PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW

Załącznik do Uchwały Nr XXIV/173/2008 Rady Miejskiej w Wągrowcu z dnia 30 października 2008r. PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA MIASTA WĄGROWIEC na lata 2009-2032 Wągrowiec, październik 2008

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie...3 2. Cel i zadania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla miasta Wągrowiec na lata 2009-2032...5 3. Charakterystyka azbestu...6 4. Azbest a zdrowie człowieka...9 5. Przepisy prawne dotyczące postępowania z wyrobami zawierającymi azbest i obowiązki z nich wynikające...11 6. Informacje o ilości i stanie wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowca...15 7. Finansowe aspekty realizacji programu...26 8. Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla miasta Wągrowiec na lata 2009-2032...30 9. Podsumowanie...31 10. Załączniki...32 2

1. WPROWADZENIE Azbest znany jest od kilku tysięcy lat. Produkcja wyrobów azbestowocementowych na ziemiach polskich rozpoczęła się w 1908 roku. Skala produkcji do drugiej wojny światowej była stosunkowo niewielka. Szerokie jego zastosowanie nastąpiło w wyniku rewolucji przemysłowej po roku 1950. Do połowy lat pięćdziesiątych znaczne ilości azbestu sprowadzane były z Chin, w następnych latach dominował azbest z kopalń rosyjskich z rejonu Uralu. Azbest wykorzystywany był jako surowiec w ponad 3000 wyrobach przemysłowych, przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, rur, a takŝe wyrobów włókienniczych, przędzy, sznurów, szczeliw, wyrobów ciernych, takich jak: klocki hamulcowe, tarcze sprzęgłowe, do filtrów w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym oraz wojskowych masek przeciwgazowych. Z uwagi na swoje niewątpliwe zalety, jak odporność na wysokie temperatury, działanie mrozu, działanie kwasów, substancji Ŝrących a takŝe elastyczność itp. wykorzystywany był chętnie jako cenny surowiec równieŝ w Polsce. Na terenie kraju znajduje się ogółem 15.466 tys. ton wyrobów zawierających azbest, w tym: 14.866 tys. ton płyt azbestowo-cementowych (1.351.500 tys. m 2 ), 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. PowyŜej 2 milionów ton wyrobów zawierających azbest znajduje się w województwach mazowieckim i lubuskim, natomiast od 1 do 2 milionów ton azbestu występuje w województwie wielkopolskim, łódzkim i podlaskim. Nagromadzenie wyrobów zawierających azbest w układzie wojewódzkim przedstawia rys. 1. Jednak stosunkowo późno stwierdzono jego szkodliwe działanie na nasze zdrowie. Azbest uznano za substancję rakotwórczą, konsekwencją czego jest zaliczenie wyrobów zawierających azbest do odpadów niebezpiecznych. Produkcja azbestu została zakazana Ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). Zgodnie z tą ustawą w Polsce do 28 września 1998 roku została zakończona produkcja płyt azbestowo-cementowych. Natomiast po 28 marca 1999 roku obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Zabezpieczenie i usuwanie tak znacznych ilości wyrobów wiąŝe się z duŝymi kosztami, które nawet w zakładanym okresie (30 lat) usuwania stanowić będą znaczne obciąŝenie finansowe. 3

powyŝej 2 mln ton od 1-2 mln ton od 0,5-1 mln ton poniŝej 0,5 mln ton Rys. 1. Nagromadzenie wyrobów zawierających azbest w układzie wojewódzkim 4

2. CEL I ZADANIA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU DLA MIASTA WĄGROWIECNA LATA 2009-2032 Celem Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Miasta Wągrowiec na lata 2009-2032 jest: oczyszczenie terytorium miasta z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, ograniczenie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców miasta spowodowanych azbestem, ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska. Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest, a w szczególności: a) edukacja mieszkańców Wągrowca w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania i unieszkodliwiania, b) utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest, c) oczyszczanie terenów miejskich oraz w uzasadnionych przypadkach innych terenów publicznych z odpadów zawierających azbest, d) odbiór odpadów zawierających azbest z nieruchomości osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych i z innych zasobów mieszkaniowych, e) monitoring zmian stanu zaewidencjonowanego, f) działania mające na celu pozyskiwanie środków finansowych pozabudŝetowych. 5

3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU. Azbest, pod względem mineralogicznym, to włókniste skupienie minerałów z grupy serpentynów lub amfiboli. Do grupy serpentynów naleŝy tylko jedna odmiana azbestu, azbest chryzotylowy, wydobywany i stosowany w największych ilościach. W grupie azbestów amfibolowych praktyczne znaczenie mają odmiany azbest amozytowy i krokidolitowy. W niewielkich ilościach stosowany był antofilit- do produkcji filtrów- z uwagi na wyjątkowo duŝą odporność chemiczną. Pod względem chemicznym azbest, to uwodnienie krzemiany lub glinokrzemiany magnezu, Ŝelaza, glinu i niklu. NiezaleŜnie od róŝnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej, są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie, w dodatku dość powszechnie. Większość azbestu powstawała w skałach pochodzenia magmowego, głównie ultra-zasadowych, takich jak perydotyt czy piroksenit. Z reguły azbest tworzy wypełnienia szczelin w tych skałach w postaci bardzo cienkich, włóknistych monokryształów, których długość dochodzi do kilkudziesięciu centymetrów. Do grupy azbestów serpentynowych zaliczamy: chryzotol (azbest biały) Jego nazwa nawiązuje do barwy i sposobu wykształcenia minerału. Jest giętki, spręŝysty, przeświecający, nieprzezroczysty. Wykazuje podzielność na długie i cienkie włókna. Są to najcieńsze włókna pochodzenia naturalnego. Jest koloru Ŝółtego, ale po rozwłóknieniu białego. Często zawiera niewielkie ilości Ŝelaza i glinu. Był eksploatowany w największych ilościach. Rys. 2. Włókna chryzotylu. 6

Azbest amfibolowy występuje w wielu odmianach, róŝniących się składem i postacią krystaliczną. Zaliczyć do niego moŝemy: amozyt, krokidolit oraz antofilit. Z tych odmian w przemyśle mają znaczenie tylko amozyt i krokidolit, gdyŝ są najbardziej wytrzymałe pod względem mechanicznym. amozyt (azbest brązowy lub brunatny) Amozyt jest krzemianem Ŝelazowo-magnezowym. Jego charakterystyczną cechą jest zdolność do rozłupywania się wzdłuŝ płaszczyzn krystalograficznych na długie, ostre i spręŝyste włókna. Konsekwencją tej właściwości jest tworzenie większej ilości włókien respirabilnych i większej agresywności biologicznej, czego wynikiem jest szkodliwość pośrednia między krokidolitem i chryzotylem. Charakteryzuje się dobrą odpornością na kwasy, alkalia, wodę morską. Rys. 3. Włókna amozytu. krokidolit (azbest niebieski) Jest krzemianem sodowo-ŝelazowym. Dzięki aerodynamicznemu kształtowi oraz prostych, ostro zakończonych włóknach łatwo przenika do płuc i pęcherzyków płucnych, ulegając retencji (gromadzeniu), dlatego teŝ uwaŝany jest za najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny. Krokidolit jest minerałem rzadko występującym. Posiada wysoką odporność na kwasy i ługi, dzięki czemu znajduje się większe zastosowanie w przemyśle chemicznym niŝ chryzotyl. 7

Rys.4. Włókna krokidolitu. antofilit Jest krzemianem magnezowym zawierającym Ŝelazo, czasem zawiera domieszki glinu. Wykazuje charakterystyczną włóknistą oddzielność, jest kruchy a włókna są miękkie i spręŝyste, dlatego posiada małą wytrzymałość mechaniczną i bardzo duŝą odporność chemiczną oraz na temperaturę. Jest bardzo rzadko spotykany. Rys. 5. Włókna antofilitu. 8

4. AZBEST A ZDROWIE CZŁOWIEKA Azbest to nazwa minerału włóknistego występującego w przyrodzie, który wykazuje znaczną wytrzymałość na rozciąganie, źle przewodzi ciepło, ma właściwości dźwiękochłonne i jest względnie odporny na działanie czynników chemicznych. Te właściwości azbestu sprawiły, Ŝe stał się on materiałem bardzo rozpowszechnionym w naszym otoczeniu, znajdując zastosowanie przy wytwarzaniu całej gamy wyrobów przemysłowych, jak i produktów uŝywanych w Ŝyciu codziennym. Wśród wyrobów azbestowych moŝna wydzielić dwie grupy produktów: wyroby miękkie - których gęstość objętościowa jest mniejsza niŝ 1000kg/m 3, to słabo związane produkty azbestowe o wysokim, ponad 60% udziale azbestu w produkcie oraz niskiej zawartości substancji wiąŝącej, do których zaliczamy między innymi: tynki, maty, płótna, koce, sznury, szczeliwa plecione, materiały izolujące, materiały i wykładziny cierne.. wyroby twarde - których gęstość objętościowa jest większa niŝ 1000kg/m 3, zawierające wysoki udział substancji wiąŝącej, zaś niski (poniŝej 15%) udział azbestu, do których naleŝą płyty faliste i płaskie, rury wodociągowe, elementy kanalizacji. Spójność włókien azbestowych w tych wyrobach jest tak wysoka, Ŝe praktycznie nie uwalniają się one do środowiska (wyjątkiem jest obróbka np. cięcie lub proces niszczenia mechanicznego wyrobu). Wyroby azbestowe będące w dobrym stanie technicznym oraz odpowiednio zabezpieczone nie stanowią istotnego zagroŝenia dla zdrowia ludzkiego. ZagroŜenie jednak pojawia się wówczas, gdy zaistnieją warunki stwarzające moŝliwości uwalniania się włókien azbestowych do otoczenia. Do sytuacji takich dochodzi najczęściej w wyniku poddawania elementów azbestowych obróbce mechanicznej, jak równieŝ wskutek naruszania struktury wyrobu spowodowanej naturalnym starzeniem się materiału oraz pod wpływem oddziaływania czynników atmosferycznych. Azbest jest zaliczany do dziesięciu najgroźniejszych substancji zanieczyszczających na ziemi. W związku z tym, azbest znajduje się w wykazie opracowanym przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, jako niebezpieczna substancja chemiczna o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla człowieka. Badania naukowe udowodniły, Ŝe azbest stanowi powaŝne zagroŝenie dla zdrowia w następstwie długotrwałego naraŝania dróg oddechowych na wdychanie jego włókien. 9

Największe zagroŝenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, czyli takie, które mogą występować w postaci trwałego aerozolu w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do organizmu. Są one dłuŝsze od 5 mikrometrów, mają grubość nie większą niŝ 3 mikrometry i stosunek długości do średnicy mniejszy niŝ 3 : 1. Włókna te wdychane do pęcherzyków płucnych, nie mogą juŝ być wydalone. Ich szkodliwe działanie moŝe ujawnić się dopiero po wielu latach w postaci następujących schorzeń: pylica azbestowa (azbestoza) 1), międzybłoniaki 2) opłucnej i rak płuca 3). Im więcej jest włókien w powietrzu, którym oddychamy, tym większe jest ryzyko zachorowania na choroby wywołane azbestem. Zakrojone na szeroką skalę badania przypadków międzybłoniaka wykazały zwiększoną ich częstość w rejonach kopalń i zakładów przetwórstwa azbestu oraz w miastach. Nowotwory te wykazują stopniowy przyrost, rocznie około 10%. Oficjalna statystyka w Polsce wykazuje około 120 przypadków zgonów rocznie, z powodu międzybłoniaka opłucnej. W latach 1976-1996 rozpoznano w Polsce 1314 przypadków azbestozy płuc. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe okres rozwoju nowotworów związanych z działanie azbestu moŝe trwać ponad 30 lat oraz niedostateczną wykrywalność w minionych latach i obecnie chorób związanych z naraŝeniem na azbest, moŝna przypuszczać, Ŝe częstość rozpoznań będzie w przyszłości wzrastać. Na przykład we Francji, gdzie badania prowadzi się na większą skalę, stwierdzono, Ŝe nowotwór opłucnej atakuje od 400 do 600 osób rocznie. Dopuszczalne stęŝenie pyłu azbestu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien/m 3 powietrza w pomiarach 24-godzinnych. Przeprowadzone badania kontrolne środowiskowych stęŝeń włókien azbestu w aglomeracjach wielkomiejskich wykazały najwyŝsze, ponadnormatywne stęŝenia przy węzłach komunikacyjnych zlokalizowanych w Warszawie, Katowicach i Łodzi. Efektem naraŝenia komunikacyjnego na azbest jest wzrost występowania zmian opłucnowych, szczególnie uwapnionych zmian opłucnej oraz zwiększone ryzyko międzbłoniaka opłucnej. 1) Pylica azbestowa ( azbestoza) to śródmiąŝszowe zwłóknienie tkanki płucnej, charakteryzujące się występowaniem tzw. ciałek azbestowych lub włókien azbestowych. Proces włóknienia jest procesem przewlekłym który jest kontynuowany nawet po ustaniu naraŝenia. 2) Międzybłoniak opłucnej jest nowotworem złośliwym występującym rzadko w populacji nie naraŝonej na pył azbestu. Nowotwory te charakteryzują się wysoką śmiertelnością oraz krótką przeŝywalnością wynoszącą ok. jednego roku od momentu wystąpienia najczęstszych objawów klinicznych. 3) Rak płuca jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym wywoływanym na ogół w warunkach naraŝenia zawodowego. Azbestowe zmiany nowotworowe mają tendencję umiejscowienia się w dolnej części płuca. 10

Nie ma w Polsce dokładnych danych dotyczących liczby osób, w przeszłości naraŝonych zawodowo, oraz w przeszłości i obecnie naraŝonych środowiskowo. Nadal istnieje skaŝenie środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tak zwanych dzikich wysypisk odpadów szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Nadal ma miejsce pylenie w coraz większym stopniu z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. 5. PRZEPISY PRAWNE DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST I OBOWIĄZKI Z NICH WYNIKAJĄCE. Od 1997r. na terenie Polski obowiązuje zakaz produkcji, handlu oraz stosowania wyrobów zawierających azbest. Zakaz taki wprowadzono ustawą z 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest ( Dz. U. 1997. Nr 101, poz.628 ). W następnych latach wprowadzono szereg kolejnych aktów prawnych (ustaw i rozporządzeń) regulujących kwestie związane z postępowaniem i usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Szczegółowy ich wykaz zawiera załącznik nr 1 do niniejszego opracowania. Uzupełnieniem aktów prawnych w przedstawionym zakresie jest Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002r. oraz lokalne programy usuwania azbestu realizowane przez gminy, powiaty i województwa. Polskie prawodawstwo dopuszcza wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w uŝytkowanych budynkach, instalacjach lub urządzeniach nie dłuŝej niŝ do dnia 31 grudnia 2032 roku. W sposób szczegółowy określa równieŝ wymagania dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami azbestowymi, obowiązki organów administracji, a takŝe właścicieli i zarządców nieruchomości w tym zakresie oraz obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Podstawowe obowiązki organów samorządowych, właścicieli i zarządców nieruchomości oraz przedsiębiorców prowadzących działalność, w wyniku której powstają odpady zawierające azbest, przedstawiono poniŝej. 11

Obowiązki burmistrza miasta: opiniowanie dla wojewody lub starosty programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w tym zawierającymi azbest, gromadzenie informacji przekazywanych przez osoby fizyczne (właścicieli i zarządców nieruchomości) o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania, przedkładanie wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska, w tym azbestu. Obowiązki właścicieli, zarządców lub uŝytkowników nieruchomości: kontrola wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach, urządzeniach budowlanych, urządzeniach przemysłowych lub innych miejscach zawierających azbest, sporządzenie i przedłoŝenie organowi nadzoru budowlanego oceny stanu i dokumentacji miejsca zawierającego azbest, usuwanie wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zuŝycia wyrobu lub jego uszkodzenia, sporządzenie (corocznie) planu kontroli jakości powietrza obejmującej pomiar stęŝenia azbestu, dla kaŝdego pomieszczenia, w którym znajdują się instalacje lub urządzenia zawierające azbest lub wyroby zawierające azbest, przegląd i oznakowanie, w sposób przewidziany przez prawo, miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, sporządzenie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury, sporządzenie i przedłoŝenie marszałkowi województwa (dot. przedsiębiorców) lub prezydentowi miasta (dot. osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami) oraz coroczna aktualizacja informacji o : - wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania - wyrobach zawierających azbest, których wykorzystanie zostało zakończone 12

zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu prac polegających na zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest zgodnie z przepisami budowlanymi. Obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest: uzyskanie pozwolenia, decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złoŝenie organowi informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi (zaleŝnie od ilości wytwarzanych odpadów), przeszkolenie przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników i osób kierujących lub nadzorujących, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, opracowanie przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: - identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo teŝ na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, - informacje o metodach wykonywania planowanych prac, - zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed naraŝeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, - ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, - posiadanie niezbędnego wyposaŝenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed naraŝeniem na działanie azbestu. - zgłoszenie prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. zapewnienie warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania w sposób określony w 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki, 13

Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2004r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, złoŝenie właścicielowi, uŝytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Warunkiem koniecznym bezpiecznego dla ludzi i środowiska uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest jest rzetelnie sporządzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest i ocena ich stanu, określająca, w zaleŝności od rodzaju, stanu i sposobu zastosowania azbestu, stopień pilności wymiany wyrobów zawierających azbest. W rozporządzeniach Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest oraz z dnia 2 kwietnia 2004 w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, załoŝono wykonanie inwentaryzacji oraz dokonanie oceny stanu wyrobów zawierających azbest na 2004r. Od tego teŝ roku właściciele i zarządcy obiektów zobligowani są do przekazywania marszałkowi województwa i wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania oraz informacji o wyrobach, których wykorzystanie zakończono. Prace związane z demontaŝem, transportem i utylizacją wyrobów zawierających azbest powinna wykonywać wyspecjalizowana jednostka posiadająca stosowne zezwolenia oraz wyposaŝenie techniczne i socjalne zapewniające prowadzenie prac oraz odpowiednie zabezpieczenie pracowników i środowiska przez naraŝeniem na działanie azbestu. W przypadkach nieprzestrzegania nałoŝonych na jednostki organizacyjne i osoby fizyczne obowiązków w zakresie bezpiecznego wykorzystania i usuwania wyrobów zawierających azbest oraz obowiązków sprawozdawczości w tym zakresie mają zastosowanie zapisy tytułu VI ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. Przewidują one w takich przypadkach odpowiedzialność karną tj. kary aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny orzekane na podstawie przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz odpowiedzialność administracyjną poprzez wstrzymanie prowadzonej przez podmiot korzystający ze środowiska lub osobę fizyczną 14

działalności powodującej pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagraŝającej Ŝyciu lub zdrowiu ludzi. Ponadto do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko, w tym równieŝ powstałe w wyniku postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. 6. INFORMACJE O ILOŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIASTA WĄGROWCA. Na terenie miasta Wągrowca od stycznia 2006r. do lutego 2008r. prowadzona była inwentaryzacja obiektów i urządzeń, które zawierają wyroby azbestowe. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe inwentaryzacja nie jest kompletna. W trakcie oceny stanu istniejącego, stwierdzono stosunkowo duŝe ilości materiałów azbestowych w istniejących budowlach i instalacjach na terenie miasta. Są to przede wszystkim pokrycia dachowe, w postaci płyt falistych i płaskich azbestowo cementowych, rury i złącza azbestowo cementowe, szczeliwa azbestowe oraz taśmy tkane i plecione, sznury. Stan techniczny wyrobów azbestowych na terenie miasta Wągrowiec w większości jest dobry, w związku z czym nie musi być usunięty w sposób natychmiastowy. Osoby fizyczne w większości zadeklarowały usunięcie tych wyrobów w terminie ustawowym, czyli do 2032 r. Na terenie miasta Wągrowca 476 właścicieli nieruchomości na osiedlach domków jednorodzinnych zadeklarowało posiadanie na swoim terenie wyrobów zawierających azbest, natomiast 62% z tych osób przeprowadziło ich inwentaryzację. Z zebranych informacji wynika, Ŝe na terenie miasta wśród osób fizycznych występuje 38.845,52m 2 azbestu, głównie w postaci płyt falistych azbestowo cementowych stosowanych na dachach nieruchomości. Najwięcej azbestu znajduje się na ulicy Leśnej, Durowo, Kcyńskiej, Rogozińskiej oraz Ogrodowej. Stan techniczny tych wyrobów w większości jest dobry. Wśród przedsiębiorców 70% przedstawiło informację o posiadaniu azbestu. Ilość azbestu w tej grupie wynosi 18.742,44 m 2, natomiast w budownictwie wielomieszkaniowym ilość 15

azbestu wynosi 5.728,54 m 2. Są to przede wszystkim pokrycia dachowe, w postaci płyt falistych i płaskich azbestowo cementowych stosowanych dla budownictwa, rury i złącza azbestowo cementowe, szczeliwa azbestowe oraz taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki. Stan techniczny tych wyrobów jest dobry. Przedsiębiorcy zadeklarowali usunięcie tych wyrobów w większości w terminie do 2032 r. Dane o stanie ilości wyrobów zawierających azbest przedstawiają tabele 1-3, natomiast rozmieszczenie zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowca zilustrowano na mapie (rys. 6). Tab. 1. Ilość wyrobów zawierających azbest w mieście Wągrowiec na poszczególnych ulicach miasta wśród osób fizycznych. Lp. Lokalizacja Ilość azbestu [m 2 ] Rodzaj 1 ul. 23-go stycznia 1280 Płyty faliste a-c 2 ul. Bartodziejska 895 Płyty faliste a-c 3 ul. Berdychowska 708 Płyty faliste a-c 4 ul. Bobrownicka 1410,5 Płyty faliste a-c 5 ul. Brzozowa 20 Płyty faliste a-c 6 ul. Cysterska 913 Płyty faliste a-c 7 ul. Dębińska 721 Płyty faliste a-c 8 ul. Durowo 2934,54 Płyty faliste a-c 9 ul. Fiedlera 785 Płyty faliste a-c 10 ul. Główna Osiedla 115 Płyty faliste a-c 11 ul. Grunwaldzka 150 Płyty faliste a-c 12 ul. Grzybowa 274 Płyty faliste a-c 13 ul. Harcerska 1239,56 Płyty faliste a-c 14 ul. Iłłakowiczówny 210 Płyty faliste a-c 15 ul. Jankowska 40 Płyty faliste a-c 16 ul. Janowiecka 930 Płyty faliste a-c 17 ul. Jeziorna 510 Płyty faliste a-c 18 ul. Kalinowa 20 Płyty faliste a-c 16

19 ul. Kasprowicza 745 Płyty faliste a-c 20 ul. Kcyńska 2300,82 Płyty faliste a-c 21 ul. Klasztorna 160 Płyty faliste a-c 22 ul. Kochanowskiego 305 Płyty faliste a-c 23 ul. Konwaliowa 1216 Płyty faliste a-c 24 ul. Kręta 255 Płyty faliste a-c 25 ul. Ks. Wujka 254 Płyty faliste a-c 26 ul. Kulińskiego 246 Płyty faliste a-c 27 ul. Leśna 2915,2 Płyty faliste a-c 28 ul. Lipowa 380 Płyty faliste a-c 29 ul. Łąkowa 192 Płyty faliste a-c 30 ul. Marcinkowo 239 Płyty faliste a-c 31 ul. Mussolfa 230 Płyty faliste a-c 32 ul. Nad Nielbą 268 Płyty faliste a-c 33 ul. Ogrodowa 2665 Płyty faliste a-c 34 ul. OkręŜna 12 Płyty faliste a-c 35 ul. Palińskiego 280 Płyty faliste a-c 36 ul. Plac Piastowski 85 Płyty faliste a-c 37 ul. Plac Wrzosowy 430 Płyty faliste a-c 38 ul. Plac Zielony 140 Płyty faliste a-c 39 ul. Pocztowa 317 Płyty faliste a-c 40 ul. Polna 1042 Płyty faliste a-c 41 ul. Południowa 286 Płyty faliste a-c 42 ul. Powstańców Wlkp. 1062 Płyty faliste a-c 43 ul. Poznańska 711 Płyty faliste a-c 44 ul. Prusa 220 Płyty faliste a-c 45 ul. Przemysłowa 294 Płyty faliste a-c 46 ul.przybyszewskiego 838,8 Płyty faliste a-c 47 ul. Rgielska 614,4 Płyty faliste a-c 48 ul. Rogozińska 2080,8 Płyty faliste a-c 49 ul. Rolna 258 Płyty faliste a-c 50 ul. Rynek 75,9 Płyty faliste a-c 51 ul. Rzeczna 755 Płyty faliste a-c 17

52 ul. Sienkiewicza 862 Płyty faliste a-c 53 ul. Skocka 454 Płyty faliste a-c 54 ul. Słoneczna 90 Płyty faliste a-c 55 ul. Słowackiego 392 Płyty faliste a-c 56 ul. Sosnowa 68 Płyty faliste a-c 57 ul. Spokojna 265 Płyty faliste a-c 58 ul. Straszewska 528 Płyty faliste a-c 59 ul. Świerkowa 32 Płyty faliste a-c 60 ul. Św. Wojciecha 240 Płyty faliste a-c 61 ul. Taszarowo 170 Płyty faliste a-c 62 ul. Tylmana 70 Płyty faliste a-c 63 ul. Ustronie 138 Płyty faliste a-c 64 ul. Wachowiaka 120 Płyty faliste a-c 65 ul. Wiejska 710 Płyty faliste a-c 66 ul. Wierzbowa 124 Płyty faliste a-c 67 ul. Wodna 460 Płyty faliste a-c 68 ul. Zaułek 22 Płyty faliste a-c 69 ul. Zielona 57 Płyty faliste a-c 70 ul. śeglarska 15 Płyty faliste a-c OGÓŁEM 38.845,52m 2 18

Tab. 2. Ilość wyrobów zawierających azbest w mieście Wągrowiec w budownictwie wielomieszkaniowym. Lp. Zasoby mieszkaniowe Lokalizacja Ilość azbestu [m 2 ] Rodzaj Spółdzielnia ul. Średnia 89,84 Płyty faliste a-c 1 Mieszkaniowa ul. Libelta 96,16 ul. JeŜyka 50 Os. Niepodległości 452,44 2 Nadleśnictwo Durowo ul. Durowo 2012,3 Płyty faliste a-c 3 Gmina Miejska ul. Grunwaldzka 140 Płyty płaskie a-c ul. Harcerska 140 ul. Bydgoska 197,39 Płyty faliste a-c ul. Farna 217 ul. Kcyńska 125 ul. Opacka 473 ul. Powstańców 287,13 ul. Klasztorna 310,64 ul. Poznańska 776,32 ul. Kolejowa 162,60 ul. Gnieźnieńska 248,72 OGÓŁEM 5.728,54 m 2 19

Program usuwania azbestu dla miasta Wągrowiec na lata 2009-2032. Rys. 6. Rozmieszczenie zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowca. miejsca występowania wyrobów azbestowych 20

Tab. 3. Ilość wyrobów zawierających azbest w mieście Wągrowiec wśród przedsiębiorców. Lp. Firma Lokalizacja Ilość azbestu [m 2 ] Rodzaj 1 Wielkopolskie Centrum ul. Płyty faliste 1.842 Hodowli i Rozrodu Zwierząt Berdychowska a-c 2 Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. ul. JeŜyka 0,23 Szczeliwa azbestowe 3 Powiatowy Zarząd Dróg 77,35 Płyty faliste ul. Wielkopolski Zarząd Dróg a-c Gnieźnieńska 72 Wojewódzkich Komenda Powiatowa Płyty faliste 27 Państwowej StraŜy PoŜarnej a-c Telekomunikacja Polska S.A. Taśmy 4 tkane i ul. 0,27 plecione, Przemysłowa sznury i sznurki PKP Polskie Linie Kolejowe Płyty faliste 77 S.A. Zakład Linii Kolejowych a-c Miejskie Przedsiębiorstwo Rury i Wodociągów i Kanalizacji Sp. z 3.047 złącza a-c o.o. w Wągrowcu ul. Janowiecka (9345 mb) 5 Płyty faliste 242 a-c ul. Klasztorna 45 Płyty faliste a-c Zestawienie sieci wodociągowej w Wągrowcu wykonanej z rur azbestowocementowych przedstawia tabela 4. 6 Wielkopolski Zarząd Melioracji Płyty faliste ul. Janowiecka 720 I Urządzeń Wodnych a-c 21

Stacja Kontroli i Obsługi Pojazdów Samochodowych 116,24 Warsztat naprawy pił 7 motorowych ul. Kościuszki 100,75 Ośrodek Sportu i Rekreacji 62,5 Zespół Opieki Zdrowotnej 324 Starostwo Powiatowe 113 8 Komenda Powiatowa Policji ul. Taszarowo 491 9 Zakład Komunikacji Miejskiej 294 REMONDIS Sanitech Poznań ul. Skocka 440 10 Grupa Energetyczna ENEA ul. Kcyńska S.A. 24 11 Zespół Szkół ul. Kcyńska Ponadgimnazjalnych nr 1 90 12 Przedsiębiorstwo Handlowe ul. AGROMA Wągrowiec S.A. Rogozińska 5.580 13 Gminna Spółdzielnia ul. Samopomoc Chłopska Grunwaldzka 1.199,5 Wągrowieckie 14 Przedsiębiorstwo ul. Jankowska 257,6 Robót Mostowych Sp. z o. o. 15 Wągrowieckie Zrzeszenie ul. Handlu i Usług Gnieźnieńska 3500 OGÓŁEM 18.742,44 m 2 Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c Płyty faliste a-c 22

Tab. 4. Zestawienie sieci wodociągowej w Wągrowcu wykonanej z rur azbestowocementowych. Lp. Lokalizacja Średnica Długość [mm] [m] 1 23 stycznia 100 484 2 Akacjowa 100 80 3 Asnyka 100 85 4 Bobrownicka 100 738 5 Brzozowa 100 245 6 Dębińska 100 1095 7 Kalinowa 100 335 8 Kcyńska 100 150 1080 320 9 Kochanowskiego 100 225 10 Kolejowa 150 430 11 Konopnickiej 100 340 12 Lipowa 150 349 13 OkręŜna 100 190 14 Reja 150 580 15 Rgielska 200 290 16 RóŜana 100 250 17 Skośna 100 340 18 Słoneczna 100 280 19 Sosnowa 100 345 20 Straszewska 200 576 21 Średnia 100 240 22 Św. Wojciecha 100 35 23 Wodna 100 210 24 śeromskiego 100 203 RAZEM 9.345 23

Tab. 5. Ogólna ilość wyrobów zawierających azbest w mieście Wągrowiec Osoby fizyczne 38.845,52 m 2 Budownictwo wielomieszkaniowe 5.728,54 m 2 Azbest Przedsiębiorstwa 18.742,44 m 2 OGÓŁEM 63.316,50 m 2 24

Tab. 6. Ogólna ilość wyrobów zawierających azbest według rodzaju wyrobu. Rodzaj wyrobu Ilość azbestu [m 2 ] Płyty faliste 59.989,00 Płyty płaskie 280,00 Rury i złącza 3.047,00 Inne (szczeliwa azbestowe, taśmy, sznury) 0,50 OGÓŁEM 63.316,50 25

7. FINANSOWE ASPEKTY REALIZACJI PROGRAMU. W programie załoŝono, Ŝe usuwanie wyrobów zawierających azbest moŝe odbywać się ze wsparciem finansowym Gminy, Powiatu lub Województwa w latach 2009 2032. Wsparcie dla osób fizycznych dotyczyć będzie sfinansowania kosztów: demontaŝu, zabezpieczenia, transportu i unieszkodliwienia wyrobów. Dofinansowanie ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zaleŝeć będzie od wielkości środków zgromadzonych w funduszu oraz przyjętych strategii i polityki przez ww. instytucje. Szczegółowe warunki pomocy finansowej dla osób podejmujących się usunięcia i unieszkodliwienia wyrobów zawierających azbest określone zostaną w odrębnym Zarządzeniu Burmistrza Miasta Wągrowca. Dla oszacowania kosztów usunięcia i utylizacji azbestu, przyjęto następujące, jednostkowe koszty wykonania w/w usług: Średni koszt usunięcia wraz z utylizacją (Ku) 1 m 2 płyty azbestowo cementowej. Poziom cen: październik 2008: 40 zł/m 2 (brutto) 1. osoby fizyczne Ku f Ku f = 38.845,52 m 2 x 40 zł/m 2 = 1.553.820,80 zł 2. budownictwo wielomieszkaniowe Ku w Ku w = 5.728,54 m 2 x 40 zł/m 2 = 229.141,60 zł 3. przedsiębiorstwa Ku p Ku p = 15.695,44 m 2 x 40 zł/m 2 = 627.817,60 zł (bez uwzględnienia rur azbestowo-cementowych) 26

Tab. 7. Ogółem koszty usunięcia i utylizacji pokryć dachowych zawierających azbest w latach 2009-2032. Wyszczególnienie Koszty [zł] Osoby fizyczne 1.553.820,80 Budownictwo wielomieszkaniowe 229.141,60 Przedsiębiorstwa 627.817,60 OGÓŁEM 2.410.780,00 Przy ustalaniu kosztów oparto się na informacjach pochodzących od firm świadczących usługi w zakresie demontaŝu pokryć dachowych i transportu odpadów azbestowych, działających na rynku wągrowieckim. Przyjmując, Ŝe realizacja wyniesie 23 lata, średnioroczne koszty programu będą następujące: A. Średnioroczne koszty usunięcia i utylizacji pokryć dachowych zawierających azbest w latach 2009-2032. 1. osoby fizyczne Ku f 1.553.820,80 zł / 23 lata = 67.557,43 zł / rok 2. budownictwo wielomieszkaniowe Ku w 229.141,60 / 23 lata = 9.962,68 zł / rok 3. przedsiębiorstwa Ku p 627.817,60 / 23 lata = 27.296,42 zł / rok 27

Tab. 8. Zestawienie średniorocznych kosztów usunięcia i utylizacji pokryć dachowych zawierających azbest w latach 2009-2032. Koszt Koszt Wyszczególnienie średnioroczny całkowity[zł] [zł] Osoby fizyczne 1.553.820,80 67.557,43 Budownictwo wielomieszkaniowe 229.141,60 9.962,68 Przedsiębiorstwa 627.817,60 27.296,42 RAZEM 2.410.780,00 104.816,53 B. Średnioroczne koszty wykonania nowych pokryć dachowych. Średni koszt nowego pokrycia wyniesie ok. 60 zł/m 2 brutto (dachówka ekologiczna) wraz z montaŝem. 1. osoby fizyczne Ku f Ku f = 38.845,52 m 2 x 60 zł/m 2 = 2.330.731,20 zł Średnioroczne koszty nowych pokryć wyniosą: 2.330.731,2 zł / 23 lata = 101.336,14 zł / rok 2. budownictwo wielomieszkaniowe Ku w Ku w = 5.728,54 m 2 x 60 zł/m 2 = 343.712,40 zł Średnioroczne koszty nowych pokryć wyniosą: 343.712,4 zł / 23 lata = 14.944,02 zł / rok 3. przedsiębiorstwa Ku p Ku p = 15.695,44 m 2 x 60 zł/m 2 = 941.726,40 zł Średnioroczne koszty nowych pokryć wyniosą: 941.726,4 zł / 23 lata = 40.944,63 zł / rok 28

Tab. 9. Zestawienie średniorocznych kosztów wykonania nowych pokryć dachowych w latach 2009-2032. Wyszczególnienie Koszt Koszt roczny całkowity[zł] [zł] Osoby fizyczne 2.330.731,2 101.336,14 Budownictwo wielomieszkaniowe 343.712,4 14.944,02 Przedsiębiorstwa 941.726,4 40.944,63 RAZEM 3.616.170,0 157.224,78 Na terenie miasta Wągrowca zinwentaryzowano równieŝ 9.345 mb rur azbestowocementowych. Przyjmując średni koszt budowy nowego systemu wodociągowokanalizacyjnego ok. 400zł/mb oraz doliczając koszty wykopu starego rurociągu oraz transportu i utylizacji odpadów niebezpiecznych, koszt ten moŝe osiągnąć wysokość 550zł/mb, stąd szacunkowy koszt wymiany rur azbestowo-cementowych wyniesie: 9.345 mb x 550 zł/mb = 5.139.750,00 zł Tab. 10. Całkowity koszt realizacji programu. Koszty usunięcia i utylizacji pokryć dachowych Koszty globalne [zł] Koszty średnioroczne [zł] 2.410.780,00 104.816,53 Koszty nowych pokryć dachowych 3.616.170,00 157.224,78 Koszty wymiany rur azbestowocementowych. 5.139.750,00 223.467,39 ŁĄCZNIE 11.166.700,00 485.508,70 Całkowity koszt realizacji programu wyniesie 11.166.700,00 zł. 29

8. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA MIASTA WĄGROWCA NA LATA 2009-2032. L.p. Nazwa zadania Termin Jednostka 1. Działalność informacyjna i edukacyjna skierowana do właścicieli, zarządców i uŝytkowników budowli i instalacji zawierających azbest 2. Inwentaryzacja ilości i stanu wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowca. 3. Coroczna aktualizacja bazy danych dotyczącej podmiotów i ilości azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowca 4. realizacji 2009-2032 2006-2008 2007-2032 odpowiedzialna Centrum Edukacji Ekologicznej, Urząd Miejski Urząd Miejski, osoby fizyczne Urząd Miejski, osoby fizyczne Pozyskiwanie funduszy na realizację Programu. Urząd Miejski Usunięcie wyrobów azbestowych i zawierających azbest z terenu miasta Wągrowca Usunięcie wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie miasta Wągrowca. 2009-2032 Osoby fizyczne, przedsiębiorstwa i instytucje Stopniowa eliminacja rur azbestowocementowych z terenu miasta. 5. Monitoring i ocena realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Wągrowiec Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o. w Wągrowcu 2009-2032 Urząd Miejski 30

9. PODSUMOWANIE Na terenie miasta Wągrowiec przeprowadzono inwentaryzację obiektów i urządzeń, które zawierają wyroby azbestowe. W trakcie oceny stanu istniejącego, stwierdzono stosunkowo duŝe ilości materiałów azbestowych w istniejących budowlach i instalacjach na terenie miasta. Zinwentaryzowano w sumie 60.269m² płyt azbestowo-cementowych oraz 9.345 mb rur wykonanych z azbestu. Stan techniczny wyrobów azbestowych na terenie miasta Wągrowiec w większości jest dobry, w związku z czym nie musi być usunięty w sposób natychmiastowy. Osoby fizyczne w większości zadeklarowały usunięcie tych wyrobów w terminie ustawowym, czyli do 2032 r. Całkowity koszt usunięcia wyrobów zawierających azbest z obszaru miasta Wągrowca wyniesie 11.166.700,00 zł. Zgodnie z zaleceniem Krajowego Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest stosowanych na terytorium Polski wszelkie prace związane z realizacją programów dotyczących usuwania odpadów azbestowych mogą być finansowane z funduszy pomocowych. Bardzo waŝne jest zastosowanie się właścicieli i zarządców obiektów budowlanych do obowiązku prowadzenia okresowych kontroli i oceny stanu technicznego wyrobów zawierających azbest oraz przekazywania właściwym jednostkom danych o ilości, stanie i miejscu występowania azbestu. Pozwoli to na uzyskanie pełnej wiedzy na ten temat i podejmowanie przez jednostki samorządowe skutecznych działań mających na celu pomoc właścicielom obiektów w usuwaniu i unieszkodliwianiu azbestu. Istotna jest równieŝ świadomość przedsiębiorców wykonujących prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Wykonywanie tych prac wyłącznie przez wyspecjalizowane i uprawnione w tym zakresie firmy, pozwoli wyeliminować zagroŝenie wynikające z nieprawidłowego ich prowadzenia. Z tego względu jednym z głównych celów niniejszego programu jest przybliŝenie jak najszerszym kręgom społeczeństwa problematyki bezpiecznej eksploatacji i usuwania wyrobów zawierających azbest. Upowszechnienie programu będzie skutkowało podnoszeniem świadomości społeczności lokalnej w zakresie zagroŝeń związanych z eksploatacją i usuwaniem azbestu. Pozwoli to lepiej poznać potrzeby w tym zakresie, precyzyjniej planować środki niezbędne do wydania na ten cel oraz stopniowo wyeliminować wyroby azbestowe z naszego otoczenia, co jest celem programu. 31

10. ZAŁĄCZNIKI. Załącznik 1 WYKAZ PODSTAWOWYCH AKTÓW PRAWNYCH regulujących postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest. I. Ustawy: 1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tj. Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z późn. zm.). W przypadku występowania azbestu (Art. 30 ust. 3) właściwy organ moŝe nałoŝyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. l w/w artykułu, jeśli ich realizacja m.in. moŝe spowodować zagroŝenie bezpieczeństwa ludzi, pogorszenie stanu środowiska bądź pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych. 2.Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tj. Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.) Zakazuje wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie z ustawą produkcja płyt azbestowocementowych została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998 r., a z dniem 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Do wyjątków naleŝy azbest i wyroby zawierające azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku nr l do ustawy. Wykaz tych wyrobów określa corocznie Minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia. Ustawa reguluje równieŝ zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników, którzy mieli kontakt z azbestem. 3.Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.). Ustawa reguluje problematykę dotycząca substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych oraz określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, 32

wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. 4.Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.). Zgodnie z Art. l ust. l ustawa określa zasady postępowania z odpadami, w sposób zapewniający ochronę Ŝycia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównowaŝonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a takŝe odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. Ustawa określa obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym m.in. odpadów niebezpiecznych. Ustawa reguluje postępowanie w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania, w tym składowania odpadów, a takŝe wymagania techniczne i organizacyjne dotyczące składowisk odpadów. Ustawa wprowadza obowiązek opracowania planów gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Ustawa określa m.in. zakres planów gospodarki odpadami, sposób ich opiniowania i sposób monitorowania, zasadę spójności planu z planem wyŝszego szczebla oraz określa rodzaj odpadów, które powinny być ujęte na kaŝdym szczeblu ich opracowania. 5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie zmiany ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 175, poz. 1458). 6.Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) Zgodnie z Art. l ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównowaŝonego rozwoju. Ustawa reguluje m.in. opracowanie programów ochrony środowiska, prowadzenie państwowego monitoringu środowiska, postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, ochronę powietrza przed zanieczyszczeniem i sposób postępowania z substancjami stwarzającymi szczególne zagroŝenie dla środowiska, ochronę powierzchni ziemi, przeciwdziałania zanieczyszczeniom w tym: konieczność oznaczenia instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest oraz miejsc, w których on się znajduje, konieczność dokumentowania informacji dotyczącej m.in. występowania azbestu. 33

7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późn. zm.).ustawa reguluje sposób postępowania oraz obowiązki podmiotów określanych ustawą. Art. 54 ustawy odnosi się do odpowiednich zapisów ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Ustawa udziela delegacji ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, do określenia w drodze rozporządzenia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, ministrem właściwym do spraw transportu oraz ministrem właściwym do spraw środowiska - sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. 8. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm). Ustawa reguluje zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Przewóz materiałów niebezpiecznych w kraju określają przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR). Przepisy umowy ADR oraz ustawy określają warunki załadunku i wyładunku oraz przewozu odpadów niebezpiecznych. Wymagane są świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upowaŝnioną stację kontroli pojazdów oraz szkolenie kierowcy pojazdów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. 9.Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 72). 34

II. Rozporządzenia: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206). zamieszcza rodzaje odpadów zawierających azbest na liście odpadów niebezpiecznych w wymienionych niŝej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: - 06 07 01* - Odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - Odpady z przetwarzania azbestu, - 10 11 81* - Odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), - 10 13 09* - Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo -azbestowych, - 15 01 11* - Opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, - 16 01 11* - Okładziny hamulcowe zawierające azbest, - 16 02 12* - ZuŜyte urządzenia zawierające azbest, - 17 06 01* - Materiały izolacyjne zawierające azbest. - 17 06 05* - Materiały konstrukcyjne zawierające azbest 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 152, poz. 1736). 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy słuŝących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. Nr 152, poz. 1737) 4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 161, poz.1335). 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagroŝenie dla środowiska (Dz. U. Nr 175, poz. 1439). 6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nie selektywny (Dz. U. Nr 191, poz. 1595). 35

7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń i natęŝeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833). 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2003 r. Nr l, poz. 12). 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858). 10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 236, poz. 11. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz. 2011 z późn. zm.). 12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549). 13. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003r. w sprawie informacji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126). 14. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876). 15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649). 16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz 36

szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573). 17. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy z dnia 7 września 2005 r. sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186, poz. 1553). 18. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy z dnia 14 października 2005 r. sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uŝytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824). 19. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz. 2011 z późn. zm.). 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549). 21. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126). 22. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876). 23. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uŝytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649). 24. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 7 września 2005 r. sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186, poz. 1553). 37