HERMAN Management of Cultural Heritage in the Central Europe Area methodology and guidelines for the Work Package 4 Creating innovative services and functions for cultural heritage assets Action 2 Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets (PACHA) Methodology forpacha has been prepared by the Institute of Urban Development, Kraków within HerMan Project HerMan project is implemented the CENTRAL EUROPE Programme co-financed by the ERDF Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu dla Europy Środkowej. Praca naukowa jest finansowana ze środków finansowych na naukę w latach 2012-2014 przyznanych na realizację projektu międzynarodowego współfinansowanego.
HERMAN Management of Cultural Heritage in the Central Europe Area methodology and guidelines for the Work Package 4 Creating innovative services and functions for cultural heritage assets Action 2 Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets (PACHA) Objectives of the Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets and its place in the project Raport wymaga przyjęcia kilku założeń, potrzebnych, by określić zasady, zakres oraz formułę opracowania potrzebnego w ramach realizacji WP 4, działania 2 Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets. Taking into consideration the different aspects that are addressed in the project we have to specify that implementation of the WP 4. 2 is relevant with one of the main objectives of the project that is developing competitive service portfolios. Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets is an analytical part of the Work Package 4, in which partners include a register of assets, a detailed list and description of corresponding services and functions, an analysis of gaps and challenges in services and functions of the heritage assets, including underused and disused assets (AP). The Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets will be presented to and discussed by the Portfolio Stakeholders Platform, and according to the evaluation might be verified. Synthesis of Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets prepared for the project partners as well as evaluation will be presented on a Seminar Cultural Heritage Assets Development. The specific examples from the created list should be elaborated in next steps of the project, such as pilot case studies General assumptions Jednym z istotnych problemów związanych z pracami nad dziedzictwem kulturowym jest szerokość i różnorodność pojęcia oraz wielość definicji. Pojęcie dziedzictwa kulturowego w swym szerokim znaczeniu obejmuje różnorodne zabytki materialne i niematerialne oraz szereg zjawisk związanych z kulturą współczesną1. W dokumencie ECCO (Europejskiego Zrzeszenia Krajowych Związków Konserwatorów-restauratorów) przyjętym przez Komisję Europejską w Brukseli, zatwierdzonym przez IV Generalne Zgromadzenie ENCoRE (Europejskiej Sieci Wyższego Szkolnictwa 1 Seidel-Grzesińska A., Stanicka-Brzezicka K., Polski tezaurus dla dziedzictwa kulturowego, s.1
Konserwatorskiego) w Toruniu w 2003 roku, jako dokumencie wspólnym obu organizacji stwierdza się: [...] 20 Dziedzictwo kulturowe jest częścią definicji europejskiej tożsamości. Stanowi fundamentalny wyraz bogactwa i różnorodności europejskiej kultury. Ochrona dziedzictwa kulturowego, niezastąpionego świadectwa przeszłości, leży we wspólnym interesie Państw Członkowskich, które muszą zapewnić przekazanie tego dziedzictwa przyszłym pokoleniom. Dlatego opieka i konserwacja oraz wymogi użytkowania i umożliwienia dostępu do dziedzictwa kulturowego zarówno w sektorze publicznym jak prywatnym leży w publicznym interesie. Konserwacja-restauracja respektuje estetyczne, historyczne i duchowe znaczenie dziedzictwa kulturowego, jak też jego fizyczną integralność i kontekst 2. Ze względu na szerokość podjętej problematyki stworzenie listy obiektów dziedzictwa kulturowego (PACHA) wymaga uwzględnienia nie tylko klasycznych zabytków architektury i budownictwa, ale również obiektów dziedzictwa przemysłowego, krajobrazów kulturowych, układów przestrzennych, itp. Kolejną istotną kwestią jest określenie uwarunkowań formalno-prawnych wpływających na system ochrony obiektów dziedzictwa kulturowego w każdym z krajów partnerskich. Wprawdzie w licznych dokumentach europejskich zwraca się uwagę na odrębność różnorodnych kultur narodowych i wprowadza się obowiązek wspierania działań na rzecz wspólnego dziedzictwa kulturowego, pozostawia się jednak sferę kultury jako domenę działań poszczególnych państw członkowskich bez obowiązku harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych w tej dziedzinie, ograniczając się do formułowania zaleceń. W związku z tym, że ochrona dziedzictwa kulturowego jest istotnie uwarunkowana ogólną sytuacją panującą w kraju, a zmiany które można wprowadzać w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym są ograniczone prawnie - niezmiernie istotne jest określenie ram prawnych w jakich działa każdy z partnerów projektu. Odpowiednie zdiagnozowanie problemu pozwoli również na określenie, które z dobrych doświadczeń zagranicznych można przenieść na grunt krajowy i dostosować do warunków i specyfiki danego kraju. Przyjmuje się, że uwarunkowania formalno-prawne zostaną przygotowane dla poniższych krajów: Węgry, Słowacja, Polska, Włochy, Słowenia, dodatkowo elementem uzupełniającym szerszy kontekst podjętej problematyki będzie stanowić European Benchmark Study on Innovative Ussers of Cultural Heritage, realizowany w ramach WP4. Konieczne jest ustalenie zakresu terytorialnego i ram czasowych dla opracowywanej listy obiektów dziedzictwa kulturowego proponowany zakres został ograniczony do specyfiki projektu. Istotną częścią Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets (PACHA) stanowić będzie lista obiektów 2 Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zatwierdzone przez Ministra Kultury Waldemara Dąbrowskiego
zabytkowych, które zostaną przygotowane dla poniższych miast: Eger( HU), Koszyce (SV), Lublin (PL), Ravenna Commune (IT), Provincja Ferrara (IT), Maribor(SL), Provincja Treviso (IT). Lista powinna zostać opracowana podstawie aktualnych danych dotyczących obiektów zabytkowych, najlepiej na stan 2012 r. (ewentualnie doprecyzować po spotkaniu w Egerze) Kolejną istotną kwestią jest określenie kryteriów, które będą decydować o stworzeniu listy obiektów dziedzictwa kulturalnego, ponieważ lista ta zgodnie z celami projektu powinna uwzględniać funkcje obiektów, a także ich ocenę proponuje się stworzenie wykazu obiektów w formie tabelarycznej, a także schematów graficznych dla każdego z partnerów opracowującego PACHA. Przewiduje się stworzenie listy w formie tabeli, która została zaprezentowana poniżej, a także zaprezentowanie informacji w formie graficznej. Lista będzie zawierać podstawowe informacje dotyczące nazw zabytków i ich lokalizacji, jak również część opisową i część ewaluacyjną (patrz załącznik 1). W przypadku dużej ilości obiektów analizowanych na małej przestrzeni możliwe jest operowanej enklawami (zespołami) obiektów zabytkowych. Proponuje się, żeby obiekty, które zostaną uwzględnione w opracowaniu były istotne z punktu widzenia celu projektu, preferencyjnie maja to być obiekty objęte ochroną krajową, lub regionalną, jednakże możliwe jest wprowadzenie innych obiektów szczególnie istotnych z punktu widzenia realizacji projektu. Dla każdego z obiektów należy jednak wskazać rodzaj formy ochrony, z uwzględnieniem czy jest on chroniony na szczeblu krajowym, regionalnym, ponadnarodowym. Ważne jest określenie wskazanie kategorii obiektu według podziału na wskazane podgrupy, a także w jaki sposób obiekty wykorzystywane są obecnie. Dalsze części mające na celu określenie własności, stanu oraz zagrożeń istotne są z punktu widzenia możliwości zarządzania danym obiektem. Kolejna część opisu zabytków koncentruje się wokół oceny zasobów dziedzictwa kulturowego, i będzie zawierać określenie rang znaczenia poszczególnych obiektów, powiązań z innymi obiektami oraz możliwości wykorzystania w odniesieniu do istniejących dokumentów planistycznych. Niezmiernie istotne jest, aby forma tabelaryczna miała swoje odzwierciedlenie przestrzenne na mapach, na których zostanie przedstawiona dokładna lokalizacja obiektów zabytkowych dla każdego z partnerów opracowujących - Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets. Identyfikacja zasobów materialnego dziedzictwa kulturowego o istotnym znaczeniu dla miast i formy ich ochrony pozwoli na syntetyczną charakterystykę zasobów, określenie ich stanu i zagrożeń, a ta powiązań wewnątrzmiejskich i możliwości określenia atrakcyjności zasobów dziedzictwa kulturowego jako wyznacznika potencjału dla rozwoju regionu.
Portfolio Analyses of Cultural Heritage Assets (PACHA) - the proposed table of contents 1) Background analysis of formal and legal conditions of cultural heritage assets (opracowanie Partnerzy PP1, PP3, PP4, PP7, PP8, PP9) Z określeniem Prawnych formy ochrony w danym kraju (ustawy, krajowe programy opieki nad zabytkami), Systemu finansowania i zarządzania zabytkami, Systemu monitorowania stanu zabytków (stały, lustracje), Realizacji inwestycji w obiektach zabytkowych, Sposobów promocji i upowszechniania wiedzy o zabytkach, Kto posiada kompetencje w zakresie opieki nad zabytkami. 2) Conclusions from the analysis of formal and legal conditions (opracowanie Partner PP5) 3) 7 Lists of Cultural Heritage Assets (opracowanie Partnerzy PP1, PP3, PP4, PP7, PP8, PP9) (lista obiektów i mapa) 4) Podsumowanie wynikające z analizy List of Cultural Heritage Assets (opracowanie Partner PP 5 )
Appendix 1 List of Cultural Heritage Assets. (city /province, ).. (institution) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Część opisowa Cześć ewaluacyjna Lp. Nazwa Adres Chronione Prawnie Forma Ochrony Zakres ochrony Relacje z sąsiedztwem Kategoria obiektu zabytkowe go Obecne wykorzyst anie Własność Stan Zagrożenia Ranga znaczenia zasobów Możliwość wykorzysta nia + załącznik graficzny na którym zaznaczono szczegółową lokalizację obiektów zabytkowych
Wyjaśnienie dotyczące sposobu wypełniania tabeli Ad.2 Nazwa dokładna nazwa obiektu (lub zespołu obiektów) - można operować pojedynczymi obiektami, lub enklawami Ad. 3. Adres adres, z dokładnym określeniem lokalizacji na załączniku graficznym Ad.4 Chronione prawnie Tak chronione prawnie, nie Ad.5. Forma Ochrony 1) Obiekty na liście światowego dziedzictwa kultury i natury UNESCO (wpisane i proponowane), 2) Obiekty i zespoły kulturowe chronione prawnie na poziomie krajowym/ 3) Obiekty i zespoły kulturowe chronione prawnie na poziomie regionalnym, 4) Dobra kultury współczesnej 5) Ośrodki kultury niematerialnej (miejsca kulty, miejsca historyczne, szlaki kulturowe, obszary objęte ochroną krajobrazu naturalnego i kulturowego) 6) Obiekty i zespoły kulturowe niechronione prawem krajowym, istotne z punku widzenia projektu Ad.6. Zakres Ochrony 1) indywidualna punktowa, 2) strefowa z założeniem 3) Ad. 7. Kategoria obiektu zabytkowego 1) Układy przestrzenne (układy przestrzenne - urbanistyczne i ruralistyczne, dzielnice i osiedla, place i ulice jako wnętrza urbanistyczne, linie komunikacyjne, kolejowe i wodne (kanały), założenia rekreacyjne i sportowe, 2) Obiekty i zespoły obronne i rezydencjonalne (np. zamek, ruiny zamku, pałac, dwór, fort, itp.) 3) Obiekty gospodarcze (np. obiekty folwarczne, budynki towarzyszące miejskiej zabudowie osiedlowej ("komórki lokatorskie", magazyny i garaże) 4) Obiekty sakralne (w podziale na rodzaj wyznania rzymsko-katolickie, prawosławne, żydowskie, np., klasztor, kościół, bożnica, cerkiew, kaplica, kapliczki), 5) Cmentarze (w podziale na cmentarze wyznaniowe, komunalne wojskowe), 6) Zabudowa mieszkalna wiejska (wiejskie chałupy) 7) Zabudowa mieszkalna miejska (kamienice czynszowe, obiekty mieszkalne związane z różnymi zespołami budowlanymi np. plebanie, oficyny pałacowe, domy pracownicze) 8) Obiekty użyteczności publicznej (obiekty związane z siedzibami władz różnych szczebli, świadczeniem usług publicznych) 9) Obiekty techniki i przemysłu (np. kopalna, huta, browar, młyn, dworzec kolejowy, urządzenia hydrotechniczne (zbiorniki wodne, śluzy), wodociągowe wieże ciśnień, kominy fabryczne itp. Jak również mosty i wiadukty, a także zajezdnie tramwajowe, parowozownie itp.)
10) Założenia zieleni (parki dworskie, pałacowe, miejskie, ogrody willowe, zieleń towarzysząca zespołom budowlanym, skwery miejskie oraz zadrzewienia alejowe) 11) Obiekty małej architektury (pomniki, fontanny, bramy, portiernie), 12) Obiekty uzdrowiskowe, 13) Inne (w zależności od specyfiki danego kraju można dodać dodatkowe podkategorie, np. dawne obozy koncentracyjne, pola bitwy, schroniska górskie), Ad. 8. Obecne wykorzystanie 1) Mieszkaniowe 2) Usługowe usługi publiczne 3) Usługowe usługi kultury 4) Usługowe usługi komercyjne 5) Usługowe usługi turystyczne 6) Mieszkaniowo-usługowe, 7) Przemysłowe 8) Infrastrukturalne 9) Tereny zieleni 10) Inne Ad.9. Własność 1) Prywatna 2) Komunalna 3) Skarbu Państwa 4) Kościołów i związków wyznaniowych 5) Mieszana 6) Nieuregulowana Ad. 10 Stan (condition of the estate) 1) niewymagające podjęcia prac konserwatorskich lub robót budowlanych 2) wymagające przeprowadzenia drobnych napraw 3) wymagające przeprowadzenia remontu zabezpieczającego 4) wymagające przeprowadzenia remontu kapitalnego Ad. 11 Zagrożenia 1) Tereny zalewowe 2) Osuwiska 3) Trzęsienia ziemi 4) Zagrożenia związane z zanieczyszczeniem powietrza 5) Inne (jakie). Ad. 12 Ranga znaczenia obszarów 1) Znacząca
2) Wysoka 3) Wybitna UNESCO Ad.13. Relacje z sąsiedztwem Proszę podać czy obiekty są powiązane z innymi obiektami/ zespołami, jeśli tak, to z którymi Yes/ No Ad. 14. Możliwość wykorzystania - ocenione w odniesieniu do obowiązujących dokumentów planistycznych/strategicznych (turystyczne, gospodarcze)