LEGENDA O ŚW. WOJCIECHU z Drzwi Gnieźnieńskich f Dofinansowanie: Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Patronat: Patronat medialny: Historia.org.pl Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie ul. Kostrzewskiego 1 62-200 Gniezno
Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich drzwi gnieźnieńskie Sceny z kwater Drzwi Gnieźnieńskich Zabytek sztuki romańskiej Znajdujące się od chwili powstania w archikatedrze gnieźnieńskiej, odlane z brązu drzwi wykonano w latach 70. lub 80. XII w., być może gdzieś na terenie Polski. Za ich fundatorów uważa się Mieszka III Starego oraz któregoś z ówczesnych arcybiskupów gnieźnieńskich. Nie znamy imion twórców, lecz wiemy, że pochodzili najprawdopodobniej z zachodniej Europy. Przeszło 800 lat odcisnęło na 9 10 1 Narodziny Wojciecha i kąpiel niemowlęcia 2 Złożenie przez rodziców Wojciecha na ołtarzu i ofiarowanie go Bogu tym bezcennym zabytku swoje piętno. Gdzieniegdzie widać ślady uszkodzeń, a także napraw. Drzwi 3 Oddanie młodego Wojciecha do szkoły przykatedralnej w Magdeburgu wciąż jednak zachwycają swoim pięknem, o czym można się przekonać, odwiedzając gnieźnieńską 4 Nocna modlitwa Wojciecha archikatedrę. 5 Cesarz Otton II wręcza Wojciechowi pastorał symbol władzy biskupiej 8 11 6 Cud uzdrowienia człowieka opętanego przez złego ducha 7 Objawienie się Wojciechowi we śnie Chrystusa, który domaga się reakcji na handel niewolnikami 111 8 Napomnienie przez Wojciecha Bolesława II Srogiego, by zakazał handlu niewolnikami 9 Cud z dzbanem w klasztorze na Awentynie Opowieść o św. Wojciechu Drzwi opowiadają, za pomocą 18 scen tzw. kwater, historię życia i męczeńskiej śmierci świętego Wojciecha. Czynią to w sposób obrazowy nie bez powodu: przecież większość wiernych, w czasach 7 12 10 Przybycie Wojciecha łodzią do Prus 11 Udzielanie przez Wojciecha sakramentu chrztu gdy powstały, była niepiśmienna. Ich twórcy opierali się na najstarszych żywotach świętego, jednak 12 Nauczenie pogan przez Wojciecha podchodzili do nich wybiórczo. Szczególnie rozbudowali opowieść o misji do Prus, męczeńskiej 13 Odprawienie przez Wojciecha ostatniej mszy św. 14 Męczeńska śmierć Wojciecha z rąk Prusów 23 kwietnia 997 r. śmierci oraz o wykupieniu ciała przez Bolesława I Chrobrego. Nic dziwnego, dzieło miało wymiar propagandowy i od samego początku tworzone było dla archikatedry gnieźnieńskiej miejsca 6 13 złożenia w grobie relikwii świętego. 15 Wystawienie przez Prusów ciała Wojciecha i jego głowy wbitej na pal, strzeżonych przez orła 16 Wykupienie szczątków męczennika od Prusów przez Bolesława I Chrobrego 17 Przybycie procesji z ciałem św. Wojciecha do Gniezna 112 Dekoracyjna bordiura 18 Uroczyste złożenie relikwii męczennika w kościele (dzisiejszej archikatedrze) 5 14 w Gnieźnie Szczegółowe opisy kwater Niezwykle interesujące są nie tylko właściwe przedstawienia żywota św. Wojciecha. Na drzwiach ich twórcy umieścili dekoracyjne obramowanie, zwane bordiurą. W roślinne wici wplecione zostały różne postacie ludzkie, zwierzęta czy mityczne stwory. Wyobrażenia te są symbolicznym komentarzem do poszczególnych scen z życia głównego bohatera. Gdy np. przy scenie oddania Wojciecha do szkoły widzimy strzelającego łucznika, to jego strzały symbolizują słowa, którymi w przyszłości 4 15 3 16 131 będzie on strzelał do pogan. Bordiura sama w sobie jest doskonałą ilustracją kultury i symboliki czasów, w których powstała. Audioprzewodnik Drzwi Gnieźnieńskie 113 101 Szczegółowe opisy fragmentów bordiur 2 17 1 18 132
Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich Dzieciństwo i młodość Wojciecha cesarstwa na Zachodzie Jordan biskupem chrzest księcia Gézy, w Polsce początek studiów 956 969972 narodziny Wojciecha, władca Węgier przyszłego świętego Wojciecha w Magdeburgu, bierzmowanie i nadanie mu imienia Adalbert Życie kobiet Pozycja ówczesnych kobiet była nieporównanie inna niż dziś. Były podległe śmiertelność wśród dzieci była wówczas ogromna. Do pierwszego roku życia wpierw ojcom, potem mężom, czasem braciom. Ich pozycję wyznaczał status dożywało zaledwie 35% dzieci, do szóstego 55%. Dzieciństwo tych, które społeczny oraz płodność. O wiele bardziej poważane były żony niż panny. Życie przeżyły wyglądało zupełnie inaczej niż dziś. Większość z nich pracowała od kobiet nie sprowadzało się tylko do prowadzenia domu. Często pomagały lub małego wraz z dorosłymi i rzadko doświadczała beztroski kojarzonej z tym okre- nawet wyręczały w pracy mężczyzn. Matka Wojciecha Strzeżysława, wywodząc sem. O wiele szczęśliwsze dzieciństwo miało potomstwo możnowładczych rodów się z możnego rodu, miała o wiele lżejsze życie. Ona kierowała prowadzeniem takie jak mały Wojciech. domu, nie musiała sama wykonywać wszystkich czynności. 114 i przyjmuje święcenia kapłańskie w Pradze Szkoła dla nielicznych W czasach Wojciecha rodzina miała charakter patriarchalny. Dominował w niej Szkoły w czasach Wojciecha istniały przy katedrach oraz klasztorach. Uczyli się mężczyzna, któremu kobieta była całkowicie podporządkowana. Taka rodzina w nich wyłącznie chłopcy, głównie wywodzący się z elit. Przyjęcie siedmioletniego, liczyła średnio 5-6 osób i często była wielopokoleniowa. Dzieci było niewiele, czasami młodszego, dziecka do szkoły oznaczało w zasadzie, że miał w przyszłości pomimo że kobiety często rodziły. Powodowała to duża śmiertelność wśród zostać duchownym. Dla tych, którym przeznaczono karierę świecką, nie widziano najmłodszych. Rodzina była swoistym zakładem produkcyjnym. Wytwarzała to, co potrzeby edukacji. Uczono pisać i czytać po łacinie. Następnie uczeń zgłębiał tzw. było potrzebne do życia (jedzenie, ubiór, narzędzia itp.). Oczywiście, uprzywilejo- siedem sztuk wyzwolonych (w dwóch blokach zwanych: trivium i quadrivium). wane rody, jak Sławnikowice, korzystały z pracy innych. Nauka w takiej szkole trwała ponad osiem lat. 116 Ciężka choroba małego Wojciecha wcale nie była w tym czasie czymś wyjątkowym. wraca do Czech Rodzina patriarchalna Niebezpieczne dzieciństwo Wojciech kończy naukę, Czechom chrzest Mieszka 980 sojusz polsko-czeski 974 ślub Mieszka I i Dobrawy, Łużyce 968 Ottona I odnowienie 966 narzucił zwierzchnictwo 965 margrabia Gero podbija 963 koronacja cesarska 962 Henryk I król niemiecki 929 Cyryla i Metodego 863 misja świętych w Ratyzbonie 845 chrzest książąt czeskich 117 115
Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich Wojciech biskupem wstępują do klasztoru świetych Bonifacego i Aleksego w Rzymie 9921025 powrót Wojciecha do Pragi na Połabie Wojciech po raz drugi pobyt Wojciecha opuszcza Pragę w klasztorze na Awentynie napaść księcia 995 do Rzymu Wojciech i Radzim wyprawa Ottona III Chrobrego w Polsce 995-995 996 Pragę i udaje się panowanie Bolesława 994lub 995 Wojciech opuszcza matki Wojciecha śmierć Mieszka I 992 992 śmierć Strzeżysławy, polsko-czeskiego biskupa Pragi 990 990 wybór Wojciecha na 982 Pragi Detmara 982 śmierć biskupa ojca Wojciecha 981 śmierć Sławnika, 988 cesarza Ottona II kulminacja konfliktu Jana XV 985987 996 pontyfikat papieża połabskich, śmierć 983 powstanie Słowian Bolesława II na Libice i wymordowanie braci Wojciecha z ich rodzinami Niewolnictwo Klasztory Przez cały okres wczesnego średniowiecza środkowa Europa była miejscem, skąd W dobie Wojciecha ważną rolę odgrywały klasztory. Były miejscem, gdzie gro- ówczesny świat czerpał niewolników. Poszukiwali ich kupcy z dalekich krajów madzili się ludzie wykształceni. W zasadzie domy zakonne miały monopol na arabskich gdzie szczególnie chętnie korzystano z ich pracy. Takie miasta jak wiedzę. Tam znajdowały się biblioteki, w nich przepisywano księgi. Zakonnicy np. Praga czy Przemyśl słynęły z handlu tym towarem. Władcy Czech czy Polski prowadzili ówczesne szkoły. Władcy w klasztorach szukali ludzi wykształconych, czerpali spore zyski na tym procederze. W czasach Wojciecha w łonie Kościoła spośród których wybierali sobie kolejnych doradców. To właśnie w klasztorach często pojawiały się głosy przeciwne handlowi niewolnikami, ale tylko tymi zaczęto domagać się uzdrowienia wewnętrznego Kościoła, przeżywającego ochrzczonymi. ówcześnie najgorszy okres w dziejach. 120 121 Audioprzewodnik Wojciech biskupem 102 Papiestwo Niemieckie Cesarstwo Rzymskie Wiek X, w którym żył Wojciech, były najgorszym w dziejach papiestwa. W żadnym W czasach Wojciecha najważniejszym spośród władców był Cesarz Rzymski. Jego innym stuleciu papieże nie zmieniali się na tronie piotrowym tak szybko. tytuł był nawiązaniem do tradycji dawnych cesarzy rzymskich. Tytuł odnosił się do Reputacja instytucji papiestwa nie była najwyższa, zaś wpływ na Kościół był ograni- tradycji uniwersalnego cesarstwa chrześcijańskiego, do której dążyło imperium czony w zasadzie do Italii. Papieże ulegali rywalizującym ze sobą rodom rzymskim, rzymskie u swego schyłku. We wczesnym średniowieczu idea to miała na celu a od II w. dodatkowo niemieckim Świętym Cesarzom Rzymskim. Władza świecka zjednoczenie wszystkich zachodnich chrześcijan pod jednym berłem. Pierwszym całkowicie zdominowała duchowną. W X w. zaczęły się jednak rodzić ruchy, które władcą niemieckim, który przyjął tytuł cesarza, był Otton I Wielki. Było to w 962 r. doprowadziły do reform w kolejnym stuleciu.. i aż do XIX w. korona cesarska spoczywała na skroniach kolejnych władców nie- 118 mieckich. 119
Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich Misja i śmierć św. Wojciecha sanktuariów wśród pogan się do Prus Misje chrystianizacyjne w Gnieźnie śmierć Ottona III panowanie króla wojny niemieckiego polsko-niemieckie Henryka II koronacja Bolesława 1025 arcybiskupstwa Stefana Wielkiego 10031018 Wojciecha w Prusach zgodę na podjęcie misji Wojciecha,powołanie koronacja królewska Chrobrego w Gnieźnie 997 męczeńska śmierć Polski. Wojciech udaje 997 przybycie Wojciecha do do francuskich 996 pielgrzymka Wojciecha Rzym i uzyskuje papieską 996 Wojciech opuszcza do grobu świętego 10021024 w kościele w Gnieźnie Pielgrzymka Ottona III 1002 świętego Wojciecha 1001 i umieszczenie Radzim arcybiskupem 1000 Wojciecha do Polski 999 997 sprowadzenie ciała Relikwie Działalność misyjna Wojciecha przypadła na czasy, w których chrześcijaństwo W średniowieczu relikwie miały ogromne znaczenie w kulturze, ale też i w poli- dominowało w Europie zachodniej i południowej, powoli rozszerzając się na tyce. Relikwiami stawało się wszystko to, co mogło mieć kontakt ze świętym. północ i wschód kontynentu. W X w. akcje misyjne w kolejnym kraju poprzedzał Stawały się one niekiedy swoistymi amuletami. Szczególnie ceniono szczątki najczęściej chrzest jego przywódcy. Wówczas misjonarze, którzy przybywali doczesne męczenników, takie jak ciało św. Wojciecha, które złożono w grobie nawracać pogańskich jeszcze poddanych chrześcijańskiego władcy, mieli łatwiej. w gnieźnieńskim kościele, szybko wyniesionym do rangi archikatedry. Relikwie Misja Wojciecha miała zupełnie inny charakter. Biskup zdecydował się udać na bowiem dodawały rangi ich posiadaczowi, ale również i miejscu, w którym były ziemie pogańskich Prusów i nie miał wsparcia żadnych chrześcijan na ich terenie. złożone. 122 123 Pogańscy Prusowie Władcy Prusami określamy ludy zamieszkujące w okresie średniowiecza na terenach Władza w okresie życia Wojciecha, ale ogólnie w dobie całego wczesnego dzisiejszej północno-wschodniej Polski oraz okolic rosyjskiego Kaliningradu. Nigdy średniowiecza, miała charakter patrymonialny. Słowo to pochodzi od łac. patry- nie stworzyli oni jednolitego państwa. Najwyższą władzę sprawował wśród Prusów monium ojcowizna. Władca traktował kraj jak swoją własność, którą swobodnie wiec zebranie wszystkich dorosłych mężczyzn. Pomimo różnych prób chrystia- dysponował. W zarządzaniu państwem pomagali przedstawiciele możnych rodów. nizacji misja św. Wojciecha nie była jedyną, Prusowie długo pozostawali wierni Polityka wewnętrzna sprowadzała się najczęściej do utrzymywania posłuchu pogańskim wierzeniom swoich przodków. Ostatecznej chrystianizacji, połączonej wśród możnych. Niepokorne rody spotykał straszny los. Tak stało się z rodziną z podbojem ich ziem, dokonali w XIII w. Krzyżacy. św. Wojciecha, ze Sławnikowicami. 125 124 Audioprzewodnik Misja i śmierć św. Wojciecha 103
Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich APLIKACJA MULTIMEDIALNA Zwiedzaj z aplikacją multimedialną Muzeum gniezno mobilne darmową aplikację ściągnij na własny telefon komórkowy Pobierz z JAK KORZYSTAĆ? lub skanuj kod QR Wybierz WYSTAWY w menu głównym i szukaj Legenda o św. Wojciechu z drzwi gnieźnieńskich Legenda o św. Wojciechu z Drzwi Gnieźnieńskich (animacja) 100