP - wymienia przykłady międzynarodowych konwencji o ochronie przyrody (A); - przedstawia informacje o funkcjonowaniu programu Natura 2000 na terenie gminy, powiatu, województwa (D); - proponuje działania, które może wykonać w celu ochrony przyrody (C); - omawia działania pozarządowych organizacji działających na rzecz ochrony przyrody - rozpoznaje na rysunkach symbole międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną środowiska (C); - wymienia działania lokalne służące ochronie przyrody (A); 103, 10 Powtórzenie wiadomości i sprawdzian z działu Ziemia nasze wspólne dobre. 105. Omówienie wyników sprawdzianu. 20