Uzupełnianie prawa europejskiego. Kodeksy sieciowe Autor: Jerzy Andruszkiewicz Instytut Elektroenergetyki Politechniki Poznańskiej, PTPiREE ( Energia Elektryczna marzec 2013 r.) Kodeksy sieciowe mają wspomóc realizację trzech celów III Pakietu Energetycznego: bezpiecznego funkcjonowania europejskich systemów energetycznych; integracji źródeł o niskiej emisyjności CO 2 oraz stworzenie jednolitego ogólnoeuropejskiego rynku energii elektrycznej. Przygotowanie kodeksów przebiega w trzech fazach: wypracowywanie zakresu określonego kodeksu lub grupy kodeksów na zaproszenie Komisji Europejskiej (KE) skierowane do ACER (Agencja Koordynująca Regulatorów Energii), który przygotowuje projekt wytycznych ramowych, konsultuje je i publikuje, przygotowanie tekstu kodeksu przez ENTSO-E (organizacja ds. współpracy europejskich OSP) na zaproszenie KE bazujące na wytycznych ramowych, publiczne konsultacje tego projektu, modyfikacje i przesłanie na tej podstawie końcowego tekstu do zaopiniowania przez ACER, zatwierdzanie kodeksu przez KE na podstawie pozytywnej opinii ACER i poprzez przeprowadzenie procesu komitologii - z procedurą opisaną w decyzji Rady 1999/468/WE. Ważne jest zwrócenie uwagi, że przygotowywane kodeksy ENTSO-E mają zastąpić regulacje krajów członkowskich tylko w odniesieniu do kwestii transgranicznych oraz spraw istotnych dla stworzenia zintegrowanego europejskiego rynku energii elektrycznej. Przebieg prac Prace nad przygotowaniem kodeksów skupiają się w trzech obszarach dotyczących przyłączenia użytkowników do sieci działania rynku energii elektrycznej operacyjnej pracy systemu elektroenergetycznego Grupa kodeksów przyłączeniowych Kodeks Wymagania dla Generatorów (RfG NC) był pierwszym z opracowywanych projektów i podejmował rozwiązanie pilnych zagadnień wynikających z konsekwencji przyłączania do sieci europejskich znaczącej liczby wytwórców energii odnawialnej. Brak spójnego zestawu wymagań technicznych wobec urządzeń wytwórczych przyłączanych do sieci zagrażał bezpiecznej pracy systemu.
Obecnie zakończono wszystkie etapy fazy drugiej, czyli działań wypracowywania zapisów przez ENTSO-E w procesie konsultacji publicznych i przekazano końcową wersję ENTSO-E do ACER, który w swej opinii z 13 października 2012 r. zwrócił się do ENTSO-E o ponowną, uważną analizę czterech obszarów kodeksu. Powołano zespół roboczy dla zaproponowania nowych rozwiązań w wymienionych obszarach lub przygotowania dodatkowego uzasadnienia rozwiązań dotychczas proponowanych. Kodeks Przyłączanie Odbiorów i Sieci (DCC NC) uzupełnia kodeks przyłączenia generacji przez określenie wymagań funkcjonalnych przyłączanych urządzeń odbiorczych i sieci. Dotyczą one odporności na odchylenia napięcia i częstotliwości od wartości znamionowych, poziomów prądów zwarciowych, przepływów mocy biernych oraz zapewnienia zarządzania obciążeniem systemu poprzez efektywną reakcję strony popytowej systemu. Po przeprowadzeniu konsultacji tekstu proponowanego przez ENTSO-E i wynikających z nich modyfikacji, ENTSO-E przekazało na początku 2013 r. projekt do opinii ACER. Dwudziestego trzeciego stycznia br. ACER zorganizował warsztat dla interesariuszy, w trakcie którego dyskutowano zagadnienia zobowiązań OSD do utrzymywania określonego poziomu mocy biernej, odpowiedzi strony popytowej i rolę agregatorów obciążeń. Kodeks Łączy Wysokiego Napięcia na Prądzie Stałym (HVDC NC) ma na celu sformułowanie wymagań dla łączy HVDC między obszarami synchronicznymi i wewnątrz tych obszarów oraz przyłączeń za pośrednictwem HVDC farm wiatrowych offshore. Obecnie ENTSO-E jest w trakcie organizowania grupy użytkowników HVDC, przy współpracy z którą rozpocznie przygotowanie tekstu projektu kodeksu. Kodeksy rynkowe Ograniczenia w możliwościach przesyłowych są jednym z głównych powodów ograniczeń w działaniu zintegrowanego europejskiego rynku hurtowego i braku korzyści z tym związanych. Z drugiej strony nastąpił znaczący przyrost wiedzy i doświadczeń dotyczących najlepszych metod zarządzania ograniczeniami przesyłowymi i na tych podstawach buduje się model docelowego europejskiego rynku energii elektrycznej, uzgodniony przez wszystkie zainteresowane strony na Forum Florenckim w grudniu 2009 r. ENTSO-E i OSP, będące członkami tej organizacji, przy ścisłej współpracy z giełdami energii, zmierzają do powiększania regionalnych obszarów sprzężonych cenowo rynków dnia następnego i dnia bieżącego w zgodzie z modelem docelowym wdrażanym obecnie w północno-zachodnim regionie Europy. Kodeksy sieci mają wspomóc zharmonizowany rozwój tego wdrożenia na całym obszarze Starego Kontynentu. Kodeks Alokacji Przepustowości i Zarządzania Ograniczeniami (CACM NC) określa metody wyznaczania i alokacji przepustowości linii przesyłowych pomiędzy obszarami odpowiedzialności operatorów w perspektywie dnia następnego i dnia bieżącego. Kodeks sieci CACM wymagał, oprócz wypełnienia wytycznych ramowych ACER, uwzględnienia interakcji z Wytycznymi zarządczymi" (Gvemance) opracowanymi przez KE, w których określa się role i obowiązki uczestników procesu sprzęgania cenowego rynków (Market Coupling). Po fazie
konsultacji ENTSO-E 26 września 2012 r. przesłało końcową wersję kodeksu do ACER. Po trzech miesiącach, 19 grudnia 2012 r. ACER przedstawił opinię o dużej zgodności kodeksu z wytycznymi ramowymi, lecz równocześnie o niewielkiej liczbie obszarów, które wymagają dopracowania. ENTSO-E jest przekonana, że można znaleźć pragmatyczne rozwiązanie, polegające na wprowadzeniu ograniczonej liczby zmian w tekście, co pozwoli na dalsze podążanie planowaną ścieżką legislacyjną z minimalnym opóźnieniem. Kodeks Alokacji Przepustowości typu Forward (FCA NC) będzie opracowywany po kodeksie sieciowym CACM sieci i będzie z niego korzystał oraz uzupełniał go o perspektywę nabywania praw przesyłowych dla zabezpieczenia transakcji handlu energią w okresach dłuższych niż dzień następny. Obecnie trwa faza przygotowywania i wczesnego konsultowania tekstu kodeksu. Kodeks Bilansowania Elektroenergetycznego (EB NC ) - dotyczy procesu przebiegającego najbliżej pracy systemu w czasie rzeczywistym, a przyjęty model rynku europejskiego pozostawia w tym obszarze wiele kwestii szczegółowych do rozstrzygnięcia. Kodeks ten będzie miał duże znaczenie dla rynku energii oraz dla operacyjnych aspektów pracy systemu i będzie ścisłe powiązany z zasadami obliczania dostępnej przepustowości i handlu w dniu bieżącym (intraday). Formalne prace nad kodeksem powinny się rozpocząć po przedłożeniu ostatecznego projektu kodeksu CACM oraz po przygotowaniu projektu kodeksu Regulacji Mocy i Częstotliwości oraz Rezerw (LFC&R). Obecnie ENTSO-E prowadzi fazę przygotowywania projektowanych zapisów kodeksu w wyniku otrzymania zaproszenia ze strony KE. Kodeksy pracy operacyjnej systemu Wytyczne ramowe przedstawione przez ACER prowadzą do wniosku o konieczności przygotowania w tym obszarze wymienionych poniżej trzech oddzielnych kodeksów. Ich opracowanie wymaga ścisłej współpracy z obszarami rynkowym oraz przyłączeniowym. Ważne jest, żeby zestaw trzech grup kodeksów tworzył spójny zestaw reguł. Kodeks Bezpieczeństwo Operacyjne (OS NC) - ma na celu określenie wspólnych, ogólnoeuropejskich operacyjnych standardów bezpieczeństwa pracy systemu. Harmonizacja tych standardów ma na celu poprawę jakości działania systemu oraz wspieranie koordynacji działań operacyjnych. Koordynacja taka staje się niezbędna ze względu na wyzwania stawiane przez OSP związane z integracją dużej liczby odnawialnych źródeł energii oraz ze zmianą skali transkontynentalnych przesyłów energii. Po zakończeniu konsultacji publicznych w ENTSO-E przygotowano końcową wersję projektu, którą przekazano 28 lutego 2013 do ACER dla zaopiniowania. Kodeks Planowania Operacyjnego i Grafikowania (OPS NC) - decyzja o przyspieszeniu prac w tej dziedzinie została podjęta w związku z rosnącą złożonością w zakresie planowania operacyjnego odczuwaną przez europejskich operatorów systemu. Przyrost przyłączonych do sieci źródeł odnawialnych o okresowej produkcji energii powoduje potrzebę spójnego i
skoordynowanego podejścia operatorów dla zapewnienia bezpiecznej pracy systemu. Wyzwania, przed którymi stają pracownicy centrów nadzoru OSR wymagają standaryzowania większej liczby zadań w celu umożliwienia wdrożenia działań opartych o najlepsze praktyki, inwestycji w narzędzia operacyjne i zapewnienia obsługi przez odpowiednio wyszkolone zasoby ludzkie. Po przeprowadzeniu fazy przygotowawczej, a następnie konsultacji przedstawionego projektu, obecnie opracowywana jest końcowa wersja, którą planuje się przedstawić do ACER w kwietniu br. Kodeks Regulacji Mocy i Częstotliwości oraz Rezerw (LFC&R) - przygotowanie projektu tego kodeksu jest pilne z uwagi na niepewność związaną z transakcjami na zliberalizowanym rynku energii oraz zwiększenie wartości wahań energii odnawialnej, co czyni coraz trudniejszym zagadnienie bilansowania systemu w czasie rzeczywistym. Dotychczas stosowane reguły w 5 obszarach synchronicznych muszą być przeanalizowane w celu ich wykorzystania dla rozwoju standardów ogólnoeuropejskich. Określenie zakresu i przygotowanie projektu zapisów kodeksu sieci przeprowadzono do końca stycznia 2013 r. Do 1 kwietnia br. potrwają internetowe konsultacje kodeksu, a przedstawienie końcowej wersji projektu kodeksu do ACER przewiduje się na czerwiec 2013 r. Współpraca z OSD Kluczem do sukcesu w tworzeniu kodeksów jest ścisła współpraca pomiędzy OSP i wszystkimi zainteresowanymi stronami, m.in. wytwórcami, użytkownikami sieci, operatorami systemów dystrybucyjnych, producentami urządzeń oraz organami regulacyjnymi oraz publicznymi 1). Współpraca z OSD jest szczególnie istotna ze względu na postępującą obecnie decentralizację systemów energetycznych. To w dużej mierze na poziomie dystrybucji należy szukać sposobów integracji dużych ilości rozproszonej generacji pracującej okresowo. Również prawie cały elastyczny popyt jest i będzie rozwijany przez klientów podłączonych do sieci dystrybucyjnych. Dalszy rozwój energetyki w tym kierunku wymaga przedefiniowania ról i obowiązków obu operatorów sieciowych i użytkowników systemów. OSD chcą odgrywać rolę aktywnych menedżerów systemów dystrybucyjnych tworzących podstawy i warunki techniczne dla działania rynku oraz uczestniczyć w budowaniu ogólnego bezpieczeństwa systemu zarządzanego przez OSP Operatorzy systemów dystrybucyjnych są reprezentowani w procesie tworzenia przez techniczną grupę ekspertów, powołanych przez Eurelectric, wraz z innymi stowarzyszeniami dystrybutorów energii elektrycznej, i współpracującą aktywnie z ENTSO-E na etapie tworzenia projektów kodeksów, a także ich modyfikacji po etapie konsultacji publicznych. Dotychczasowe doświadczenia w tworzeniu kodeksów skłaniają do następujących refleksji: Kodeksy powinny dotyczyć zagadnień kluczowych, niezbędnych do zharmonizowania na poziomie UE - pozostałe kwestie powinny być rozwiązane na poziomie krajowym, np. zagadnienia mocy biernej.
Wymagania kodeksów wskazujące na inwestycje w nowe technologie powinny podlegać obowiązkowej analizie kosztów i korzyści jasno pokazującej, dlaczego proponowane rozwiązanie jest najbardziej opłacalne, zwłaszcza gdy proponowane przepisy odbiegają od istniejących norm. Operatorzy sieci i jej użytkownicy powinni odzyskiwać ponoszone w sposób efektywny koszty związane z tymi wymaganiami. Z uwagi na sformalizowany sposób zatwierdzania 2), kodeksy sieci powinny być sformułowane w sposób elastyczny i zawierać sposób modyfikacji, np. w postaci wymogu okresowego przeglądu zapisów kodeksu co trzy lata. Należy zapewnić spójność między kodeksami, szczególnie w zakresie definicji pojęć. Powinny być one zgodne z obowiązującymi normami. Zarządzanie elementami sieci OSD i użytkowników sieci do niej przyłączonych powinno zawsze przebiegać poprzez OSD. Użytkownicy sieci dystrybucyjnej nie powinni wysyłać informacji do OSP bez informowania OSD. Kodeksy nie powinny pozostawiać zbyt wiele miejsca dla jednostronnych decyzji OSP bez udziału innych zainteresowanych stron i bez zatwierdzenia tych decyzji przez krajowe organy regulacyjne. Zapewnienie zgodności małych urządzeń pracujących w sieci z nowymi wymaganiami powinno zasadniczo polegać na wdrożeniu odpowiednich obowiązujących norm. Testowanie to droga do ogromnych obciążeń administracyjnych, niedopuszczalnych opóźnień w przyłączeniu oraz znacznych kosztów osobowych. W celu przyjęcia pożądanych zmian technicznych w urządzeniach wykorzystywanych w gospodarstwach domowych należy stosować procedurę z dyrektywy 2009/125/WE dotyczącej ekoprojektu, co zaproponowano w DCC NC. Wdrażanie kodeksów Obecnie praca nad kodeksami przebiega na poziomie legislacyjnym przy udziale wyspecjalizowanych organizacji. Ich akceptacja w formie decyzji KE rozpocznie etap wdrażania. Kodeksy zawierają zapisy o czasie wejścia w życie ich wymagań, przeważnie w okresie do 3 lat. Niektóre z kodeksów, zwłaszcza te dotyczące przyłączania do sieci, określają procedurę wdrażania pewnych regulacji w stosunku do instalacji istniejących na wniosek OSP po analizie kosztów i korzyści związanych z daną regulacją i po przeprowadzeniu konsultacji publicznych, a następnie zatwierdzeniu do stosowania przez krajowe organa regulacyjne. Warto wcześniej zapoznać się z ich zapisami, aby być odpowiednio przygotowanym do tego procesu. Przypisy 1. www.eurelectric.org: Seven Recommendations for Successfully Developing European Network Codes. March 2012. 2. M. Juszczuk: Zadania ENTSO-E, Energia Elektryczna" 5/2012 ss. 15-17.