LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU

LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU na lata 2009 2015 dla BUSKIEJ LOKALNEJ GRUPY DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER Obszar gminy Busko Zdrój Busko Zdrój, styczeń 2013

Opracowano zgodne z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych kryteriów i sposobu wyboru lokalnej grupy działania do realizacji lokalnej strategii rozwoju Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 z dnia 23 maja 2008 roku. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane przez: Autor Małgorzata Donoch Aleksandra Imosa Jacek Strzelecki Piotr Szumilas Katarzyna Szczukiewicz Kalużna Andrzej Bydłosz Podpis Opracowanie własne grupy inicjatywnej powołanej z członków Stowarzyszenia Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider Autorzy opracowania składają podziękowanie wszystkim tym osobom, które swoim zaangażowaniem w trakcie spotkań przyczyniły się do powstania niniejszego dokumentu. - 2 -

SPIS TREŚCI 1 CHARAKTERYSTYKA LGD - 5-1.1 NAZWA I STATUS PRAWNY LGD ORAZ DATA WPISU DO KRAJOWEGO REJESTRU SĄDOWEGO I NUMER W TYM REJESTRZE - 5-1.2 OPIS PROCESU BUDOWANIA PARTNERSTWA - 5-1.3 CHARAKTERYSTYKA CZŁONKÓW LGD ALBO JEJ PARTNERÓW I SPOSÓB ROZSZERZANIA LUB ZMIANY SKŁADU LGD - 6-1.4 STRUKTURA RADY - 8-1.5 ZASADY I PROCEDURY FUNKCJONOWANIA ORGANU DECYZYJNEGO LGD - 9-1.5.1 PROCEDURY NABORU PRACOWNIKÓW ORAZ WARUNKÓW FUNKCJONOWANIA BIURA - 10-1.6 KWALIFIKACJE I DOŚWIADCZENIE OSÓB WCHODZĄCYCH W SKŁAD ORGANU DECYZYJNEGO - 11-1.7 DOŚWIADCZENIE LGD I CZŁONKÓW LGD ALBO JEJ PARTNERÓW W REALIZACJI OPERACJI - 11-2 OPIS OBSZARU OBJĘTEGO LSR WRAZ Z UZASADNIENIEM JEGO WEWNĘTRZNEJ SPÓJNOŚCI - 12-2.1 UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNE (MAPA), GEOGRAFICZNE, PRZYRODNICZE, HISTORYCZNE I KULTUROWE - 12-2.2 OCENA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA OBSZARU, W TYM POTENCJAŁU DEMOGRAFICZNEGO I GOSPODARCZEGO OBSZARU ORAZ POZIOMU AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ - 27-2.3 SPECYFIKA OBSZARU - 31-3 ANALIZA SWOT DLA OBSZARU OBJĘTEGO LSR, WNIOSKI WYNIKAJĄCE Z PRZEPROWADZONEJ ANALIZY - 33-4 CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE LSR, PRZEDSIĘWZIĘCIA SŁUŻĄCE W OSIĄGNIĘCIU POSZCZEGÓLNYCH CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH - 38-5 OKREŚLENIE MISJI I WIZJI LGD - 51-6 WYKAZANIE SPÓJNOŚCI SPECYFIKI OBSZARU Z CELAMI LSR - 52 - - 3 -

7 UZASADNIENIE PODEJŚCIA ZINTEGROWANEGO DLA PLANOWANYCH W RAMACH LSR PRZEDSIĘWZIĘĆ - 57-8 UZASADNIENIE PODEJŚCIA INNOWACYJNEGO DLA PLANOWANYCH W RAMACH LSR PRZEDSIĘWZIĘĆ - 58-9 OKREŚLENIE PROCEDURY OCENY ZGODNOŚCI OPERACJI LSR, WYBORU OPERACJI PRZEZ LGD - 59-9.1 OGÓLNA PROCEDURA WYBORU OPARACJI - 59-9.2 PROCEDURY OCENY ZGODNOŚCI OPERACJI Z LSR - 61-9.3 PROCEDURY WYBORU OPERACJI PRZEZ LGD, LOKALNE KRYTERIA WYBORU I PROCEDURA ICH ZMIAN - 65-9.3.1 PROCEDURA ZMIANY LOKALNYCH KRYTERIÓW WYBORU - 71-9.4 PROCEDURA ODWOŁAWCZA OD DECYZJI RADY - 72-10 BUDŻET LSR DLA KAŻDEGO ROKU JEJ REALIZACJI - 75-11 OPIS PROCESU PRZYGOTOWANIA I KONSULTOWANIA LSR - 78-12 OPIS PROCESU WDRAŻANIA I AKTUALIZACJI LSR - 81-13 ZASADY I SPOSÓB DOKONYWANIA OCENY (EWALUACJI) WŁASNEJ - 83-14 OKREŚLENIE POWIĄZAŃ LSR Z INNYMI DOKUMENTAMI PLANISTYCZNYMI ZWIĄZANYMI Z OBSZAREM OBJĘTYM LSR - 85-15 INNE PLANOWANE DZIAŁANIA, PRZEDSIĘWZIĘCIA LUB OPERACJE REALIZOWANE PRZEZ LGD W RAMACH INNYCH PROGRAMÓW WDRAŻANYCH NA OBSZARZE OBJĘTYM LSR - 87-16 PRZEWIDYWANY WPŁYW REALIZACJI LSR NA ROZWÓJ REGIONÓW I OBSZARÓW WIEJSKICH - 89-17 INFORMACJA O ZAŁĄCZNIKACH - 90 - - 4 -

1 CHARAKTERYSTYKA LGD 1.1 Nazwa i status prawny LGD oraz data wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i numer w tym rejestrze Nazwa LGD BUSKA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER LGD SŁONECZNY LIDER Status prawny LGD Stowarzyszenie BUSKA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA SŁONECZNY LIDER z siedzibą w Zbludowicach, ulica Świętokrzyska 9, 28-100 Busko-Zdrój zostało utworzone na mocy uchwały z dnia 15 stycznia 2008 roku w Busku Zdroju przez Członków Założycieli. Data Wpisu do KRS 03.04.2008r Numer KRS 0000302968 1.2 Opis procesu budowania partnerstwa W końcu roku 2005 pojawiły się pierwsze projekty wykorzystania nowych nadchodzących funduszy. Do ich realizacji potrzebna była aktywizacja społeczności lokalnej, oraz grupa ludzi, która podkreślając walory gminy Buska Zdroju, wykorzystując już istniejące analizy opracowałaby strategię rozwoju gminy Busko Zdrój na lata 2007 2013. W 2005r opracowano w Urzędzie Miasta i Gminy w Busku Zdroju projekt Wieś aktywna. Kształtowanie i upowszechnienie idei rozwoju wśród mieszańców obszarów wiejskich gminy Busko Zdrój w ramach Pilotażowego programu LEADER+. 06 marca 2006 roku rozpoczęto realizację projektu przy udziale Centrum Tłumaczeń, Doradztwa i Edukacji PRAGMATIC Dorota Kubicka Mikoś. Zorganizowano 25 spotkań informacyjnych z mieszkańcami wszystkich 47 sołectw na których przeprowadzono badania ankietowe wśród 750 uczestników. Dla wyłonionych aktywnych grup ludności 250 osób zorganizowano warsztaty wdrażające ich do schematu II LEADER oraz uświadamiające problemy i potrzeby konkretnych środowisk wiejskich poprzez podniesienie świadomości - 5 -

ekologicznej, społecznej i edukacyjnej oraz wskazanie nowych źródeł dochodu w gospodarstwach. Efektem projektu pilotażowego Programu Leader+ była Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich. Odpowiedzialną Grupą Działania za wdrożenie strategii było stowarzyszenie zarejestrowane 30 marca 2007r Razem Łatwiej. Zrealizowano I schemat projektu pilotażowego Programu Leader+, do II schematu nie przystąpiono. Obecnie grupa inicjatywna wywodząca się z poprzedniego schematu ewoluowała dostosowując się do dzisiejszego ustawodawstwa trójsektorowego partnerstwa. W grudniu 2007 roku zorganizowano konferencję w Urzędzie Miasta i Gminy w Busku-Zdroju dla przedstawicieli wszystkich sektorów. 15 stycznia 2008r odbyło się Zebranie Założycielskie nowej Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Obecni na spotkaniu złożyli deklarację przystąpienia i działania w trójsektorowym partnerstwie w zakresie opracowania strategii rozwoju obszarów wiejskich i wdrożenia go w życie. Efektem dwóch zebrań było zarejestrowanie stowarzyszenia w Sądzie 03.04.2008r i uzyskanie wpis do KRS. Przy tworzeniu partnerstwa stale korzystano z fachowej pomocy ekspertów: Haliny Siemaszko z OP i WP w Sandomierzu, Mirosławy Mochockiej kierownika Bura Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w Świętokrzyskim Biurze Rozwoju Regionalnego w Kielcach oraz specjalistów ze Świętokrzyskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach. W procesie tworzenia strategii brali udział mieszkańcy gminy Busko Zdrój w warsztatach które były organizowane na terenach wiejskich w latach 2005-2007. Obecna strategia jest sumą wszystkich analiz stanu rzeczywistego terenu oraz oczekiwań społecznych prowadzonych przy udziale merytorycznym konsultantów, moderatorów, pracowników różnych urzędów oraz firm działających na przestrzeni lat. Przez ten okres prowadzono różne działania analizujące oczekiwania społeczne mieszkańców tj. ankiety, spotkania grupowe, warsztaty, szkolenia. Strategia nie jest procesem zakończonym, ciągle jest rozwijana i dostosowywana do nowych oczekiwań społeczności lokalnej, to dokument otwarty, zawieszony na stronie internetowej www.slonecznylider.pl, podlegający dyskusji na forum. 1.3 Charakterystyka członków LGD albo jej partnerów i sposób rozszerzania lub zmiany składu LGD Buska Lokalna Grupa Działania jest partnerstwem trójsektorowym składającym się z przedstawicieli sektora publicznego, gospodarczego, i społecznego. Sektorowy podział - 6 -

członków Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider przestawia załącznik 1. LGD działa jako Stowarzyszenie i jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem osób fizycznych i osób prawnych, w tym jednostek samorządu terytorialnego, mającym na celu działanie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Głównym celem LGD jest opracowanie i wdrożenie Lokalnej Strategii Rozwoju, dzięki której możliwe będą działania stymulujące rozwój i odnowę wsi. Realizacja zawartych w niej zadań tj. tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, ochrona środowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno kulturowych, rozwój turystyki, promocja regionu oraz popularyzacja i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, lokalnych, naturalnych doprowadzi do osiągnięcia wzrostu konkurencyjności gospodarczej obszarów wiejskich oraz wzrostu zatrudnienia. Siedziba Buskiej LGD Słoneczny Lider znajduje się we wsi Zbludowice Gmina Busko Zdrój. LGD obejmuje swoim zasięgiem obszar Gminy Busko Zdrój, jednak zgodnie ze statutem może prowadzić działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami. Na spotkaniu założycielskim członków było 58. Obecnie stowarzyszenie liczy 83 członków osób fizycznych i prawnych. Sektor publiczny stanowi 1%, sektor społeczny 90% a gospodarczy 11%. Wśród 83 członków stowarzyszenia 44 to kobiety, co stanowi 53%. Fot. 1. Członkowie Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - Kalużnej Sposób zmiany składu Lokalnej Grupy Działania znajduje się w statucie stowarzyszenia 7,8,9,10,11. Zakładamy rozszerzenie składu członków LGD na przestrzeni realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju. - 7 -

1.4 Struktura rady Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009 2015 Organem decyzyjnym Stowarzyszenia jest Rada. W skład Rady wchodzą: przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz członkowie. Rada obraduje na posiedzeniach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeb. Do wyłącznej kompetencji Rady należy wybór operacji, zgodnie z art. 62 ust.4 rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej nr. 1698/2005 z dnia 20 września 2005r, które mają być realizowane w ramach lokalnej strategii rozwoju opracowanej przez Stowarzyszenie. 1 lutego 2008 r. odbyło się Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia Buska Lokalna Grupa Działania Słoneczny Lider na którym odbyły się wybory do Rady, Zarządu oraz Komisji Rewizyjnej. W załączniku 2 przedstawiono skład rady z zaznaczeniem sektorowości, płci, wykształcenia członków rady oraz stałego zamieszkania w formie graficznej. Rada obejmuje 12 osób z różnych sektorów (1 osoba to sektor publiczny, 3 osoby sektor gospodarczy i 8 osób sektor społeczny). Procentowo skład jest następujący: 8% to sektor publiczny, 25% to sektor gospodarczy, 67% to sektor społeczny. Fot. 2. Rada Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - Kalużnej Struktura członków Rady spełnia parytet uczestnictwa przedstawicieli sektora społeczno - gospodarczego w stosunku do przedstawicieli sektora publicznego. - 8 -

Kwestię zakazu łączenia funkcji w organie decyzyjnym z funkcją w zarządzie lub w organie kontroli reguluje zapis w Regulaminie Rady Pracy Stowarzyszenia (Rozdział II 2 - Członek Rady nie może jednocześnie pełnić funkcji w Zarządzie czy Komisji Rewizyjnej ani być zatrudniony w biurze ). 1.5 Zasady i procedury funkcjonowania organu decyzyjnego LGD Sposoby powoływania i zmian w składzie Rady znajduje się w statucie stowarzyszenia Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider - 15. Rada jako organ decyzyjny posiada swój Regulamin Rady Pracy precyzyjnie określający organizację wewnętrzną i tryb pracy. Szczegółowe zapisy tego dokumentu uwzględniają regulację postępowania jej członków w procedurze wyboru projektu, oraz opisują procedury funkcjonowania Rady z uwzględnieniem wykluczenia członka Rady z udziału w dokonywaniu wyboru operacji mogących budzić wątpliwość co do bezstronności wyłączenia członka Rady od udziału w dokonaniu wyboru operacji. Organ decyzyjny posiada więc regulamin organizacyjny zapewniający przejrzystość, demokratyczność oraz jasność w podejmowaniu decyzji. Żaden z członków Rady nie może być zatrudniony w biurze, zna ograniczenia co do wykluczenia prac w komisji rozpatrującej wnioski co do których nie mógłby zachować bezstronności. Fot. 3. Zarząd Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - Kalużnej - 9 -

Do właściwej realizacji zadań statutowych Stowarzyszenia niezbędne jest zatrudnienie pracowników biura, którzy zagwarantują profesjonalną obsługę organów LGD i beneficjentów. W odniesieniu do kandydatów mających takie zadania do wykonania będą precyzyjnie określone wymagania. Równie ważne jest odpowiednio przygotowane zaplecze lokalowe i techniczne, które nie tylko będzie zapewniało prawidłową możliwość przyjmowania i obsługi interesantów, ale również dawało możliwości właściwego archiwizowania dokumentów i organizacji spotkań, warsztatów, konferencji itp. 1.5.1 Procedury naboru pracowników oraz warunków funkcjonowania biura Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, Buska Lokalna Grupa Działania Słoneczny Lider określiła następujące wymagania w odniesieniu do pracowników, których należy zatrudnić: o określiła Regulamin Zatrudnienia Pracowników w biurze Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider o określiła Opisy stanowisk precyzujące podział obowiązków i zakres odpowiedzialności na poszczególnych stanowiskach Opis warunków technicznych i lokalowych biura przedstawiono w załączniku 3 do strategii. Fot. 4. Spotkanie Zespołu ds. tworzenia LSR w biurze LGD Słoneczny Lider. Fotografia autorstwa Katarzyny Szczukiewicz - Kalużnej - 10 -

1.6 Kwalifikacje i doświadczenie osób wchodzących w skład organu decyzyjnego Kwalifikacje osób reprezentujące organ decyzyjny LGD w kierunku Leadera: z 12 osób 10 ukończyło szkolenie. Z 12 osób 9 stanowi osoby zameldowane na pobyt stały na obszarze objętym LSR. 2 osoby spośród członków Rady władają językiem angielskim w stopniu umożliwiającym swobodne porozumiewanie się. Wszyscy członkowie Rady LGD posiadają doświadczenie z realizacji projektów w ramach SPO oraz innych funduszy, reprezentując swoją osobę fizycznie lub inne instytucje działające w zakresie pożytku społecznego. Szczegółowy opis doświadczenia osób wchodzących w skład organu decyzyjnego nie wyczerpuje wszystkich doświadczeń członków Rady, jest tylko przekrojową gamą różnych działań w których brali czynny udział. 1.7 Doświadczenie LGD i członków LGD albo jej partnerów w realizacji operacji Bogate doświadczenie członków stowarzyszenia wynika z realizacji różnych projektów, zaczynając od Phare, SAPARD, Bank Światowy, ZPORR, SPO po inne fundusze. Gmina Busko-Zdrój realizowała projekt w ramach Pilotażowego Programu Leader+ I schemat Wieś Aktywna, i projekty z zakresu działania SPO Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, np. Zagospodarowanie terenów atrakcyjnych przyrodniczo w miejscowości Siesławice. Ponadto aktywność członków w zakresie różnych programów i projektów wiąże się z ich działalnością na co dzień w środowisku lokalnym jako przedstawicieli różnych organizacji formalnych i nieformalnych. Obok wielu projektów realizowanych przez gminę Busko-Zdrój wymienić można także projekty uruchomione z Fundacji Wspomagania Wsi czy Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Szczegółowy opis doświadczenia osób wchodzących w skład LGD nie wyczerpuje wszystkich doświadczeń członków, pokazuje przekrojowo szeroką gamę projektów, których realizacja pokazuje kompetencje i aktywność członków stowarzyszenia LGD. - 11 -

2 OPIS OBSZARU OBJĘTEGO LSR WRAZ Z UZASADNIENIEM JEGO WEWNĘTRZNEJ SPÓJNOŚCI Lokalna Strategia Rozwoju obejmuje obszar gminy Busko Zdrój zlokalizowanej w powiecie buskim województwo świętokrzyskie. Gmina Busko Zdrój powszechnie postrzegana jest jako region uzdrowiskowo-rolniczy. Jej walory nie obejmują jedynie popularnych uzdrowisk, wiążą się także z wyjątkowym bogactwem przyrody, krajobrazu oraz historii. Daje się również zauważyć obecność wielu cennych zabytków architektury. Z tego powodu gmina Busko Zdrój jest bardzo atrakcyjnym regionem pod względem turystycznym. Jej perspektywy rozwoju wiążą się nie tylko z funkcjonowaniem uzdrowisk, ale również z rolnictwem i szeroko pojętą działalnością usługową. Na przestrzeni ostatnich lat wiele instytucji działających w zakresie promocji gminy zinwentaryzowało produkty regionalne tj. szlaki turystyczne (architektura, fauna i flora oraz historia), płody rolne (produkty ekologiczne, naturalne i regionalne), produkty kulinarne (potrawy), bogactwa naturalne (wody mineralne) oraz bazę turystyczną w Busku-Zdroju i na obszarach wiejskich. 2.1 Uwarunkowania przestrzenne (mapa), geograficzne, przyrodnicze, historyczne i kulturowe Uwarunkowania przestrzenne obszaru objętego LSR Powierzchnia gminy Busko - Zdrój wynosi 235 km2, z czego 12 km2 przypada na miasto Busko Zdrój. Miasto położone jest 50km na południe od Kielc i 80km na północ od Krakowa, przy drodze krajowej Warszawa Kielce Tarnów Rzeszów Przemyśl. Busko Zdrój jest gminą miejsko wiejską, w skład której wchodzi 47 sołectw: Błoniec, Baranów, Biniątki, Bilczów, Bronina, Budzyń, Chotelek, Dobrowoda, Elżbiecin, Galów, Gadawa, Janina, Kameduły, Kawczyce, Kołaczkowice, Kostki Duże, Kostki Małe, Kotki, Las Winiarski, Łagiewniki, Mikułowice, Młyny, Nowy Folwark, Nowa Wieś, Oleszki, Olganów, Owczary, Palonki, Pęczelice, Podgaje, Radzanów, Ruczynów, Siesławice, Skorzów, Słabkowice, Służów, Skotniki Duże, Skotniki Małe, Szaniec, Szczaworyż, Wełecz, Widuchowa, Wolica, Zbludowice, Zbrodzice, Zwierzyniec, Żerniki Górne. - 12 -

Rys. 1. Położenie powiatu buskiego Rys. 2. Gminy powiatu buskiego Źródło: Operat uzdrowiskowy dla Gminy Busko - Zdrój Uwarunkowania geograficzne obszaru objętego LSR Gmina Busko Zdrój leży w południowej części województwa świętokrzyskiego w regionie zwanym Ponidzie, na wysokości 220-250 m n.p.m. na terenie Niecki Nidziańskiej, na południowych zboczach Garbu Wójczańsko Pińczowskiego i leżącej u jego podnóży Niecki Soleckiej. Rys. 3. Podział fizyczno geologiczny województwa świętokrzyskiego Żródło: Mała Ojczyzna Świętokrzyskie. Dziedzictwo kulturowe pod redakcją Grażyny Okły - 13 -

W północnej części gminy położona jest Niecka Nidziańska. Obszar niecki charakteryzują szerokie, płaskie wzniesienia rozczłonkowane szerokimi płaskimi dolinami o łagodnych zboczach i często podmokłych dnach, o nachyleniu w kierunku południowo wschodnim. Najniższe wysokości występują w dolinie rzeki Sanicy (192 m n.p.m.), najwyższe na Płaskowyżu Szanieckim (Góra Kamnica 298,5m n.p.m.). W środkowej części gminy rozciąga się Garb Pińczowski. Wzniesienia występujące w obrębie garbu posiadają strome stoki i płaskie wierzchowiny. Wysokość bezwzględna wierzchowin jest większa w części południowo wschodniej (Błoniec 331,5m n.p.m.), w części północno zachodniej wysokość jest mniejsza i wynosi 287m n.p.m. (Kamienna Góra). W obrębie Garbu wytworzyły się wąwozy i jary (okolice Szczaworyża i Ruczynowa), formy krasowe: werteby i jeziorka (Bronina, Owczary, Łagiewniki), a także dolinka krasowa w Owczarach. W południowej części gminy położona jest Niecka Solecka. Cechą charakterystyczną niecki jest urozmaicona rzeźba terenu z licznymi pagórkami tworzącymi wąskie wydłużone pasma oraz występowanie gipsów krystalicznych. W gipsach rozwijają się procesy krasowe, liczne leje, zapadliska i małe jaskinie. Obszar niecki poprzecinany jest siecią rzeczną dopływów rzeki Nidy, spływających z Garbu Pińczowskiego. Tutaj również znajduje się najniżej położony punkt w gminie 179,8 m n.p.m. (na południe od Budzynia). Bardzo dobre położenie geograficzne, na trasach przelotowych, urozmaicona rzeźba terenu sprawia, iż obszar LGD jest łatwo dostępny, bardzo atrakcyjny wizualnie, co zostanie wykorzystane na szlakach tematycznych. Przyrodnicze zasoby obszaru objętego LSR Na obszarze LGD znajdują się następujące formy ochrony przyrody (zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody): obszary Natura 2000: - Ostoja Nidziańska (kod obszaru: PLH260003, SOO), ostoja obejmuje naturalną dolinę Nidy i fragmenty przylegających do niej płaskowyżów. Rzeka Nida silnie meandrując tworzy liczne starorzecza, tworząc w środkowym biegu rozległe kompleksy wilgotnych i podmokłych łąk, bagien i starorzeczy. Przy małym spadku koryta rzeki, co roku tworzą się rozlewiska, sprzyja to rozwojowi zbiorowisk szuwarowych i utrzymują łąki kośne. Obszar ostoi obejmuje także lessowy, lekko falisty płaskowyż porozcinany licznymi wąwozami, parowami oraz suchymi dolinami. W centrum Ponidzia obejmuje ochroną liczne jaskinie, leje krasowe, wywierzyska i ślepe dolinki. Wapienne i gipsowe wzgórza oraz zbocza wąwozów - 14 -

porastają murawy kserotermiczne, a doliny zbiorowiska łąkowe. Znajdujące się tutaj kompleksy stawów rybnych stanowią ostoję dla wielu gatunków ptaków. Teren ostoi położony w większości na obszarze Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego. - Dolina Nidy (kod obszaru: PLB260001, OSO), ostoja obejmuje dolinę rzeki Nidy. Dolinę charakteryzują liczne meandry rzeczne i starorzecza, z łąkami kośnymi przechodzącymi w miejscach zabagnionych w turzycowiska. Przy starorzeczach i oczkach wodnych spotkać można zespoły szuwarowe, a w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki szuwar mannowy, a także zarośla wierzbowe i olsy, sporadycznie zespoły łęgowe. W okresie wiosennym i letnim wzbierająca rzeka tworzy rozległe rozlewiska. rezerwaty przyrody: - Owczary rezerwat słonoroślowy na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego, utworzony w 1959 r. Powierzchnia rezerwatu 0,61 ha. Przedmiotem ochrony jest źródło solankowe z występującą w pobliżu unikalną florą i fauną halofilną; - Skałki k/owczar rezerwat skalny: kryształy gipsu o wielkości 1-1,5m, zapadliska, pieczary, jamy i źródełka wód siarczano słonych; - "Zimne Wody rezerwat z krasem gipsowym, kryształy gipsu o kształcie jaskółczych ogonów, murawy kserotermiczne, stanowiska miłka wiosennego, dziewięćsiła; - Skorocice rezerwat stepowy z krasem gipsowym: jaskinie o długości do 280 m, wywierzyska, wąwóz i meandrujący potok; roślinność słonolubna; - Przęślin i Góry Wschodnie k/chotla Czerwonego - rezerwaty geologiczne i stepowe, olbrzymie kryształy gipsu 2-2,5m; roślinność: miłek wiosenny, ostnica włosowata; - Grabowiec k/gacek roślinność stepowa i leśna, osobliwością jest dyptam jesionolistny, zwany gorejącym krzakiem Mojżesza; - Ostra Góra - Pęczelice, częściowy rezerwat; wzgórze z wapieni, kredy z roślinnością ciepłolubną. parki krajobrazowe: - Szaniecki Park Krajobrazowy - o powierzchni 10 915ha z otuliną o powierzchni 12 859ha obejmuje środkową cześć Garbu Pińczowskiego oraz południowo - zachodni fragment Niecki Połanieckiej (Płaskowyż Szaniecki). Park chroni liczne enklawy bardzo wartościowego krajobrazu z malowniczymi wapiennymi i gipsowymi wzgórzami oraz ciepłolubnymi zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, torfowiskowej i słonolubnej. Na uwagę zasługują gipsy zbudowane z kryształów wykształconych w formach wielkokrystalicznych. Formy te tworzą pionowo ustawione i równolegle zrośnięte kryształy zwane "szklicą". W podłożu gipsowym rozwinęły się na dużą skalę zjawiska krasowe. Występujące formy krasu są bardzo - 15 -

różnorodne, od najpospolitszych lejków poprzez werteby i studnie, do dolinek, małych kotlinek, a nawet jeziorek krasowych. Uwarunkowania geologiczne stwarzają korzystne warunki dla rozwoju ciepłolubnych muraw kserotermicznych, w których występuje ok. 35 gatunków roślin prawnie chronionych. Na terenie Parku ustanowiono tylko jeden rezerwat przyrody Owczary; - Nadnidziański Park Krajobrazowy utworzony w 1986 r., zajmuje powierzchnię 231,64km 2, powierzchnia otuliny to 260,11km 2. Obejmuje środkowy i dolny fragment Doliny Nidy, Nieckę Solecką i północno - zachodnią część Garbu Pińczowskiego. Park utworzono dla zachowania i ochrony wyjątkowych w skali kraju walorów przyrodniczych związanych między innymi z powierzchniowo występującą serią gipsową, tworzącą unikatowy zespól zjawisk i form krasu gipsowego. obszary chronionego krajobrazu: - Chmielnicko Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu - zajmuje powierzchnię 569,99km 2 i obejmuje tylko część gminy. Obszar pełni ważne ekologiczne funkcje łącznikowe pomiędzy Zespołem Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Zespołem Parków Krajobrazowych Ponidzia. Jego funkcją jest ochrona wód powierzchniowych głownie rzeki Czarnej Staszowskiej wraz ze zbiornikiem wodnym Chańcza; - Solecko Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu - zajmuje powierzchnię 457,78km 2 i również obejmuje tylko część gminy. Obszar został utworzony przede wszystkim w celu ochrony wód powierzchniowych rzeki Wschodniej oraz walorów przyrodniczych doliny Wisły. Zabezpiecza także przed antropopresją wody lecznicze uzdrowiska Busko -Zdrój. pomniki przyrody: - dąb szypułkowy (Querqus robur) - 3 szt. w miejscowości Kameduły, objęte ochroną na podstawie Uchwały Rady Miejskiej w Busku Zdroju Nr XXVIII/329/2002 z dnia 25 czerwca 2002 r. - Dz. U. Woj. Święt. z 2002 Nr 182, poz. 2299; - sosna pospolita (Pinus sylvestris) 1 szt. w miejscowości Wełecz, objęta ochroną na podstawie Uchwały Rady Miejskiej w Busku Zdroju Nr XXX/345/2002 z dnia 10 października 2002 r. - Dz. U. Woj. Święt. z 2002 Nr 163, poz. 2028. pomniki przyrody nieożywionej: - 2 osłonięcia geologiczne, w tym jedno źródło, położone na północ od Buska Zdroju; nr 142 i 143. Omawiany obszar charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem świata roślinnego. Do najczęściej występujących zbiorowisk roślinnych można zaliczyć: zbiorowiska leśne zajmują około 10-11% gminy. Gatunkiem panującym jest sosna, - 16 -

występuje na ok. 50% powierzchni leśnej gminy. zbiorowiska zaroślowe występują w ciepłych i zasobnych w CaCO3 siedliskach obok muraw kserotermicznych, śródpolnych miedz, często występują jako okrajki lasów. zbiorowiska ruderalne - zbiorowiska występujące na siedliskach wtórnych. zbiorowiska kserotermiczne są to głownie murawy kserotermiczne, zlokalizowane na terenach bogatych w CaCO3 stromych o południowym nachyleniu zboczy. torfowiska rodzaj bagiennego zbiorowiska roślinnego, najczęściej zlokalizowane w bezodpływowych dolinkach oraz na podmokłych łąkach. zwierzęcego: Różnorodność zbiorowisk omawianego obszaru ma duży wpływ na bogactwo świata owady na uwagę zasługuje grupa motyli na czele z chronionym paziem królowej, a także modraszki, kraśniki, bielinek rukiewnik itp.; ryby reprezentowane przez ok. 20 gatunków: karp, szczupak, leszcz, ukleja; płazy i gady reprezentowane przez: traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha paskówka, rzekotka, kumak nizinny, grzebiuszka, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty; ptaki reprezentowane przez ok. 70 gatunków, do najrzadszych można zaliczyć: bocian czarny, jastrząb, myszołów zwyczajny, kobuz, dudek, dzięcioł duży, krogulec, pustułka; ssaki możemy tutaj spotkać ok. 30 gatunków, na uwagę zasługują gatunki chronione takie jak: kret, ryjówka aksamitna i malutka, rzęsorek rzeczek, mroczek późny, borowiec wielki, nocek duży, gacek wielkouch, gacek szary, gronostaj, borsuk. Obszar miasta i gminy Busko - Zdrój leży w strefie wododziałowej między zlewniami II rzędu Nidy, Czarnej Staszowskiej oraz Kanału Strumienia. Rzeki zajmują ok. 16ha powierzchni gminy, a ich łączna długość wynosi ok. 46,7km. Na uwagę zasługują rzeki: Sanica, Bród, Czarna Rzeka, Maskalis. Wody stojące i zbiorniki wodne zajmują ok. 338ha, w większości są to zbiorniki wodne (67 sztuk), które występują w rejonie: Bud Małych, Widuchowej, Radzanowa, Gadawy i Równin, Skorzowa. Na wspomnienie również zasługuje rozlewisko z wodami siarczanowo słonymi w Owczarach oraz jeziorko w dolince krasowej w Broninie. Na terenie gminy znajdują się także źródła, w tym z wypływem wód mineralnych. Znajdują się one w rejonie: Łagiewnik, Buska Zdroju, Owczary, Skotniki Małe, Baranowa. Wydajność tych źródeł wynosi do kilku litrów wody na sekundę. Na terenie gminy Busko Zdrój znajdują się zasoby wód mineralnych, które zostały uznane za lecznicze, są to: wody siarczkowe i jodkowo bromkowe, będące również kopaliną główną. Dla złóż tych surowców określono obszar i teren górniczy, które na podstawie - 17 -

wydanych koncesji wydobywane są przez Uzdrowisko Busko Zdrój S.A. i noszą nazwę: złoże Busko I o powierzchni 37 486 260m 2, złoże Las Winiarski o powierzchni 25,73km 2, oraz złoże Dobrowoda. W Busku występuje klimat nizinny z cechami kontynentalnego. Komfort klimatyczny obejmuje ok. 39% dni w roku, liczba dni gorących 13%, zimnych poniżej 1,5%. Średnia roczna temperatura to 7,8 C, maksymalna roczna amplituda temperatur wynosi 60 C. Bardzo wysoką wartością jest liczba godzin ze słońcem 1551. Roczna wilgotność względna powietrza mieści się w granicach od 71% do 80%. Bioklimat Buska Zdroju ma ogromne znaczenie dla prawidłowego leczenia wielu schorzeń, zwłaszcza u osób o zmniejszonej sprawności ustrojowej. Obszar działania Buskiej Lokalnej Grupy Działania Słoneczny Lider ze względu na swoje cenne walory przyrodnicze, bioklimat jest miejscem niezwykle atrakcyjnym pozwalającym wykorzystać powyższe elementy dla pełnego rozwoju gminy Busko Zdrój, a jej mieszkańcom umożliwić tworzenie inwestycji i działań z wykorzystaniem powyższych walorów. Historyczne zasoby obszaru objętego LSR Pierwsze wzmianki na temat historii Buska Zdroju pojawiają się około XII w., kiedy to właściciel części osady ufundował tutaj kościół, przyczyniając się do rozwoju zakonu reguły św. Norberta. Buski klasztor Norbertanek stał się najdostojniejszą i najbogatszą fundacją żeńskiej linii norbertańskiej w księstwie krakowsko sandomierskim. W 1252 r. uzyskał od księcia Bolesława Wstydliwego przywilej handlowy, który zezwalał Norbertankom eksplorować miejscowe pokłady solanki w celu warzenia soli jednego z najbardziej dochodowych produktów w średniowieczu, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju osady. W 1287 r. książę Leszek Czarny nadał Busku prawa miejskie. Wówczas wytyczono w pobliżu klasztoru rynek, który z czasem zabudowano drewnianymi domami i stojącym pośrodku ratuszem. Dzięki zabiegom Norbertanek królowie polscy obdarzali miasto kolejnymi przywilejami, dzięki czemu Busko stało się niewielkim ośrodkiem handlu. Okres od XV w. do połowy XVII w. to złote czasy miasta. Po I rozbiorze Polski otwarły się nowe perspektyw dla miasta, wobec utraty wielickich i bocheńskich solin rząd polski rozpoczął poszukiwania soli kamiennej m. in. w Busku. Mimo, iż sól tutaj pozyskiwana była ze względu na swoją zawartość siarki niesmaczna i tak cieszyła się powodzeniem u króla. Jednak tuż po III rozbiorze Polski, kiedy Busko znalazło się w granicach Austrii zapotrzebowanie na buską sól spadło. - 18 -

W 1808r. magister medycyny Winterfeld z Pińczowa, przeprowadził pierwsze badania nad wykorzystaniem miejscowych wód do leczenia. Do Buska zaczęli przyjeżdżać pierwsi kuracjusze. W 1815 r. miasto zostało włączone w skład Księstwa Polskiego pozostającego pod zaborem rosyjskim. W 1819 r. nastąpiła kasata klasztoru Norbertanek i jego dobra, w tym Busko przeszły w ręce rządu Królestwa Polskiego, które wydzierżawiło te dobra Feliksowi Rzewuskiemu. Znając lecznicze działanie buskiej wody mineralnej wybudował, dzięki pomocy warszawskiej spółki, łazienki według projektu znanego architekta włoskiego Henryka Marconiego. Był to moment przełomowy dla miasta, nowy właściciel przekształcił dotychczasowy wizerunek miasta tworząc zalążek uzdrowiska. W 1836 r. nastąpiło oficjalne otwarcie uzdrowiska. Wraz z budową uzdrowiska zostaje założony przez ogrodnika Ignacego Hanusza park zdrojowy składający się z trzech części: ogrodzony ogród łazienkowski z Sanatorium Marconi, aleja Mickiewiczowska oraz skwer. Intensywna rozbudowa uzdrowiska nastąpiła w latach międzywojennych m. in. z inicjatywy dr Szymona Starkiewicza, który założył sanatorium dziecięce "Górka". W 1869 r. Busko utraciło prawa miejskie (odzyskane w 1916 r.), mimo to dzięki Zdrojowi wyrosło na znaczący ośrodek administracyjno kulturalny. Po wygaśnięciu dzierżawy, uzdrowisko przez 10 lat było spółka Skarbu Państwa. W okresie 1784 1875 buski zakład uzdrowiskowy prowadzony był przez prywatnych dzierżawców. W 1894 r. powstał Zarząd Skarbowy Wodami Mineralnymi w Busku, który administrował buskim Zdrojem do 1914 r. W latach 60 tych i 70 tych XX wieku buduje się sanatoria "Nida", "Rafał", "Włókniarz" (nie należące do Spółki), nowe skrzydło szpitala "Krystyna" zakład przyrodoleczniczy z krytym basenem. W 1960 r. uruchomiono zakład produkcji wody Mineralnej "Buskowianka", który w następnych latach modernizowano, obecnie produkuje on kilka asortymentów wód mineralnych. Zabytki miasta Busko Zdrój: układ urbanistyczny, nr rej. 868 z 08.08.1975 (zachowane rozplanowanie i część zabudowy); zespół kościoła cmentarnego p.w. św. Leonarda: kościół, nr rej 68 z 4.11.1974 oraz 116 z 21.02.1966; ogrodzenie, nr rej. 116 z 21.02.1966; teren cmentarza, nr rej. 68 z 4.11.1974 oraz 116 z 21.02.1966-19 -

Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009 2015 zespół klasztorny norbertanów, nr rej. 141 z 22.06.1967: kościół par. p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, nr rej. 67 z 4.11.1947; klasztor, nr rej. 806 z 27.05.1958; cmentarz przykościelny w granicach ogrodzenia, nr rej. 67 z 4.11.1947 synagoga, ul. Partyzantów 6, nr rej 861 z 08.08.19975; 4 pawilony szpitala św. Mikołaja, nr rej 142 z 06.09.1971; zespół budynków zakładu zdrojowego wraz z parkiem zdrojowym, nr rej 509 z 16.10.1957 oraz 2 z 28.01.1965: Łazienki (sanatorium Marconi ); oranżeria z mieszkaniem ogrodnika (kawiarnia Parkowa ); dom, ul. Bohaterów Warszawy 4, nr rej. 865 z 08.08.1975; dom, ul. Bohaterów Warszawy 6, nr rej 866 z 08.08.1975; zabudowa ulicy 1 Maja 1-19, nr rej. 867 z 08.08.1975 (zachowane rozplanowanie, brak willi Wiślica ); willa Bristol, ul. 1 Maja 1, nr rej. 855 z 08.08.1975; willa Bagatela Mała, ul. 1 Maja 15, nr rej 856 z 08.08.1975; willa Oblęgorek, ul. 1 Maja 12, nr rej 857 z 08.08.1975; willa Przystań 03, ul. 1 Maja 31, nr rej. 859 z 08.08.1975; willa Zielona, ul. 1 Maja 39, nr rej. 860 z 08.08.1975; willa Dersław, ul. Mickiewicza 18, nr rej. 864 z 08.08.1975; dom, Pl. Zwycięstwa 10, nr rej. 862 z 08.08.1975; dom, Pl. Zwycięstwa 27, nr rej. 863 z 08.08.1975 Gmina Busko-Zdrój może poszczycić się licznymi ciekawymi kapliczkami i świątkami przydrożnymi, wrysowanymi głęboko w wierzenia mieszkańców wsi. Obszar wiejski gminy Busko Zdrój posiada bogatą historię oraz ciekawe produkty turystyczne oraz regionalne: Baranów wieś położona w południowo wschodniej części gminy. Nazwa wsi używana była już w latach 1470 1480. W XV wieku wieś należała do biskupów krakowskich. Do dziś w przekazie słownym producent baraniny. Bilczów wieś położona w południowo zachodniej części gminy Busko Zdrój, w zachodniej części Niecki Soleckiej. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osady Bielec lub Biełko. W latach 1470 1480 pisano ją Bielczów lub Byelczów. Od 1888 r. pisano już Bilczów. - 20 -

Biniątki to mała wieś leżąca w południowo zachodniej części gminy Busko Zdrój. Nazwa wsi Biniątki była kiedyś pisana Bieniątki. W latach 1470 1480 pisani Byenyathy. W połowie XV wieku było tam kilka folwarków rycerskich. Błoniec leży wzdłuż drogi biegnącej od zachodu do wschodu, u podnóży największego wzniesienia w Gminie Busko Zdrój (Wzgórze Błoniec 333 m n.p.m.), stanowiącego część Garbu Wójczańsko Pińczowskiego. Historia Błońca jako samodzielnej wsi zaczyna się prawdopodobnie dopiero w połowie XIX w, po wyłączeniu osady Błoniec z majątku Strzałków. Zagłębie truskawkowe produkt regionalny. Bronina leży 2km na wschód od Buska Zdrój, wzdłuż Garbu Wójczańsko Pińczowskiego. Od północy i wschodu, wieś graniczy z Szanieckim Parkiem Krajobrazowym. Bronina znana była już w średniowieczu i od XIII wieku stanowiła uposażenie klasztoru premonstrantesów w Busku. W Broninie znajduje się jeziorko o krasowym charakterze. produkt turystyczny Budzyń najbardziej wysunięta na południe wieś gminy Busko Zdrój. Wieś Budzyń leży z dala od większych ośrodków życia społecznego na słabej ziemi dlatego nie rozbudowała się i pozostała małą wioską. O większym ożywieniu można mówić w połowie XIX wieku, kiedy w Budzyniu powstał budynek dworu w otoczeniu ładnego parku dworskiego. Chotelek leży 3km na południowy zachód od Buska Zdroju. Za czasów Długosza wieś należała w połowie do kolegiaty sandomierskiej, a druga połowa była własnością Stanisława i Piotra Korzeńskich herbu Strzemię. Drewniany kościół p.w. św. Stanisława z 1527 roku produkt turystyczny Dobrowoda to wieś leżąca 9km od Buska Zdroju, na terenie Niecki Soleckiej. Wieś ta wzmiankowana była już w 1238 r. posiadała murowany kościół parafialny - produkt turystyczny. Elżbiecin leży 5km na północ od Busko Zdrój. Przez Elżbiecin płynie Strumień Bełek. Nazwa wsi Elżbiecin pochodzi zapewne od imienia właścicielki i takiej nazwy używano według zapisów już w 1881 roku. Gadawa leży w południowo wschodniej części gminy Busko Zdrój, na terenie Niecki Soleckiej. W X wieku wieś i folwark Gadawa należały do Jana Feliksa z Tarnowa, kasztelana wiślickiego, herbu Leliwa. Nazwę wsi używano już w 1413 r. Galów leży na północno zachodniej granicy gminy Busko Zdrój. W XV wieku była ona własnością Kruszyny herbu Mądrostka. Nazwa wsi Galów znana już była w 1379 r. i wówczas pisano ją Gallów. - 21 -

Janina leży w północno wschodniej części gminy Busko Zdrój. Nazwa wioski pochodzi od herbu Janina wyobrażającego tarczę rycerską. W 1154 r. syn Bolesława Krzywoustego, Henryk, książę sandomierski ufundował w Zagości kościół i szpital, który oddał pod Zarząd Templariuszy. Wśród wiosek stanowiących uposażenie Braci Szpitalnych, Janina jest wymieniana jako wioska należąca do tej fundacji. Kościół p.w. św. Wojciecha, klasycystyczny z 1822 roku - produkt turystyczny Kameduły leży na zachodniej granicy gminy Busko Zdrój. Historia wsi Kameduły sięga VII wieku, kiedy stanowiła własność margrabiego Józefa Myszkowskiego. On to wzniósł wśród lasów klasztor Kamedułów i drewniany kościółek (obecnie stoi tam pomnik mogiła powstańców 1863 r.). Pomnik przyrody dąb szypułkowy - produkt turystyczny Kawczyce wieś leżąca 7km na południe od Buska Zdrój. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej osady Kawka. W 1529 r. pisano ją Cawczycze. Jak prowadzą zapiski z prowadzonych wykopalisk archeologicznych, na terenie Kawczyc istniało osadnictwo z okresu wpływów rzymskich. Kołaczkowice leży w południowo wschodniej części gminy Busko Zdrój. Nazwa wsi Kołaczkowice pochodzi od staropolskiej nazwy osady Kołacz. W XV wieku wieś należała do Jana i Tomasza herbu Janina. Kostki Duże leżą na południe od Garbu Wójczańsko Pińczowskiego, w północno zachodniej części Niecki Soleckiej, na granicy z Dolina Nidy i Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego. W roku 1396 nazwę wsi pisano de Kostky. W Kostkach Dużych niegdyś był dwór szlachecki. Kostki Małe leżą na zachód od wsi Kostki Duże. Kostki Małe i Kostki Duże należały kiedyś do rodu Kosteckich. Kotki to wieś leżąca przy drodze biegnącej od Zwierzyńca do Janiny. Były własnością Piotra Knota herbu Pilawa. Nazwa wsi Kotki, pisana była w 1428 r. Kothy. Las Winiarski leży na zachodniej granicy gminy Busko Zdrój, pośród lasów. W 1884 r. nazwę wsi pisano Las i była częścią wsi Grochowiska. Nazwy Las Winiarski zaczęto używać dopiero pod koniec wieku XIX. Łagiewniki to wieś leżąca około 1km na północny wschód od Buska Zdroju. Stara część wsi, zlokalizowana była wzdłuż drogi wydrążonej przez wodę w gipsowych skałach. Nazwa wsi Łagiewniki (w 1579 r. pisano Lagiewniki), pochodzi od wsi służebnej. Łagiewnicy byli to producenci łagwi czyli naczyń na płyny lub zajmujący się warzeniem piwa i syceniem miodu. Osady służebne grupowane były w pobliżu dworów książęcych i biskupich lub - 22 -

w pobliżu klasztorów. Zimne wody rezerwat z unikalną florą i fauną (stanowiska z miłkiem wiosennym) produkt turystyczny. Mikułowice leży 2km na północ od centrum Buska Zdroju, na Garbie Wójczańsko Pińczowskim, a północno wschodnia część wsi wchodzi w skład Szanieckiego Parku Krajobrazowego. Centrum wsi stanowią trzy stawy. W południowo wschodniej części wsi znajdują się złoża borowiny. W XII wieku, Mikułowice stanowiły uposażenie klasztoru premonstrantesów w Busku. Młyny leży w północnej części gminy Busko Zdrój. We wsi było pięć młynów wybudowanych nad Potokiem Pomykowskim i dlatego wieś otrzymała nazwę Młyny. W latach 1470 1480 pisano nazwę wsi Milini. Nowa Wieś leży na wschód od wsi Błoniec. Historia tej wsi jest stosunkowo krótka, bowiem powstała ona na przełomie XIX i XX wieku. Nowa Wieś leży na północnej stronie Garbu Wójczańsko Pińczowskiego, na lessowych urodzajnych polach. Zachodnia część wsi dotyka granic Szanieckiego Parku Krajobrazowego. Zagłębie truskawkowe produkt regionalny. Nowy Folwark wieś leży na Garbie Wólczańsko Pińczowskim. Na południe od wsi jest las szaniecki i płynie tam w kierunku zachodnim strumyk o nazwie Smug. Nazwa wsi Folwark pojawiła się w zapiskach w 1791 r. jako część wsi Szaniec. Historia wsi jest stosunkowo krótka, bowiem jej powstanie to koniec XVIII wieku, czyli początek osadnictwa. Właściwy rozwój wsi nastąpił dopiero w XIX wieku. Oleszki leży 6km na zachód od Buska Zdroju, w pobliżu drogi prowadzącej do Pińczowa. W Oleszkach, jak chyba w żadnej wsi na Ponidziu, wszystkie drogi krzyżują się pod kątem prostym. Olganów leży przy drodze Busko Zdrój Nowy Korczyn, 8 km od miasta Busko Zdrój. Wieś leży w malowniczym pofałdowanym terenie, wspinającym się na wysokie wzgórze, na którym znajduje się punkt widokowy. Nazwę Olganów w 1395 r. pisano de Lganów i pochodzi od nazwy osiedla Lgan lub Łgan co niegdyś znaczyło łgać. Owczary to wieś położona 2km na wschód od Buska Zdrój, na nizinnym, podmokłym terenie i grubych pokładach gipsu. Nazwa wioski wskazuje, ze w średniowieczu było to osada służebna, gdzie hodowano owce, zapewne dla grodu w Szczaworyżu. Palonki leżą w północno wschodniej części gminy Busko Zdrój. Na północy od wsi są lasy balicki i od wschodu bosowicki. Od południa płynie rzeczka Sanica. Pęczelice leżą 1km na południe od Żernik Górnych. Według rejestrów poborów z 1579 r. wieś Pęczelice należała do Stanisława Gnońskiego. W latach 1470-1480 nazwę wsi pisano - 23 -

Panczelce. Ostra Góra rezerwat roślin ciepłolubnych produkt turystyczny oraz Wino Spod Kapturowej Góry - produkt regionalny Podgaje to wieś leżąca po obu stronach drogi biegnącej od Zwierzyńca do Stopnicy przez Janinę. Droga ta na całej długości wsi, stanowi północną granicę Szanieckiego Parku Krajobrazowego. W XV wieku Podgaje były małą wioską. Radzanów leży 3km od Buska Zdroju. W XV wieku Radzanów był własnością Mikołaja herbu Habdank. Nazwę wsi pisano w 1397 r. de Radzonow, w 1470 r. Radzon. Zalew produkt turystyczny Ruczynów to wieś we wschodniej części gminy Busko Zdrój. Od południa wieś graniczy z Szanieckim Parkiem Krajobrazowym, górą Chełmnicą oraz lasem strzałkowskim. W 1579 r. wieś Ruczynów należała do dziedzica Sepichowskiego, a dzierżawcą wsi był Stanisław Ligięza. W 1827 r. Ruczynów był wsią prywatną, należał do dworu w Strzałkowie. Nazwa wsi pisana była w 1470 r. Ruszlinow, w 1579 r. Ruczlinoff następnie Ruślinów. Siesławice leży przy południowo zachodniej granicy miasta Busko Zdrój. Siesławice w XV wieku pisano Swyslawycze. W połowie XV wieku wieś była własnością Mikołaja Biechowskiego herbu Powała i Grzegorza Sowy herbu Drużyna. Karabosy produkt turystyczny, anyżówka, gęsina produkt kulinarny Skorzów leży 7km na północ od Buska Zdroju, w północnej części Kotliny Borzykowskiej. W 1508 r. dowiadujemy się, że wsie Skorzów, Szaniec, i Młyny były własnością Stanisława z Kurozwęk. W roku 1508 pisano nazwę wsi Skorzow. Skotniki Duże to wieś leżąca na południe od Szczaworyża wzdłuż rzeki od Radzanowa w kierunku Baranowa. W 1826 r. używano nazwy Skotniki Wielkie. Około 1957 r. prowadzono na tym terenie badania poszukiwawcze ropy naftowej. Natrafiono na wodę siarczano słoną. Skotniki Małe to wieś leżąca przy drodze od Szczaworyża w kierunku Skotnik Dużych i Radzanowa. Początkowo Skotniki Małe i Duże stanowiły jedną Wieś. Młyn drewniany z 1929 roku produkt turystyczny. Słabkowice leży na północnej granicy Busko Zdrój, wzdłuż środkowej części Kotliny Brzykowskiej. W 1508 r. wieś Słabkowice razem z Szańcem, Borzykową i wieloma innymi wsiami, należała do Stanisława z Kurozwęk. w 1579 r. Słabkowice, Szaniec i przyległe wsie należały do Wojciecha Padniewskiego starosty dybowskiego. Służów znajduje się na północno wschodnim krańcu gminy Busko Zdrój, pomiędzy wsiami Palonki, a Słabkowice. Ta mała wioska jest malowniczo położona pomiędzy - 24 -

Strumieniem Bełek i Potokiem Pomykowskim, wpadającymi do stawów w Budach, a rzeczka Sanicą. W połowie XV wieku wieś Służów stanowiła własność klasztoru buskiego. Szaniec to stara, bogata wieś, o której pierwsze wiadomości pochodzą z XII wieku. Bogactwo czerpała z żyznych gleb i działających dawniej kamieniołomów. W XV wieku właścicielem wsi był Krzesław Kurozwięcki z Kurozwęk, biskup kujawski i kanclerz wielki koronny. W roku 1499 ufundował kościół parafialny, który zbudowany został z kamienia ciosanego produkt turystyczny. W XVII wieku Szaniec był w posiadaniu rodu Myszkowskich, a w XVIII wieku rodziny Wielkopolskich, którzy następnie sprzedali go na początku XIX wieku Janowi Olbrychowi, zwanemu również Szanieckim. Szczaworyż leży na wschód od Buska Zdroju, wzdłuż wzgórz Garbu Wójczańsko Pińczowskiego. W połowie XV wieku istniał tu już Kościół Parafialny pod wezwaniem św. Jakuba i Leonarda produkt turystyczny. Wełecz ta wieś leży około 3km na zachód od Buska Zdroju, równolegle do drogi biegnącej w kierunku Pińczowa. W połowie XV wieku Wełecz był wsią królewską. Pomnik przyrody sosna pospolita - produkt turystyczny Widuchowa leży 6km na wschód od Buska Zdroju. Jest ona położona malowniczo wśród wzgórz i lasów. Równolegle do drogi płynie potok, który wypływa w rejonie lasu widuchowskiego i wpada do rzeki Sanicy za wsią Kotki. Najstarsze zapiski podają, że w XIV wieku Widuchowa była wsią i folwarkiem ze stawami. Istniała tu wielka gorzelnia oraz hodowla owiec i bydła opasowego. Wolica leży 6km od centrum Buska Zdroju, przy drodze z Buska Zdroju do Wiślicy. Najstarsza cześć wsi leży na wzgórzu po prawej stronie drogi do Wiślicy, nad rzeczką Maskalis. Nazwę wsi Wolica koła Buska Zdroju, w latach 1470 1480 pisano Wolicza. Hipoterapia- produkt turystyczny Zbludowice jest to południowa część Buska Zdroju, która nie została włączona w obszar miasta i nadal pozostaje jako samodzielna wieś. Historia wsi Zbludowice sięga połowy XV wieku. Zbrodzice leżą 3km na północny wschód od Buska Zdroju, na malowniczym pagórkowaty terenie. Zbrodzice leżą na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego, przez wieś przepływa struga, która niegdyś zasilała dwa duże stawy. Obecnie we wsi są trzy małe stawy. W połowie XV wieku wieś stanowiła własność Jana ze Służowa herbu Łodzia. W 1508 roku wieś Zbrodzice stanowiła własność Stanisława z Kurozwęk. Zwierzyniec leży 5km na północ od Buska Zdroju na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego. W XVII wieku wieś Zwierzyniec należała do folwarku Elżbiecin. Nazwa - 25 -

wsi nawiązuje do dawnych przydworskich zwierzyńców, w których hodowano zwierzęta łowne, zapewne dla dworu szanieckiego. Żerniki Górne leżą na wschód od Broniny. Część wsi ciągnie się wzdłuż Garbu Pińczowsko Wójczańskiego. Żerniki Górne posiadają ciekawą historię. Nad wsią wznosi się kopiec uważany za grodzisko Arian. Najnowsze badania archeologiczne wskazują, że w Żernikach Górnych znajduje się kurhan wzniesiony przez ludność kultury trzcinieckiej, w starszym okresie epoki brązu produkt turystyczny. Produkty regionalne i turystyczne to dla LGD obszar do wykorzystania w aktywizacji społeczności lokalnej. Działania LDG będą miały na celu wypracowanie produktów regionalnych, naturalnych, ekologicznych i turystycznych o markowym charakterze. Kulturowe zasoby obszaru objętego LSR Obszar, który obejmuje niniejsza Lokalna Strategia Rozwoju, to również miejsce dużej ilości imprez kulturowych. Wiele z nich odbywa się cyklicznie, ma charakter regionalny i są to: Międzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem (maj/czerwiec). Ogólnopolski przegląd piosenki im. Wojtka Belona (maj/czerwiec). Jarmark floriański (maj). Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz (czerwiec/lipiec). Lato z Chopinem (połowa lipca). Na organizowane w Sali koncertowej sanatorium Marconi koncerty zapraszani są wykonawcy z wielu państw całego świata. Dni Buska Zdroju (ostatni weekend sierpnia). Ogólnopolski przegląd twórczości artystów niepełnosprawnych Górka i jej przyjaciele (wrzesień). Wojewódzki przegląd poezji i pieśni legionowej, żołnierskiej i partyzanckiej (listopad). Rozpowszechnianiem kultury wśród mieszkańców gminy Busko Zdrój zajmują się ośrodki: Buskie Samorządowe Centrum Kultury, w skład którego wchodzą Dom Kultury i Kino Zdrój i Galeria Sztuki BWA Zielona oraz Muzeum Ziemi Buskiej. W najstarszym budynku uzdrowiska sanatorium Marconi znajduje się Centrum Kulturalne Uzdrowiska, gdzie odbywają się koncerty Orkiestry Zdrojowej, występy estradowe i rozrywkowe oraz imprezy cykliczne. W miesiącach letnich występy odbywają się w muszli koncertowej w Parku Zdrojowym. - 26 -

O kulturę i tradycję regionu systematycznie dbają Koła Gospodyń Wiejskich, świetlice wiejskie, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego PZD Busko - Zdrój oraz działające na terenie gminy liczne stowarzyszenia. Przy ich współpracy organizowane są cyklicznie kiermasze: Wielkanocny i Bożonarodzeniowy, podczas których wystawcy zapoznają miejscową ludność z regionalnymi wyrobami zarówno kulinarnymi jak i rękodziełem artystycznym. Powyższe kiermasze pozwalają również na zakup tych bardzo smacznych kulinarnych wyrobów i niepowtarzalnego rękodzieła. Wszelkie powyżej przedstawione działania mają na celu promocję gminy zarówno wśród mieszkańców naszego regionu jak i odwiedzających nas kuracjuszy. Dzięki działaniom podjętym przez LGD mamy nadzieję wzmocnić dotychczasowe instytucje i wesprzeć ich nowatorskim sektorowym demokratycznym projektem. 2.2 Ocena społeczno-gospodarcza obszaru, w tym potencjału demograficznego i gospodarczego obszaru oraz poziomu aktywności społecznej Potencjał demograficzny Teren gminy w 2006 roku (dane UMiG Busko Zdrój z dnia 31.12.2006 r.) zamieszkuje 32 680 osób, w samym mieście zameldowanych jest 17 372 osób, na obszarach wiejskich 15 308 osób. Liczba ludności w poszczególnych sołectwach wg danych własnych UMiG przedstawia się następująco: Tabela 1. Liczba ludności w poszczególnych sołectwach. Dane Urzędu Miasta i Gminy Busko Zdrój 31.12.2006 Miejscowość Miejscowość Liczba ludności na dzień: 31.12.2006 Błoniec 72 Oleszki 221 Baranów 127 Olganów 311 Biniątki 194 Owczary 636 Bilczów 343 Palonki 237 Bronina 397 Pęczelice 121 Budzyń 121 Podgaje 251 Chotelek 292 Radzanów 307 Dobrowoda 476 Ruczynów 188 Elżbiecin 80 Siesławice 839 Galów 528 Skorzów 233 Gadawa 97 Słabkowice 248 Janina 411 Służów 142 Kameduły 150 Skotniki Duże 325 Kawczyce 122 Skotniki Małe 209 Kołaczkowice 531 Szaniec 646 Kostki Duże 260 Szczaworyż 212 Kostki Małe 145 Wełecz 564 Kotki 409 Widuchowa 671 Las Winiarski 128 Wolica 221 Liczba ludności na dzień: 31.12.2006-27 -