Informacja o działaniach polskiej Policji Przyjęte przez Unię Europejską dokumenty w oparciu o Art. 13 Traktatu Amsterdamskiego stwarzającego nowe możliwości działań wspólnotowych ukierunkowanych na zwalczanie dyskryminacji stanowiły asumpt do wszczęcia działań na rzecz implementacji tego zagadnienia na grunt prawa polskiego i praktyki organów państwowych. Stanowiły one podstawę do podjęcia przez Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn we współpracy z austriackim Instytutem Praw Człowieka im. L. Bolzmana programu twinningowego pod nazwą Wzmacnianie polityki antydyskryminacyjnej. Wspomnianym projektem objęto także Policję. Odbyte dotychczas spotkania i szkolenia zrealizowane w ramach tego projektu zdecydowały o potrzebie podjęcia działań edukacyjnych w środowisku policyjnym w zakresie tej problematyki. Rada Ministrów w dniu 18 maja 2004 r. przyjęła Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji. Realizacja programu została zaplanowana na 5 lat (2004-2009) z możliwością kontynuacji. Program ma na celu przeciwdziałanie rasizmowi, dyskryminacji rasowej, ksenofobii i antysemityzmowi, a także wytworzenie w polskim społeczeństwie kultury tolerancji. Beneficjentami programu są m.in. mniejszości narodowe i etniczne (głównie Romowie). W ramach tego programu przewidziano włączenie do programów kształcenia służb policyjnych tematyki antyrasizmu, zwalczania i przeciwdziałania antysemityzmowi, ksenofobii i nietolerancji. W 2003 r. jeszcze w trakcie opracowywania projektu tego programu, przekazano stosowne polecenia do szkół policyjnych w Słupsku i Legionowie. W realizacji programu pilotażowego aktywnie uczestniczyły jednostki Policji podległe Komendzie Wojewódzkiej Policji w Krakowie. Policjanci z Małopolski realizowali działania mające na celu poprawę bezpieczeństwa Romów, zwiększenie ich świadomości wiktymologicznej i prawnej, poprawę zaufania w relacjach Policja społeczność romska. Policja uczestniczyła w "Pilotażowym programie rządowym na rzecz społeczności romskiej w woj. małopolskim na lata 2001-2003 ", którym objęto społeczność Romów zamieszkujących tereny powiatów: nowosądeckiego, limanowskiego, tatrzańskiego, tarnowskiego i nowotarskiego. Celem tego programu jest m.in. poprawa bezpieczeństwa Romów poprzez wyczulenie Policji oraz przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości na przestępstwa popełniane na tle etnicznym i przypadki dyskryminacji z przyczyn rasowych i etnicznych. Innym celem Programu jest przekonanie Romów do konieczności współpracy z Policją w dziedzinie zwalczania tych przestępstw oraz budowa zaufania do organów ścigania. W ramach Programu... przeprowadzono specjalistyczne szkolenia dla policjantów pracujących w
2 środowisku romskim. Mieli oni okazję do spotkania i dyskusji z przedstawicielami tej społeczności, psychologami i socjologami. Ponadto przedstawiciele wszystkich jednostek Policji uczestniczących w Programie pilotażowym prowadzili w rejonach swojego działania akcje informacyjne poświęcone kształtowaniu świadomości prawnej Romów. Omawiane były także lokalne działania w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa obywateli innych narodowości. Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie przeprowadziła także szerokie badania ankietowe dotyczące skali zagrożenia i poczucia bezpieczeństwa społeczności romskiej. Dane policyjne wskazują, że czyny kryminalne skierowane przeciwko mniejszościom narodowym czy etnicznym mają w Polsce charakter incydentalny. Posiadany przez Policję system gromadzenia danych umożliwia odnotowywanie podanych przez ofiary przestępstw ich pochodzenia etnicznego. W toku wykonywania przez Policję czynność procesowych stosunkowo rzadko ustala się związek dokonanego przestępstwa czy wykroczenia z ideologią rasistowską. Okoliczności, jakie decydują o takiej kwalifikacji prawnej czynów to poglądy i przekonania, specyficzne słownictwo, elementy wizualne w postaci stroju, naszywek, emblematów, tatuaży oraz preferencje muzyczne sprawców, które zazwyczaj odzwierciedlają wyznawane przez nich wartości świadczące najczęściej o ich przynależności do konkretnej grupy subkulturowej. Zauważalne dla każdego obserwatora pseudoideologiczne hasła i symboliczne rysunki umieszczane na elewacjach budynków obok innych wulgarnych i obscenicznych treści są najczęściej przejawami wandalizmu, wobec których Policja podejmuje stanowcze działania. Dla specjalistów policyjnych problematyka subkultur jest szczególnie istotna w związku z faktem, że przynależność czy identyfikowanie się z poglądami takich nieformalnych grup, w których nadrzędnymi wartościami są siła, przemoc, agresja, nacjonalizm czy kult białej rasy, mogą być czynnikami sprzyjającymi popełnianiu przez członków tych grup czynów karalnych. Policja ocenia, że szczególnie niebezpieczne są grupy zorganizowane na sposób wojskowy, zwłaszcza skinheadzi. Grupy te demonstrują swoją siłę podczas bójek, imprez masowych. Ze względu na swój agresywny charakter pozostają one w szczególnym zainteresowaniu i pod kontrolą Policji. Wśród ich członków lub sympatyków policjanci najczęściej także typują potencjalnych sprawców zaistniałych zdarzeń, w wyniku których pokrzywdzonymi były osoby innej narodowości, czy rasy. Rozpoznawanie i analizowanie działalności i rozmiarów subkultur młodzieżowych jest jednym ze stałych zadań realizowanych przez polską Policję. Policja aktywnie włącza się w programowe działania, mające na celu zapobieganie i zwalczanie przejawów dyskryminacji i nieposzanowania praw mniejszości. Przykładem tego jest udział Policji w opracowaniu Krajowego Programu Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nim Nietolerancji na lata 2004-2009 (przyjęty przez
3 Radę Ministrów 18 maja br.). Przewidziano w nim włączenie do programów kształcenia służb policyjnych tematyki antyrasizmu, zwalczania i przeciwdziałania antysemityzmowi, ksenofobii i nietolerancji. Na podstawie Decyzji Dyrektora Centralnego Biura Śledczego z dnia 20 maja 2002 r. powołano w tej jednostce Zespół ds. Przestępczości Etnicznej. Jednym z ważniejszych zadań tego zespołu jest przestrzeganie zgodności stosowanych przez policjantów metod pracy z przepisami prawa polskiego i międzynarodowego. W celu uregulowania działań Policji w zakresie zapobiegania konfliktom społecznym na tle narodowościowym oraz wyznaniowym opracowano i przekazano jednostkom terenowym wytyczne Komendanta Głównego Policji z dnia 22.01.2002 r., zawierające polecenie rozpoznawania symptomów mogących powodować konflikty społeczne na tle narodowościowyrn oraz podejmowania działań zapobiegawczych, w przypadku bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. W 2003 roku ze względu na niebezpieczeństwo propagowania i przeniesienia przez przedstawicieli subkultur do środowisk szkolnych i lokalnych zachowań nietolerancyjnych i faszyzujących Zastępca Komendanta Głównego Policji polecił wszystkim komendantom wojewódzkim Policji objąć szczególnym nadzorem organizację imprez, obozów i letniego wypoczynku dzieci i młodzieży. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa, w oparciu o które podejmowane są czynności policyjne, wszystkie osoby, bez względu na narodowość, pochodzenie, wyznanie itp., mają niczym nie ograniczone prawo do składania stosownych zawiadomień o zaistnieniu przestępstwa i traktowane są w tym względzie w jednakowy sposób. Wszczynane postępowania karne przebiegają według tych samych procedur i nie preferują, ani nie dyskryminują nikogo ze względu na deklarowane lub ujawnione pochodzenie narodowe, etniczne, czy rasowe. W przypadku, gdy czynności procesowe prowadzi Policja, nadzór nad nimi sprawuje prokurator. Źródła policyjne potwierdzają incydentalne przypadki dokonywania przestępstw na szkodę osób pochodzenia azjatyckiego, afrykańskiego, a także przedstawicieli Romów polskich, czy rumuńskich. Prowadzone sprawy karne wskazują, że podłożem przestępstw i wykroczeń o wspomnianym charakterze są najczęściej konflikty w lokalnych społecznościach lub przypadkowe czyny o charakterze chuligańskim. Oczywiście nie wszystkie podejmowane przez Policję czynności kończą się pozytywnym rezultatem wykrywczym, jednak we wszystkich zgłoszonych przypadkach przestępstw dokonywanych na szkodę mniejszości podejmowane były niezwłoczne działania zmierzające do ustalenia i zatrzymania sprawców. Istotnym elementem utrudniającym działania wykrywcze prowadzone przez Policję jest nie informowanie o zaistniałych przestępstwach lub wykroczeniach. Szczególnie Romowie nie wykazują chęci współpracy z Policją w sytuacji, kiedy stali się osobami poszkodowanymi.
4 W okresie 9 ciu miesięcy 2004 roku w statystyce policyjnej odnotowano 5 (3 w 2003r.) przestępstw stwierdzonych określonych w art. 119 kk. tj. stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości oraz nawoływania do popełnienia takiego przestępstwa, z których 3 ( 2 w 2003r.) zostały wykryte. Trzy z tych postępowań przygotowawczych ( 2 w 2003r.). zakończyły się skierowaniem wniosku o akt oskarżenia, a 2 ( 1 w 2003r.) zostały umorzone z powodu niewykrycia sprawców. W tym samym okresie odnotowano 7 (14 w 2003r.) przestępstw stwierdzonych określonych w art. 256 kk., tj. - publiczne propagowanie faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju lub nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, z których 5 (10 w 2003r.) zostało wykrytych. Cztery z tych postępowań (8 w 2003r.) zostały zakończone skierowaniem wniosku o akt oskarżenia, a 3 (4 w 2003r.) umorzone z powodu niewykrycia sprawcy. W okresie 9-ciu m-cy 2004 odnotowano także 17 (17 w 2003r.) przestępstw stwierdzonych określonych w art. 257 kk., tj. - publiczne znieważenie grupy ludności albo poszczególnych osób z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowe, albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów naruszenia nietykalności cielesnej innej osoby, z których 14 (12 w 2003r.) zostało wykryte. Z prowadzonych postępowań przygotowawczych 14 (11 w 2003r.) zostało zakończonych skierowaniem wniosku o akt oskarżenia, a 3 (5 w 2003r.) zostały umorzone z powodu niewykrycia sprawców. Realizując wnioski wynikające z wdrażanego programu twinningowego pod nazwą Wzmacnianie polityki anty-dyskryminacyjnej podjęto działania edukacyjne w środowisku policyjnym w ramach których w Szkole Policji w Słupsku przystąpiono do zorganizowania w dniach 19-20.10.2004 roku warsztatów programowo-metodycznych, w trakcie których opracowany zostanie program szkolenia z zakresu wzmacniania polityki anty-dyskryminacyjnej dla policjantów jednostek terenowych. Przygotowany zostanie pakiet metodyczny dla uczestników spotkania umożliwiający realizacje szkoleń w jednostkach terenowych, a także nastąpi pilotażowa realizacja programu. Do dnia 31.12. 2004 opracowana zostanie procedura włączająca program szkolenia policjantów w zakresie zapobiegania dyskryminacji do planów doskonalenia zawodowego policjantów jednostek terenowych. Specjalnie utworzony zespół składający się z przedstawicieli szkół policyjnych będzie prowadził monitoring procedur budowania nowych lub weryfikowania już istniejących programów szkolenia w celu uzupełnienia ich treści z zakresu anty-dyskryminacji. W Zasadach etyki zawodowej policjanta wprowadzonych jako załącznik do Zarządzenia nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 roku w 6 określono, że postępowanie policjanta w kontaktach z ludźmi powinna cechować życzliwość oraz bezstronność wykluczająca
5 uprzedzenia rasowe, narodowościowe, wyznaniowe, polityczne, światopoglądowe lub wynikające z innych przyczyn. Wszystkie ujawnione przypadki nieprzestrzegania przepisów lub łamania prawa przez policjantów są przedmiotem kontroli i ewentualnych postępowań dyscyplinarnych wszczynanych przez wyspecjalizowane piony podległe bezpośrednio Komendantowi Głównemu Policji lub komendantom wojewódzkim policji. Sprawcy udowodnionych przypadków łamania prawa są karani z całą surowością do zwolnienia dyscyplinarnego ze służby i wszczęcia postępowania prokuratorskiego. Polscy policjanci stają się coraz bardziej świadomi, jak duże znaczenie dla budowy pozytywnego wizerunku Polski w jednoczącej się Europie ma poszanowanie dla odmiennych kultur, tradycji i obyczajów. Widoczne jest incydentalne zagrożenie naruszeniami prawa w tym obszarze i proporcjonalnie duża skuteczność podejmowanych przez Policję działań wykrywczych.