Maszyny Elektryczne - Zeszyty Problemowe Nr 2/2017 (114) 273 Tadeusz Glinka, Maciej Bernatt Instytut Napędów i Maszyn Elektrycznych KOMEL, Katowice RYSZARD RUT (1941-2017) Urodził się 8 lipca 1941 r. w Przeworsku, syn Mateusza i Stefanii. Szkołę podstawową ukończył w Przeworsku 1954 r., następnie Technikum Mechaniczno Elektryczne w Bielsku Białej. Studiował na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej w latach 1958-63. W dniu 31 października 1963 r. obronił pracę magisterską i uzyskał dyplom magistra inżyniera elektryka. Od 1 listopada 1963 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel akademicki na etacie asystenta w Katedrze Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej kierowanej przez prof. Zygmunta Gogolewskiego. Po roku został przeszeregowany na starszego asystenta. Od 1 października 1970 r. przenosi się do Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Rzeszowie (obecnie Politechnika Rzeszowska), za zgodą obydwóch Rektorów. W Pol. Rzeszowskiej początkowo pracuje na etacie st. asystenta, a od 01.08.1971 na etacie wykładowcy. Stopień naukowy doktora uzyskał 25 czerwca 1974 r. Temat rozprawy doktorskiej Działania elektrodynamiczne i termiczne prądu w pręcie klatki silnika asynchronicznego głębokożłobkowego w stanie zwarcia. Promotorem był prof. Władysław Latek z Pol. Warszawskiej, a recenzentami Prof. Władysław Paszek, prof. Bogdan Skalmierski i doc. Zygmunt Bajorek. Przewód przeprowadziła i stopień naukowy doktora nadała Mu Rada Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej. Od 01.07.1974 r. zostaje zaangażowany na etacie adiunkta, od 01.10.1078 r. na etacie starszego wykładowcy i ponownie od 01.10.1982 r. na etacie adiunkta, na którym pracuje do 30.06.2003 r. Stopień naukowy doktora habilitowanego uzyskał w 2002 r., na podstawie dorobku naukowego i monografii pt. Analiza nieustalonych stanów termicznych uzwojeń silników indukcyjnych dużych mocy w trudnych warunkach rozruchowych. Przewód habilitacyjny przeprowadziła Rada Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej, zakończony kolokwium habilitacyjnym i nadaniem stopnia naukowego doktora habilitowanego. Ja byłem jednym z recenzentów przewodu habilitacyjnego. Z dniem 01.07.2003 został mianowany przez Rektora Pol. Rzeszowskiej na stanowisko profesora nadzwyczajnego, na którym pracował do 27.07.2014 r. Od 01.10.2014 do 28.01.2017, to jest do dnia śmierci, był zatrudniony jako profesor nadzwyczajny Pol. Rzeszowskiej na umowę o dzieło. W Pol. Rzeszowskiej pełnił funkcje organizacyjne: od 01.09.1978 do 31.08.1984 r. Zastępca Dyrektora Instytutu Elektrotechniki, od 01.10.1981 do 30.09.1982 r. Prodziekan Wydziału Elektrycznego, od 01.02.1982 do 31.08.1982 r. Kierownik Zakładu Konstrukcji Maszyn Elektrycznych, od 01.10.1984 do 30.08.1987 r. p.o. Kierownik Zakładu Konstrukcji Maszyn Elektrycznych, od 01.09.1987 do 28.02.1995 r. Kierownik Zakładu Konstrukcji Maszyn Elektrycznych. Był Opiekunem Zespołu Pieśni i Tańca Pol. Rzeszowskiej Połoniny (01.10.1975-30.09.1979 r.). Przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu II Zjazdu Absolwentów z okazji XXV lecia Wydziału Elektrycznego Pol. Rzeszowskiej. Działalność dydaktyczna obejmowała prowadzenie wszystkich rodzajów zajęć, to jest wykładów, seminariów i ćwiczeń: tablicowych, projektowych i laboratoryjnych z między innymi z przedmiotów: Maszyny elektryczne, Elektryczne układy napędowe, Awaryjność i diagnostyka układów elektromaszynowych, Energooszczędność w energetyce. Wypromował 173 inżynierów i magistrów inżynierów. Był recenzentem prac dyplomowych inżynierskich i magisterskich. Był opiekunem naukowym 2 doktorantów na studiach III stopnia.
274 Maszyny Elektryczne - Zeszyty Problemowe Nr 2/2017 (114) Ryszard Rut od początku pracy zawodowej już w Pol. Śląskiej, oprócz pracy dydaktycznej, włączył się do prac badawczych prowadzonych w przemyśle. Prowadził badania eksploatacyjne i diagnostyczne maszyn elektrycznych dużej mocy w hutach, kopalniach, koksowniach, elektrowniach i elektrociepłowniach. Większość tych prac prowadziliśmy wspólnie. Swoje umiejętności i predyspozycje do współpracy z przemysłem, nabyte w Gliwicach, wykorzystywał w Rzeszowie. W Pol. Rzeszowskiej zorganizował własny zespół badawczy. W ramach tego zespołu opracowywał, dla różnych zakładów pracy, interesujące oferty współpracy, które uzyskiwały akceptacje kierownictwa zakładów i były wdrażane. Ważniejsze z nich to: modernizacja napędu mieszarki masy gumowej w Zakładach Stomil w Dębicy, przebudowa napędu wirówki separatora masy siarkowej w Zakładach w Tarnobrzegu, o bardzo długim czasie rozruchu, zaprojektowanie i wykonawstwo specjalnych osłon akustycznych do zamontowania na eksploatowanych silnikach urządzeń potrzeb własnych m. in. w elektrowniach: Jaworzno III, Rybnik, Bełchatów, Turów, które obniżały poziom hałasu o 12 do 18 db (A). Nawiązał współpracę z Branżowym Ośrodkiem Badawczo Rozwojowym Maszyn Elektrycznych (obecnie Instytut Napędów i Maszyn Elektrycznych Komel), dla którego prowadził badania trwałościowe nowych rozwiązań silników indukcyjnych klatkowych przeznaczonych dla energetyki. Dotyczyło to silników o długim czasie rozruchu i silników o dużej częstości włączeń. Na terenie elektrowni Stalowa Wola zorganizował specjalne stanowisko badawcze, jedyne takie stanowisko w Polsce, na którym realizował program badań konstruktorskich silników wysokonapięciowych, w szczególności w zakresie badań trwałościowych i badań cieplnych silników indukcyjnych średniej i dużej mocy. Wyniki tych badań były bezpośrednio wykorzystane przez BOBRME Komel w projektach nowych rozwiązań silników, które były wdrażane do produkcji przez Zakład EMIT w Żychlinie. Silniki te miały standard światowy, pracowały niezawodnie w najtrudniejszych warunkach rozruchowych i eksploatacyjnych. Badania na wymienionym stanowisku były wykorzystane także do weryfikacji modeli matematycznych opracowanych w ramach prac doktorskich realizowanych przez Jego współpracowników oraz w Jego monografii habilitacyjnej. W działalności naukowej stworzył Rzeszowską Szkołę naukową maszyn elektrycznych. Szkoła ta zanotowała największe osiągnięcia w tematyce silników indukcyjnych klatkowych wysokiego napięcia. Jego współpracownicy rozszerzyli prowadzone badania na tematykę maszyn elektrycznych wysokoobrotowych reluktancyjnych przełączalnych. Zaowocowało to zrealizowanymi pracami doktorskimi Jego współpracowników i pracami habilitacyjnymi: Jana Mroza, Mariusza Korkosza i Jana Prokopa. Wieloletnia owocna współpraca z BOBRME Komel była czynnikiem decydującym, że został wybrany do Rady Naukowej Instytutu Napędów i Maszyn Elektrycznych KOMEL. Funkcje członka Rady pełnił w 3-ch kolejnych kadencjach w lata: 1999 2003, 2003 2007, 2007-2011. Jego praca była aktywna, uczestniczył w posiedzeniach Rady, brał udział w dyskusji, doradzał dyrektorowi. Profesor Ryszard Rut w 2009 r. przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu XLV Międzynarodowego Sympozjum Maszyn Elektrycznych, w pięknym zamku w Krasiczynie. Na dziedzińcu zamkowym zorganizował, zapamiętany przez uczestników, koncert Chóru Połoniny. Profesor Ryszard Rut zmarł nagle w sobotę 28 stycznia 2017 r. Kochał swoją pracę, w przeddzień śmierci, w piątek miał jeszcze konsultacje ze studentami. Jego śmierć pogrążyła w żałobie: żonę Teresę, synów Tomasza i Marcina, synowe oraz 4 wnuków (Weronika, Julia, Zofia i Franciszek). Obydwaj synowie ukończyli Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie są artystami i pracują w swoich zawodach. Tomasz z rodziną mieszka i pracuje w Szwecji, a Marcin mieszka w Rzeszowie, jest nauczycielem kowalstwa artystycznego w szkole średniej i ma swoją pracownię. W Biuletynie Nr 81/marzec 2017 Sekcji Maszyn Elektrycznych i Transformatorów Komitetu Elektrotechniki PAN W dniu 28 stycznia 2017 r. odszedł od nas na zawsze dr hab. inż. Ryszard Rut, profesor Politechniki Rzeszowskiej, wieloletni, bardzo ceniony dydaktyk, wybitny specjalista z maszyn elektrycznych. Nauka polska straciła wielką Osobowość, reprezentującą dyscyplinę naukową Elektrotechnika. Pamięć o Zmarłym Profesorze pozostanie na zawsze w pamięci Jego uczniów, kolegów i współpracowników. Cześć Jego Pamięci.
Maszyny Elektryczne - Zeszyty Problemowe Nr 2/2017 (114) 275 Prof. Marian Łukaniszyn Przewodniczący Sekcji Maszyn i Transformatorów Komitetu Elektrotechniki PAN W Gazecie Politechniki Rzeszowskiej Był człowiekiem zasad i miał siłę i odwagę to manifestować w każdych czasach, w jakich przeszło mu żyć. Przyzwoitość i życzliwość uważał za przywilej i obowiązek człowieka. Był surowym i wymagającym nauczycielem akademickim. Kochał i znał swoją pracę, miał poczucie jej sensu i wartości. Miał niezwykłą ciekawość świata, jednak Jego pasją była Polska, jej historia, kultura i sztuka. Chciał żyć w kraju nowoczesnym, europejskim i demokratycznym. Uważał, że drogą w tym kierunku jest szeroko rozumiana edukacja, której poświecił całe życie. Koleżanki i Koledzy z Zakładu Elektrodynamiki i Systemów Elektromaszynowych Publikacje Ryszarda Ruta Monografie 1. Rut R.: Przebieg nieustalonego prądu w pręcie wirnika zatrzymanego silnika indukcyjnego klatkowego przy załączeniu do sieci sztywnej. Wyd. Uczelniane WSI w Rzeszowie. 1973. 2. Rut R.: Analiza nieustalonych stanów termicznych uzwojeń silników indukcyjnych dużych mocy w trudnych warunkach rozruchowych. (monografia habilitacyjna). Oficyna wydawnicza Pol. Rzeszowskiej 2001. ISBN 83-7199-189-4. Str. 180. Artykuły w wydawnictwach archiwalnych Komitetu Elektrotechniki PAN 3. Rut. R.: Stan naprężeń i przemieszczeń głębokożłobkowego prostokątnego pręta uzwojenia wirnika indukcyjnego silnika klatkowego. Archiwum Elektrotechniki, z. ¼, 1989, s.75-88. 4. Rut R., Mróz J.: Nagrzewanie silnika dwuklatkowego podczas zwarcia i długotrwałego rozruchu. Archiwum Elektrotechniki, z. 2, 1994, s.377-390. 5. Rut R.: Wpływ przejmowania ciepła przez rdzeń wirnika na szybkość narastania temperatury w głębokożłobkowych prostokątnych prętach uzwojenia klatkowego silnika indukcyjnego. Rozprawy Elektrotechniczne, z. 3-4 1987, s. 787-797. 6. Rut R., Mróz J.: Wpływ nieustalonego nagrzewania dwuklatkowego uzwojenia wirnika silnika indukcyjnego na przebieg jego rozruchu. Rozprawy Elektrotechniczne, z.4, 1988, s. 1299-1311. 7. Rut R., Płoszyńska J.: Nagrzewnie trapezowych głębokożłobkowych prętów uzwojenia klatkowego silnika indukcyjnego w stanie zwarcia. Rozprawy Elektrotechniczne, z. 1 1987, s. 167-181 8. Rut R., Płoszyńska J.: Narastanie temperatury w trapezowych prętach uzwojeń klatkowych wirników silników indukcyjnych przy zmieniających się skuteczności przejmowania ciepła z prętów przez rdzeń wirnika. Rozprawy Elektrotechniczne, z. 2-3 1987, s. 775-785. Artykuły w wydawnictwach ogólnopolskich 9. Rut R., Mróz J., Schab R.: Wpływ różnych sposobów rozruchu silnika indukcyjnego na warunki pracy uzwojenia klatkowego. Przegląd Elektrotechniczny, z. 5. 1997, s. 124-126. 10. Rut R., Mróz J.: Skutki mechaniczne niesymetrycznego przejmowania ciepła z uzwojeń klatkowych wirników silników indukcyjnych. Przegląd Elektrotechniczny, z.10. 1997. S. 261-265. 11. Rut R., Gogolewski Z.: Uszkodzenia klatek wirników silników asynchronicznych oraz metody wykrywania przerw w prętach. Wiadomości Elektrotechniczne. 1966. S. 189. 12. Rut R., Mróz J., Płoszyńska J.: Ochrona silnika klatkowego dużej mocy przed uszkodzeniem w czasie rozruchu. Wiadomości Elektrotechniczne, z. 5. 1997. S. 239-241. Artykuły w Zeszytach Problemowych Maszyny Elektryczne 13. Bernadt M., Czogała E., Tylikowski A., Rut R.: Naprężenia w prętach klatki wirnika w czasie rozruchu silnika indukcyjnego. ISSN 0239-3646. Nr 16/72. 14. Bernadt M., Rut R.: Badania własności cieplnych uzwojenia stojana silnika indukcyjnego wysokiego napięcia. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 25/77. 15. Rut R.: Przydatność badań elastooptycznych w analizie uszkodzeń głębokożłobkowych prętów uzwojeń klatkowych. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 39/86. 16. Rut R.: Badanie trwałości eksploatacyjnej silników indukcyjnych klatkowych dla doboru optymalnych rozwiązań konstrukcyj-
276 Maszyny Elektryczne - Zeszyty Problemowe Nr 2/2017 (114) nych klatki wirnika. Maszyny Elektryczne Nr 45/92. 17. Mróz J., Rut R.: Obliczenie temperatur silnika dwuklatkowego w nieustalonych stanach cieplnych. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 49/95, s.48-65. 18. Janik T., Rut R.: Sygnalizator uszkodzeń klatek silników indukcyjnych. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 51/95. 19. Janik T., Rut R.: Sygnalizator uszkodzeń klatek silników indukcyjnych. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 52/96. 20. Rut R., Płoszyńska J.: Nagrzewanie uzwojeń wirników klatkowych silników indukcyjnych z biernym prętem rozruchowym. ISSN 0239-3646. Nr 58/99. 21. Drak B., Rut R.: Naprężenia termiczne w klatkach silników indukcyjnych dużej mocy. ISSN 0239-3646. Nr 58/99. 22. Rut R., Płoszyńska J.: Nieustalony stan cieplny uzwojeń silników indukcyjnych klatkowych o trapezowym przekroju pręta. ISSN 0239-3646. Nr 61/2000. 23. Drak B., Rut R.: Naprężenia w luźnych głębokożłobkowych prostokątnych prętach klatek silników indukcyjnych w stanie zablokowania wirnika. Maszyny Elektryczne Nr 62/2001. 24. Mróz J., Rut R., Płoszyńska J.: Problemy określenia nastaw nowoczesnych zabezpieczeń przeciążeniowych silników indukcyjnych dużej mocy. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 62/2001, s. 203-207. 25. Rut R., Bernatt M.: Obniżenie hałasu eksploatowanych silników wysokiego napięcia średniej i dużej mocy. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 64/2002. 26. Płoszyńska J., Rut R., Pliś D.: Analiza parametrów elektromechanicznych ustalonego punktu pracy silnika indukcyjnego o żłobkach zamkniętych materiałem magnetycznym. ISSN 0239-3646. Nr 64/2002. 27. Płoszyńska j., Rut R.: O pewnych problemach stosowania klinów magnetycznych. ISSN 0239-3646. Nr 64/2002. 28. Bernatt M., Mróz J., Rut R.: Zakłócenia rozruchu silnika indukcyjnego klatkowego wskutek niedomagań łącznika sieciowego. ISSN 0239-3646. Nr 65/2003. 29. Rut R.: Skuteczność obniżenia hałasu w silnikach wysokiego napięcia średniej i dużej mocy. ISSN 0239-3646. Nr 68/2004. 30. Mróz J., Rut R.: Badania laboratoryjne stanów przejściowych modelu silnika indukcyjnego z uszkodzonymi prętami uzwojenia klatkowego. Maszyny Elektryczne Zeszyty Problemowe ISSN 0239-3646. Nr 79/2008. 31. Bernatt M., Rut R., Mróz J.: Bezpośredni rozruch zmniejsza trwałość silników klatkowych dużej mocy. Maszyny Elektryczne Nr 1/2011. Artykułu w wydawnictwach uczelnianych 32. Paszek W., Rut R., Glinka T., Różycki A., Rozewicz Z., Janson Z.: Badania charakterystyk maszyn elektrycznych. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Elektryka, z. 27, 1970, s. 173-184. 33. Rut R., Paszek W.: Naprężenia od sił elektromechanicznych i termicznych w głębokożłobkowym pręcie klatki silnika asynchronicznego w stanie zwarcia. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Elektryka, z.47, 1975, s. 51-57. 34. Rut R.: Pomiarowe badania wpływu położenia uszkodzonych prętów klatki wirnika silnika asynchronicznego na jego statyczną charakterystykę mechaniczną. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej Elektryka, z.61, 1978, s. 173-184. 35. Rut R.: Awaryjność silników indukcyjnych dużej mocy eksploatowanych w trudnych warunkach rozruchowych. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej Elektrotechnika, z.18, 1996, s. 139-150. 36. Rut R., Płoszyńska J.: Analiza stromości narastania temperatury w uzwojeniach klatkowych wysokonapięciowych silników indukcyjnych dużej mocy. Prace Naukowe Instytutu Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych Politechniki Wrocławskiej, nr 20, 2000, s. 77-85.
Referaty publikowane w materiałach konferencyjnych 37. Rut R., Płoszyńska J.: Wpływ luzu żłobkowego na stan nagrzewania trapezowych prętów uzwojeń klatkowych podczas zwarcia silników indukcyjnych. Materiały XXX Sympozjum Maszyn Elektrycznych. Warszawa Kazimierz Dolny 1994, s. 367-374. 38. Rut R.: Stan naprężeń i przemieszczeń głębokożłobkowego prostokątnego pręta uzwojenia wirnika indukcyjnego silnika klatkowego. Materiały XXX Sympozjum Maszyn Elektrycznych. Warszawa Kazimierz Dolny 1994, s. 422-428. 39. Rut R., Mróz J.: Analiza zastosowania uzwojeń klatkowych z biernym prętem do rozruchu silnika synchronicznego. Materiały XXXI Sympozjum Maszyn Elektrycznych. Gliwice - Ustroń 1995, s. 183-188. 40. Rut R., Mróz J., Płoszyńska J.: Awaryjność, przyczyny uszkodzeń i diagnostyka stanu uzwojeń klatkowych silników indukcyjnych. Materiały III Konferencji Naukowo Technicznej, Solina Jawor, z. 3, 1998, s. 259 273. 41. Rut R., Mróz J. Płoszyńska J: Naprężenia mechaniczne w prętach klatki silnika indukcyjnego jako wynik jej nagrzewania. Materiały IV Konferencji Naukowo Technicznej, Solina Jawor, z. 4, 1998, s. 591 600. 42. Rut R., Mróz J. Płoszyńska J: Naprężenia mechaniczne w prętach klatki silnika indukcyjnego jako wynik wzajemnego sprzężenia zjawisk elektromagnetycznych i termicznych. Materiały VI Sympozjum Środowiskowego PTZE Gliwice Węgierska Górka 1998, s. 33-34. 43. Rut R., Mróz J. Płoszyńska J: Optymalizacja nastaw mikro-procesorowych zabezpieczeń silników indukcyjnych. Materiały III Szkoły Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji. Szczyrk, 1999, s. 743-749. Maszyny Elektryczne - Zeszyty Problemowe Nr 2/2017 (114) 277