BEZPIECZNE OBSERWACJE SŁOŃCA Słońce to jeden z najciekawszych obiektów do amatorskich badań astronomicznych. W porównaniu do innych jest to obiekt wyjątkowo łatwy do znalezienia każdy potrafi wskazać położenie Słońca na niebie. Ponadto Słońce obserwujemy w dzień, zatem nie musimy zarywać nocy w celu prowadzenia badań astronomicznych. Pod tym względem są to obserwacje zdecydowanie mniej męczące i bardziej komfortowe od tych prowadzonych w nocy. Obserwacje Słońca są jednak bardzo niebezpieczne dla osób nie trzymających się rygorystycznych zasad bezpieczeństwa, które w trakcie ich prowadzenia obowiązują. Na tarczę naszej Gwiazdy Dziennej nie wolno pod żadnym pozorem patrzeć bez zastosowania specjalistycznych filtrów, osłabiających światło słoneczne oraz odcinających szkodliwe promieniowanie. Dotyczy to zarówno obserwacji gołym okiem, jak i z użyciem wszelkich możliwych instrumentów optycznych. Osoba, która zdecyduje się na obserwacje Słońca bez filtrów, ryzykuje utratą wzroku oraz poważnymi poparzeniami. Podczas obserwacji Słońca należy dbać nie tylko o bezpieczeństwo naszych oczu, ale także o sprzęt optyczny, którego używamy, jeżeli akurat stosujemy metodę obserwacji w postaci projekcji na ekran bez użycia filtrów. Po kilku minutach obserwacji należy przerwać je na chwilę ze względu na ryzyko przegrzania się instrumentu. Z tego względu do obserwacji Słońca preferuje się soczewkowe lunety astronomiczne, w których wykorzystano elementy szklane oraz metalowe. Jest to najodporniejszy na przegrzanie typ teleskopu, a także dający najlepszy kontrast i szczegółowość obrazu. Do opisanych w niniejszym artykule obserwacji nie wolno używać teleskopów zabawkowych bądź wykonanych z kiepskich jakościowo materiałów. Podczas obserwacji Słońca mogą one ulec nieodwracalnym uszkodzeniom. Ponadto poleca się używanie stabilnych, możliwie ciężkich statywów, które będą odporne na podmuchy wiatru. W przypadku obserwacji Słońca możemy z dużym powodzeniem wykonywać je przez zamknięte okno, o ile są to okna nowoczesne i wypełnione gazem (np. argonem). W przypadku obserwacji na powietrzu, jeżeli mamy niską temperaturę, należy wystawić instrument na zewnątrz około 20 minut przed jego użyciem, w celu wychłodzenia. Teleskop nie wychłodzony nie będzie dawał nam dobrych, ostrych obrazów. Należy też pamiętać, iż najlepsze warunki do obserwacji w pogodne dni panują około 1-2 godzin po wschodzie Słońca, oraz 1-2 godzin przed zachodem Słońca. Mimo tych wszystkich ograniczeń obserwacje Słońca mogą stanowić niezwykłe urozmaicenie w badaniach astronomicznych, gdyż mamy do czynienia z dużym, jasnym obiektem, na którym dostrzec można ogromną ilość szczegółów. Zjawiska widoczne na Słońcu podlegają szybkim i dynamicznym zmianom, dzięki czemu ich obserwacje są niezwykle interesujące. Osoby, które będą obserwować zgodnie z zasadami, mogą w bezpieczny sposób zobaczyć na Słońcu liczne grupy
plam słonecznych, pochodni fotosferycznych, które z dnia na dzień będą zmieniać swoje położenie, kształty i liczebność. Obserwacje Słońca mogą być nie tylko rozrywką, ale też mogą stać się prawdziwą pasją i sposobem na życie. Obserwacje plam słonecznych oraz pochodni fotosferycznych można prowadzić w systematyczny sposób, używając pewnych ustalonych metod oraz szablonów. Astronom amator prostymi środkami może ustalać plamotwórczą aktywność słoneczną w zakresie tzw. Liczby Wolfa (R), w zakresie indeksu Classification Value (CV), może ustalać powierzchnię plam, a także ich współrzędne heliograficzne. Ze względu na dużą jasność tarczy słonecznej stosunkowo łatwo jest wykonać przez teleskop zdjęcia plam słonecznych, jeżeli zamocujemy na obiektywie lunety foliowy lub szklany filtr słoneczny (tzw. metoda projekcyjna). Inną, mniej skuteczną metodą jest fotografowanie obrazu Słońca rzutowanego na dokładnie zacieniony ekran. Obserwacje wykonane nawet niewielką lunetą (koniecznie na statywie) w sposób staranny i rzetelny, możemy wysyłać do licznych towarzystw i organizacji naukowych zbierających informacje o zmianach aktywności naszej Gwiazdy Dziennej. W Polsce działają dwie tego typu organizacje: Towarzystwo Obserwatorów Słońca im. Wacława Szymańskiego (http://www.tos.astrowww.pl) oraz Sekcja Obserwatorów Słońca Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii (http://sosptma.astrowww.pl). Wszelkie szczegóły dotyczące obserwacji słonecznych można poznać podczas spotkań Płońskiego Koła Miłośników Astronomii im. J. W. Jędrzejewicza, które odbywają się w budynku Miejskiego Centrum Kultury w Płońsku w czwartki o godzinie 18. Metoda projekcji okularowej za pomocą lunety (ekran nie musi być koniecznie na stałe zamontowany do lunety można go trzymać w ręku):
Uwaga: w metodzie tej teleskop ustawia się na Słońce za pomocą jego cienia! Poniżej przykładowe zdjęcia Słońca wykonane metodą projekcji okularowej za pomocą teleskopu Synta Sky-Watcher o średnicy 203 mm i ogniskowej 1200 mm, aparatu cyfrowego Sony DSC-H10 oraz dwucalowych okularów Baader Scopos 30 mm oraz SWA 13 mm oraz soczewki barlowa Vixen x2. Wykorzystany został słoneczny filtr foliowy Baader Planetarium ND5.
Tekst i zdjęcia: Adam Derdzikowski