Karolina Tybuchowska-Hartlińska WYBORY DO SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W POLSCE Dwadzieścia lat doświadczeń w subregionie ciechanowskim
Recenzenci: prof. dr hab. Andrzej Chodubski prof. dr hab. Arkadiusz Żukowski Redaktor: Daniel Kawa Redaktor techniczny: Andrzej Kierzkowski Korekta: Zespół Projekt okładki: Krzysztof Galus Copyright by Europejskie Centrum Edukacyjne Toruń 2012 Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. ISBN 978-83-62363-47-6
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów.................................................... 5 Wstęp............................................................ 7 Rozdział I Samorząd terytorialny w warunkach demokratyzacji polskiego systemu politycznego...................................... 19 1. Istota samorządu terytorialnego we współczesnym państwie demokratycznym....................... 19 2. Budowanie podstaw samorządności w Polsce....................... 34 3. Funkcjonowanie samorządu terytorialnego we współczesnej Polsce........................................ 56 Rozdział II System wyborczy do samorządu terytorialnego w Polsce................ 76 1. Zasady prawa wyborczego w kontekście wyborów samorządowych..... 76 2. Miejsce wyborów samorządowych w polskim systemie wyborczym.... 97 3. Formalne uwarunkowania bezpośrednich wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta.................................. 124 Rozdział III Rywalizacja wyborcza do organów stanowiących i wykonawczych na poziomie gminy, powiatu i województwa w subregionie ciechanowskim......................... 132 1. Wybory do organów stanowiących gmin........................... 132 2. Rywalizacja do jednoosobowych organów wykonawczych............. 152
4 Spis treści 3. Werdykt wyborczy na poziomie powiatów......................... 163 4. Wybory do sejmiku województwa................................ 176 Rozdział IV Komparatystyka wyborów na poziomie lokalnym, regionalnym oraz krajowym.................................................... 183 1. Porównanie wyników wyborów na poziomie samorządowym w subregionie ciechanowskim................................... 183 2. Zestawienie wyborów w subregionie ciechanowskim na tle rozstrzygnięć ogólnopolskich............................... 199 Zakończenie...................................................... 219 Spis tabel......................................................... 225 Spis rysunków..................................................... 230 Bibliografia....................................................... 232 Summary.......................................................... 262
WYKAZ SKRÓTÓW AP Archiwum Państwowe AWS Akcja Wyborcza Solidarność DKBW Delegatura Krajowego Biura Wyborczego EKST Europejska Karta Samorządu Terytorialnego ELK Efektywna Liczna Komitetów ELKd Efektywna Liczba Kandydatów ELP Efektywna Liczba Partii GRN Gminna Rada Narodowa Ia Indeks agregacji Ip Indeks proporcjonalności IPP Inicjatywa Ponad Podziałami KBW Krajowe Biuro Wyborcze KKWPP Koalicyjny Komitet Wyborczy Partii Politycznej KW Komitet Wyborczy KWO Komitet Wyborczy Organizacji Społecznej KWPP Komitet Wyborczy Partii Politycznej KWW Komitet Wyborczy Wyborców KWW PSZP Komitet Wyborczy Wyborców Porozumienie Samorządowe Ziemi Płońskiej KWW SPZP Komitet Wyborczy Wyborców Samorząd Porozumienie Ziemi Pułtuskiej LPR Liga Polskich Rodzin MON Ministerstwo Obrony Narodowej MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych PD Partia Demokratyczna demokraci.pl PKW Państwowa Komisja Wyborcza PL Polska Ludowa PO RP Platforma Obywatelska RP PRL Polska Rzeczpospolita Ludowa PRN Powiatowa Rada Narodowa PSL Polskie Stronnictwo Ludowe PS PSL UP KPEiR Przymierze Społeczne Polskiego Stronnictwa Ludowego, Unii Pracy i Krajowej Partii Emerytów i Rencistów
6 Wykaz skrótów RIO Regionalna Izba Obrachunkowa RP Rzeczpospolita Polska ROB Ruch Obrony Bezrobotnych SD Stronnictwo Demokratyczne SDPL Socjaldemokracja Polska SKL RNP Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe Ruch Nowej Polski SLD Sojusz Lewicy Demokratycznej SPP Samorządowe Porozumienie Powiatowe SRP Stowarzyszenie Rodzina Polska TVP Telewizja Polska UE Unia Europejska UP Unia Pracy UPR Unia Polityki Realnej UW Unia Wolności WOSK Komitet Wyborczy Stowarzyszenia Instruktorów Nauki Jazdy i Właścicieli Ośrodków Szkolenia Kierowców im. Mariana Bublewicza WRN Wojewódzka Rada Narodowa
WSTĘP Problematyka wyborów stanowi podstawowy element w analizach politologicznych. Dzięki badaniom nad tym zjawiskiem politolodzy mają możliwość wyjaśniania oraz prognozowania procesów politycznych. Ponadto demokratyczne wybory prowadzą do wyłonienia władzy wykonawczej i ustawodawczej, mających kluczowe znaczenie w państwie. Dlatego też można pokusić się o sformułowanie, iż to właśnie wybory stanowią współcześnie o istocie państwa demokratycznego, a także są wyrazem partycypacji obywateli w życiu politycznym. Zainteresowanie problematyką wyborów wyrasta więc z chęci eksplanacji kluczowego zagadnienia związanego ze współczesną analizą politologiczną. Prowadzić to może bowiem do wskazania warunków określających przyczyny i skutki podejmowanych decyzji wyborczych oraz ich następstw dla funkcjonowania państwa. Współczesne państwo demokratyczne charakteryzuje się odbywaniem cyklicznych wyborów. Te z kolei w przypadku spełnienia wymogów procedur demokratycznych pozwalają zaliczyć dane państwo do rodziny państw demokratycznych. Należy pamiętać, że pierwsze demokratyczne wybory w Polsce po 1989 roku odbyły się 27 maja 1990 roku i były to właśnie wybory samorządowe, choć niekiedy wydarzenie to zostaje deprecjonowane. Co więcej, obok demokratycznych wyborów to właśnie dobrze funkcjonujący samorząd terytorialny jest zaliczany do kanonu przesłanek stanowiących o sprawnie funkcjonującym państwie. Samorząd terytorialny odgrywa zatem istotną rolę, ze względu na delegowanie do niego licznych kompetencji związanych z funkcjonowaniem państwa. Samorząd terytorialny w swej istocie, odrębny od państwa, zapewnia obywatelom możliwość wpływu na decyzje dotyczące spraw dla nich istotnych. Czyni to przy pomocy organów obieralnych, sprawujących władzę w imieniu mieszkańców danego terytorium. W związku z powyższym, wybory do samorządu terytorialnego są istotne z punktu widzenia funkcjonowania państwa, a zatem zachodzących w nim