WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA POZEW
WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA Wszczęcie postępowania cywilnego zmierza do zrealizowania przez konkretny podmiot ochrony jego praw i następuje poprzez wytoczenie powództwa. Wszczęcie postępowania wywołuje skutki procesowe i skutki materialnoprawne. Momentami wszczęcia postępowania mogą być: 1) data złożenia pozwu w sądzie lub nadania go w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego (art. 165 2 k.p.c.), 2) złożenie pozwu przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku (art. 165 3 k.p.c.), 3) data złożenia przez powoda ustnego oświadczenia w sądzie (jeżeli powództwo jest zgłoszone ustnie do protokołu w sądzie, art. 466 k.p.c.). 4) wprowadzenie pisma do systemu teleinformatycznego jest równoznaczne z wniesieniem pisma do sądu (art. 165 4 k.p.c.).
WYTOCZENIE POWÓDZTWA Pozew to pismo procesowe obejmujące powództwo. Ustawodawca określił w ustawie procesowej wymogi, jakie musi spełnić powód, aby wnoszone przez niego pismo mogło być uznane za pozew. Pozew, obok spełnienia wymogów formalnych właściwych każdemu pismu procesowemu, powinien także zawierać osnowę w postaci żądania i uzasadnienia. Pozew może również zawierać także wnioski fakultatywne.
Wytoczenie powództwa przez powoda jest pierwszą czynność procesową. W ten sposób powód, składając oświadczenie woli i wiedzy, domaga się od sądu przeprowadzenia procesu cywilnego i udzielenia ochrony prawnej w stosunku do pozwanego, poprzez wydanie orzeczenia sądowego określonej treści. Pierwszym pismem procesowym w procesie jest pozew (art. 187 k.p.c.), a w postępowaniu nieprocesowym wniosek o wszczęcie postępowania (art. 511 1 k.p.c.). Do pierwszych pism procesowych należy także zawezwanie do próby ugodowej (art. 185 1 k.p.c.) oraz wniosek o wszczęcie egzekucji (art. 796 1 k.p.c.). Pierwszym pismem procesowym jest również wniosek o orzeczenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego lub ugody zawartej przed takim sądem (art. 1151 1 k.p.c.). Powództwo składa się z żądania i uzasadnienia, obejmującego podstawę faktyczną powództwa. Dla swej skuteczności procesowa czynność wytoczenia powództwa wymaga zachowania formy pisemnej. Wyjątek został przewidziany w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy, w którym powództwo może zostać zgłoszone ustnie do protokołu przez pracownika działającego bez adwokata lub radcy prawnego (art. 466 k.p.c.).
TREŚĆ PISMA PROCESOWEGO Art. 126 k.p.c. 1. Każde pismo procesowe powinno zawierać: 1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników; 2) oznaczenie rodzaju pisma; 3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności; 4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika; 5) wymienienie załączników. 2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie przedmiotu sporu oraz: 1) oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, 2) numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub 3) numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku - numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania. 2 1. Dalsze pisma procesowe, poza elementami określonymi w 1, powinny zawierać sygnaturę akt.
3. Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo albo uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który wcześniej nie złożył pełnomocnictwa. Jeżeli pełnomocnik dokonał wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, uwierzytelniony odpis pełnomocnictwa wnosi się za pośrednictwem tego systemu. 3 1. Przepisu 3 nie stosuje się do pism wnoszonych w elektronicznym postępowaniu upominawczym. 4. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważniona, z wymienieniem przyczyny, dla której strona sama się nie podpisała. 5. Pismo procesowe wniesione za pośrednictwem systemu teleinformatycznego opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym epuap. Art. 126 1 1. W każdym piśmie należy podać wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy właściwość rzeczowa sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna. 2. Pisma dotyczące części przedmiotu sporu lub zaskarżenia podlegają opłacie tylko w stosunku do wartości tej części. 3. Wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia podaje się w złotych, zaokrąglając w górę do pełnego złotego.
TREŚĆ POZWU ELEMENTY OBLIGATORYJNE Art. 187 k.p.c. 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać: 1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna; 2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu; 3) informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
TREŚĆ POZWU ELEMENTY FAKULTATYWNE Art. 187 k.p.c. 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowywania rozprawy, a w szczególności wnioski o: 1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych; 2) dokonanie oględzin; 3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin; 4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.
ŻĄDANIE POZWU Obligatoryjny element pozwu. Powinno odzwierciedlać treść wyroku, jakiego wydania powód oczekuje od sądu. Żądanie pozwu będzie zależne od rodzaju poszukiwanej przez powoda ochrony prawnej. Stosując powyższe kryterium rozróżnić można: powództwo o świadczenie, o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (art. 189 k.p.c.) oraz o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Żądanie pozwu w sprawach o świadczenie może być ujęte w sposób różnorodny. W szczególności żądanie ro może być alternatywne, ujęte jako uprawnienie przemienne oraz ewentualne.
UZASADNIENIE ŻĄDANIA POZWU Obligatoryjny element pozwu. Uzasadnienie żądania pozwu powinno obejmować przytoczenie okoliczności faktycznych w sposób pozwalający określić podstawę żądania powoda (postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2001 r., V CKN 1713/00). Wystarczające jest jednak powołanie przez powoda twierdzeń faktycznych subiektywnie uzasadniających zgłaszane przez powoda żądanie
W niektórych kategoriach spraw pozwy muszą być wnoszone na urzędowych formularzach (art. 187 1 i 505 2 k.p.c.). Od pozwu pobiera się całą opłatę należną w danej sprawie (art. 18 ust. 1 KSCU).
SKUTKI WYTOCZENIA POWÓDZTWA Wniesienie pozwu rodzi skutki zarówno procesowe, jak i materialnoprawne. Do skutków procesowych wniesienia pozwu należą: 1) utrwalenie właściwości sądu (art. 15 k.p.c.), gdyż sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, chociażby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy (zasada perpetuatio fori), 2) utrwalenie jurysdykcji krajowej (art. 1097 k.p.c.), gdyż jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku sprawy (zasada perpetuatio iurisdictionis) oraz 3) obowiązek zbadania przez przewodniczącego wymogów formalnych pozwu i jego opłacenia (art. 130 i 130 1 k.p.c.).
Do skutków materialnoprawnych wytoczenia powództwa należą: 1) przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 1 k.c.), 2) Przerwanie biegu zasiedzenia (art. 175 w zw. z art. 223 k.c.), 3) Przerwanie biegu innych terminów prawa materialnego (np. art. 42 6 PrSpółdz, art. 64 k.r.o.), 4) możliwość żądania odsetek od zaległych odsetek (art. 482 k.c.), 5) możliwość przejścia roszczenia o zadośćuczynienie na spadkobierców (art. 445 3 k.c.), 6) wyłączenie małżonka od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie rozwodu było uzasadnione (art. 940 1 k.c.) oraz 7) możliwość unieważnienia małżeństwa także po śmierci drugiego małżonka, jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, którego mogą dochodzić jego zstępni (art. 19 2 k.r.o.).
Wytoczenie powództwa może być uznane za wezwanie do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.). Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Rolę wezwania do spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 455 k.c. można przypisać doręczeniu dłużnikowi odpisu pozwu, w którym (zgodnie z art. 187 1 k.p.c.) zostaje dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe również dochodzona kwota pieniężna. Taką samą rolę spełnia pismo procesowe wskazujące takie żądanie. Określenie jako przedmiotu żądania kwoty pieniężnej powoduje ten skutek, że w razie niespełnienia tego świadczenia, dłużnik popada w opóźnienie, a z tym faktem art. 481 1 k.c. wiąże obowiązek zapłaty odsetek za czas opóźnienia (post. SN z 10 maja 2012 r., II PK 24/12).
DEKRETACJA POZWU Konsekwencją wniesienia pozwu są czynności przewodniczącego zmierzające do ustalenia jego wymogów formalnych w trybie art. 130, 130(1), 130(2) i 130(3) k.p.c. W momencie kiedy przewodniczący stwierdzi, że wszystkie warunki formalne pozwu są zachowane lub zostały uzupełnione w wyznaczonym terminie, można uznać, że postępowania zostało wszczęte w dacie złożenia pozwu. Jeżeli pismo nie spełnia wymogów formalnych, a jego braki nie zostały uzupełnione w terminie, wówczas przewodniczący zarządza zwrot pozwu powodowi. W tej sytuacji nie dochodzi do wszczęcia postępowania, bowiem zwrócony pozew nie wywołuje żadnych skutków prawnych (procesowych i materialnoprawnych).
Na tym etapie przewodniczący bada również fakt istnienia przesłanek procesowych, które warunkują wszczęcie i prowadzenie postępowania (są to przede wszystkim: niedopuszczalność drogi sądowej, jurysdykcja krajowa, zdolność sądowa i procesowa stron i ich właściwa reprezentacja). Przewodniczący sprawdza analizuje również, czy nie zachodzą przeszkody procesowe tj. zawisłość sporu, powaga rzeczy osądzonej, czy immunitet sądowy, skutkujące odrzuceniem pozwu. W toku czynności wstępnych następuje także badanie właściwości rzeczowej i miejscowej sądu oraz trybu postępowania (art. 200 i 201 k.p.c.). Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość dającą się usunąć za pomocą umowy stron, a pozwany zgłosi w tym zakresie odpowiedni zarzut przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy i należycie go uzasadni, wyda postanowienie o przekazaniu sprawy do właściwego sądu lub tryby (art. 202 k.p.c.). Jeżeli strony przed wszczęciem postępowania sądowego zawarły umowę o mediację, sąd kieruje strony do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art. 202 1 k.p.c.).
W razie wniesienia do sądu sprawy dotyczącej sporu objętego zapisem na sąd polubowny, sąd odrzuca pozew lub wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, jeżeli pozwany albo uczestnik postępowania nieprocesowego podniósł zarzut zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (1165 1 k.p.c.). Na tym etapie przewodniczący bada również, czy sprawa podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, a w wypadkach przewidzianych w ustawie wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 498 k.p.c.).
Art. 130 1. Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym. 1 1. Jeżeli pismo wniosła osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą, która nie ma w kraju przedstawiciela, przewodniczący wyznacza termin do poprawienia lub uzupełnienia pisma albo uiszczenia opłaty nie krótszy niż miesiąc. 2. Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu. 3. Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia. 4. Zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu doręcza się tylko powodowi. 5. Pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87 1 podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej. 6. Jeżeli przepis szczególny przewiduje, że pismo może być wniesione wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, pismo wnosi się wraz z opłatą. Pismo wniesione bez opłaty nie wywołuje skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu, o czym sąd poucza wnoszącego pismo. W razie jednoczesnego wniesienia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego więcej niż jednego pisma podlegającego opłacie żadne z tych pism nie wywołuje skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu, jeżeli nie uiszczono opłaty w wysokości sumy opłat należnych od wszystkich pism. 7. W przypadku wniesienia pisma podlegającego opłacie z naruszeniem 6 przewodniczący zawiadamia wnoszącego pismo o bezskuteczności czynności. 8. Przepisów 6 i 7 nie stosuje się, jeżeli wnoszący pismo jest zwolniony z mocy prawa od kosztów sądowych w zakresie opłaty sądowej należnej od tego pisma, a także w razie zwolnienia od tych kosztów przyznanego przez sąd lub w razie zgłoszenia wniosku o takie zwolnienie.
Art. 130 1 1. (utracił moc) 1 1. Jeżeli pismo procesowe, które powinno być wniesione na urzędowym formularzu, nie zostało wniesione na takim formularzu lub nie może otrzymać prawidłowego biegu na skutek niezachowania innych warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym, przesyłając złożone pismo. Wezwanie powinno wskazywać wszystkie braki pisma oraz zawierać pouczenie o treści 2. 2. W razie bezskutecznego upływu terminu lub ponownego złożenia pisma dotkniętego brakami przewodniczący zarządza zwrot pisma. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty oraz sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca. 3. (uchylony) 4. (uchylony)
Art. 130 2 1. Pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. 2. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma z przyczyn określonych w 1 strona może uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata została wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny. 3. (uchylony) 4. (uchylony) 5. Przepisu 1 nie stosuje się, gdy obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej powstał na skutek sprawdzenia przez sąd wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia.
Art. 130 3 1. Przepisy art. 126 1, art. 126 2, art. 130 1 i 1 1, art. 130 2 stosuje się odpowiednio, gdy przed wysłaniem odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron - przed wysłaniem zawiadomienia o terminie posiedzenia, powstał obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty na skutek ustalenia przez sąd wyższej wartości przedmiotu sporu, cofnięcia zwolnienia od kosztów sądowych albo uchylenia kurateli. 2. Jeżeli obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty powstał na skutek rozszerzenia lub innej zmiany żądania, z innych przyczyn niż wymienione w 1, albo po wysłaniu odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron - po wysłaniu zawiadomienia o terminie posiedzenia, przewodniczący wzywa zobowiązanego do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodnia, a jeżeli mieszka on lub ma siedzibę za granicą i nie ma w kraju przedstawiciela - w terminie nie krótszym od miesiąca. W razie bezskutecznego upływu terminu sąd prowadzi sprawę bez wstrzymywania biegu postępowania, a o obowiązku uiszczenia opłaty orzeka w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosując odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów procesu.
SKUTKI DORĘCZENIA POZWU Doręczenie pozwu rodzi szereg skutków procesowych, które zostały określone w art. 192 k.p.c. Z chwilą doręczenie pozwu między pozwanym a powodem zawiązuje się stosunek procesowy, tj. powstaje stan zawisłości sprawy (lis pendens), w wyniku którego: 1) nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi sami stronami nowego postępowania o to samo roszczenie (wytoczenie drugiego powództwa skutkować będzie odrzuceniem pozwu na mocy art. 199 1 pkt 2 k.p.c.), 2) pozwany może wytoczyć przeciw powodowi powództwo wzajemne, 3) zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść w miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej, 4) Od chwili doręczenia pozwu pozwanemu sąd nie będzie miał także możliwości sprawdzenia z urzędu wartości przedmiotu sporu (art. 25 2 k.p.c.).
ŹRÓDŁA Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2017 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, K. Flagi- Gieruszyńskiej, Warszawa 2017 Meritum. Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2017 Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2013 A. Zieliński, Postępowanie cywilne. Kompendium, Warszawa 2017 J. Studzińska, P. Cioch, Postępowania cywilne, Warszawa 2017