Acta Militaria Mediaevalia
Polska Akademia Umiejętności Muzeum Historyczne w Sanoku Acta Militaria Mediaevalia tom III Kraków Sanok 2007
Redaktor naczelny: Piotr N. Kotowicz Zespół redakcyjny: Jan Machnik Michał Parczewski Witold Świętosławski Marcin Wołoszyn Wiesław Banach Jerzy Ginalski Marcin Glinianowicz Recenzent: Prof. dr hab. Krzysztof Wachowski Opracowanie graficzne: Artur Olechniewicz Korekta: Ewa Kasprzak Wiktor Dańczyszyn ISSN 1895-4103 Copyright by Polska Akademia Umiejętności 2007 r. Copyright by Muzeum Historyczne w Sanoku 2007 r. Wydawcy: Polska Akademia Umiejętności ul. Sławkowska 17 31-016 Kraków tel. (012) 422 54 22 http://www.pau.krakow.pl e-mail: office@pau.krakow.pl Muzeum Historyczne w Sanoku ul. Zamkowa 2 38-500 Sanok tel. (013) 46 306 09 http://www.muzeum.sanok.pl e-mail: muzeum@muzeum.sanok.pl Zbigniew Jaskulski Zakład Usług Poligraficznych Drukarnia 38-400 Krosno, ul. Grodzka 10 tel. 013 432 39 09, fax 436 88 18 e-mail: drukarnia@ krosno.com Publikację wydano przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego Na okładce: Fragment gotyckiej polichromii z przedstawieniem ścięcia św. biskupa Stanisława przez króla Bolesława Śmiałego z kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Michała Archanioła w Haczowie. Fot. Dariusz Szuwalski. Buzdygan gotycki ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Chojnowie. Fot. Lech Marek.
SPIS TREŚCI CONTENTS Piotr N. Kotowicz Wstęp Introduction... 7 STUDIA I MATERIAŁY STUDIES AND MATERIALS Patryk N. Skupniewicz Hełm wojownika przedstawionego na kapitelu w Tak e Bostan... The helmet from the high relief on capital in Taq e Bostan... Grzegorz Żabiński Viking Age Swords from Scotland... Miecze okresu wikińskiego ze Szkocji... Piotr Strzyż Artyleria Władysława Jagiełły w wojnie z Władysławem Opolczykiem (1391-1401)... King Władysław Jagiełło s Artillery in His War with Duke Władysław Opolczyk (1391-1401)... 9 28 29 82 85 97 Tadeusz Łaszkiewicz, Arkadiusz Michalak Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza... 99 Weaponry and Horse-riding Equipment from archaeological exavations and supervisions on the site of the medieval town of Międzyrzecz... 176 KOMUNIKATY ANNOUNCEMENTS Andrzej Janowski Gotlandzki trzewik pochwy miecza z przedstawieniem drzewa życia ze szczecińskiego Podzamcza... 177 Gotland Chape with the Tree of Life Image from Szczecin s Suburbium... 186 Piotr Dmochowski, Jacek Wrzesiński Brązowy trzewik pochwy miecza z Równiny Górnej... 187 Bronze Chape from Równina Górna... 190 Bartłomiej Gruszka, Arkadiusz Michalak Podstawy datowania pobocznicy wędzidła z Sulechowa.... 191 The Basis of Dating a Cheek-piece of a Snaffle Bit from Sulechów... 200 Anna Marciniak-Kajzer Kilka słów o średniowiecznej złotej ostrodze z pogranicza krzyżacko-polskiego... 201 A few words on a Mediaeval Gold Spur from the Borderland between the Territory of the Order of Teutonic Knights and Poland...... 208 Elena Birulina, Jerzy Kuśnierz Ornamentowana siekiera ze zbiorów Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego w Łucku... 209 Ornamented Axe from the Collection of the Volhynia Regional Museum in Lutsk... 215 Lech Marek Gotycki buzdygan ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Chojnowie... 217 The Gothic Mace from the Regional Museum of Chojnów... 229 WYKAZ SKRÓTÓW LIST OF ABBREVIATIONS... 230 AUTORZY AUTHORS... 231
WSTĘP INTRODUCTION Trzeci tom periodyku Acta Militaria Mediaevalia został w znacznej mierze poświęcony zagadnieniom związanym z mieczami i elementami ich garniturów. Za sprawą artykułu Grzegorza Żabińskiego, w którym autor prezentuje szereg nieznanych w literaturze przedmiotu zabytków, przybliżony został Czytelnikowi temat wczesnośredniowiecznych mieczy okresu wikińskiego w Szkocji. Po raz kolejny gościmy również Andrzeja Janowskiego, specjalistę od dolnych okuć pochew mieczy trzewików, który tym razem dogłębnej analizie poddaje artefakt pozyskany w trakcie badań szczecińskiego Podzamcza. Najnowsze znalezisko takiego, niezwykle atrakcyjnego, zabytku porusza również komunikat Piotra Dmochowskiego i Jacka Wrzesińskiego, poświęcony trzewikowi z Równiny Górnej. Jednak tematyka związana z mieczami nie zdominowała prezentowanego tomu. Tadeusz Łaszkiewicz i Arkadiusz Michalak, w artykule źródłoznawczym, przedstawiają niezwykle interesujący zbiór militariów pochodzący z badań średniowiecznego Międzyrzecza, z unikalnym znaleziskiem dużego fragmentu kolczugi. Patryk Skupniewicz po raz kolejny wprowadza nas w świat Sasanidów, omawiając hełm przedstawiony na kapitelu w Tak e Bostan. Niezwykle sugestywny obraz użycia artylerii ogniowej w czasie wojny dwóch Władysławów Jagiełły z Opolczykiem daje szkic Piotra Strzyża, który na podstawie zachowanych pocisków artyleryjskich odtwarza siłę ognia, jaką dysponował w tym starciu król Polski. Symboliczne znaczenie broni poruszają artykuły Eleny Biruliny i Jerzego Kuśnierza, poświęcony ornamentowanemu toporowi z Łucka na Ukrainie, oraz Anny Marciniak-Kajzer analizującej znalezisko złotej ostrogi z Narzymia. Dwóch, szerzej nieznanych kategorii zabytków dotyczą komunikaty autorstwa Bartłomieja Gruszki i Arkadiusza Michalaka oraz Lecha Marka. Duet autorski, na przykładzie zabytku z Sulechowa, przybliża Czytelnikowi dość skomplikowaną problematykę wędzideł z pobocznicami, natomiast dzięki wnikliwości ostatniego z autorów, mamy możliwość zapoznać się z niezwykle efektownym rodzajem broni buzdyganem, którego okazały egzemplarz znajduje się w Muzeum Regionalnym w Chojnowie. Konkluzją, która nasuwa się po lekturze zamieszczonych tekstów, jest zwrócenie uwagi na fakt, rejestrowany niekiedy przez badaczy, ale nie zawsze należycie doceniany, iż datowanie zabytków uzbrojenia jedynie na podstawie istniejących schematów typologiczno-
8 Piotr N. Kotowicz chronologicznych może prowadzić do daleko idących uproszczeń. Dzięki nowym metodom analizy chronologicznej na stanowiskach archeologicznych (np. dendrochronologia) znajdowane przedmioty mają znacznie lepsze umiejscowienie w czasie. Nie oznacza to oczywiście, iż korzystanie z istniejących opracowań monograficznych zabytków jest bezcelowe, zwraca jednak uwagę na konieczność ich ciągłego uściślania. Doskonale problem ten ukazuje przykład trzewika ze Szczecina. Cieszy nas również fakt, że Acta Militaria Mediaevalia stają się powoli forum międzynarodowym. Dzięki publikacji zbiorów militariów i pojedynczych zabytków spoza terytorium naszego kraju chcemy dotrzeć do szerszego grona zainteresowanych czytelników, a polskim odbiorcom przybliżyć mało znane lub niekiedy egzotyczne formy europejskiego (i nie tylko) uzbrojenia średniowiecznego. Piotr N. Kotowicz