BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA

BURMISTRZ MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA o przystąpieniu do przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Na podstawie ustawy 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r. Nr 199 poz.1227 z późn. zm.). Burmistrz Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna podaje do publicznej wiadomości iż projekt Programu usuwania wyrobów azbestowych z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz z Prognozą oddziaływania na środowisko skutków realizacji tego Programu zostały zamieszczone na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy uzdrowiskowej Muszyna. Po zapoznaniu się z ww. dokumentami można złożyć swoje uwagi i wnioski. Uwagi i wnioski należy składać w formie pisemnej lub ustnie do protokołu, lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej w terminie od dnia 23.10.2013 r. do dnia 13.11.2013 r. Uwagi i wnioski złożone po upływie w/w terminu zostaną pozostawione bez rozpoznania. Organem właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków jest Burmistrz MiGU Muszyna. Burmistrz MiGU Muszyna dr Jan Golba

Program wraz z inwentaryzacją został sfinansowany w ramach realizacji zadania wynikającego z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 Zamawiający: Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna Ul. Rynek 31 33-370 Muszyna PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA WRAZ ZE SZCZEGÓŁOWĄ INWENTARYZACJĄ Kierownik zespołu autorskiego: dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk Kraków - Muszyna, 2013

Zamawiający: Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna ul. Rynek 31 33-370 Muszyna PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA WRAZ ZE SZCZEGÓŁOWĄ INWENTARYZACJĄ Wykonano zgodnie z umową nr rej. 15(C-2)13 Wykonawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk ul. Wybickiego 7 31-261 Kraków Pracownia Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami tel. 12 633 58 69 e-mail: beatakk@min-pan.krakow.pl Zespół autorski: dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr inż. Said Makoudi mgr inż. Janusz Mazurek mgr inż. Jarosław Staszczak tech. Jan Żółtek Kraków Muszyna, 2013

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Spis treści 1. Informacje ogólne... 4 1.1. Wprowadzenie oraz podstawa pracowania... 4 1.2. Charakterystyka ogólna Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna.. 5 1.3. Charakterystyka azbestu i odpadów zawierających azbest... 7 1.4. Zanieczyszczenie środowiska i wpływ azbestu na zdrowie człowieka... 15 1.5. Podstawowe akty prawne... 17 2. Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest... 23 2.1. Podstawowe założenia.... 23 2.2. Inwentaryzacja wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych)... 28 2.3. Inwentaryzacja wśród obiektów będących we władaniu Jednostki Samorządu terytorialnego (Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna)... 31 2.4. Inwentaryzacja obiektów należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji).......... 32 2.5. Inwentaryzacja obiektów PKP i MON... 33 2.6. Inwentaryzacja obiektów podziemnych...... 34 2.7. Zestawienie wyników inwentaryzacji... 34 3. Ocena jakościowa wyrobów zawierających azbest... 36 3.1. Ocena pilności usuwania zinwentaryzowanych wyrobów wśród osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych)... 39 3.2. Ocena pilności usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach należących do Jednostki Samorządu Terytorialnego (Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna.. 40 3.3. Ocena pilności usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji). 40 3.4. Ocena pilności usuwania zinwentaryzowanych wyrobów w obiektach należących do PKP... 41 3.5. Zestawienie jakościowe wyrobów zawierających azbest na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 42 4. Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest... 45 4.1. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne... 45 4.2. Warunki bezpieczeństwa przy usuwaniu wyrobów i odpadów zawierających azbest... 48 5. Unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest... 57 5.1. Charakterystyka proponowanych składowisk odpadów zawierających azbest... 58 5.2. Wykaz dostępnych składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest... 61 6. Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest... 65 6.1. Zadania wynikające z innych dokumentów... 65 6.2. Wariantowość usuwania wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna... 68 7. Szacowane nakłady finansowe na realizację zadania... 76 7.1. Nakłady finansowe dla demontażu, transportu i składowania odpadów zawierających azbest... 76 7.2. Sposoby i możliwości pozyskania środków finansowych... 84 7.2.1. Instrumenty ogólnokrajowe......... 86 7.2.2. Instrumenty wojewódzkie......... 90 8. Sposób monitoringu i oceny wdrażania programu.. 94 8.1. Monitoring.. 94 8.2. Wskaźniki oceny wdrażania programu.. 95 9. Podsumowanie... 97 10. Spis podstawowych wykorzystanych materiałów... 102 Spis załączników... 104 3 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 1. INFORMACJE OGÓLNE 1.1. WPROWADZENIE ORAZ PODSTAWA OPRACOWANIA Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją wykonano na podstawie umowy nr rej. 15 (C-2)13 zawartej pomiędzy Miastem i Gminą Uzdrowiskową Muszyna, a Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7, Kraków, w dniu 25.03.2013 roku. Opracowanie wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych (na dzień rozpoczęcia umowy), w szczególności: Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649), Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniającym rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089). Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31). W opracowaniu wykorzystano materiały udostępnione przez Pracowników Referatu Rozwoju Lokalnego, Inwestycji, Infrastruktury Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją jest zgodny z przepisami prawnymi obowiązującymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a także z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z: Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity z 2008r.,Dz. U. Nr 25, poz. 150 ze zm.), Ustawą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r. Nr 0, poz. 21), ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 4

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Programem usuwania azbestu na terenie Powiatu Nowosądeckiego, Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowosądeckiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019, Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją obejmuje: 1. Inwentaryzację wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz z oceną. 2. Zestawienie ilościowe i jakościowe materiałów zawierających azbest w układzie trzech stopni pilności. 3. Określenie możliwości i sposobu usuwania wyrobów zawierających azbest. 4. Sposoby oraz możliwości pozyskiwania środków finansowych przez osoby fizyczne oraz Gminę na realizację usuwania wyrobów zawierających azbest. 5. Harmonogram realizacji gminnego programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 6. Wskazówki edukacyjne z zakresu szkodliwości wyrobów zawierających azbest. 1.2. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna jest gminą miejsko-wiejską, liczącą ogółem 11 658 mieszkańców (stan na 31.12.2012r.). Powierzchnia gminy wynosi 142 km 2. Gmina Muszyna leży w południowej części powiatu nowosądeckiego w województwie małopolskim. Gmina Muszyna graniczy od zachodu z gminą miejsko-wiejską Piwniczna- Zdrój. Północno-wschodnią granicę wyznacza miejsko-wiejska gmina Krynica Zdrój. Na Górze Runek gmina Muszyna łączy się na niewielkim odcinku z gminą Łabowa. Północnozachodnia, północna oraz północno-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicami zlewni potoków Żegiestowskiego, Szczawnika i Jastrzębika. Granica południowa biegnie w znacznej części wzdłuż Popradu i zarazem granicą państwa z Republiką Słowacką. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 5

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W skład Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wchodzi miasto Muszyna oraz 10 sołectw: Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie oraz Żegiestów. Miasto Muszyna jest niewielkim miastem liczącym około 5 tysięcy mieszkańców, położonym u zbiegu rzeki Poprad oraz potoków Muszynka i Szczawnik. Gmina Muszyna ma dogodne połączenia drogowe z Nowym Sączem (siedzibą powiatu, w odległości ok. 35 km), zaś odległość gminy Muszyna do stolicy województwa, Krakowa wynosi ok. 120 km. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski [Kondracki J. 2002] gmina miejskowiejska Muszyna położona jest w zasięgu megaregionu Region Karpacki, w prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym, w podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, w makroregionie Baskidy Zachodnie oraz w mezoregionie Beskid Sądecki. Na terenie gminy znajdują się obszary o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Potrzeba ich ochrony stała się bodźcem do działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. Cały obszar gminy leży w zasięgu obszaru Natura 2000 Ostoja Popradzka (dawniej Beskid Sądecki). Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa) o kodzie PLH120019. Obszar został zatwierdzony jako OZW w 2008 roku. Z pozostałych form ochrony przyrody należy wyróżnić rezerwaty Las Lipowy oraz Żebracze. Na obszarze gminy znajduje się 18 pomników przyrody, na które składają się pojedyncze skupiska starych drzew. Na terenie gminy prowadzono akcje informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu. Rozprowadzano między innymi ulotki informujące o szkodliwości azbestu w szkołach. Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna, w zakresie usuwania wyrobów azbestowych, korzysta z programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu nowosądeckiego. Po opracowaniu programu usuwania wyrobów zawierających azbest oraz przyjęciu go uchwałą Rady Miasta i Gminy, Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna będzie czynić starania o pozyskanie środków finansowych na realizację zadań z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, co zdecydowanie umożliwi intensyfikację działań w zakresie usuwania materiałów zawierających azbest z terenu gminy. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 6

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Źródło: maps.geoportal.gov.pl Rys 1. Mapa Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1.3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z terminem azbest związane są wyrażenia pochodzenia greckiego i łacińskiego: asbeste, amiante, eternit (aeternitate). Asbeste - termin ten pochodzi od greckiego słowa άσβεστος asbestos, które znaczy niezniszczalny Amiante - termin stosowany dziś w języku francuskim, pochodzi od łaciny amiantus zapożyczony od greckiego άµίαντος - amiantos nieskalany - niegnilny, jest pierwszym terminem wyrażającym cechy surowca związane z odpornością na ogień. Salamander - według starożytnej tradycji greckiej włókna azbestu to sierść salamandry, stąd nazwa salamander dla azbestu [Vogel L., 2009] Eternit - jest to logo firmy Eternit, pochodzące od łaciny aeternitate wieczność. Termin ten, stosowany po raz pierwszy na początku XX wieku przez wynalazcę azbestocementu Ludwiga Hatscheka do określenia cech swojego wynalazku Fibrociment fibrocement, kojarzy się obecnie z płytami azbestowo-cementowymi. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 7

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Azbest i jego właściwości Termin AZBEST oznacza ogólną nazwę dla minerałów z grupy serpentynitów i amfiboli, związanych ze skałami metamorficznymi, występujących w postaci włóknistych skupień [Polański A.,1974]. Pojęcie azbest jest określeniem przemysłowym. Azbest należy do włóknistych minerałów zbudowanych z różnorodnych związków krzemu, tlenu i metali (magnez, żelazo) charakteryzujący się dużą elastycznością włókien, odpornością na wysokie temperatury, znikomym przewodnictwem cieplnym i znikomą rozpuszczalnością w wodzie, odpornością na działanie kwasów i zasad. Stanowi przy tym naturalny składnik skorupy ziemskiej, występując we wszystkich częściach litosfery niezależnie od pochodzenia geologicznego. Włókna azbestowe stanowią agregaty długich, cienkich i elastycznych włókien elementarnych (fibryle). Długość włókien azbestu jest różna i zależy od odmiany. Azbesty serpentynowe charakteryzują się większą długością włókien od azbestów amfibolowych. Własności fizykochemiczne azbestu zmieniają się przy ogrzewaniu na skutek dehydratacji. Ogrzewany w temperaturze powyżej 110 C traci 2/3 zaadsorbowanej wody, w temperaturze 370 C całość wody i jest to proces odwracalny. W temperaturach wyższych hydratacja staje się nieodwracalna. Temperatura topnienia azbestu wynosi ok. 1500 C. Właściwości termoizolacyjne i dźwiękochłonne, wytrzymałość na rozciąganie, elastyczność, a także odporność niektórych odmian azbestu na działanie kwasów, alkaliów i wody morskiej czynią zeń surowiec o szerokim zastosowaniu w ponad tysiącu opisanych technologii [Szeszenia-Dąbrowska N. 2003]. Tabela 1.1 - Odmiany azbestu Odmiana Odpowiednik mineralogiczny Skład chemiczny Grupa serpentynu Chryzotyl Lizardyt, Antygoryt (Mg, Fe 2+ ) 3 [Si 2 O 5 ](OH) 2 Grupa amfiboli Krokidolit Riebeckit Na 2 Fe 2+ 3 Fe 3+ 2 [Si 8 O 22 ](OH) 2 Amosyt Gruneryt (Fe 2+, Mg) 7 [Si 8 O 22 ](OH) 2 Antofyllit Antofyllit (Mg, Fe 2+ ) 7 [Si 8 O 22 ](OH) 2 Aktynolit Aktynolit Ca 2 (Fe 2+, Mg) 5 [Si 8 O 22 ](OH) 2 Tremolit Tremolit Ca 2 Mg 5 [Si 8 O 22 ](OH) 2 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 8

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Największe znaczenie przemysłowe ma azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący w serpentynitach cienkie żyły, o giętkich włóknach około 0,1µm grubości. Jest on odporny na działanie wysokiej temperatury i czynników chemicznych, a także na ścieranie. Źle przewodzi ciepło. Azbest ten używany jest do wyrobu niepalnych materiałów budowlanych (wyrobów azbestowo-cementowych, materiałów izolacyjnych, okładzin ciernych, tkanin i farb ogniotrwałych itp). Azbest amfibolowy jest znacznie mniej rozpowszechniony. Z uwagi na dużą kwasoodporność używany był w przemyśle chemicznym. Azbest chryzotylowy jest wytrzymały, elastyczny, ognioodporny, źle przewodzi ciepło, elektryczność i dźwięk. Jest odporny na alkalia, ale rozkłada się w kwasie solnym. Azbest amfibolowy jest kruchy i odporny na działanie kwasów. Najczęściej spotykanymi odmianami krystalograficznymi minerałów azbestu jest chryzotyl (minerał serpentynowy) oraz krokidolit i amosyt (minerały amfibolowe). Odmiany te różnią się między sobą barwą, gęstością, budową, a przede wszystkim zawartością procentową składników: SiO 2, Fe 2 O 3, FeO, MgO, CaO, Na 2 O, N 2 O. Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji budowlanych wyrobów azbestowych, wśród których największe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Płyty były szeroko stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilości, do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Polska Norma [PN-87 B-06612] podaje trzy rodzaje klasyfikacji wyrobów azbestowo-cementowych. Najbardziej adekwatny wydaje się być podział wyrobów azbestowo-cementowych w zależności od kształtu i przeznaczenia, wyróżniający następujące grupy: - wyroby płytowe, w tym: - płyty płaskie ogólnego stosowania, - płytki dachowe, - płyty płaskie specjalnego stosowania, - płyty faliste, - kształtki, - rury i elementy łączące, - kształtki kanalizacyjne, - kanały wentylacyjne, - otuliny, - wyroby i elementy architektoniczno-budowlane. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 9

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W zależności od ich gęstości objętościowej wyroby zawierające azbest oraz odpady azbestowe dzieli się na miękkie i twarde. Materiały miękkie - łatwo pylące materiały zawierające azbest to materiały lub produkty (np. tekstylia azbestowe) charakteryzujące się dużym procentowym udziałem azbestu, niską odpornością mechaniczną i niską gęstością. Pod naciskiem między palcami podatne są na zgniatanie i łatwo uwalniają włókna azbestowe. Łatwo także ulegają uszkodzeniom, powodując wtedy znaczne emisje pyłu azbestowego. Grupa miękkich materiałów zawierających azbest obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m 3. Zawierają one powyżej 20 % azbestu. Wśród najczęściej stosowanych miękkich materiałów zawierających azbest można wyróżnić: materiały termoizolacyjne, natryski azbestowe, wata azbestowa, tektura azbestowa wyroby tekstylne zaprawy o niskiej gęstości (<1) szczeliwa plecione, filtry powietrza, gazów i cieczy. Źródłem znaczących emisji pyłu są miękkie wyroby zawierające azbest stosowane wewnątrz pomieszczeń w postaci izolacji cieplnej, dodatków do materiałów wykończeniowych, farb i lakierów. Problem znacznych emisji wewnątrz pomieszczeń ma miejsce głównie w krajach wysoko uprzemysłowionych, gdzie na dużą skalę stosowano miękkie materiały zawierające azbest m.in. w budynkach użyteczności publicznej. Materiały twarde - słabo pylące to wyroby charakteryzujące się dużym stopniem zwięzłości włókien azbestu oraz dużym udziałem spoiwa, głównie cementowego. Są to takie materiały, których mechaniczna obróbka (rozbijanie, zrzucanie, cięcie, wiercenie otworów, szlifowanie i inne) stwarza niebezpieczeństwo dla zdrowia. Grupa twardych materiałów zawierających azbest obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3, zawierające poniżej 20% azbestu. Wśród twardych materiałów zawierających azbest można wyróżnić: uszczelki płaskie, wyroby azbestowo-cementowe (płyty faliste, płaskie oraz płyty caro ), ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 10

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją wyroby winylowo-azbestowe, kleje, kity, szpachlówki i zaprawy cementowe o wysokiej gęstości, nawierzchnia dróg, tarcze cierne Do materiałów twardych słabo pylących zaliczane są między innymi powszechnie stosowane w Polsce w latach 70 - tych, faliste i płaskie płyty azbestowo-cementowe, wykorzystywane jako pokrycia dachowe w budynkach jednorodzinnych lub elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszym stopniu stosowane były rury azbestowo-cementowe w sieciach wodociągowych, kanalizacyjnych czy do budowy kominów i zsypów. Włókna azbestu w tych wyrobach, w postaci włókien chryzotylu odmiana mniej szkodliwa od krokidolitu (azbestu amfibolowego) - są mocno związane spoiwem cementowym. Zastosowanie azbestu Azbest jako minerał użytkowy jest znany od neolitu. Już wtedy stanowił dodatek do wyrobów ceramicznych. W starożytności, Grecy stosowali go do wyrobu knotów do lamp oliwnych. W XIX wieku azbest był stosowany do produkcji ogniotrwałych tkanin, a w XX wieku stał się surowcem powszechnie stosowanym w budownictwie. Od 1997 roku azbest został zakazany do przetwarzania i wykorzystania w większości krajów europejskich. Prehistoryczne zastosowanie Począwszy od neolitu tj. ok. 4500 p.n.e. ludzkość zachwycała się właściwościami cudownych włókien. Badania archeologiczne udowodniły, że włókna tego cudownego minerału były już w okresie neolitu stosowane do produkcji wyrobów ceramicznych w Europie i w Azji południowo-wschodniej [Vogel L., 2009] Starożytne zastosowanie Strabon, grecki geograf, w Geografii Uniwersalnej donosił, że na wyspie Eubea w Grecji znajdowano skałę, którą można czesać i tkać. Z otrzymanej tkaniny wykonano obrusy i chusteczki, które czyszczono przez wrzucanie do ognia. Stosowano azbest także do wyrobu knotów do lamp oliwnych [Perret V. - http://www.amiante-info.ch]. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 11

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Rzymski geograf i przyrodnik Pliniusz Starszy, w I wieku n.e, opisując w Historii Przyrodniczej pochodzenie skały, donosił, że grecy ją nazywali asbestos. Substancja ta pochodzi z pozbawionych deszczu i spalonych przez indyjskie słońce pustyń; tu, wśród strasznych gadów, uodparnia się, na działanie ognia; jest rzadka i trudna do tkania, gdyż jest krótka; jest w dodatku koloru rudego; ogień daje jej blasku bieli. Szczęśliwy znalazca sprzedaje ją drożej od najpiękniejszych pereł; Grecy nazywali ją asbeste, nazwa, która już wskazuje na jej właściwości (asbestos niezniszczalny) [Perret V. http://www.amianteinfo.ch]. Pliniusz Starszy, w Historii Przyrodniczej pisze dalej, że wynaleziono lniane płótno zwane linum vivum żywy len, którego płomień nie niszczy ; widzieliśmy jak rzucane do paleniska jadalni obrusy czyściły się, a po wyjęciu z ognia stały się bielsze aniżeli prane w wodzie. Z owego materiału wykonuje się także całuny królewskie, które oddzielają prochy od popiołu ogniska. [Perret V. http://www.amiante-info.ch]. Współczesne zastosowanie Współcześnie, azbest miał bardzo szerokie zastosowanie w różnego rodzaju technologiach przemysłowych, budownictwie, energetyce, transporcie. W Polsce największe ilości azbestu zużywano w różnych procesach produkcyjnych w latach 70-tych ubiegłego stulecia. W latach 20-tych XIX wieku, początkowo we Włoszech, następnie w całej Europie i na całym świecie, azbest znalazł zastosowanie w postaci ogniotrwałych ubrań dla strażaków. Tkaniny azbestowe znalazły również zastosowanie w przemyśle włókienniczym w konfekcji ogniotrwałej odzieży. Następnie, w okresie rozkwitu produkcji silników parowych, azbest znalazł zastosowanie w przemyśle stoczniowym, gdzie początkowo wykorzystywano wyroby azbestowe w silnikach statków, a następnie także jako natryski azbestowe i materiały termoizolacyjne. Na początku XX wieku inżynier austriacki Ludwik Hatschek, na podstawie właściwości azbestu i cementu opracował we Francji technologię azbestocementu. Okazało się, że wynalazek posiada bardzo dobre właściwości fizyczne i chemiczne. Wyprodukowana płyta azbestowo-cementowa jest lekka, niepalna i odporna na działanie kwasów. Stanowiła, zatem znakomity materiał budowlany na pokrycie dachowe i ocieplenie elewacji budynków [Crocq B., 1998]. W Polsce, azbest był stosowany w budownictwie głównie do produkcji płyt azbestowo-cementowych jako pokrycia dachowe i ocieplania elewacji budynków; w ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 12

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją mniejszym stopniu stosowano azbest do produkcji rur azbestowo-cementowych (wysokociśnieniowe, kanalizacyjne, przewody wentylacyjne). Azbest rzadko był stosowany wewnątrz budynków jako natryski azbestowe bądź materiał termoizolacyjny. W krajach zachodnich powszechnie stosowano natryski azbestowe wewnątrz budynków na konstrukcje stalowe jako ognioochronna osłona zabezpieczająca stalowe konstrukcje budynków (wieżowców). W tych krajach, w latach 70-tych stosowano także włókna azbestu jako dodatek do materiałów wykończeniowych w budynkach użyteczności publicznej. W Polsce takie zastosowanie jest rzadko spotykane. Za tym przemawiają dane zawarte w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Według Programu... na terenie kraju znajdowało się ok. 15,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest, w tym 14,9 Mg płyt azbestowo-cementowych i 0,6 mln Mg rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. W Programie nie zidentyfikowano jednak ilości wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach przemysłowych i infrastrukturalnych. Jak donosi literatura [Brzozowski A., Obmiński A., 2004], w polskim budownictwie przemysłowym stosowano w latach 1970-1980 miękkie łatwo pylące materiały zawierające azbest w postaci tynków i natrysków w celach ognioochronnych w konstrukcjach stalowych i drewnianych obiektów wymagających szczególnej ochrony przeciwpożarowej. Poza powszechnym wykorzystaniem w budownictwie, azbest znalazł w praktyce szerokie zastosowanie. Azbest był stosowany do produkcji różnorodnych artykułów codziennego użytku: papier bibułowy, kartony, siatki azbestowe do kuchenek gazowych, tostery, kurtyny teatralne, tkaniny ognioodporne, koce gaśnicze, itp. Azbest znalazł także zastosowanie w energetyce, w przemyśle chemicznym, spożywczym, motoryzacyjnym, hutniczym i stoczniowym. W przemyśle energetycznym materiały zawierające azbest stosowano w elektrociepłowniach i elektrowniach w kominach (sznur azbestowy), chłodniach (płyty azbestowo-cementowe), zraszalnikach (sznur azbestowy) oraz w sieciach ciepłowniczych (osłona termoizolacyjna) [Kuzio S., IGO] ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 13

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W przemyśle motoryzacyjnym włókna azbestu znalazły zastosowanie jako materiał termoizolacyjny w silnikach pojazdów mechanicznych, w różnorodnych elektrycznych urządzeniach grzewczych. Włókna azbestu wykorzystywano także w produkcji różnorodnych uszczelek, okładzin do sprzęgieł i hamulców stosowanych w miejscach wymagających zwiększonej odporności na wysoką temperaturę. Azbest był powszechnie stosowany w kolejnictwie, w lotnictwie i w przemyśle stoczniowym [http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/]. W przemyśle chemicznym azbest wykorzystano m.in. w procesach produkcji chloru [Kuzio S. IGO] oraz w hutach szkła do wałów z azbestu chryzotylowego stosowanych do ciągnienia szkła. Powstawanie odpadów zawierających azbest Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z dnia 18 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów, w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska. Zgodnie z wymienioną ustawą, produkcja płyt została zakończona w 1998 roku. Powołując się na Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, na terenie kraju znajduje się jeszcze w użytkowaniu ok. 14,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest, w tym 14,9 Mg płyt azbestowo-cementowych na dachach i fasadach polskich budynków i 0,6 mln Mg rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych. W Programie... nie zidentyfikowano ilości wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach przemysłowych i infrastrukturalnych. W najbliższych latach wyroby te będą sukcesywnie usuwane, stając się wtedy odpadem niebezpiecznym [Ministerstwo Gospodarki, 2009]. Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją odpadów, stanowiącą załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz. U. Nr 112 z 2001 r., poz. 1206] odpady azbestowe wymienione są w następujących grupach odpadów: ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 14

06 Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej, 06 07 01* Odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04* Odpady z przetwarzania azbestu 10 Odpady z procesów termicznych, 10 11 81* Odpady zawierające azbest 10 13 09* Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych 15 15 01 11* Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach, Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16 Odpady nieujęte w innych grupach, 16 01 11* Okładziny hamulcowe zawierające azbest 16 02 12* Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 17 Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) 17 06 01* Materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05* Materiały konstrukcyjne zawierające azbest 1.4. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA I WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA Azbest jest nazwą przemysłową grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. Chorobotwórcze działanie azbestu następuje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Zanieczyszczenie lub skażenie środowiska przyrodniczego azbestem oznacza: skażenie powietrza pyłami azbestowymi, zwłaszcza najbardziej niebezpieczną dla człowieka frakcją respirabilną, tj. włókna o długości powyżej 5 mikrometrów ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 15

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją o maksymalnej średnicy 3 mikrometrów i o stosunku długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3 do 1. skażenie gleb, które powoduje reemisję pyłów azbestu. Dla stężeń azbestu w powietrzu podane są najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS), wyrażone zarówno liczbą włókien azbestu w 1cm 3, jak i ilością pyłu całkowitego w mg/m 3. W przypadku koncentracji azbestu w glebach brak jest światowych, europejskich i krajowych kryteriów ustalających dopuszczalne poziomy zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie gruntu lub gleb azbestem jest jednak zagadnieniem istotnym, gdyż powoduje jego reemisję do środowiska. W pracy Obmińskiego [2000] podano, na podstawie własnych badań, że stężenia niezwiązanego azbestu przekraczające 0,02% wymagają rekultywacji, z racji reemisji pyłów. W celu wyeliminowania reemisji azbestu konieczne jest przeprowadzanie odpowiednich zabiegów ograniczających pylenie [Dyczek 2000, Obmiński 2000]. W ostatnich latach, zarówno w Polsce jak i na świecie, jednoznacznie zabroniono stosowania wyrobów zawierających azbest. Natomiast od początku XX wieku do lat osiemdziesiątych, azbest był szeroko stosowany w materiałach izolacyjnych i ściernych, głównie w budownictwie komunalnym i przemysłowym. Obecnie każde działanie związane z demontażem wyrobów zawierających azbest jest związane z powstawaniem odpadów zaliczanych, z uwagi na obecność azbestu, do grupy odpadów niebezpiecznych. Zagrożenie azbestem dla człowieka jest wynikiem wprowadzenia go poprzez drogi oddechowe, przy czym stopień zagrożenia zależy od rodzaju pyłu, wielkości i gęstości włókna i czasu oddziaływania. Im mniejsze i krótsze są włókna, tym są one bardziej odpowiedzialne za wywoływanie zmian chorobowych o charakterze rakowym. Włókna mniejsze są wdychane, a większe osiadają we wcześniejszych odcinkach dróg oddechowych i nie docierają do pęcherzyków płucnych. Istniejące dowody epidemiologiczne pozwalają stwierdzić, że wszystkie typy azbestu powodują raka płuc [Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J.,1998]. Najbardziej zagraża zdrowiu azbest niebieski (krokidolit) zawierający około 16 % włókien respirabilnych, to znaczy takich, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. W efekcie oddziaływania pyłów azbestowych stwierdzono możliwość występowania takich schorzeń jak: pylica azbestowa, rak płuc oraz azbestoza. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że inne nowotwory: krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika oraz ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 16

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją chłoniaków mogą być związane z obecnością pyłu azbestowego w powietrzu wdychanym [Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J.,1998]. Wyróżnia się trzy typy ekspozycji na pył azbestowy: ekspozycję zawodową, parazawodową i środowiskową. Różnią się one w sposób istotny wielkością stężeń, ich rozmiarami, długością trwania narażenia, a co za tym idzie skutkami dla zdrowia i wielkością ryzyka występowania określonych nowotworów złośliwych. Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie badania nie dostarczyły dowodów zwiększonego ryzyka występowania nowotworów związanych ze spożywaniem pokarmów i wody zanieczyszczonej azbestem. Tak więc azbest jest nieszkodliwy, o ile jest on izolowany od atmosfery. Zagrożeniem dla człowieka jest forma azbestu wdychana z powietrzem atmosferycznym. Istnieje realne zagrożenie skażeniem środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tak zwanych dzikich wysypisk odpadów szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Ponadto występuje pylenie w coraz większym stopniu z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Poważny niepokój może budzić fakt, że usuwanie obecnie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa tylko zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. 1.5. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 z 2001 r., poz. 1206) materiały zawierające azbest należą do grupy odpadów niebezpiecznych. Odpadem stają się wyroby zawierające azbest usunięte z miejsca ich wykorzystania. Na podstawie dostępnej literatury 30 lat użytkowania szarej, niemalowanej płyty dachowej zawierającej azbest oraz malowanej płyty elewacyjnej zawierającej azbest, stanowi graniczny okres ich bezpiecznego użytkowania. Najczęściej powstające odpady należą do dwóch grup: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest Grupy 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 17

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją PRZEGLĄD PODSTAWOWYCH USTAW I ROZPORZĄDZEŃ DOTYCZĄCYCH BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA I OCHRONY PRZED AZBESTEM I MATERIAŁAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. 2010 nr 243 poz. 1623ze zm.). W przypadku występowania azbestu (Art. 30 ust. 7) właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. l w/w artykułu, jeśli ich realizacja m.in. może spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi, pogorszenie stanu środowiska bądź pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z dnia 18 grudnia 2003 r., Dz. U. 2004 Nr 3, poz. 20 ze zm.). Ustawa informuje o zakazach wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawierających azbest, zakazie produkcji wyrobów zawierających azbest oraz o zakazie obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, Dz. U. z dnia 23 stycznia 2008r. nr 25 poz. 150). Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zasad zrównoważonego rozwoju. Ustawa ustaliła m.in. obowiązek składania przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, a także osoby prawne stosownych informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 21). Ustawa określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegające i zmniejszające negatywne wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Ustawa określa także zasady ogólne gospodarki odpadami, plany gospodarki odpadami, uprawnienia wymagane do gospodarowania odpadami oraz prowadzenie rejestru, zasady prowadzenia rejestrów podmiotów wprowadzających produkty, produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami, jak również zasady prowadzenia ewidencji odpadów. Ustawa wprowadza nowe definicje, takie jak: sprzedawca odpadów (dealer), pośrednik w obrocie odpadami (broker) i zapobieganie powstawaniu odpadów. Niektóre dotychczasowe definicje (np. odzysku, recyklingu) zostały zmienione. Ponadto na mocy ustawy tworzy się Bazę danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (tzw. BDO), która zastąpi obecną bazę Zintegrowany System Odpadowy. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 roku o przewozie towarów niebezpiecznych. (Dz. U. 20111, Nr 227, poz. 1367 ze zm.). Ustawa określa zasady prowadzenia działalności w zakresie krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego, koleją i żeglugą śródlądową towarów niebezpiecznych oraz organy i jednostki realizujące zadania związane z tym przewozem. Ustawa obowiązuje od 1 stycznia 2012 roku. Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 roku w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. 1996,Nr 19, poz. 231). Określa jako niedopuszczalny dodatek azbestu w materiałach budowlanych, z terminem obowiązywania od dnia 1 stycznia 1997 r. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 18

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 z 2001 r., poz. 1206). Zamieszcza rodzaje odpadów zawierających azbest na liście odpadów niebezpiecznych w wymienionych niżej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 10 11 81* - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła) 10 13 09*- odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych 15 01 11*- opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest 16 02 12* - zużyte urządzenia zawierające azbest 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest UWAGA: gwiazdka oznacza odpady niebezpieczne Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. 2002, Nr 217 z 2002, poz. 1833 ze zm.). Rozporządzenie to określa wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2004, Nr 71, poz. 649). Rozporządzenie określa: 1) obowiązki wykonawcy prac polegających na bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest; 2) sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest; 3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawierających azbest do miejsca ich składowania; 4) wymagania, jakim powinno odpowiadać oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest. Rozporządzenie nakłada na właścicieli lub zarządców obiektów budowlanych obowiązek dokonania przeglądu technicznego wyrobów zawierających azbest zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia. Jeden egzemplarz oceny należało złożyć do terenowego organu nadzoru budowlanego, co miało na celu dokonanie inwentaryzacji wyrobów wymagających usunięcia w danym rejonie w określonym przedziale czasowym. Wszystkie wyroby posiadające gęstość objętościową mniejszą niż 1000 kg/m 3 oraz zużyte wyroby o gęstości większej niż 1000 kg/m 3 (azbestowo-cementowe) powinny być usunięte na koszt właściciela. W rozporządzeniu określono zasady usuwania tych wyrobów, sposób pakowania i oznakowania powstałych odpadów zawierających azbest do przewiezienia na miejsce składowania. Wykonawca prac polegających na usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektów i urządzeń budowlanych o łącznej powierzchni ponad 500m 2 zobowiązany jest do wykazania braku zanieczyszczenia azbestem miejsc wykonywania robót, przez przedstawienie wyników pomiarów stężeń pyłów azbestu. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 19

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją zawierające azbest. (Dz. U. 2011, Nr 8, poz. 31). Rozporządzenie ustala obowiązki właścicieli wszystkich miejsc, gdzie były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest, a także wprowadza obowiązek inwentaryzacji tych wyrobów oraz corocznej sprawozdawczości. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2010, Nr 162, poz. 1089). Ustawa Ministra Zdrowia z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, (Dz. U. 2011, Nr 63, poz. 322 ze zm.) Ustawa uchyliła Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 roku w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. 2005, Nr 216, poz. 1824). Określa obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracowników przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Pracodawca obowiązany jest stosować środki ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem pyłu zawierającego azbest, a przed przystąpieniem do prac sporządzić ich szczegółowy plan. Pracownicy zatrudnieni przy pracach w kontakcie z azbestem, pracodawcy i osoby kierujące takimi pracami powinni być przeszkoleniu w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zgodnie z programem określonym w załączniku do rozporządzenia. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 roku w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2013 (M.P. 2012, nr 0, poz. 766). Dla materiałów izolacyjnych zawierających azbest (17 06 01*) oraz materiałów konstrukcyjnych zawierających azbest (17 06 05*) załącznik nr 1 do obwieszczenia Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012r nie wprowadza opłat za ich umieszczenie na składowisku. Kod odpadu Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów Jednostkowa stawka opłat w zł/mg 06 07 01* odpady azbestu z elektrolizy 52,98 06 13 04* odpady z przetwarzania azbestu 52,98 10 11 81* odpady zawierające azbest 52,98 odpady zawierające azbest z produkcji elementów azbestowocementowych 10 13 09* 52,98 10 13 10 odpady z produkcji elementów azbestowo-cementowych inne niż 55,38 wymienione w 10 13 09 15 01 11* opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy 52,98 wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi 16 01 11* okładziny hamulcowe zawierające azbest 52,98 16 02 12* zużyte urządzenia zawierające azbest 52,98 17 06 01* materiały izolacyjne zawierające azbest 0 (107,85) 17 06 05* materiały konstrukcyjne zawierające azbest 0 (107,85) Źródło: Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012r.. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2013 (M.P.2012, nr 0,, poz. 766). ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 20

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 roku w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nie selektywny (Dz. U. 2002 r., Nr 191, poz. 1595). W sposób nie selektywny mogą być składowane odpady: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest Grupy 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest Oznacza to, że odpady obu grup mogą być składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Natomiast nie wolno tych odpadów mieszać i składować z innymi odpadami niebezpiecznymi. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 523) Określa m.in. wymagania dotyczące składowania dla odpadów zawierających azbest, wymienionych w katalogu odpadów oznaczonych kodami 17 06 01* i 17 06.05*. Wymagania dotyczą lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia składowiska odpadów, zapewniają bezpieczne dla zdrowia ludzi i dla środowiska składowanie odpadów, a w szczególności zapobiegają zanieczyszczeniu wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i ziemi oraz powietrza. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR (Dz. U. Nr 0 poz. 192 ze zm.). Określa szczegółowe warunki, tryb wydawania i przedłużania ważności świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR oraz wydawania jego wtórnika; wzór i sposób wypełniania świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR; wysokość opłat za wydanie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR, przedłużenie jego ważności oraz wydanie jego wtórnika. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 roku w sprawie informacji dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120 z 2003 r., poz. 1126). Rozporządzenie ustala obowiązek sporządzenia wymaganego planu również dla robót prowadzonych z wyrobami zawierającymi azbest. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. 2010, Nr 213, poz. 1397 ze zm.). Sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymaga transport lub unieszkodliwianie azbestu lub produktów zawierających azbest, w ilości nie niższej niż 200 ton (Mg) rocznie. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 roku w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2010 roku Nr 249, poz. 1673). Określa wzory dokumentów stosowanych do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzonej ewidencji odpadów obowiązani są posiadacze odpadów, w tym także wytwórcy odpadów. Ewidencje odpadów prowadzi się za pomocą dwóch dokumentów: karty ewidencji odpadów oraz karty przekazania odpadów. Karta przekazania odpadu wypełniana jest w dwóch egzemplarzach przez posiadacza przekazującego odpady na rzecz innego posiadacza odpadów. Posiadacz odpadów, który odpady przejmuje (np. zarządzający składowiskiem odpadów) zobowiązany jest do potwierdzenia na karcie przekazania odpadu fakt przyjęcia odpadu. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 21

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 24) wprowadza zmiany w zakresie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Informacje są przedkładane w formie elektronicznej na informatycznych ośnikach danych. Informacje są bezpośrednio wprowadzane przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta do bazy azbestowej www.bazaazbestowa.gov.pl administrowanej przez Ministra Gospodarki. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 25). Rozporządzenie określa sposób prowadzenia rejestru wyrobów zawierających azbest, w tym: formę i układ rejestru, zawartość rejestru oraz okres przechowywania rejestru. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 22

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 2. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 2.1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, wśród których największe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowocementowe. Płyty szeroko były stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilości, do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Stosowane w opracowaniu przeliczniki przy obliczeniu masy i objętości płyt azbestowo-cementowych: 1 m 2 płyty azbestowo-cementowej = 0,011 Mg 1 Mg płyty azbestowo-cementowej = 0,82 m 3 Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna najwięcej odpadów zawierających azbest powstanie w trakcie wymiany pokryć dachowych budynków. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) głównie będą to odpady z przypisanymi kodami klasyfikacyjnymi: 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. Odpady te należą do niebezpiecznych. W roku 2013, w miesiącach maj - lipiec, na podstawie umowy nr rej. 15(C-2)13, pracownicy Pracowni Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN przeprowadzili badania inwentaryzacyjne wśród budynków należących do osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostki samorządu terytorialne, PKP i MON. Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna nie stwierdzono wyrobów zawierających azbest na budynkach MON. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 23

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Etapy prac wykonane przez pracowników IGSMiE PAN dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest: - opracowanie ankiet zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami; - konsultacje z pracownikami Referatu Rozwoju Lokalnego, Inwestycji, Infrastruktury Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Program Komunalnych Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród osób fizycznych zgodnie z opracowanymi ankietami; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród osób prawnych zgodnie z opracowanymi ankietami; - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród pozostałych obiektów; - wprowadzenie do Bazy Danych WBDA nr działek i obrębów ewidencyjnych Przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród osób fizycznych oraz osób prawnych, zgodnie z opracowanymi ankietami oraz oceną stanowiło zadanie podstawowe dla realizacji opracowania Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. W trakcie prac terenowych zinwentaryzowano także zdemontowane płyty dachowe złożone na terenie poszczególnych posesji. Płyty te zaliczono do I stopnia pilności. Ze względu na brak możliwości obserwacji w terenie, część złożonych płyt azbestowo-cementowych mogła nie zostać uwzględniona w ankietach. Jeżeli takowe odpady azbestowo-cementowe złożone na posesjach zostaną zgłoszone przez właścicieli posesji należy je traktować zgodnie z postępowaniem dla I stopnia pilności. Przygotowane ankiety zawierają dwa elementy: Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania według załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest. (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31); Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest według załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 24

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją usuwania wyrobów zawierających azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649 oraz z roku 2010 Nr 162, poz. 1089). Wzór przygotowanych ankiet zamieszczono w załączniku do opracowania. Wykonawca opracowania podjął się zadania przeprowadzenia spisu obiektów oraz ocenę pokryć dachowych w terenie tzw. spis z natury. Spis z natury polegał na szczegółowym obejściu gospodarstwa indywidualnego bądź obiektu należącego do podmiotu gospodarczego, a także obiektów będących we władaniu Gminy. Oszacowano powierzchnię pokryć dachowych oraz przeprowadzono ocenę stanu technicznego występujących wyrobów azbestowych, zgodnie z załącznikami do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest. (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31) oraz do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest ze zmianami (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649 oraz z roku 2010 Nr 162, poz. 1089). Ocenę przeprowadzono tylko do celów inwentaryzacji i w celach opracowania harmonogramu usuwania wyrobów zwierających azbest. Podstawowe założenia IGSMiE PAN dotyczące wypełniania ankiet, przyjęte dla potrzeb przeprowadzonej inwentaryzacji materiałów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna: 1. Zawartość ankiet wypełnionych przez administrujących obiektami została przyjęta dla celów opracowania bez jakichkolwiek zmian; 2. W przypadku braku ankiety dla obiektu, gdzie pracownicy IGSMiE PAN w czasie prac terenowych, stwierdzili obecność elementów zawierających azbest, ankieta została wypełniona przez Wykonawcę zadania (w warunkach terenowych). W takim przypadku w rubrykach: - Wykorzystujący wyroby zawierające azbest imię i nazwisko lub nazwa i adres - wpisywano adres budynku, na którym stwierdzono obecność wyrobów zawierających azbest.; ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 25

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 3. Ocena stanu i możliwości została przeprowadzona przez osobę pracownika IGSMiE PAN wypełniającą ankietę w warunkach terenowych. WYNIKI INWENTARYZACJI TZW SPISU Z NATURY Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych. Również obiekty podziemne typu wodociągi i kanalizacja poddane zostały badaniom ankietowym. W wyniku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna uzyskano: wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) 341 ankiet, w których wykazano łącznie 492 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest; łącznie oszacowano 42370 m 2, tj. 466 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, wśród budynków osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) 13 ankiet (w tym 5 należących do PKP), w których wykazano 8 obiektów należących do firm i 5 do PKP z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 1410 m 2 (firmy) i 485 m 2 (PKP). wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1 ankietę, w której wykazano 1 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 140 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Ilość ankiet nie odpowiada ilości obiektów z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest. Jedna ankieta dotyczy jednego gospodarstwa indywidualnego, gdzie wielokrotnie stwierdzano pokrycie dachowe z płyt zawierających azbest na kilku budynkach, ale w jednym gospodarstwie (np. budynek mieszkalny i budynek gospodarczy). W związku z tym, ilość obiektów z wbudowanymi płytami zawierającymi azbest jest wyższa niż ilość ankiet, a co za tym idzie również wyższa niż ilość gospodarstw. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 26

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Wszystkie wypełnione ankiety dołączono, jako załącznik do opracowania, w czterech tomach: Gospodarstwa indywidualne Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik Muszyna, Powroźnik, Szczawnik tom I tom II Wojkowa, Złockie, Żegiestów tom III Budynki należące do osób prawnych (Gminy, firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) tom IV ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 27

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 2.2. INWENTARYZACJA WŚRÓD BUDYNKÓW BĘDĄCYCH WŁASNOŚCIĄ OSÓB FIZYCZNYCH (GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH) W roku 2013, w miesiącach maj - lipiec pracownicy Pracowni Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami, Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN - przeprowadzili badania inwentaryzacyjne wśród mieszkańców Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest zorganizowano i wykonano: - opracowanie ankiet zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami, - przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród gospodarstw indywidualnych, zarządców/użytkowników budynków będących własnością Gminy oraz firm, przedsiębiorców i innych instytucji zgodnie z opracowanymi ankietami. Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste występujące na budynkach mieszkalnych i budynkach gospodarczych. W wyniku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna uzyskano: 341 ankiet, w których wykazano łącznie 492 obiekty (wśród gospodarstw indywidualnych) z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest; łącznie oszacowano 42370 m 2, tj. 466 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, Na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, przy uwzględnieniu liczby numerów domów w wysokości 2108 (na podstawie danych UMiGU Muszyna), to udział posesji z wbudowanymi elementami zawierającymi azbest w ogólnej liczbie nadanych numerów domów wynosi ok. 16 %. Zestawienie udziału procentowego na obszarze sołectw Gminy Muszyna przedstawia tabela 2.1. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 28

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 2.1. Udział procentowy posesji z wyrobami zawierającymi azbest. L.p. Lokalizacja Ogólna liczba nr domów Ilość posesji z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest Udział % posesji z wyrobami zawierającymi azbest [%] 1 2 3 4 5 1 Muszyna 879 45 5 2 Andrzejówka 83 42 51 3 Dubne 9 4 44 4 Jastrzębik 88 42 48 5 Leluchów 31 5 16 6 Milik 125 34 27 7 Powroźnik 312 25 8 8 Szczawnik 178 40 22 9 Wojkowa 38 12 32 10 Złockie 181 29 16 11 Żegiestów 184 63 34 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 2108 341 16 W tabeli 2.2. przedstawiono zestawienie przeprowadzonej inwentaryzacji wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Zestawienie obejmuje ilość wyrobów zawierających azbest w jednostkach powierzchni [m 2 ] oraz masy [Mg]. W tabeli 2.3 zestawiono ilość wyrobów zawierających azbest z podziałem na budynki gospodarcze oraz budynki mieszkalne. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 29

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 2.2. Wyniki inwentaryzacji, wśród osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), obiektów zawierających azbest na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna (gospodarstwa indywidualne budownictwo jednorodzinne) L.p Lokalizacja Liczba obiektów pokrytych wyrobem z azbestem Ilość wyrobów azbestowych [m2] Stopień pilności I II III [m 2 ] [Mg] Ilość ankiet 1 2 3 4 5 6 1 Muszyna 59 3955 43,5 25 12 8 2 Andrzejówka 71 5760 63,4 21 13 8 3 Dubne 6 360 4,0 2 1 1 4 Jastrzębik 66 5800 63,8 27 12 3 5 Leluchów 8 900 9,9 1 1 3 6 Milik 51 4720 51,9 17 7 10 7 Powroźnik 29 2095 23,0 15 6 4 8 Szczawnik 60 6040 66,4 18 15 7 9 Wojkowa 17 2060 22,7 6 4 2 10 Złockie 40 3370 37,1 12 12 5 11 Żegiestów 85 7310 80,4 35 14 14 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 492 42370 466,1 179 97 65 1 ilość obiektów pokrytych wyrobem z azbestem (łączna ilość budynków gospodarczych oraz mieszkalnych w gospodarstwach indywidualnych wartość wyższa niż ilość pozyskanych ankiet, gdyż w jednym gospodarstwie indywidualnym często występuje kilka budynków pokrytych takimi wyrobami np. 1 budynek gospodarczy i jeden budynek mieszkalny); 2, 3 sumaryczna ilość wyrobów zawierających azbest na analizowanym obszarze przedstawiona w jednostkach powierzchni (m 2 ) oraz masy (Mg). Łącznie budynki mieszkalne i gospodarcze; 4, 5, 6 ilość gospodarstw indywidualnych, gdzie stwierdzono na jakimkolwiek budynku obecność wyrobów zawierających azbest z podziałem na 3 stopnie pilności; suma 4, 5 oraz 6 daje ilość ankiet na konkretnym obszarze. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 30

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 2.3. Ilość wyrobów zawierających azbest zinwentaryzowanych w poszczególnych obszarach z podziałem na budynki mieszkalne i gospodarcze Gospodarstwa indywidualne Ilość wyrobów azbestowych [m 2 ] [Mg] [m 2 ] [Mg] m 2 [Mg] 1- budynki mieszkalne 2- budynki gospodarcze 3-złożone na terenie posesji Muszyna 1420 15,6 2250 24,8 285 3 Andrzejówka 1970 21,7 3310 36,4 480 5,3 Dubne 120 1,3 200 2,2 40 0,4 Jastrzębik 1360 15,0 4150 45,7 290 3,2 Leluchów 0 0,0 900 9,9 0 0,0 Milik 1460 16,1 3110 34,2 150 1,7 Powroźnik 840 9,2 1055 11,6 200 2,2 Szczawnik 1310 14,4 4690 51,6 40 0,4 Wojkowa 320 3,5 1740 19,1 0 0,0 Złockie 910 10,0 2400 26,4 60 0,7 Żegiestów 2780 30,6 4100 45,1 430 4,7 Razem Miasto i Gmina 12490 137,4 27905 307,0 1975 21,7 Uzdrowiskowa Muszyna 1 zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych na budynkach mieszkalnych 2 zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych na budynkach gospodarczych 3 - zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest złożonych na terenie posesji 2.3. INWENTARYZACJA WŚRÓD OBIEKTÓW BĘDĄCYCH WE WŁADANIU JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA) Badania ankietowe zostały przeprowadzone w obiektach, będących we władaniu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. W obiektach będących we władaniu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zinwentaryzowano 140 m 2 tj. 1,5 Mg w 1 budynku z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest. Jest to budynek byłego przedszkola. Zestawienie badań inwentaryzacyjnych przedstawiono w tabeli 2.4. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 31

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 2.4. Inwentaryzacja obiektów zawierających azbest, będących we władaniu Jednostki Samorządu Terytorialnego (Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna) Właściciel/ zarządca/ użytkownik Obiekt Lokalizacja Liczba obiektów pokrytych azbestem Ilość wyrobów zawierającyc h azbest Ilość wyrobów wg. stopnia pilności [m 2 ] [Mg] I II III Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna stare przedszkole Żegiestów 1 140 1,5 0 140 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 1 140 1,5 0 140 0 2.4. INWENTARYZACJA WŚRÓD OBIEKTÓW NALEŻĄCYCH DO OSÓB PRAWNYCH (FIRM, PRZEDSIĘBIORSTW I INNYCH INSTYTUCJI) W 8 obiektach należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji), na podstawie 7 ankiet obliczono łącznie 1410 m 2 tj. 15,51 Mg wyrobów azbestowo-cementowych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Zestawienie przeprowadzonej inwentaryzacji i oceny stanu wyrobów przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 2.5. Inwentaryzacja obiektów zawierających azbest należących do osób prawnych (firm i przedsiębiorstw oraz innych instytucji) na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Lokalizacja Żegiestów 68 Żegiestów 78 Powroźnik 60 Żegiestów Zdrój 17 Właściciel/ zarządca/ użytkownik Zgromadzenie Sióstr Matki Boskiej Loretańskiej Sklep spożywczoprzemysłowy Wojtuś Sklep spożywczoprzemysłowy Zespół uzdrowisk Krynicko - Obiekt Liczba obiektów Ilość wyrobów Stopień pilności azbestowych [m 2 ] [Mg] I II III stodoła 1 140 1,54 140 0 0 bud. gosp. obok sklepu 1 20 0,22 20 0 0 sklep 1 40 0,44 0 40 0 Dom Zdrojowy 1 700 7,7 700 0 0 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 32

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Żegiestów Zdrój Żegiestów Zdrój Żegiestów Zdrój Popradzkich Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich Żegotka Pijalnia 1 300 3,3 300 0 0 wiata + elew. pustostanu 2 90 0,99 90 0 0 bud. gosp. 1 120 1,32 120 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 8 1410 15,51 1370 40 0 2.5. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PKP i MON W obiektach będących we władaniu PKP zinwentaryzowano 485 m 2 tj. 5,3 Mg w 5 budynkach z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest. Zestawienie badań inwentaryzacyjnych przedstawiono w tabeli 2.6. Nie stwierdzono materiałów zawierających azbest na budynkach MON Tabela 2.6. Inwentaryzacja obiektów zawierających azbest należących PKP Lokalizacja Andrzejówka Andrzejówka 43 Leluchów Muszyna Żegiestów Właściciel/ zarządca/ użytkownik PKP PKP PKP Energetyka S.A. Zakład Południowy Kraków ul. Kamienna 14 PKP budynek na stacji Muszyna-Poprad PKP Obiekt posterunek PKP bud. mieszk. kabina sekcyjna Liczba obiektów Ilość wyrobów Stopień pilności azbestowych [m 2 ] [Mg] I II III 1 40 0,44 0 0 40 1 120 1,32 0 0 120 1 5 0,05 0 0 5 bud. gosp. 1 200 2,2 200 0 0 bud. mieszk. 1 120 1,32 0 120 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 5 485,0 5,3 200 120 165 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 33

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 2.6. INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PODZIEMNYCH Obiekty podziemne typu wodociągi i kanalizacja również zostały poddane badaniom ankietowym. Na podstawie informacji pozyskanych w terenie, nie stwierdzono obecności rur azbestowo - cementowych w sieci wodno-kanalizacyjnej. 2.7. ZESTAWIENIE WYNIKÓW INWENTARYZACJI W wyniku przeprowadzonych badań ankietowych w terenie w miesiącach maj - lipiec 2013 roku, uzyskano: wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) 341 ankiet, w których wykazano łącznie 492 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest; łącznie oszacowano 42370 m 2, tj. 466 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, wśród budynków osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) 12 ankiet, w których wykazano 13 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 1895 m 2, tj. 20,9 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, w tym: 5 obiektów PKP, w których zinwentaryzowano 485 m 2, tj. 5,3 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1 ankietę, w której wykazano 1 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 140 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Łącznie uzyskano 354 ankiety, w których sumarycznie wykazano 44405 m 2 wyrobów budowlanych zawierających azbest, w tym 341 ankiet z gospodarstw indywidualnych, w których sumarycznie wykazano 42370 m 2. Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste i płyty płaskie występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 34

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Zbiorcze zestawienie wyników badań inwentaryzacyjnych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z podziałem na poszczególne grupy obiektów podano w tabeli 2.7. Tabela 2.7. Zestawienie zbiorcze ilości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Płyty azbestowo-cementowe Lokalizacja Budynki będące własnością osób fizycznych Ilość ankiet Liczba obiektów z wyrobami azbestowymi Ilość wbudowanych wyrobów zawierających azbest [m 2 ] [Mg] [m 3 ] 341 492 42370 466,1 382,2 Budynki będące własnością JST, w tym: 1 1 140 1,5 1,3 placówki oświatowe 1 1 140 1,5 1,3 Firmy i przedsiębiorstwa, w tym: 12 13 1895 20,9 budynki będące własnością PKP 5 5 485,0 5,3 4,4 budynki będące własnością MON 0 0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 17,1 354 506 44405 488,5 400,6 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 35

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 3. OCENA JAKOŚCIOWA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Zestawienie ilościowe wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawiono w rozdziale 2 opracowania: INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. Dla zestawienia jakościowego wyrobów zawierających azbest przeprowadzono OCENĘ PILNOŚCI USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST. Ocenę pilności usuwania wyrobów zawierających azbest wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089). Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest. (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31). Przygotowana ocena w formie ankiety obejmuje pięć grup parametrów charakterystycznych, które są podstawą do określenia przynależności konkretnego wyrobu do jednego z trzech stopni pilności usuwania. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest została przeprowadzona w warunkach terenowych, przez Pracowników Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, według załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). Wzór oceny zamieszczono w załączniku do opracowania. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 36

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Oceniano wizualnie stan techniczny wbudowanego wyrobu zawierającego azbest zgodnie z punktacją Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających. I stopień pilności wymagane pilnie usunięcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub zabezpieczenie II stopień pilności wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku III stopień pilności wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat. W każdej z pięciu grup wskazywano, co najmniej jedną pozycję punktową. Jeżeli w grupie wskazano więcej niż jedną pozycję punktową, wtedy sumując punkty poszczególnych grup uwzględniano pozycję o najwyższej punktacji w danej grupie. Grupa I obejmuje sposób zastosowania azbestu. Każdy wyrób azbestowy można zakwalifikować jako powierzchnię pokrytą masą natryskową z azbestem, tynk zawierający azbest, lekkie płyty izolacyjne z azbestem lub pozostałe wyroby z azbestem (np. pokrycia dachowe, elewacyjne). Wyroby azbestowe wbudowane w obiektach na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna to pokrycia dachowe, rzadziej elewacyjne, co pozwala zaklasyfikować wyroby do grupy pozostałych wyrobów z azbestem, przyjmując 10 punktów. Grupa II obejmuje strukturę powierzchni wyrobu z azbestem. Wyróżnić można duże uszkodzenia powierzchni, naruszoną strukturę włókien (60 punktów), niewielkie uszkodzenia powierzchni - rysy, odpryski, załamania (30 punktów), ścisłą strukturę włókien przy braku warstwy zabezpieczającej lub jej dużych ubytkach (15 punktów) oraz brak uszkodzeń, przyjmując w takim przypadku 0 punktów. Grupa III to określenie możliwości uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem. Jeżeli wyrób azbestowy jest przedmiotem jakichś prac, w tym również wyrób zdemontowany, przyjmowano w takiej sytuacji maksymalną liczbę punktów 30. Wyroby mogą ponadto być bezpośrednio dostępne - do wysokości 2 m (15 punktów), narażone na uszkodzenia mechaniczne (10 punktów), narażone na wstrząsy i drgania lub czynniki atmosferyczne (10 punktów) lub nie narażone na wpływy zewnętrzne (0 punktów). Ze względu na umiejscowienie wyrobów (pokrycia dachowe) często przyjmowano punktację, jak dla wyrobów narażonych na wstrząsy, drgania lub czynniki atmosferyczne. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 37

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Grupa IV punktacji obejmuje miejsce usytuowania wyrobu w stosunku do pomieszczeń użytkowych. Największa liczba punktów przyporządkowana jest dla wyrobów zlokalizowanych bezpośrednio w pomieszczeniu (30 punktów). Wyroby zawierające azbest można ponadto zlokalizować, jako wyroby za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem (25 punktów), w systemie wywietrzania pomieszczenia - kanały wentylacyjne (25 punktów), na zewnątrz obiektu - np. tynk (20 punktów), elementy obiektu - np. osłony balkonowe, filary międzyokienne (10 punktów), wyroby za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym (5 punktów) oraz jako wyroby z brakiem kontaktu z pomieszczeniem - np. na dachu odizolowanym od pomieszczeń mieszkalnych, przyjmując w takim przypadku 0 punktów. W większości przypadków zinwentaryzowane wyroby klasyfikowano jako wyrób bezpośrednio w pomieszczeniu, jeżeli informacja ta dotyczyła obiektów gospodarczych bez stropu (30 punktów) lub jako brak kontaktu z pomieszczeniem, jeżeli informacja ta dotyczyła budynku mieszkalnego (0 punktów). Grupa V obejmuje wykorzystanie miejsca / obiektu / urządzenia budowlanego / instalacji przemysłowej. Obiekty mogą być regularnie wykorzystywane przez dzieci, młodzież lub sportowców (40 punktów), stale lub często wykorzystywane przez społeczeństwo - np. zamieszkanie, miejsce pracy (30 punktów), czasowo wykorzystywane - np. domki rekreacyjne (15 punktów), rzadko wykorzystywane - np. strychy, piwnice, komórki (5 punktów) oraz nieużytkowane - np. opuszczone zabudowania mieszkalne lub gospodarskie, wyłączone z użytkowania obiekty, urządzenia lub instalacje (0 punktów). Przeprowadzona ocena pilności (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokryć dachowych zawierających azbest jest zróżnicowany na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Procentowy udział poszczególnych stopni pilności usuwania wyrobów zawierających azbest w całkowitej ilości wyrobów zinwentaryzowanych na terenie Miasta I Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawiono na diagramie kołowym w załączniku. Promień koła jest uzależniony od całkowitej ilości wyrobów na analizowanym terenie. Ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zgodnie ze stopniem pilności przedstawia się następująco: 50,4 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilności; 30,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilności; 19,1 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilności. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 38

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 3.1. OCENA PILNOŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW WŚRÓD OSÓB FIZYCZNYCH (GOSPODARSTW INDYWIDUALNYCH) Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zinwentaryzowano łącznie wśród budynków należących do osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) 42370 m 2, wyrobów zawierających azbest w 492 obiektach. Zgodnie z oceną stanu i możliwościami bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wśród budynków należących do osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), do pierwszego stopnia pilności zaliczono 20820 m 2 wyrobów zawierających azbest, w tym 1975 m 2 złożonych na terenie posesji, do II stopnia zaliczono 13230 m 2, a do III stopnia 8320 m 2 wyrobów zawierających azbest. Tabela 3.1. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych wśród gospodarstw indywidualnych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Lp Lokalizacja Ilość wyrobów w [m 2 ] wg. stopnia pilności I II III S* Ogółe m [m 2 ] Ilość ankiet wg stopnia pilności I II III 1 Muszyna 1910 1110 650 285 3955 25 12 8 2 Andrzejówka 1490 2480 1310 480 5760 21 13 8 3 Dubne 170 30 120 40 360 2 1 1 4 Jastrzębik 3850 1220 440 290 5800 27 12 3 5 Leluchów 100 400 400 0 900 1 1 3 6 Milik 2530 840 1200 150 4720 17 7 10 7 Powroźnik 925 410 560 200 2095 15 6 4 8 Szczawnik 2190 2630 1180 40 6040 18 15 7 9 Wojkowa 1100 840 120 0 2060 6 4 2 10 Złockie 1550 1380 380 60 3370 12 12 5 11 Żegiestów 3030 1890 1960 430 7310 35 14 14 Razem Miasto i Gmina 18845 13230 8320 1975 42370 179 97 65 Uzdrowiskowa Muszyna *odpady złożone luzem na terenie posesji. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 39

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 3.2. OCENA PILNOŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALEŻĄCYCH DO JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA) W wyniku przeprowadzonych w terenie prac inwentaryzacyjnych, wśród obiektów będących we władaniu Jednostki Samorządu Terytorialnego (Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna), zinwentaryzowano 140 m 2 materiałów zawierających azbest. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest zinwentaryzowanych wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 3.2. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Właściciel/ zarządca/ użytkownik Miasto i Gmina Uzdrowiskow a Muszyna Obiekt Lokalizacja Ilość wyrobów w [m 2 ] wg. stopnia pilności I II III Ogółem [m 2 ] stare przedszkole Żegiestów 0 140 0 140 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 0 140 0 140 3.3. OCENA PILNOŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALEŻĄCYCH DO OSÓB PRAWNYCH (FIRM, PRZEDSIĘBIORSTW I INNYCH INSTYTUCJI) W obiektach należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji), na podstawie pozyskanych 7 ankiet oszacowano łącznie 1410 m 2 wyrobów azbestowocementowych. Są to głównie płyty faliste. Zgodnie z kryteriami przyjętymi w ocenie stanu i możliwościach bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, 1370 m 2 wyrobów zaliczono do I stopnia pilności, 40 m 2 wyrobów zaliczono do II stopnia pilności. Zestawienie jakościowe zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest w obiektach należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) z podziałem na stopnie pilności przedstawia tabela nr 3.3. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 40

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela. 3.3. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych w obiektach należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji). Właściciel/ zarządca/ użytkownik Obiekt Lokalizacja Ilość wyrobów w [m 2 ] wg. stopnia pilności Ogółem [m 2 ] Zgromadzenie Sióstr Matki Boskiej Loretańskiej Sklep spożywczo-przemysłowy Wojtuś I II III stodoła Żegiestów 68 140 0 0 140 bud. gosp. obok sklepu Żegiestów 78 20 0 0 20 Sklep spożywczo-przemysłowy sklep Powroźnik 60 0 40 0 40 Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich. Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich. Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich. Zespół uzdrowisk Krynicko - Popradzkich. Dom Zdrojowy Żegotka Żegiestów Zdrój 17 700 0 0 700 Pijalnia Żegiestów Zdrój 300 0 0 300 wiata + elew. pustostanu Żegiestów Zdrój 90 0 0 90 bud. gosp. Żegiestów Zdrój 120 0 0 120 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 1410 1370 40 0 3.4. OCENA PILNOŚCI USUWANIA ZINWENTARYZOWANYCH WYROBÓW W OBIEKTACH NALEŻĄCYCH DO PKP W obiektach należących do PKP, na podstawie pozyskanych 5 ankiet oszacowano łącznie 485 m 2 wyrobów azbestowo-cementowych. Są to głównie płyty faliste. Zgodnie z kryteriami przyjętymi w ocenie stanu i możliwościach bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, 200 m 2 wyrobów zaliczono do I stopnia pilności, 120 m 2 wyrobów zaliczono do II stopnia pilności i 165 m 2 do III stopnia pilności. Zestawienie jakościowe zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest w obiektach należących do PKP z podziałem na stopnie pilności przedstawia tabela nr 3.4. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 41

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela. 3.4. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych w obiektach należących do PKP. Właściciel/ zarządca/ użytkownik Obiekt Lokalizacja Ilość wyrobów w [m 2 ] wg. stopnia pilności Ogółem [m 2 ] I II III PKP posterunek PKP Andrzejówka 0 0 40 40 PKP bud. mieszk. Andrzejówka 43 0 0 120 120 PKP Energetyka S.A. Zakład Południowy Kraków ul. Kamienna 14 PKP - budynek na stacji Muszyna-Poprad kabina sekcyjna Leluchów 0 0 5,0 5,0 bud. gosp. Muszyna 200 0 0 200 PKP bud. mieszk. Żegiestów 0 120 0 120 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 200 120 165 485 3.5. ZESTAWIENIE JAKOŚCIOWE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA OBSZARZE MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Przeprowadzona ocena pilności zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia z 2004 roku ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. nr 71 z 2004r., poz. 649 oraz z 2010r. nr 162 z 2010 r., poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokryć dachowych zawierających azbest jest zróżnicowany na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna: 50,4 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilności; 30,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilności; 19,1 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilności. Zbiorcze zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z podziałem na 3 stopnie pilności zestawiono w tabeli 3.5. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 42

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela. 3.5. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Płyty azbestowo - cementowe I stopień II stopień Obiekty [m 2 ] [m 2 ] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) III stopień [m 2 ] Suma [m 2 ] 20820 13230 8320 42370 Własność JST, w tym: 0 140 0 140 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje), w tym: placówki oświatowe 0 140 0 140 1570 160 165 1895 budynki będące własnością PKP 200 120 164,95 485 budynki będące własnością MON 0 0 0 0 Razem Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 22390 13530 8485 44405 W tabeli nr 3.6. oraz na rysunku 3.1. przedstawiono udział procentowy stopni pilności w całkowitej ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Zestawienie w tabeli 3.6. wykazuje, że ponad 95 % zinwentaryzowanych budynków z wbudowanym materiałem zawierającym azbest to budynki należące do gospodarstw indywidualnych. Tabela. 3.6. Udział procentowy stopni pilności w całkowitej ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Obiekty Płyty azbestowo - cementowe I stopień II stopień III stopień Ogółem Budynki będące własnością osób fizycznych 46,9 29,8 18,7 95,4 Budynki będące własnością osób prawnych 3,1 0,1 0,0 3,2 Budynki będące własnością PKP 0,5 0,3 0,4 1,1 Budynki będące własnością MON 0,0 0,0 0,0 0,0 Budynki będące własnością JST 0,0 0,3 0,0 0,3 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 50,4 30,5 19,1 100 [%] ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 43

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją % Procentowy udział poszczególnych stopni pilności w całkowitej ilości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 I stopień pilności II stopień pilności III stopień pilności 1 - budynki należące do osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne), 2 - budynki JST, 3 - budynki należące do PKP, 4 - budynki należące do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) Rysunek 3.1. Procentowy udział stopni pilności w całkowitej ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych w poszczególnych budynkach na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 44

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 4. MOŻLIWOŚCI I SPOSOBY USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 4.1. SZKOLENIA I AKCJE INFORMACYJNO-EDUKACYJNE Usuwanie wyrobów zawierających azbest z dachów i elewacji, przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców gminy. W trakcie prac terenowych dotyczących inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, stwierdzono, że powstające w trakcie wymiany pokryć dachowych odpady zawierające azbest są niekiedy złożone bezpośrednio na terenie posesji bez żadnych zabezpieczeń. W trakcie prac stwierdzono niewystarczającą świadomość ekologiczną dotyczącą szkodliwości azbestu dla zdrowia ludzi oraz zagrożeń dla środowiska, a także możliwości usuwania materiałów zawierających azbest. W ramach realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją, celowym jest przeprowadzenie szkoleń oraz akcji informacyjno-edukacyjnych mających na celu rozpowszechnienie wśród społeczności lokalnej wiarygodnych informacji o skutkach dla zdrowia i środowiska powodowanych przez azbest oraz wyroby i odpady zawierające azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne należy przeprowadzać zarówno wśród młodzieży szkolnej, jak i dorosłych mieszkańców. Akcje powinny obejmować szkolenie z zakresu: - podstawowych rodzajów wyrobów zawierających azbest powszechnie stosowanych w budownictwie; - obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest; - sposobów bezpiecznej eksploatacji obiektów (szczególnie budowlanych), w których zastosowano wyroby azbestowe; - zagrożeń i skutków dla zdrowia ludzi i środowiska przyrodniczego w przypadku niewłaściwego użytkowania i usuwania; - możliwości finansowego wsparcia i właściwego postępowania w przypadku prac remontowych obejmujących wymianę wyrobów zawierających azbest; - dostęp do specjalistycznych firm działających na terenie gminy, a posiadających stosowne uprawnienia i zezwolenia do prowadzenia prac obejmujących usuwanie, zbieranie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 45

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Wskazane jest również przekazywanie informacji o możliwościach uzyskiwania pomocy finansowej na prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest i unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest. Akcje informacyjno-edukacyjne w szkołach mogą się odbywać w ramach odrębnych zajęć lekcyjnych wyodrębnionych tematycznie, w ramach istniejących kół, jak również konkursów. Prowadzenie powszechnych akcji edukacyjno - ekologicznych, w procesie efektywnej realizacji zadań wynikających z założeń przyjętych w programie usuwania wyrobów zawierających azbest, stanowi istotny element działań, którego powodzenie umożliwia uzyskanie jak największej akceptacji społecznej, koniecznej dla realizacji programu azbestowego. Świadomość ekologiczna społeczeństwa w zakresie zagrożeń, jakie niesie użytkowanie i nieostrożne obchodzenie się z produktami zawierającymi włókna azbestowe, jest mimo nagłośnienia w mediach, niewystarczająca. O ile ogólna znajomość szkodliwości azbestu jest już dość dobrze rozwinięta wśród mieszkańców, to jednak w dalszym ciągu większość z nich posiada skromną wiedzę na temat mechanizmów niekorzystnego oddziaływania azbestu na organizm ludzki. Wynikiem tego jest całkowity brak przestrzegania przepisów BHP przy pracach związanych z bieżącymi remontami poszyć dachowych i elewacyjnych. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców jest przyczyną deponowania niezabezpieczonych odpadów azbestowych bezpośrednio na terenie gospodarstwa lub w miejscach do tego nie przeznaczonych tzw. dzikich wysypiskach. Zadaniem edukacji ekologicznej o tematyce azbestowej, prowadzonej przez Gminę jest między innymi doprowadzenie do stanu, kiedy usuwanie azbestu odbywać się będzie w sposób profesjonalny i nie spowoduje zagrożenia dla mieszkańców. Jest źle, gdy właściciel z braku pieniędzy lub świadomości nie wymienia kruszejącego eternitu na dachu, ale jest jeszcze gorzej, gdy sam zdejmuje eternit i nie wie, co z nim dalej robić. Wyroby zawierające azbest stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzi wówczas, gdy włókna azbestowe uwalniają się i wraz z powietrzem przedostają się do układu oddechowego (np. w trakcie prac demontażowych, podczas ich szlifowania, cięcia lub łamania). Problem utylizacji azbestu znalazł osobne miejsce w rządowym Programie ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 46

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski z 2002 roku oraz w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 z 2009 roku, stanowiącym aktualizację Programu z 2002 roku. Zgodnie z tym programem, przyjmuje się oczyszczenie do roku 2032, terytorium Polski z azbestu i usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest. Program ten między innymi, nakłada na gminy obowiązek współpracy z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest oraz wyroby go zawierające. Głównym źródłem odpadów zawierających azbest są stosowane w budownictwie do roku 1997 płyty azbestowocementowe. Na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, znajduje się stosunkowo duża ilość nieruchomości (ok. 16%), w przeważającej liczbie będących własnością gospodarstw indywidualnych, na terenie, których znajdują się wyroby zawierające azbest. Są to przeważnie poszycia dachowe w postaci falistych płyt eternitowych. Osoby fizyczne będące właścicielami nieruchomości zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, Dz. U. z dnia 23 stycznia 2008 r. nr 25 poz. 150) są zobowiązane do przedkładania Wójtowi, Burmistrzowi lub Prezydentowi miasta informacji o posiadanych wyrobach zawierających azbest, a Wójt, Burmistrz lub Prezydent miasta okresowo przedkłada przedmiotowe informacje Marszałkowi województwa, który prowadzi ich rejestr. Po kilku latach obowiązywania ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku (tekst jednolity, Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20 ze zm.), o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, stwierdza się nikłą znajomość przepisów przez właścicieli i administratorów obiektów budowlanych. Jednocześnie obserwuje się usuwanie bez żadnego zabezpieczenia uszkodzonych wyrobów azbestowo-cementowych i kierowanie nielegalnie na dzikie wysypiska. Stwarza to konieczność szybkiego podjęcia działań edukacyjno informacyjnych, które mogłyby skutecznie uświadomić mieszkańców, co do potrzeby współdziałania z jednostkami gminnymi w celu eliminacji azbestu. Edukacja taka powinna być prowadzona zarówno w lokalnych środkach masowego przekazu (prasa, radio ewentualnie telewizja) jak też i przy okazji lokalnych zgromadzeń czy też nawet imprez kulturalno oświatowych. Dobre wyniki może również odnieść powtarzana akcja informacyjna w postaci ulotek, plakatów, rozprowadzanych w szkołach. Szkoły są także dobrym miejscem prowadzenia akcji uświadamiających charakter zagrożenia powodowanego przez azbest. Edukacja młodzieży może przynieść w najbliższych latach znacznie lepsze ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 47

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją efekty niż edukacja dorosłych. Należy rozważyć możliwość zaangażowania lokalnych autorytetów do propagowania akcji usuwania wyrobów azbestowych z otoczenia. Warunkiem powodzenia działań jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawierających azbest z gospodarstw indywidualnych i z innych zasobów mieszkaniowych. Obietnice dawane mieszkańcom chcącym usunąć azbest ze swoich posesji muszą być bezwzględnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania może być przyczyną zaniechania działań ze strony właścicieli budowli lub prowadzenia przez nich prac na własną rękę bez zastosowania koniecznych środków ostrożności. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w takim przypadku azbest trafi na nielegalne składowisko odpadów. Jako istotny element działań edukacyjnych należy rozważyć opublikowanie poprzez ulotki, prasę lub plakaty, instrukcji dla właścicieli gospodarstw, zarządców nieruchomości, firm wykonawczych i transportowych, podającej sposób bezpiecznego obchodzenia się z wyrobami zawierającymi azbest we wszystkich fazach prac związanych z jego unieszkodliwianiem, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa ochrony środowiska. 4.2. WARUNKI BEZPIECZEŃSTWA PRZY USUWANIU WYROBÓW I ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206), materiały zawierające azbest należą do grupy odpadów niebezpiecznych. Odpadem stają się wyroby zawierające azbest usunięte z miejsca ich wykorzystania. Na podstawie dostępnej literatury [Zbiór Przepisów i Procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, stan prawny na 31 grudnia 2000], 30 lat użytkowania szarej, niemalowanej płyty dachowej zawierającej azbest oraz malowanej płyty elewacyjnej zawierającej azbest, stanowi graniczny okres ich bezpiecznego użytkowania. Usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 48

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Najczęściej powstające odpady należą do dwóch grup: Grupy 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest Grupy 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest Wprowadzona Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity, Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20 ze zm.) i towarzyszące jej rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest oraz zmieniające z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089) nakazuje konieczność kontroli wbudowanych wyrobów zawierających azbest i ewentualnie usuwania uszkodzonych. Zgodnie z wymienionym rozporządzeniem właściciele lub zarządcy obiektów budowlanych z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest, które posiadają gęstość powyżej 1000 kg/m 3, dokonują ich przeglądu technicznego. Na podstawie tego przeglądu powinna zostać sporządzona ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania obiektu. Wszystkie wyroby zakwalifikowane zgodnie z tą oceną do wymiany oraz wszystkie wyroby azbestowe o gęstości poniżej 1000 kg/m 3 powinny być usuwane na koszt właściciela obiektu. Niemniej jednak, zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 koszt transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest powinien zostać pokryty ze środków własnych gminy, przy udziale środków właścicieli nieruchomości, dotacji i pożyczek funduszy ochrony środowiska lub innych źródeł dostępnych dla gminy. Gmina powinna zapewnić ponadto wywóz odpadów zawierających azbest na składowisko odpadów lub zapewnić ich dostarczenie do przewoźnego urządzenia do przetwarzania odpadów zawierających azbest. Sposób zbierania i usuwania odpadów zawierających azbest zależy od rodzaju odpadów i źródeł ich powstawania. Generalną zasadą przy tego rodzaju działalności jest maksymalne zabezpieczenie przed możliwością emisji włókien azbestu do atmosfery. Można to osiągnąć przez utrzymywanie odpowiednich wymogów techniczno organizacyjnych. W tym celu zapewnić należy: nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 49

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją dokonywanie demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe, dokonywanie rozdzielania (odspajania) materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Sposób rozbiórki lub remontów obiektów budowlanych zawierających azbest został sprecyzowany w wyżej wymienionych rozporządzeniach (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089). Prace polegające na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mogą być wykonywane wyłącznie przez Wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. W tym zakresie nowy Program wprowadza zmiany i przewiduje, że właściciel nieruchomości (budynków jednorodzinnych i gospodarskich) będzie mógł legalnie zdemontować wyroby zawierające azbest z terenu posesji bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, o ile osoby usuwające wyroby azbestowe zostaną odpowiednio przeszkolone i będą dysponować środkami technicznymi eliminującymi narażenie na kontakt z włóknami azbestu oraz będą to prowadzić incydentalnie. Zgodnie z rozporządzenie rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest oraz zmieniające z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089) wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, obowiązany jest do: 1. Uzyskania odpowiednio zezwolenia (*), pozwolenia (*), decyzji (*) zatwierdzającej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi; 2. Przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania; 3. Opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 50

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją a) identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez laboratorium wyposażone w sprzęt umożliwiający ich prawidłową analizę i zdolne do stosowania odpowiedniej techniki identyfikacyjnej, b) informacje o metodach wykonywania planowanych prac, c) zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, d) ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza; 4. Posiadania niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu. Powyższe wymagania określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest oraz zmieniające z roku 2010 (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089), wydane na podstawie obowiązującej ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity, Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20 ze zm.). Punkt pierwszy powyższych wymagań uchylone są przez art. 231 ust.1 i 2 nowej ustawy o odpadach. (*) Ustawa o odpadach [Dz.U. z 14 grudnia 2012, poz. 21] reguluje obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów oraz organów administracji publicznej. Ponadto, według art. 231.1. wymienionej ustawy o odpadach decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi wydane na podstawie przepisów dotychczasowych wygasają z dniem wejścia w życie ustawy. Według art. 231.2. wymienionej ustawy, złożone informacje o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami wygasają z dniem wejścia w życie ustawy. Zgodnie z art.66.1. ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 [Dz.U.,2013, nr 0, poz. 21], wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest jest wytwórcą odpadów, więc posiadaczem odpadów, przez co jest obowiązany jest do prowadzenia na bieżąco ewidencji ilościowej i jakościowej powstałych odpadów. Ewidencję można prowadzić w systemie teleinformatycznym, umożliwiającym poświadczenie dokumentów ewidencji odpadów za pomocą podpisu elektronicznego. Pozwolenie na wytwarzanie odpadów, wydane na podstawie przepisów dotychczasowych, zachowują ważność na czas, na jaki zostały wydane. Do dnia 31 grudnia 2014 r. do ewidencji odpadów stosuje się przepisy dotychczasowe. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 51

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Wykonawca prac, przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. Ponadto zobowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniej niż 1 m przy stosowaniu osłon, umieszczenia tablic ostrzegawczych o treści: Uwaga zagrożenie azbestem, zastosowania odpowiednich środków technicznych umożliwiających zmniejszenie emisji włókien azbestu, codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro. Odpady czy wyroby o gęstości właściwej większej niż 1000 kg/m 3 (definiowane jako twarde, zawierające poniżej 20% azbestu) należy zbierać do trwałych i mocnych worków polietylenowych. Pyły azbestowe, luźno związane fragmenty odpadów, wyroby i odpady o gęstości właściwej mniejszej niż 1000 kg/m 3 (definiowane jako miękkie, zawierające powyżej 20% do 100% azbestu), powinny być umieszczane w workach z folii polietylenowej szczelnie zamykanych, które następnie należy umieścić w opakowaniu zbiorczym z folii. Zinwentaryzowane wyroby azbestowe w Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna należą do materiałów twardych, czyli zawierające poniżej 20 % azbestu. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane, a w przypadku mechanicznego uszkodzenia (np. pęknięcia), ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami miękkimi. Opakowania z odpadami lub wyrobami zawierającymi azbest powinny być odpowiednio oznakowane w formie etykiety trwale przytwierdzonej do opakowania lub bezpośredniego nadruku na opakowaniu. Oznakowanie powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2.5 cm szerokości. Składa się on w górnej części (h 1 = 40%H) z litery a w białym kolorze na czarnym tle, a w dolnej (h 2 =60%H) z napisu czarnego lub ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 52

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją białego na czerwonym tle: UWAGA! ZAWIERA AZBEST! Wdychanie pyłu azbestu stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia. Postępuj zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli produkt lub odpad zawiera krokidolit (odmiana azbestu) należy zaznaczyć na etykiecie w formie napisu ZAWIERA KROKIDOLIT/AZBEST NIEBIESKI. Załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr 162, poz. 1089) przedstawia wzór etykiety do oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest. Wzór etykiety do oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest, zgodnie z załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649). Przy pracach związanych z usuwaniem azbestu i wyrobów azbestowych pracownicy powinni stosować wydzielone narzędzia i sprzęt ochronny. W strefie prowadzonych prac obowiązuje zakaz palenia tytoniu i spożywania posiłków. Ubrania ochronne należy przechowywać w wydzielonych miejscach. Nie wolno ich wynosić oraz pracować w ubraniach do tego nieprzeznaczonych. Zużyta odzież może być prana w pralni z zachowaniem procedur postępowania z odpadami azbestu. Zaleca się stosować sprzęt ochraniający układ oddechowy (maski i półmaski) w przypadku przekraczania dopuszczalnego stężenia włókien azbestu w powietrzu strefy roboczej. Jest on również zalecany przy stężeniach mniejszych od wartości dopuszczalnych. Sprzęt jednorazowego ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 53

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją użytku traktować należy jako odpad zawierający azbest. Ochrona przed włóknami azbestu wymaga stosowania filtrów I lub II stopnia ochronnego. Narzędzia i urządzenia używane w czasie pracy powinny pozostawać w strefie pracy do całkowitego zakończenia przewidywanych czynności. Następnie należy je dokładnie odkurzyć i wytrzeć na mokro. Sprzęt, którego nie można oczyścić, należy szczelnie zapakować i przenieść do następnej strefy pracy. W tabeli 4.1. przedstawiono najwyższe dopuszczalne stężenia pyłów zawierających azbest w środowisku pracy, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833 ze zm.). Rozporządzenie to określa wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dyrektywa Rady Wspólnoty Europejskiej (91/382/EWG) z 24 czerwca 1991 r. ustala stężenie włókien azbestu w powietrzu na stanowiskach pracy bez użycia środków ochrony dla: - azbestu chryzotylowego < 0,2 włókna/cm 3 - innych odmian azbestu < 0,1 włókna/cm 3 Zagadnienie dopuszczalnego stężenia włókien azbestu w powietrzu budynków przeznaczonych dla stałego pobytu ludzi nie jest jednoznacznie określona. Według interpretacji Państwowego Zakładu Higieny (pismo z dnia 24 sierpnia 1995 r. l.z. III-9/1430/95) do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (Monitor Polski z 1996r. Nr 19, poz. 231) poziom zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego pobytu ludzi nie powinien przekraczać 1000 włókien/m 3, co odpowiada wartości dopuszczalnego stężenia substancji w powietrzu atmosferycznym w odniesieniu do 24-godzinnego okresu pomiarowego. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 54

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 4.1. Najwyższe dopuszczalne stężenia pyłów zawierających azbest w środowisku pracy, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833 ze zm.) Nazwa czynnika szkodliwego dla zdrowia Najwyższe dopuszczalne stężenie mg/m 3 włókien w 1 cm 3 pyły zawierające azbest i inne materiały włókniste z wyjątkiem krokidolitu i antygorytu pył całkowity 1,0 --- włókna respirabilne 1) --- 0,2 pyły zawierające krokidolit pył całkowity 0,5 --- włókna respirabilne 1) --- 0,2 pyły zawierające antygoryt włóknisty pył całkowity 1,0 --- włókna respirabilne 1) --- 0,2 1) włókna o długości powyżej 5µm, o maksymalnej średnicy poniżej 3 µm i o stosunku długości do średnicy powyżej 3 : 1 --- oznacza nieokreślone Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest ze zmianami z roku 2010 (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649 oraz z roku 2010 Nr 162, poz. 1089), wykonawca prac, przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, obowiązany jest do zgłoszenia tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Zgodnie rozporządzeniem z 2010 roku zmieniającym rozporządzenie z 2004 roku koniecznie jest ponadto zgłoszenie prac inspektorowi sanitarnemu. Zgodnie z ustawą o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. poz. 21) transport odpadów odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie materiałów niebezpiecznych. Zgodnie z art.50.1. wymienionej ustawy, marszałek województwa dokonuje wpisu do rejestru na wniosek transportujących odpady. Rejestr zawiera następujące informacje: imię i nazwisko lub nazwę podmiotu oraz adres zamieszkania lub siedziby; numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile został nadany, numer REGON, o ile został nadany; ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 55

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją kod i nazwę rodzajów transportowanych odpadów. W zakresie ewidencji odpadów, transportujący odpady ma obowiązek prowadzenia uproszczonej ewidencji odpadów w formie karty przekazania odpadów. Zgodnie z art. 233.1.ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. 2013, nr 0, poz. 21) zezwolenia na transport odpadów wydane na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują ważność na czas na jaki zostały wydane, nie dłużej jednak niż do czasu upływu terminu do złożenia wniosku o wpis do rejestru lub z dniem uzyskania wpisu do tego rejestru. Do czasu utworzenia rejestru, transportujący odpady są obowiązani do uzyskania zezwolenia na transport odpadów lub wpisu do rejestru na podstawie przepisów dotychczasowych. Do wydawania zezwoleń na transport odpadów, do czasu utworzenia rejestru, stosuje się przepisy dotychczasowe. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 56

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 5. UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 poz. 1206) odpady zawierające azbest zaliczane są do grupy 17 odpady z budowy, remontów i drenażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej: 1) Materiały izolacyjne zawierające azbest (17 06 01); 2) Materiały konstrukcyjne zawierające azbest (17 06 05). Podstawową i najtańszą metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich deponowanie, zgodnie z wymogami prawnymi, na składowiskach odpadów niebezpiecznych. Wymagania dotyczące składowania dla odpadów niebezpiecznych, wymienionych w katalogu odpadów oznaczonych kodami: 17 06 01* i 17 06 05* określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 523) Wymagania dotyczące składowania odpadów niebezpiecznych (zawierających azbest): 1. Składowiska odpadów lub wydzielone kwatery na terenie innych składowisk odpadów przeznaczone do wyłącznego składowania odpadów, niebezpiecznych pochodzących z budowy, remontu rozbiórki obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, wymienionych w katalogu odpadów, oznaczonych kodami 17 06 01* i 17 06 05* (czyli odpadów zawierających azbest) nie zawierających substancji niebezpiecznych innych niż azbest w postaci związanej wraz z włóknami związanymi czynnikiem wiążącym, w postaci nieprzekształconej, buduje się w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się. 2. Każdorazowo po złożeniu odpadów zawierających azbest, ich powierzchnię zabezpiecza się przed emisją pyłów przez przykrycie izolacją syntetyczną lub warstwą gruntu. 3. Składowanie odpadów zawierających azbest, należy zakończyć na poziomie 2 m poniżej poziomu terenu otoczenia; następnie składowisko odpadów wypełnia się gruntem do poziomu terenu. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 57

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 5.1. CHARAKTERYSTYKA PROPONOWANYCH SKŁADOWISK ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Najbliższymi miejscami unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest powstających przy realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją są składowiska znajdujące się na terenie województw małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Są to: Składowisko odpadów za rz. Białą w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mościcach S.A., (woj. małopolskie), Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, gmina Ostrów, powiat ropczycko-sędziszowski, (woj. podkarpackie) składowisko odpadów zawierających azbest w Dobrowie, gmina Tuczępy, powiat buski, (woj. świętokrzyskie). Alternatywnym miejscem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest może być składowisko odpadów zlokalizowane w mieście Jastrzębie-Zdrój (województwo śląskie), znajdujące się w odległości ok. 240 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Poniżej podano krótką charakterystykę składowisk odpadów zawierających azbest w Tarnowie-Mościcach (woj. małopolskie), w Kozodrzy (powiat ropczycko-sędziszowski), w Dobrowie (woj. świętokrzyskie) oraz w Jastrzębiu-Zdroju (woj. śląskie). SKŁADOWISKO ODPADÓW ZA RZ. BIAŁĄ W TARNOWIE MOŚCICACH Składowisko odpadów za rz. Białą Zakładów Azotowych w Tarnowie- Mościcach S.A., ul. Kwiatkowskiego 8 zarządzane jest przez Jednostkę Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie. Na terenie składowiska wydzielony jest sektor przeznaczony do unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Składowisko oddalone jest o około 110 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Wydział Oczyszczalni Ścieków i Składowisk Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie może przyjmować do unieszkodliwiania odpady azbestowe w kompleksie składowisk odpadów za rzeką Biała w zakresie i ilości określonych instrukcją eksploatacji składowiska. Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp z o.o. w Tarnowie posiada zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 58

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją SKŁADOWISKO ODPADÓW INNYCH NIŻ NIEBEZPIECZNE I OBOJĘTNE W KOZODRZY Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, gmina Ostrów, powiat ropczycko-sędziszowski oddalone o ok. 140 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Jest to składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne z wydzieloną kwaterą na odpady niebezpieczne zawierające azbest. Składowisko składa się z 11 kwater przeznaczonych do składowania odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne oraz 2 kwater A1 i A2 przeznaczonych do składowania odpadów niebezpieczne zawierających azbest. Pojemność kwater A1 i A2 wynosi 8870 m3. Zarządcą składowiska jest Zakład Usług Komunalnych w Ostrowie. Według informacji uzyskanych od zarządzającego składowiskiem, odpady zawierające azbest przyjmowane są z terenu całego kraju. SKŁADOWISKO ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST W DOBROWIE Składowisko odpadów zawierających azbest w miejscowości Dobrów, gmina Tuczępy, województwo świętokrzyskie, oddalone jest o 175 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Składowisko przeznaczone jest wyłącznie do składowania odpadów budowlanych azbestowo-cementowych, opakowanych w miejscu ich wytworzenia w szczelnych opakowaniach, między innymi typu BIG-BAG lub mniejszych i właściwie oznakowanych, eliminujących ich oddziaływanie na środowisko, a w szczególności na środowisko atmosferyczne. Składowisko zlokalizowane na terenach zdegradowanych, po eksploatacji siarki przez Kopalnię Siarki Grzybów. Składowisko składa się z 26 kwater eksploatowanych w dwóch etapach. Pojemność eksploatacyjna składowiska wynosi około 190 000 m 3 (w tym zdeponowane odpady i warstwy przesypowe). Przewiduje się możliwość złożenia około 175000 m 3 odpadów azbestowo-cementowych. Po zakończeniu składowania odpadów zawierających azbest, składowisko zostanie zamknięte i zrekultywowane poprzez wykonanie warstwy rekultywacyjnej o grubości 2 m. SKŁADOWISKO ODPADÓW W JASTRZĘBIU ZDROJU Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne Cofinco Poland Sp. z o. o w Jastrzębiu Zdroju, województwo śląskie, czynne jest od 1999 roku. Jest oddalone o około 240 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna.. Składowisko posiada wydzieloną subkwaterę na odpady zawierające azbest w ramach sektora III składowiska. Składowisko ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 59

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją przyjmuje odpady do unieszkodliwiania z terenu całego kraju. Przewidywana data zamknięcia planowana jest na 2014 roku.. Dobr ów Jastrzębie Zdrój Tarnów 175 km Kozodrza 110 km 140 km 240 km Dobrów MU SZYNA Podkład na podstawie www geoportal.gov.pl Rys 5.1. Najbliższe składowiska od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 60

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 5.2. WYKAZ DOSTĘPNYCH SKŁADOWISK PRZYJMUJĄCYCH ODPADY ZAWIERAJĄCE AZBEST Istnieje możliwość deponowania odpadów zawierających azbest na innych składowiskach, niż wymienione powyżej, ale spełniających wymogi prawa. Wykaz istniejących i przygotowywanych składowisk odpadów zawierających azbest (stan na czerwiec.2013 r. uzupełnione) województwo dolnośląskie 1. Składowisko Odpadów Przemysłowych, Wałbrzych ul. Górnicza 1, zarządzane przez Mo-BRUK Korzenna 214, 2. Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Trzebczu, gm. Polkowice, zarządzane przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o. ul. Dąbrowskiego 2, Polkowice, 3. Składowisko odpadów w Marcinowie, gm. Trzebnica, zarządzane Zakład Gospodarki Komunalnej w Trzebnicy, ul. Piłsudskiego 1, Trzebnica, /tylko z terenu gminy/ województwo kujawsko-pomorskie 4. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych Małociechowo, gm. Pruszcz Zarządzane przez ECO-POL Sp. z o.o. ul. Dworcowa 9, Pruszcz, 5. Składowisko Utylizacja Odpadów Bycz-Teodorowo, Zarządzane przez Utylizacja Odpadów Zakład Instalacji Sanitarnych, inż. Władysław Lewandowski, ul. Szybka, Pradziejów, województwo lubelskie 6. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych, Poniatowa Wieś, gm. Poniatowa zarządzane przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o., ul. Młodzieżowa 4, Poniatowa, 7. Składowisko Piaski Zarzecze II Kraśnik, zarządzane przez WOD-BUD Sp. z o.o., ul. Piłsudskiego 12/1, Kraśnik, 8. Składowisko odpadów azbestowych w miejscowości Srebrzyszcze, gm. Chełm, zarządzane przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o. w Chełmie, ul. Ks. Piotra Skargi 11, Chełm, województwo lubuskie 9. Składowisko Odpadów Azbestowych, ul. Małaszyńska 180, Chróścik, gm. Gorzów Wielkopolski, zarządzane przez Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Teatralna 49, Gorzów Wielkopolski, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 61

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją województwo łódzkie 10. Składowisko Odpadów Niebezpiecznych Jadwinówka, gm. Radomsko, zarządzane przez Transport Metalurgia S.A., ul. Reymonta 62, Radomsko, (wydzielona kwatera już nie przyjmuje odpadów) 11. Mokre składowisko popiołu i żużla Bagno-Lubień Elektrownia Bełchatów S.A. z/s w Rogowcu (tylko dla potrzeb własnych Zakładu) województwo małopolskie 12. Składowisko komunalne w Ujkowie Starym pow. olkuski, Zakład Gospodarki Komunalnej BOLESŁAW Sp. z o.o. Bolesław, ul. Osadowa 1 (wydzielona kwatera przyjmuje odpady z terenu województwa małopolskiego), 13. Składowisko odpadów za rz. Białą w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mościcach S.A. ul. Kwiatkowskieg o 8, 14. Składowisko odpadów zawierających azbest w Oświęcimiu, ul. Nadwiślańska 46, Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków Sp. z o.o Oświęcim. województwo mazowieckie 15. Składowisko odpadów komunalnych w Rachocinie, Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, ul. Traugutta 33, Sierpc, województwo opolskie brak składowisk województwo podkarpackie 16. Składowisko odpadów komunalnych w Młynach pow. jarosławski, Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie 341, 17. Składowisko Odpadów Pysznica gm. Pysznica, zarządzane przez Gminny Zakład Komunalny, ul. Wolności 295, Pysznica, (tylko dla potrzeb własnych gminy) 18. Kozodrza, gm. Ostrów, Zakład Usług Komunalnych w Ostrowie województwo podlaskie 19. Składowisko Odpadów Miastkowo, pow. Łomża, MPGKiM, ul. Akademicka 22, Łomża 20. Zakład Przetwarzania i Unieszkodliwiania Odpadów, Czerwony Bór Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zambrowie, ul. Polowa 19, Zambrów (tylko dla potrzeb gmin zrzeszonych w Zambrowskim Związku Gmin) ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 62

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją województwo pomorskie 21. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów w Bierkowie, gm. Słupsk Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Słupsku, ul. Szczecińska 112, Słupsk, 22. Składowisko Odpadów w Gilwie Małej, Kwidzyn, Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., Gilwa Mała 8, Kwidzyn 23. Kwatera na odpady zawierające azbest, Zakład Utylizacji Sp. z o.o. w Gdańsku, ul. Jabłoniowa 55, Gdańsk Szadółki, (ze ściśle określonego terenu) 24. Zakład Zagospodarowania Odpadów Sp. z o.o., Nowy Dwór 89-600 Chojnice, Stary Rynek 1 (tylko dla potrzeb powiatów człuchowskiego i Chojnickiego) województwo śląskie 25. Składowisko odpadów w Knurowie ul. Szybowa, zarządzane przez PPHU KOMART Sp. z o.o., Knurów ul. Szpitalna 7 (tylko z terenu województwa śląskiego), 26. Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Świętochłowicach, 41-603 Świętochłowice, ul. Wojska Polskiego Zarządca: MPGK Sp. z o.o. Świętochłowice ul. Łagiewnicka 76, 41-608, 27. Składowisko odpadów niebezpiecznych i obojętnych w Dąbrowie Górniczej ul. Koksownicza 1, Zakłady Koksownicze Przyjaźń (tylko dla potrzeb własnych Zakładu), 28. Składowisko odpadów azbestowych na terenie Oczyszczalni Ścieków Deszczowo- Przemysłowych Huty Katowice, Dąbrowa Górnicza, ARCELOR MITTAL POLAND S.A. Oddział w Dąbrowie Górniczej, ul. J. Piłsudskiego 92, Dąbrowa Górnicza, (tylko dla potrzeb własnych Zakładu), 29. Wydzielona subkwatera na odpady zawierające azbest w ramach sektora III składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Jastrzębiu Zdroju, Cofinco-Poland Sp. z o.o., ul. Graniczna 29, Katowice, województwo świętokrzyskie 30. Składowisko odpadów zawierających azbest w miejscowości Dobrów, gmina Tuczępy, Chempol Sp. z o o Dobrów 8, 28-142 Tuczępy, województwo warmińsko-mazurskie 31. Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., ul. Szańcowa 1, Elbląg, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 63

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją województwo wielkopolskie 32. Składowisko odpadów niebezpiecznych w Koninie, Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o, ul. Sulańska 11, Konin, województwo zachodniopomorskie 33. Zakład odzysku odpadów, ul. Łubuszan 80, Sianów Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o., ul. Komunalna 5, Koszalin, 34. Składowisko odpadów w m. Dalsze, gm. Myślibórz, zarządzane przez EKO-MYŚL Sp. z o.o. Dalsze 36, Myślibórz. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 64

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 6. HARMONOGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 6.1. ZADANIA WYNIKAJĄCE Z INNYCH DOKUMENTÓW Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, Programem usuwania azbestu na terenie Powiatu Nowosądeckiego oraz Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowosądeckiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019, przewidywano następujące działania organizacyjne w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest: 1. Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest; 2. Opracowanie programu usuwania wyrobów zawierających azbest; 3. Organizacja kampanii informacyjnej zakresie szkodliwości azbestu i bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest; 4. Usuwanie wyrobów zawierających azbest na terenie gminy; 5. Monitoring prawidłowego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest W ramach opracowania Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją zrealizowano znaczną część zadań wytyczonych do realizacji w dokumentach wyższego szczebla. Została w szczególności przeprowadzona wnikliwa inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest wraz z określeniem stopnia pilności usuwania wyrobów. Harmonogram usuwania wyrobów został przedstawiony w trzech wariantach. Podstawowe Zadania Gminy : 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl prowadzonego przez Ministerstwo Gospodarki. Baza azbestowa jest narzędziem monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 65

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 2) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest; 3) organizowanie akcji informacyjno edukacyjnej, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; 4) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych; 5) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; 6) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Zadania właściciela lub zarządcy obiektu: sporządzenie przeglądu technicznego wyrobów zawierających azbest- na podstawie tego przeglądu sporządza się w jednym egzemplarzu Ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest ; dokonanie identyfikacji rodzaju azbestu i oszacowanie ilości wyrobów zawierających azbest. Osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą przedkłada informację odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta; uzyskanie pozwolenia na wykonywanie prac remontowo- budowlanych związanych z wytwarzaniem odpadów niebezpiecznych usuwaniem odpadów zawierających azbest powinny zajmować się tylko przedsiębiorstwa posiadające odpowiednie pozwolenia, a także sprzęt techniczny oraz przeszkolonych pracowników; wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac; Usuwanie wyrobów zawierających azbest z budynków oraz oczyszczenie terenu nieruchomości z odpadów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 66

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Plan unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest i usuwania wyrobów zawierających azbest na etapie gminnym, składa się z zadań podstawowych i z zadań szczegółowych, przedstawionych w tabeli poniżej. Tabela 6.1. Zadania do realizacji w latach 2013-2032 w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest i usuwania wyrobów zawierających azbest do realizacji na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Termin realizacji Zadania podstawowe w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Jednostka realizująca 2013-2032 2013-2032 Termin realizacji 2013-2032 corocznie Przeprowadzenie szkoleń i akcji informacyjno-edukacyjnych na temat wyrobów i odpadów zawierających azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne należy przeprowadzać zarówno wśród młodzieży szkolnej, jak i dorosłych mieszkańców gminy. Akcje powinny obejmować szkolenie z zakresu: podstawowych rodzajów wyrobów zawierających azbest powszechnie stosowanych w budownictwie; sposobów bezpiecznej eksploatacji obiektów (szczególnie budowlanych) w których zastosowano wyroby azbestowe; zagrożeń i skutków dla zdrowia i środowiska przyrodniczego w przypadku niewłaściwego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest; możliwości finansowego wsparcia i właściwego postępowania w przypadku prac remontowych obejmujących wymianę wyrobów zawierających azbest; dostępnych specjalistycznych firm działających na terenie gmin i posiadających stosowne uprawnienia i zezwolenia do prowadzenia prac obejmujących usunięcie, zbieranie, transport i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest. Zbieranie odpadów zawierających azbest i przekazanie firmom posiadającym odpowiednie zezwolenie w zakresie zbierania, transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Wykonawca prac, polegających na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów i urządzeń budowlanych, zobowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m przy stosowaniu osłon, umieszczenia tablic ostrzegawczych o treści: "Uwaga! Zagrożenie azbestem", "Osobom nie upoważnionym wstęp wzbroniony", zastosowania odpowiednich środków technicznych celem zmniejszenia emisji włókien azbestu. Zadania szczegółowe w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Wdrażanie zasad i zapisów prawa dotyczących wyrobów i odpadów zawierających azbest, zgodnie z obowiązującymi przepisami Sporządzenie zbiorczego wykazu obiektów zawierających azbest na koniec każdego roku na podstawie zebranych informacji i Gmina, Jednostki naukowobadawcze, organizacje ekologiczne, placówki oświatowe. Gmina, posiadacze odpadów, przedsiębiorcy Jednostka realizująca Gmina, właściciele obiektów Gmina ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 67

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją corocznie corocznie 2013-2032 2013-2032 corocznie 2013-2032 arkuszy ocen Opracowanie danych liczbowych o ilości i rozmieszczeniu wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. Sukcesywne dokonywanie przeglądu technicznego obiektów na terenie gminy stosownie do odpowiednich rozporządzeń Ustalenie rejonów spodziewanego wzrostu zagrożenia pyłem azbestu z uwagi na koncentrację występowania uszkodzeń lub technicznego zużycia wyrobów zawierających azbest. W miejscach takich należy rozważyć podjęcie prac związanych z usunięciem wyrobów azbestowych stwarzających zagrożenie, lub zabezpieczeniem tych wyrobów np. przez pokrycie specjalnymi farbami pokryć dachowych zmniejszających ryzyko pylenia azbestu. Wystąpienie do odpowiednich jednostek o przeprowadzanie monitoringu zagrożonych rejonów (obiektów), w których zabudowano wyroby zawierające azbest Prowadzenie rozeznania rynku i weryfikacji danych na usługi związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest oraz transportem.. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest. Prace polegające na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Gmina Gmina, właściciele obiektów Gmina Gmina, właściciele obiektów Gmina Gmina właściciele obiektów, zarządcy przedsiębiorcy 6.2. WARIANTOWOŚĆ USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ZLOKALIZOWANYCH NA OBSZARZE MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna jest zgodny z przepisami prawnymi obowiązującymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a także z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z: Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity z 2008r.,Dz. U. Nr 25, poz. 150 ze zm.), Ustawą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r. Nr 0, poz. 21), Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Programem Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004-2011 wraz z prognoza do roku 2015 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 68

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Celem Krajowego Programu usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski jest: spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest; wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań; spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska; stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej. Łącznie na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zinwentaryzowano 44405 m 2 wyrobów zawierających azbest w postaci płyt azbestowo-cementowych. Dla zestawienia jakościowego wyrobów zawierających azbest przeprowadzono ocenę pilności usuwania wyrobów zawierających azbest. Przeprowadzona ocena pilności stanowi podstawę dla wyróżnienia wariantów usuwania wyrobów zawierających azbest. Zbiorcze zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z podziałem na 3 stopnie pilności i zestawiono w tabeli 6.2. Tab. 6.2. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Płyty azbestowo - cementowe I stopień II stopień Obiekty [m 2 ] [m 2 ] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) III stopień [m 2 ] Suma [m 2 ] 20820 13230 8320 42370 Własność JST, w tym: 0 140 0 140 placówki oświatowe 0 140 0 140 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje), w tym: 1570 160 165 1895 budynki będące własnością PKP 200 120 165 485 budynki będące własnością MON 0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 22390 13530 8485 44405 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 69

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W trakcie prac terenowych zinwentaryzowano także zniszczone płyty dachowe złożone na terenie poszczególnych posesji gospodarstw indywidualnych. Płyty te w ilości 1975 m 2 zaliczono do I stopnia pilności. Ze względu na częsty brak możliwości obserwacji w terenie, część złożonych płyt azbestowo-cementowych mogła nie zostać uwzględniona w ankietach. Jeżeli takowe odpady azbestowo-cementowe złożone na posesjach zostaną zgłoszone przez właścicieli posesji należy je traktować zgodnie z postępowaniem dla I stopnia pilności. Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, całkowita ilość wyrobów wbudowanych w obiektach budowlanych powinna zostać usunięta i unieszkodliwiona do roku 2032, w trzech okresach: Lata 2002 2012 Lata 2013 2022 Lata 2023-2032 Pierwszy okres zakończył się w 2012. Pozostały całkowity czas usuwania wyrobów zawierających azbest podzielono, zgodnie z Krajowym Programem na 2 pozostałe okresy: Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest przedstawiono w trzech wariantach dla 44405 m 2, zatem w okresie 2013* 2022: 21237 m 2, w okresie 2023 2032: 23168 m 2. * od października 2013 roku WARIANT I usuwanie zgodnie ze stopniem pilności, WARIANT II usuwanie w pierwszej kolejności budynki użyteczności publicznej WARIANT III usuwanie zgodnie z kolejnością zgłoszeń. Przy uwzględnieniu wszelkich uwarunkowań, zarówno finansowych jak i ekologicznych czy gospodarczych, najbardziej realnym wariantem usuwania, wydaje się być wariant III, czyli usuwanie w kolejności zgłoszeń. Koszty zdjęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawierających azbest, z budynków użyteczności publicznej lub będących własnością Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany takiego pokrycia dachowego ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 70

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją będą pokrywane w całości ze środków publicznych lub częściowo ze środków właścicieli budynków. Przy uwzględnieniu unijnej zasady zanieczyszczający płaci, koszty usunięcia i unieszkodliwiania powstałych odpadów zawierających azbest pokrywa właściciel posesji lub zarządca nieruchomości. Jednak Gmina może przeznaczyć własne środki oraz starać się o pozyskanie środków zewnętrznych na dofinansowanie w całości lub w części kosztów demontażu, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest. Zachętą do realizacji inwestycji przez mieszkańców może być pokrywanie kosztów ze środków gminnych. WARIANT I USUWANIE ZGODNIE ZE STOPNIEM PILNOŚCI Wariant ten zakłada usuwanie wyrobów zawierających azbest według stopnia pilności. Przeprowadzona ocena pilności zgodnie z załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia z dnia 2 kwietnia 2004 ze zmianami z 2010 r. (Dz. U. Nr 71 z 2004 r., poz. 649 oraz z roku 2010 Nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokryć dachowych zawierających azbest jest zróżnicowany na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Całkowita ilość wyrobów przeznaczonych do usuwania do roku 2032 wynosi 44405 m 2. W latach 2013 2022 zostaną usunięte z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 19667 m 2 wyrobów I stopnia pilności z budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) oraz 1570 m 2 wyrobów I stopnia z budynków należących do osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji). W latach 2023 2032 zostanie usunięta pozostałość wyrobów I stopnia pilności w ilości 1153 m 2 z budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych), 13230 m 2 wyrobów II stopnia z budynków gospodarstw indywidualnych, 160 m 2 wyrobów II stopnia z budynków należących do firm i przedsiębiorstw, w tym 120 m 2 należących do PKP, 140 m 2 z budynków placówek oświatowych należących do JST oraz całość wyrobów III stopnia w ilości 8320 m 2 z gospodarstw indywidualnych. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 71

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 6.3. Zestawienie ilościowe [m 2 ] dla I wariantu usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Stopień Lata Obiekt pilności 2013-2022 2023 i 2032 I stopień pilności Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 19667 1153 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 1570 0 Własność JST, w tym: 0 0 placówki oświatowe 0 0 II stopień pilności Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 0 13230 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 0 160 Własność JST, w tym: 0 140 placówki oświatowe 0 140 III stopień pilności Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 0 8320 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 0 165 Własność JST, w tym: 0 0 placówki oświatowe 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 21237 23168 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest ze zmianami z 2010 r., wyroby zawierające azbest zaliczane do I stopnia należy pilnie usunąć lub zabezpieczyć bezzwłocznie, natomiast zaliczane do II stopnia wymagają ponownej oceny w terminie do 1 roku, a należące do III stopnia wymagają ponownej oceny w terminie do 5 lat. Wariant I, zgodny z założeniami powyższego rozporządzenia, zakładający usuwanie w kolejności zgodnej ze stopniami pilności, jest w praktyce trudny do realizacji. Wariant ten jest niemożliwy do realizacji bez udziału i zaangażowania właściciela konkretnego budynku. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 72

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją WARIANT II USUWANIE W PIERWSZEJ KOLEJNOŚCI: WYROBY Z BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, BUDYNKÓW JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO (GMINY) ORAZ FIRM I PRZEDSIĘBIORSTW Wariant ten zakłada usuwanie w pierwszej kolejności wszystkich wyrobów, znajdujących się w budynkach użyteczności publicznej, Gminy oraz firm, przedsiębiorstw i innych instytucji na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna niezależnie od ich przynależności do stopnia pilności. W dalszej kolejności wariant zakłada usuwanie zgodnie ze stopniami pilności, czyli w kolejności budynki należące do I stopnia, kolejno do II oraz w konsekwencji do III stopnia. W latach 2013-2022 roku zostanie usunięta część wyrobów zawierające azbest z budynków gospodarstw indywidualnych w ilości 19202 m 2 I stopnia, 1570 m 2 I stopnia, 160 m 2 II stopnia i 165 m 2 z budynków należących do firm i przedsiębiorstw oraz 140 m 2 m 2 z budynków placówek oświatowych należących do JST. W sumie w tym okresie zostanie usunięte 21237 m 2 wyrobów zawierających azbest. W latach 2023 2032 zostanie usunięta pozostałość wyrobów I stopnia z budynków gospodarstw indywidualnych w ilości 1618 m 2. W tym okresie zostaną także usunięte wyroby II stopnia w ilości: 21550 m 2 oraz III stopnia w ilości 10440 m 2 z budynków gospodarstw indywidualnych. W sumie w tym okresie zostanie usunięte 23168 m 2 wyrobów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 73

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 6.4. Zestawienie ilościowe [m 2 ] dla II wariantu usuwania wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Stopień Lata Obiekt pilności 2013-2022 2023 i 2032 Własność osób fizycznych (gospodarstwa 19202 1618 indywidualne) Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i I stopień 1570 0 inne instytucje) pilności Własność JST, w tym: 0 0 II stopień pilności placówki oświatowe 0 0 Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 0 21550 160 0 Własność JST, w tym: 140 0 III stopień pilności placówki oświatowe 140 0 Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 0 10440 165 0 Własność JST, w tym: 0 0 placówki oświatowe 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 21237 23168 Wariant II, z powyżej opisaną kolejnością, jest w praktyce także trudny do realizacji z przyczyn analogicznych, jak dla wariantu I. Jest on jednak istotny ze względu na usuwanie zagrożenia w miejscach o dużym nasileniu ruchu ludności. WARIANT III USUWANIE ZGODNIE Z KOLEJNOŚCIĄ ZGŁOSZEŃ Wariant ten zakłada nierównomierne w czasie rozłożenie usuwania wyrobów zawierających azbest. Proces usuwania wyrobów zawierających azbest będzie postępować zgodnie z kolejnością chętnych właścicieli budynków na realizację tego zadania. Koszty inwestycji, zgodnie z ustawą, pokrywa właściciel, dlatego też realizacja tego zadania odbywać się będzie w miarę zapotrzebowania mieszkańców. Zgłoszenia wymiany pokrycia dachowego dokonuje właściciel konkretnego obiektu, natomiast ewentualne dofinansowanie ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 74

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją (transportu i unieszkodliwienia) pokrywać może Gmina. Dofinansowanie poprzez Gminę inwestycji może odbywać się poprzez zwrot kosztów zgodnie z przedstawionym rachunkiem lub poprzez zlecenie prac uprawnionej firmie wyłonionej przez Gminę na zasadach przetargu. Przyjęcie do realizacji tego wariantu może spowodować wzrost zainteresowania problemem wśród mieszkańców gospodarstw indywidualnych. Koszty nowego dachu, koszty zdjęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawierających azbest, na terenie prywatnej posesji, oraz koszty transportu powstałych odpadów zawierających azbest do miejsca ich unieszkodliwienia oraz samego unieszkodliwienia pokrywa właściciel posesji, zgodnie z unijną zasadą zanieczyszczający płaci. Jednak Gmina może przeznaczyć własne środki na dofinansowanie w całości lub w części zadania w zakresie demontażu, transportu i unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest.. Wariant III jest najbardziej realny do realizacji. W zakresie dofinansowania osobom fizycznym z gminnych środków, powołując się na art. 403 ust.2. i 4 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150) istnieje możliwość dofinansowania ze środków gminnych dla osób fizycznych, kosztów związanych z gospodarką odpadami kosztów transportu i unieszkodliwiania na składowisku odpadów niebezpiecznych - odpadów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 75

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 7. SZACOWANE NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJĘ ZADANIA Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych, a w szczególności zawierających azbest, może być finansowane lub współfinansowane z dotacji lub kredytów/pożyczek udzielonych na preferencyjnych warunkach. Przegląd możliwości i potencjalnych źródeł sfinansowania niezbędnych nakładów przedstawiony został poniżej. Nakłady finansowe konieczne do poniesienia dla zdjęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawierających azbest, z budynków użyteczności publicznej lub budynków będących własnością Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany pokrycia dachowego powinny być ponoszone w całości lub części ze środków publicznych (gminnych) lub ze środków właścicieli budynków. Nakłady finansowe konieczne do poniesienia dla zdjęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawierających azbest, na terenie prywatnej posesji, oraz koszty transportu powstałych odpadów zawierających azbest do miejsca ich unieszkodliwienia ponosi, zgodnie z unijną zasadą zanieczyszczający płaci, właściciel posesji. Jednak koszty demontażu, transportu wraz z kosztami unieszkodliwienia odpadów azbestowych mogą być pokryte m.in. ze środków gminnych oraz funduszy unijnych w całości lub części. 7.1. NAKŁADY FINANSOWE DLA DEMONTAŻU, TRANSPORTU I SKŁADOWANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Według danych zgromadzonych, opracowanych i przedstawionych w niniejszej pracy, realizacja demontażu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z krajowym Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski ma potrwać do 2032 roku. Proces ten obejmuje (w przypadku Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna) 44405 m 2 płyt azbestowo-cementowych. Wagowo taka powierzchnia pokryć dachowych odpowiada masie 489 Mg (zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, 1 m 2 płyty falistej waży ok. 11 kg). Łączna objętość azbestowych pokryć dachowych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wynosi około 401 m 3. Do oszacowania całkowitych nakładów finansowych związanych z likwidacją wbudowanych elementów z azbestem wykorzystano informacje, aktualne na rok 2013, na temat rynkowych cen usuwania, transportu i deponowania materiałów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 76

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Przyjęto orientacyjne ceny jednostkowe brutto: Średni KOSZT SKŁADOWANIA wyrobów zawierających azbest, w zależności od wynegocjowanych warunków i wybranego składowiska, kształtuje się w przedziale od 216 do 378 zł/mg. Średni KOSZT TRANSPORTU na składowisko wynosi od ok. 3 do 5 zł na kilometr. Średni KOSZT DEMONTAŻU wyrobów azbestowo cementowych (przez specjalistyczną firmę) wynosi ok. 12 zł/m 2. Przyjęte wartości mogą być zmienne w czasie w zależności od różnorodnych uwarunkowań wynikających m.in. z prowadzonej polityki cenowej, z sytuacji rynkowej. Szacowane nakłady finansowe związane z demontażem ogólnej ilości wyrobów z całego terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawia tabela 7.1. Szacowane nakłady finansowe związane z demontażem ogólnej ilości wyrobów z podziałem na stopnie pilności przedstawia tabela 7.2. Tabela 7.1. Całkowity szacowany koszt demontażu wyrobów azbestowo-cementowych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Rodzaj obiektu Ilość wyrobów Łączny koszt [m 2 ] demontażu [zł] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 42370 508440 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 1895 22739,4 Własność JST, w tym: 140 1680 placówki oświatowe 140 1680 Ogółem 44405 532859 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 77

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 7.2. Szacowany koszt demontażu wyrobów azbestowo-cementowych z podziałem na stopnie pilności Rodzaj obiektu II stopień III stopień I stopień pilności pilności pilności Suma Koszt Koszt Koszt Ilość Ilość Ilość [zł] [m 2 zdjęcia ] [m 2 zdjęcia ] [m 2 zdjęcia ] [zł] [zł] [zł] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 20820 249840 13230 158760 8320 99840 508440 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne 1570 18840 160 1920 165 1979 22739 instytucje) Własność JST, w tym: 0 0 140 1680 0 0 1680 placówki oświatowe 0 0 140 1680 0 0 1680 Ogółem 22390 268680 13530 162360 8485 101819 532859 Analizę nakładów finansowych związanych z transportem i składowaniem odpadów przeprowadzono dla czterech docelowych lokalizacji składowisk odpadów (1 z województwa małopolskiego składowisko za rzeką Białą w Tarnowie-Mościcach, 1 z województwa podkarpackiego - składowisko w Kozodrzy, 1 z województwa świętokrzyskiego składowisko w Dąbrowie oraz 1 z województwa śląskiego - składowisko w Jastrzębiu Zdroju. Takie lokalizacje pozwoliły na porównanie kosztów związanych z transportem. - Tarnów - Mościce, gm. Tarnów, woj. małopolskie (110 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna; 220 km w obydwie strony), - Kozodrza, gm. Ostrów, woj. podkarpackie (ok. 140 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna; 280 km w obydwie strony), - Dobrów, gmina Tuczępy, woj. świętokrzyskie (ok. 175 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna; 350 km w obydwie strony), - Jastrzębie Zdrój, woj. śląskie (ok. 240 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna; 480 km w obydwie strony), Przyjęto, że transport dokonywany jest samochodami o ładowności 20 Mg. W pierwszym przypadku powstające odpady azbestowe z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna byłyby transportowane na średnią odległość 110 km na składowisko w Tarnowie - Mościcach (woj. małopolskie): ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 78

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją - Koszt transportu może być negocjowany i w odległości do 100 km może być wliczony w koszt składowania (informacja zarządzającego składowiskiem) - Koszt składowania wynosi 378 zł/mg brutto W drugim przypadku powstające odpady azbestowe z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna byłyby transportowane na średnią odległość 140 km na składowisko w Kozodrzy, gmina Ostrów (woj. podkarpackie): - Koszt transportu wynosi 4,32 zł/kilometr brutto - Koszt składowania wynosi 216 zł/mg brutto W trzecim przypadku powstające odpady azbestowe z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna byłyby transportowane na średnią odległość 175 km na składowisko w Dobrowie (woj. świętokrzyskie): - Koszt transportu wynosi 4,32 zł/kilometr brutto - Koszt składowania wynosi 216 zł/mg brutto W czwartym przypadku powstające odpady azbestowe z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna byłyby transportowane na średnią odległość 240 km na składowisko w Jastrzębiu Zdroju (woj. śląskie): - Koszt transportu wynosi 4,32 zł/kilometr brutto - Koszt składowania wynosi 216 zł/mg brutto Zestawienie nakładów finansowych koniecznych do poniesienia na transport i składowanie na składowiska przedstawiają tabele poniżej. Tabela 7.3. Łączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Tarnowie-Mościcach (woj. małopolskie) Rodzaj obiektu Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) Ilość wyrobów [Mg] Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Razem transport i składowanie [zł] 466 0 176174 176174 21 0 7879 7879 Własność JST, w tym: 1,5 0 582 582 placówki oświatowe 0,0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 488 0 184636 184636 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 79

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 7.4. Łączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Kozodrzy, (gm. Ostrów, woj. podkarpackie) Rodzaj obiektu Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Razem transport i składowanie [zł] 466 28188 100671 128859 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 21 1210 4502 5712 Własność JST, w tym: 1,5 1210 333 1542 placówki oświatowe 0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 488 30607 105506 136113 Tabela 7.5. Łączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Dobrowie ( woj. świętokrzyskie) Rodzaj obiektu Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Razem transport i składowanie [zł] 466 35235 100671 135906 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 21 1512 4502 6014 Własność JST, w tym: 1,5 1512 333 1845 placówki oświatowe 0,0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 488 38259 105506 143765 Tabela 7.6. Łączne szacowane koszty transportu i składowania odpadów na składowisku w Jastrzębiu Zdroju (woj. śląskie). Rodzaj obiektu Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Razem transport i składowanie [zł] 466 48322 100671 148993 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) 21 2074 4502 6576 Własność JST, w tym: 1,5 2074 333 2406 placówki oświatowe 0,0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 488 52469 105506 157975 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 80

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 7.7. Koszt transportu i składowania w Tarnowie-Mościcach odpadów zawierających azbest pochodzących z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Koszt transportu i składowania w [zł] wg stopnia pilności Lokalizacja I II III Razem Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje) Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Transport [zł] Składowanie [zł] Razem Transport+ Składowanie 229,0 0 86570 145,5 0 55010 91,5 0 34595 0 176174 176174 17,3 0 6528 1,8 0 665 1,8 0 686 0 7879 7879 Własność JST, w tym: 0,0 0 0 2 0 582 0,0 0 0 0 582 582 placówki oświatowe 0,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem 246,3 0 93098 148,8 0 56258 93,3 0 35280 0 184636 184636 Tabela 7.8. Koszt transportu i składowania w Kozodrzy odpadów zawierających azbest pochodzących z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Koszt transportu i składowania w [zł] wg. stopnia pilności Lokalizacja I II III Razem Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Transport [zł] Składowanie [zł] Razem Transport+ Składowanie 229,0 13851 49468 145,5 8802 31434 91,5 5535 19768 28188 100671 128859 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i 17,3 1210 3730 1,8 1210 380 1,8 1210 392 3629 4502 8131 inne instytucje) Własność JST, w tym: 0,0 0 0 1,5 1210 333 0,0 0 0 1210 333 1542 placówki oświatowe 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0 0 0 Razem 246,3 14896 53199 149 9001 32147 93 6745 20160 33026 105506 138532 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 81

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 7.9. Koszt transportu i składowania w Dobrowie odpadów zawierających azbest pochodzących z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Koszt transportu i składowania w [zł] wg. stopnia pilności Lokalizacja I II III Razem Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowa nie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Transport [zł] Składowanie [zł] Razem Transport+ Składowanie 229,0 17314 49468 145,5 11002 31434 91,5 5535 19768 33851 100671 134522 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i 17,3 1512 3730 1,8 1512 380 1,8 1210 392 4234 4502 8736 inne instytucje) Własność JST, w tym: 0,0 0 0 1,5 1512 333 0,0 0 0 1512 333 1845 placówki oświatowe 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0 0 0 Razem 246,3 18620 53199 148,8 11252 32147 93,3 6745 20160 39597 105506 145103 Tabela 7.10. Koszt transportu i składowania w Jastrzębiu Zdroju odpadów zawierających azbest pochodzących z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Koszt transportu i składowania w [zł] wg. stopnia pilności Lokalizacja I II III Razem Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowa nie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Ilość wyrobów [Mg] Transport [zł] Składowanie [zł] Transport [zł] Składowanie [zł] Razem Transport+ Składowanie 229,0 23745 49468 145,5 15089 31434 91,5 9489 19768 48322 100671 148993 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i 17,3 2074 3730 1,8 2074 380 1,8 2074 392 6221 4502 10723 inne instytucje) Własność JST, w tym: 0,0 0 0 1,5 2074 333 0,0 0 0 2074 333 2406 placówki oświatowe 0,0 0 0 0,0 0 0 0,0 0 0 0 0 0 Razem 246,3 25818 53199 149 19236 32147 93 11562 20160 56617 105506 162123 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 82

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 7.11. Łączne szacowane koszty demontażu, transportu i składowania odpadów. Rodzaj obiektu Ilość wyrobów [Mg] Koszt demontażu [zł] Składowisko w Tarnowie-Mościcach Koszt Koszt transportu składowania [zł] [zł] Składowisko w Kozodrzy Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Składowisko w Dobrowie Koszt transportu [zł] Koszt składowania [zł] Składowisko w Jastrzębiu Zdroju Koszt Koszt transportu składowania [zł] [zł] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) 466 508440 0 176174 28188 100671 35235 100671 48322 100671 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne 21 22739,4 0 7879 1210 4502 1512 4502 2074 4502 instytucje) Własność JST, w tym: 2 1680 0 582 1210 333 1512 333 2074 333 placówki oświatowe 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ogółem 488 532859 0 184636 30607 105506 38259 105506 52469 105506 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 83

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 7.2. SPOSOBY I MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH Zgodnie z art. 7. ust.1.ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001, tekst jednolity z roku 2008 (Dz. U. z roku 2008 Nr 25 poz. 150): Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia oraz zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski i jego aktualizacją usunięcie wyrobów zawierających azbest z prywatnych posesji należy w 100% do właścicieli obiektów. Zatem, w myśl powyższego, właściciel budynków z wbudowanym materiałem zawierającym azbest ponosi koszty usuwania powstałych odpadów zawierających azbest. W zakresie dofinansowania osobom fizycznym z budżetu gminy, powołując się na art. 403 ust.2. i 4 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001, tekst jednolity z roku 2008 (Dz. U. Nr 25 poz. 150.) większość gmin w kraju przeznacza część środków na dofinansowanie, dla osób fizycznych, kosztów związanych ze zdjęciem, transportem i unieszkodliwianiem powstałych odpadów na składowisku odpadów niebezpiecznych - odpadów zawierających azbest. Możliwości pozyskania środków finansowych przez Gminę na realizacje zadań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest są bezpośrednio związane z priorytetami wielu funduszy krajowych i unijnych w zakresie gospodarki odpadami, ochrony powietrza czy ochrony powierzchni ziemi. Istotne znaczenie w przeznaczaniu środków na ten cel odgrywa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Możliwości pozyskania i przeznaczania środków ze źródeł krajowych i unijnych przedstawione są w wydanym w roku 2009 przez Ministerstwo Gospodarki Poradniku finansowania usuwania azbestu. Przedmiotowy poradnik finansowania usuwania azbestu ze środków krajowych i unijnych został opracowany na lata 2009-2013, a obecnie brak jego aktualizacji na kolejne lata. Poradnik obejmujący lata 2009-2013 podaje instrumenty finansowe wspierające usuwanie wyrobów zawierających azbest, zarówno szczebla ogólnokrajowego jak i wojewódzkiego, a przedstawione tam propozycje mogą zostać przeniesione na lata kolejne, jednak z pewnymi zmianami uwzględniającym przede wszystkim zmianę programów w ramach Funduszy Europejskich na lata 2014 2020. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 84

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Ostateczne ramy programów na lata 2014 2020 są obecnie na etapie konsultacji [www.funduszeeuropejskie.gov.pl]. Najbezpieczniejszym źródłem finansowania w całości lub części unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, w tym zawierających azbest, są środki własne Gminy. Z wykorzystywaniem takich środków nie wiążą się dodatkowe nakłady finansowe w postaci odsetek. Z uwagi na rozlegle zadania własne i celowe gminy w stosunku do potrzeb inwestycyjnych, konieczne może stać się sięgnięcie w całości lub części po obce źródła finansowania. Warunkiem powodzenia działań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawierających azbest z gospodarstw indywidualnych i z innych zasobów mieszkaniowych. Obietnice dawane mieszkańcom chcącym usunąć azbest ze swoich posesji muszą być bezwzględnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania może być przyczyną zaniechania działań ze strony właścicieli budowli lub prowadzenia przez nich prac na własną rękę bez zastosowania koniecznych środków ostrożności. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w takim przypadku odpady zawierające azbest trafią na nielegalne wysypisko odpadów. Realizacja zadań związanych z bezpiecznym usuwaniem i unieszkodliwianiem wyrobów i odpadów zawierających azbest obejmuje zadania pozainwestycyjne oraz inwestycyjne. Zadania pozainwestycyjne dotyczą przede wszystkim intensyfikacji działań organizacyjnych umożliwiających rozwój systemu odbierania odpadów niebezpiecznych oraz edukacji ekologicznej i monitoringu gospodarki odpadami. Jako zadanie nieinwestycyjne (WFOŚiGW) rozumie się zadanie nie związane z nabyciem, wytworzeniem środka trwałego (np.: zadania z zakresu edukacji ekologicznej). Zadania inwestycyjne obejmują przedsięwzięcia w zakresie budowy niezbędnego potencjału technicznego umożliwiającego w prawidłowy sposób prowadzenie procesów demontażu, transportu i unieszkodliwiania odpadów, w tym zawierających azbest. Przez zadanie inwestycyjne (WFOŚiGW) rozumie się zadanie, w ramach którego środki są przeznaczane na nakłady inwestycyjne związane z wytworzeniem, nabyciem lub ulepszeniem środków trwałych. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 85

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Realizacja poszczególnych projektów związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów zawierających azbest i unieszkodliwianiem powstających odpadów, możliwa jest poprzez wykorzystanie m.in.: środków publicznych - pochodzących z budżetu gminy lub pozabudżetowych instytucji publicznych, środków prywatnych - środki własne inwestora, środków publiczno-prywatnych - pochodzących z budżetu gminy lub pozabudżetowych instytucji publicznych oraz środków własnych inwestora. Formy finansowania inwestycji ekologicznych: udziały własne gmin lub przedsiębiorstw, zobowiązania kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje i udziały w spółkach), dotacje. 7.2.1. INSTRUMENTY OGÓLNOKRAJOWE Wśród instrumentów ogólnokrajowych wspierających bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest należy wymienić instrumenty: Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Banku Ochrony Środowiska S.A. oraz BGŻ we współpracy z ARiMR. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: Finansowanie zadań z zakresu gospodarki odpadami, w tym odpadami zawierającymi azbest, jest możliwe ze środków funduszy ochrony środowiska na zasadach określonych ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, Dz. U. z dnia 23 stycznia 2008 r. Nr 25, poz. 150). W przypadku usuwania i unieszkodliwiania wyrobów i odpadów azbestowych dotyczy to głównie zadań o relatywnie niskich kosztach inwestycyjnych. Środki pozyskiwane z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zapewniają wsparcie finansowania inwestycji, zgodnie zasadami przyjętymi w tych funduszach. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 86

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza środki finansowe na wspieranie wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i jednostek gminnych oraz na realizację zadań określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, przyznaje dotacje na podstawie umów cywilno-prawnych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udziela szeregu dotacji czy pożyczek w wielu obszarach. Jednym z obszarów finansowania jest gospodarka odpadami, w tym pomoc w usuwaniu azbestu. W ramach NFOŚiGW uruchomiono Program: 3.3. Gospodarowanie odpadami innymi niż komunalne; Część 2. Usuwanie wyrobów zawierających azbest. Celem programu jest wzrost ilości unieszkodliwionych oraz zabezpieczonych odpadów zawierających azbest. Program jest wdrażany w latach 2010 2017. Dotacje udzielane są przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej z udziałem środków udostępnionych przez NFOŚiGW. Terminy składania wniosków dla wnioskodawców określają indywidualnie WFOŚiGW i umieszczają na swojej stronie internetowej. Udostępnienie środków jest nieodpłatne i bezzwrotne. WFOŚiGW udzielając dotacji ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW, działa we własnym imieniu na rzecz NFOSiGW. Kwota dofinansowania przedsięwzięcia wynosi do 100 % jego kosztów kwalifikowanych, w tym do 50 % kosztów kwalifikowanych, ze środków udostępnionych przez NFOSiGW, w formie dotacji. Podstawowymi warunkami uzyskania dotacji są: przedsięwzięcie zlokalizowane jest na terenie gminy, w której została przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest; przedsięwzięcie zlokalizowane jest na terenie gminy posiadającej program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest i jest z nim zgodne. Beneficjentem końcowym programu są jednostki samorządu terytorialnego za pośrednictwem wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Rodzaje przedsięwzięć objętych dotacją: 1. Przedsięwzięcia w zakresie demontażu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów zawierających azbest, zgodne z gminnymi programami usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Dopuszcza się, by gmina uznała jako równoważny gminnemu programowi usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest program związku międzygminnego, którego jest członkiem lub powiatu, na którego terenie się znajduje. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 87

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 2. Przedsięwzięcia w zakresie demontażu, zbierania, transportu oraz unieszkodliwiania lub zabezpieczenia odpadów zawierających azbest na obszarach dotkniętych klęską żywiołową. W roku 2013 wśród przedsięwzięć w zakresie ochrony ziemi, zadanie 3.3.2. Usuwanie wyrobów zawierających azbest (w ramach zadania 3 ochrona powierzchni ziemi) należy do programów priorytetowych i jest finansowane ze środków krajowych. Zgodnie z listą priorytetowych programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na 2014 rok, również w roku następnym ochrona powierzchni ziemi należy do takich zadań. Szczegółowe informacje na temat warunków uzyskania dofinansowania przedsięwzięć związanych z usuwaniem odpadów zawierających azbest dostępne są na stronie internetowej NFOSiGW: http://www.nfosigw.gov.pl Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020: Obecnie funkcjonuje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW). Umożliwia on sfinansowanie kosztów związanych z bezpiecznym usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów azbestowych, w ramach następujących działań [Ministerstwo Gospodarki, 2009]: 1. działanie 1.2.1. Modernizacja gospodarstw rolnych, 2. działanie 3.1.1. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, 3. działanie 3.1.2. Tworzenie i rozwój mikro przedsiębiorstw. Planowana jest kontynuacja funkcjonowania Programu ze zmiana priorytetów i działań. Treść PROW na lata 2014-2020 jest obecnie na etapie konsultacji. Zarys Programu na kolejne lata proponuje szereg działań. Możliwości finansowania kosztów związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów zawierających azbest można poszukiwać m.in. w ramach działań [http://www.minrol.gov.pl]: Działanie Modernizacja gospodarstw rolnych - kontynuacja. Beneficjentem może być osoba fizyczna, osoba prawna, spółka osobowa, prowadząca działalność rolniczą w celach zarobkowych w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej. Forma pomocy finansowej: pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji (części poniesionych kosztów realizacji inwestycji). Działanie Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich. Dla rozwoju gospodarczego i społecznego obszarów wiejskich istotne znaczenie ma poprawa stanu infrastruktury, która wpływa na poprawę warunków życia społeczności lokalnych i rozwój przedsiębiorczości. Pomoc będzie udzielana na inwestycje polegające na odbudowie i poprawie stanu dziedzictwa kulturowego wsi, rozwijaniu i poprawie infrastruktury handlowej, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 88

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją budowie, przebudowie, remoncie lub wyposażaniu obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, tworzeniu, ulepszaniu lub rozbudowie infrastruktury małej skali drogi lokalne. Beneficjentem może być gmina lub osoba fizyczna, gmina lub związek międzygminny w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury handlowej targowiska oraz gmina - w przypadku zakresu dotyczącego infrastruktury małej skali. Forma pomocy finansowej: pomoc ma formę refundacji części kosztów kwalifikowalnych operacji. Działania LEADER. Zakres działań wpisuje się w priorytet 6. Włączenie społeczne, redukcja ubóstwa, i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich, ze szczególnym naciskiem na następujący cel: wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich Ponadto w ramach podejścia Leader będą wspierane operacje dotyczące głównie: infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej; infrastruktury związanej ze świadczeniem usług dla ludności; badań i inwestycji związanych z dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym wsi. Bank Ochrony Środowiska S.A.: Bank Ochrony Środowiska SA specjalizuje się w finansowaniu przedsięwzięć służących ochronie środowiska. Misją Banku Ochrony Środowiska jest świadczenie kompleksowych usług finansowych dla podmiotów realizujących projekty na rzecz ochrony środowiska naturalnego [http://www.bosbank.pl]. BOŚ jest bankiem komercyjnym. Współpracuje z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Fundacją Polska Wieś 2000 im. M. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank Ochrony Środowiska specjalizuje się w finansowej obsłudze przedsięwzięć proekologicznych. Współpracuje m.in. z Bankiem Światowym oraz Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej "Counterpart Found". Kredyty oraz inne formy finansowania proponowane przez BOŚ umożliwiają realizację wielu inwestycji, m.in. zagospodarowanie odpadów stałych. Bank Ochrony Środowiska prowadzi również linie kredytowe ze środków Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na m.in.: zagospodarowanie odpadów stałych, inwestycje wykorzystujące odnawialne źródła energii. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 89

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W ramach linii kredytowej KfW5 (Kreditanstalt für Wiederaufbau), Bank Ochrony Środowiska finansuje przedsięwzięcia polegające na unieszkodliwianiu wyrobów zawierających azbest. Podstawą udzielenia kredytu jest posiadanie przez wnioskodawcę zdolności do zaciągnięcia kredytu i ustanowienie odpowiednich form zabezpieczenia spłaty kredytu [Ministerstwo Gospodarki, 2009]. Bank Gospodarki Żywnościowej (BGZ): Bank Gospodarki Żywnościowej współpracuje z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie udzielania kredytów preferencyjnych [http://www.bgz.pl; http://www.arimr.gov.pl]. Podstawą do udzielania przez ARiMR pomocy ze środków krajowych, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie realizacji niektórych zadań ARiMR. Zasady udzielania dopłat do oprocentowania ustalane są przez ARiMR. Podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o kredyt preferencyjny są: 1. osoby fizyczne, posiadające zdolność do czynności prawnych, z wyłączeniem emerytów i rencistów, 2. osoby prawne, 3. jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. 7.2.2. INSTRUMENTY WOJEWÓDZKIE Na szczeblu wojewódzkim instrumenty finansowe wspierające usuwanie wyrobów zawierających azbest to przede wszystkim: 1. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 2. Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOS) we współpracy z WFOŚiGW, 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 4. Regionalne Programy Operacyjne dla poszczególnych województw. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: Głównym zadaniem funduszy wojewódzkich jest finansowe wspieranie przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej Co roku Rady Nadzorcze Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) uchwalają listy przedsięwzięć priorytetowych planowanych do dofinansowania ze środków wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 90

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją wodnej, Rady Nadzorcze uchwalają także Zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dla realizacji wyznaczonych priorytetowych przedsięwzięć. W ramach tych przedsięwzięć, zadania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest mogą uzyskać wsparcie dofinansowania działalności. Forma i zakres wsparcia, a także uprawnieni do ubiegania się o dofinansowanie różnią się w zależności od obowiązujących zasad w każdym z wojewódzkich funduszy. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie [http://www.wfos.krakow.pl], zgodnie z Zasadami udzielania i umarzania pożyczek oraz trybem i zasadami udzielania i rozliczania dotacji oraz zasadami dofinansowania zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie udziela pomocy finansowej na zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, określone w art. 400a ust. 1 pkt 1-9 i 11-42 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z późn. zm.), a dotyczy to m.in.: przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami, przedsięwzięcia związane z ochroną powierzchni ziemi; przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza; inne zadania służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady równoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa. Zadania modernizacyjne i inwestycyjne służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej finansowane ze środków krajowych należą do priorytetowych w roku 2013 oraz 2014. W zakresie określonym w obecnych zasadach o pomoc finansową mogą się ubiegać m.in. jednostki samorządu terytorialnego, spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, osoby prawne, osoby fizyczne i spółki cywilne. Dla Beneficjentów realizujących zadania w zakresie usuwania i unieszkodliwiania odpadów azbestowych realizowane są pożyczki z możliwością umorzenia lub dotacje udzielane przez WFOŚiGW z udziałem środków udostępnionych przez NFOŚiGW. Terminy składania wniosków dla wnioskodawców określa indywidualnie WFOŚiGW i umieszcza na swojej stronie internetowej. Kwota dofinansowania w formie pożyczki lub dotacji przedsięwzięcia wynosi do 100 % jego kosztów kwalifikowanych, w połączeniu środków udostępnionych przez NFOŚiGW i WFOŚiGW. Podstawowymi warunkami uzyskania dotacji przez beneficjenta są: przeprowadzona inwentaryzacja ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 91

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją wyrobów zawierających azbest na analizowanym obszarze oraz posiadanie programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie jest także instytucją wdrażającą Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (środki europejskie) dla projektów z Małopolski o wartości poniżej 25 mln euro dotyczących następujących osi priorytetowych: Oś priorytetowa 1 - Gospodarka wodno-ściekowa Oś priorytetowa 2 - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest jednym z programów operacyjnych stanowiących instrumenty realizacji Narodowej Strategii Spójności na lata 2007 2013 [http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl]. Strategia ta zakłada znaczne przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, wzrost zatrudnienia oraz zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej z pozostałymi krajami UE. Obecnie prowadzone są konsultacje Programu Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Konsekwentnie, wzorem lat ubiegłych, planuje się, że fundusze Programu na lata 2014 2020 zostaną przeznaczone w najbliższych latach na wsparcie gospodarki niskoemisyjnej, ochronę środowiska, przeciwdziałania i adaptację do zmian klimatu, transport, bezpieczeństwo energetyczne, ochronę zdrowia i kulturę. Małopolski Regionalny Program Operacyjny: Regionalny Program Operacyjny stanowi istotny instrument polityki regionalnej, spajający większość zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne jednostki publiczne i prywatne w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej [http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl, http://www.fundusze.malopolska.pl]. Przedsięwzięcia w zakresie usuwania i unieszkodliwiania azbestu mogą być dofinansowane obecnie w ramach działania 7.3 Gospodarka odpadami Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 pod warunkiem spójności z aktualnie obowiązującym wojewódzkim planie gospodarki odpadami. Działanie 7.3. Gospodarka odpadami wpisuje się w ramy osi priorytetowej 7: Infrastruktura ochrony ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 92

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją środowiska. W działaniu 7.3. przewidziana jest realizacja gminnych i powiatowych programów usuwania azbestu jako dokumentów odrębnych lub stanowiących część planów gospodarki odpadami. Beneficjantami działania 7.3. Gospodarka odpadami mogą być: 1. jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, 2. jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną, 3. administracja rządowa, 4. parki narodowe i krajobrazowe, 5. zakłady opieki zdrowotnej działające w publicznym systemie ochrony zdrowia, 6. przedsiębiorcy (spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągnięcia zysku...). Obecnie prowadzone są konsultacje społeczne wstępnego projektu Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020. W projekcie dokumentu przedsięwzięcia związane z usuwaniem azbestu wpisują się w ramy osi priorytetowej 5. Ochrona środowiska naturalnego; Działanie 3 Rozwijanie systemu gospodarki odpadami. Główne grupy beneficjentów to: jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, jednostki organizacyjne JST posiadające osobowość prawną, administracja rządowa, spółki wodne, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, partnerzy społeczni i gospodarczy. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 93

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 8. SPOSÓB MONITORINGU I OCENY WDRAŻANIA PROGRAMU 8.1. MONITORING Zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu gminne programy usuwania azbestu podlegają okresowej aktualizacji. W procesie wdrażania Programu ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie, którego będzie możliwe dokonanie oceny procesu wdrażania, jak i również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring Programu będzie prowadzony systematycznie przez cały okres realizacji Programu z wykorzystaniem Bazy Azbestowej zamieszczonej na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl., przygotowanej i prowadzonej na zlecenie Ministra Gospodarki. Baza azbestowa jest składową utworzonego Elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej (ESIP). System Informacji Przestrzennej umożliwia przetwarzanie danych przestrzennych wykorzystując informacje zawarte w bazie azbestowej. Monitoring realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją pozwoli na bieżąco analizować i kontrolować zgodność założonych zadań Programu z bieżącą realizacją w terenie. Monitoring realizacji zadań Programu obejmuje gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o usuwaniu azbestu i wyrobów zawierających azbest, w szczególności dotyczących: 1- ilości i wyników przeprowadzonej inwentaryzacji oraz oceny stanu technicznego wyrobów zawierających azbest i ich lokalizacji na terenie gmin, 2- ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest oraz wytworzonych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest; 3 - ilości składowanych odpadów zawierających azbest; 4 - przedsiębiorstw posiadających uprawnienia do bezpiecznego usuwania azbestu. Skutecznym narzędziem monitorowania procesu usuwania azbestu z terenu gminy jest Baza Azbestowa (BA) dostępna na stronie internetowej www.bazaazbestowa.gov.pl ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 94

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Zgodnie z Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu do podstawowych zadań samorządu gminnego należy m.in.: 1 - gromadzenie informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl; 2 - przygotowywanie i aktualizacja programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; 3 - organizowanie akcji informacyjno edukacyjnej, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; 4 - organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych; 5 - współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; 6 - współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Jednocześnie niezbędnym jest rozpoczęcie intensywnej edukacji ekologicznej prowadzącej do uzyskania akceptacji społecznej dla planowanych przedsięwzięć. 8.2. WSKAŹNIKI OCENY WDRAŻANIA PROGRAMU Najważniejszym wskaźnikiem wdrażania Programu są ilości wyrobów zawierających azbest sukcesywnie usuwane z obiektów znajdujących się na terenie gminy i unieszkodliwione metodą składowania lub inną dostępną metodą. Zaproponowane w niniejszym Programie wskaźniki monitoringu mają charakter jakościowy i ilościowy. Wskaźniki jakościowe umożliwią dokonanie charakterystyki ogólnej systemu natomiast wskaźniki ilościowe pokażą w sposób szczegółowy, na podstawie konkretnych wartości liczbowych wydajność i skuteczność funkcjonowania Programu. Wykaz wskaźników efektywności realizacji i monitoringu Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawia tabela 8.1. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 95

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Tabela 8.1. Wykaz wskaźników efektywności realizacji Programu Lp Nazwa wskaźnika Jednostka Stan z 2013r. 1 Ilość zinwentaryzowanych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wyrobów zawierających azbest m 2 44405 Mg 488 Mg/km 2 317,7 2 Ilość budynków z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest szt. 506 3 Odsetek posesji z wyrobami zawierającymi azbest % 16 4 5 6 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest, m 2 42370 wbudowanych w budynkach gospodarstw indywidualnych Mg 466 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest, wbudowanych w budynkach placówek oświatowych m 2 140 Mg 1,5 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest, m 2 1895 wbudowanych w budynkach należących do firm i przedsiębiorstw Mg 21 7 Ilość usuniętych z terenu gminy odpadów zawierających azbest 8 m 2 - Mg - Ilość usuniętych odpadów zawierających azbest z budynków m 2 - gospodarstw indywidualnych Mg - 9 10 Ilość usuniętych odpadów zawierających azbest z budynków placówek m 2 - oświatowych Mg - Ilość usuniętych odpadów zawierających azbest z budynków należących m 2 - do firm i przedsiębiorstw Mg - 11 Ilość unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest m 2 - Mg - ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 96

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją 9. PODSUMOWANIE Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją wykonano na podstawie umowy nr rej. 15 (C-2)13 zawartej pomiędzy Miastem i Gminą Uzdrowiskową Muszyna, a Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7, Kraków, w dniu 25.03.2013 roku. Opracowanie wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych (na dzień rozpoczęcia umowy), w szczególności: Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649), Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniającym rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089). Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31). Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, wśród których największe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowocementowe. Płyty szeroko były stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilości, do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna najwięcej odpadów zawierających azbest powstanie w trakcie wymiany pokryć dachowych budynków. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) głównie będą to odpady z przypisanymi kodami klasyfikacyjnymi: 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 97

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Odpady te należą do niebezpiecznych W opracowaniu wykorzystano materiały udostępnione Pracowników Referatu Rozwoju Lokalnego, Inwestycji, Infrastruktury Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją jest zgodny z przepisami prawnymi obowiązującymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a także z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie, m.in. z: Ustawą Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity z 2008r.,Dz. U. Nr 25, poz. 150 ze zm.), Ustawą o Odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (Dz. U. z 2013r. Nr 0, poz. 21), Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, 2002 r., Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Programem usuwania azbestu na terenie Powiatu Nowosądeckiego, Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowosądeckiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019. Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją obejmuje: 1. Inwentaryzację wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz z oceną. 2. Zestawienie ilościowe i jakościowe materiałów zawierających azbest w układzie trzech stopni pilności. 3. Określenie możliwości i sposobu usuwania wyrobów zawierających azbest. 4. Sposoby oraz możliwości pozyskiwania środków finansowych przez osoby fizyczne oraz Gminę na realizację usuwania wyrobów zawierających azbest. 5. Harmonogram realizacji gminnego programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 6. Wskazówki edukacyjne z zakresu szkodliwości wyrobów zawierających azbest. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 98

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją W roku 2013, w miesiącach maj - lipiec, na podstawie umowy nr rej. 15(C-2)13, pracownicy Pracowni Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN przeprowadzili badania inwentaryzacyjne wśród budynków należących do osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostki samorządu terytorialne, PKP i MON. Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna nie stwierdzono wyrobów zawierających azbest na budynkach MON. W wyniku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna uzyskano: wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) 341 ankiet, w których wykazano łącznie 492 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest; łącznie oszacowano 42370 m 2, tj. 466 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, wśród budynków osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) 13 ankiet (w tym 5 należących do PKP), w których wykazano 8 obiektów należących do firm i 5 do PKP z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 1410 m 2 (firmy) i 485 m 2 (PKP). wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1 ankietę, w której wykazano 1 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 140 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych i elewacyjnych. Są to głównie azbestowocementowe płyty faliste występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych. Przeprowadzona ocena pilności (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. nr Nr 162, poz. 1089) wykazała, że stan utrzymania pokryć dachowych zawierających azbest jest zróżnicowany na obszarze Miasta I Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Procentowy udział poszczególnych stopni pilności usuwania wyrobów zawierających azbest w całkowitej ilości wyrobów zinwentaryzowanych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna przedstawiono na diagramie kołowym w załączniku. Promień koła jest uzależniony od całkowitej ilości wyrobów na analizowanym terenie. ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 99

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zgodnie ze stopniem pilności przedstawia się następująco: 50,4 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilności; 30,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilności; 19,1 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilności. Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, całkowita ilość wyrobów wbudowanych w obiektach budowlanych powinna zostać usunięta z unieszkodliwieniem do roku 2032. Koszty zdjęcia pokrycia dachowego wykonanego z materiałów zawierających azbest, z budynków użyteczności publicznej lub będących własnością Gminy oraz koszty transportu i unieszkodliwienia odpadów powstałych w wyniku wymiany takiego pokrycia dachowego, powinny być pokrywane w całości lub części ze środków publicznych. Zgodnie z Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, koszty zdjęcia pokrycia dachowego, wykonanego z materiałów zawierających azbest, na terenie prywatnej posesji pokrywa właściciel posesji. Koszty transportu powstałych odpadów zawierających azbest do miejsca ich unieszkodliwienia oraz koszty unieszkodliwienia odpadów azbestowych mogą być natomiast pokryte z funduszy gminnych. Warunkiem powodzenia działań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest jest zapewnienie środków finansowych na odbiór odpadów zawierających azbest z nieruchomości gospodarstw indywidualnych. Obietnice dawane mieszkańcom chcącym usunąć azbest ze swoich posesji muszą być bezwzględnie dotrzymywane. W przeciwnym razie, utrata zaufania może być przyczyną zaniechania działań ze strony właścicieli obiektów. Według danych zgromadzonych, opracowanych i przedstawionych w niniejszej pracy, realizacja demontażu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z krajowym Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski ma potrwać do 2032 roku. Proces ten obejmuje (w przypadku Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna) 44405 m 2 płyt azbestowo-cementowych. Wagowo taka powierzchnia pokryć dachowych odpowiada masie 489 Mg (zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, 1 m 2 płyty falistej ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 100

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją waży ok. 11 kg). Łączna objętość azbestowych pokryć dachowych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wynosi około 401 m 3. Łącznie koszt demontażu wyrobów azbestowych wynosi: 532 859 zł. Analizę nakładów finansowych związanych z transportem i składowaniem odpadów przeprowadzono dla czterech docelowych lokalizacji składowisk odpadów (1 z województwa małopolskiego składowisko za rzeką Białą w Tarnowie-Mościcach, 1 z województwa podkarpackiego - składowisko w Kozodrzy, 1 z województwa świętokrzyskiego składowisko w Dobrowie oraz 1 z województwa śląskiego - składowisko w Jastrzębiu Zdroju. Takie lokalizacje pozwoliły na porównanie kosztów związanych z transportem. Szacowany koszt transportu wraz ze składowaniem odpadów wynosi odpowiednio 184636 zł, 136113, 143765 i 157975 zł ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 101

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją SPIS PODSTAWOWYCH WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW Brzozowski A., Obmiński A., 2004 - Gdzie występuje potrzeba zabezpieczania lub usuwania azbestu w Polsce?. Bezpieczeństwo Pracy: Nauka i Praktyka, Vol.393, Nr.4, Crocq B., 1998 - http://www.crocq.net/crocq/amiante.htm, Dyczek A. 2000 Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest : uwarunkowania techniczne i prawne. W: Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami AGH-PAN. Rytro, Dyrektywa Rady Wspólnoty Europejskiej (91/382/EWG) z 24 czerwca 1991 r., Karbownik A. 2001- Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Ministerstwo Gospodarki. Warszawa, Kuzio S., - Instytut Gospodarowania Odpadami Sp. z o.o., Obmiński A. 2000 Odpady azbestowe, składowanie, neutralizacja, zagrożenie. w: Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami AGH PAN, Kraków, Perret V. - http://www.amiante-info.ch], Polański A. 1974 Geochemia i surowce mineralne. Wyd. Geol. Warszawa, Poradnik dla użytkowników wyrobów azbestowych, Ministerstwo Gospodarki, 2008, Poradnik finansowania usuwania azbestu 2009, Ministerstwo Gospodarki, 2009, Problemy zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa, PIOŚ 1993, Program ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata 2012 2015 z perspektywą do roku 2019, Arcadis Sp. z o.o., Nowy Sącz 2012r. Program usuwania azbestu na terenie Powiatu Nowosądeckiego Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, Program usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Warszawa, 2002, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. 2011 nr 33 poz. 166), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z klasyfikacją i oznakowaniem (Dz.U. 2010 nr 27 poz. 140), Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833, z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 191, poz. 1595), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U. 2011 nr 8 poz. 31), Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywane wyroby zawierające azbest. (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31), Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824), ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 102

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz.U. 2010 nr 249 poz. 1673), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 523), Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126), Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J. (red) - 1998: Azbest w środowisku. Oficyna wydawnicza IMP, Łódź, Szeszenia-Dąbrowska N., 2003 - Materiał dydaktyczny na kurs specjalistyczny Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, Kraków, 2003, Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 2010 nr 243 poz. 1623), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.), Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013, Nr 0, poz. 21), Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późn. zm.), Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 roku o przewozie towarów niebezpiecznych. (Dz. U. 20111, Nr 227, poz. 1367 ze zm.), Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. 2011 nr 63 poz. 322), Ustawa z dnia 13 maja 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo atomowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011 nr 132 poz. 766), Vogel L., 2009 - politique.eu.org/archives/2009.html., www.pip.gov.pl/html/pl/doc/ www.wfos.krakow.pl ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków 103

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją SPIS ZAŁĄCZNIKÓW ZAŁĄCZNIK 1: PROCENTOWY UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH STOPNI PILNOŚCI W CAŁKOWITEJ ILOŚCI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Z PODZIAŁEM NA ZARZĄDZAJĄCYCH /WŁAŚCICIELI. ZAŁĄCZNIK 2: WZÓR ANKIETY SPORZĄDZONEJ DLA CELÓW INWENTARYZACJI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ ICH OCENY STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW. ZAŁĄCZNIK 3: DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA. ZAŁĄCZNIK 4: WYNIKI INWENTARYZACJI PRZEPROWADZONEJ NA OBSZARZE MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA ZESTAWIONE W 4 TOMACH. 104 ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków

Opracowanie zostało sfinansowane w ramach realizacji zadania wynikającego z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 Zamawiający: Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna Ul. Rynek 31 33-370 Muszyna PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO SKUTKÓW REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Kierownik zespołu autorskiego: dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk Kraków - Muszyna, 2013

Zamawiający: Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna ul. Rynek 31 33-370 Muszyna Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Wykonano zgodnie z umową Nr rej. 15 (C-2)13 Wykonawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk ul. Wybickiego 7 31-261 Kraków Pracownia Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami tel. 12 633 58 69 e-mail: beatakk@min-pan.krakow.pl Zespół autorski: dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr inż. Said Makoudi mgr inż. Janusz Mazurek mgr inż. Jarosław Staszczak tech. Jan Żółtek Kraków Muszyna, 2013 r.

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 4 1.1. Cel i zakres sporządzanej prognozy... 5 1.2. Metodyka zastosowana do opracowania prognozy... 6 2. Informacje o zawartości i głównych celach projektu dokumentu oraz ich powiązaniach z innymi dokumentami... 8 2.1. Zakres opracowania i główne cele projektowanego dokumentu... 8 2.2. Zgodność celów projektowanego dokumentu z celami dokumentów równoległych oraz 2.3. nadrzędnych... 22 Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne dla projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele zostały uwzględnione..... 25 3. Charakterystyka azbestu i jego szkodliwość... 27 3.1. Azbest, jego właściwości i zastosowanie... 27 3.2 Powstawanie odpadów zawierających azbest... 31 3.3. Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka i środowisko... 32 4. Ocena istniejącego stanu środowiska oraz głównych zagrożeń istotnych z punktu widzenia opracowywanego projektowanego dokumentu... 35 4.1. Charakterystyka ogólna Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. 35 4.2. Powietrze atmosferyczne... 41 4.3. Wody powierzchniowe i wody podziemne... 46 4.4. Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb... 51 4.5. Walory przyrodnicze gminy... 53 4.6. Klimat akustyczny... 55 4.7. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące... 56 4.8. Gospodarka odpadami... 57 4.9. Odnawialne źródła energii... 58 5. Potencjalne zmiany stanu środowiska jakie mogą nastąpić w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu... 59 6. Identyfikacja i ocena możliwych oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji projektowanego dokumentu...... 62 6.1. Oddziaływanie wynikające z realizacji dokumentu... 62 6.2. Oddziaływanie na jakość powietrza atmosferycznego...... 66 6.3. Oddziaływanie na jakość wód powierzchniowych i podziemnych... 67 6.4. Oddziaływanie na stan powierzchni ziemi i jakość gleb...... 67 6.5. Oddziaływanie na walory przyrodnicze... 68 6.6. Oddziaływanie na klimat akustyczny..... 69 6.7. Przewidywane oddziaływanie na zdrowie i życie ludzi... 70 6.8. Oddziaływanie na zabytki i dobra materialne... 72 6.9. Oddziaływanie w zakresie gospodarki odpadami... 72 6.10. Oddziaływanie z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy... 72 6.11. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko... 73 6.12. Główne istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punkty widzenia realizacji projektowanego dokumentu... 74 7. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą niekorzystnych oddziaływań na środowisko skutków realizacji projektu....... 77 8. Analiza możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych do przedstawionych w projekcie... 80 9. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania... 82 10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym... 84 11. Spis wykorzystanych materiałów... 87 Załącznik 1: Zestawienie ilości wyrobów zawierających azbest w poszczególnych miejscowościach Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Załącznik 2: Zestawienie ilości wyrobów zawierających azbest przypadających na jednego mieszkańca na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Kraków, ul. Wybickiego 7 3

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1. WPROWADZENIE Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna została sporządzona zgodnie z umową (nr rej. 15 (C-2)13) zawartą 25 marca 2013 roku pomiędzy Miastem i Gminą Uzdrowiskową Muszyna, a Instytutem Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. Prognoza oddziaływania na środowisko (w skrócie Prognoza) skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją (w skrócie Programu), została opracowana zgodnie z wymogami określonymi w ustawie Prawo ochrony środowiska ( Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) i ustawą z dnia 21 maja 2010 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 119 poz. 804). Zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Krakowie (pismo: ST-II.411.2.42.2013.GK z dnia 04.10.2013) oraz Małopolskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym (pismo: NS.9022.4.561.2013 z dnia 04.10.2013). Prognoza została sporządzona na podstawie szczegółowej analizy założeń Programu i stanowi określenie prawdopodobnych skutków w środowisku, jakie mogą wystąpić w wyniku podjęcia realizacji powyższego dokumentu lub w przypadku jego zaniechania. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i procedurę konsultacji społecznej. Prognoza wskazuje również na możliwe negatywne skutki realizacji analizowanego dokumentu oraz przedstawia zalecenia dotyczące przeciwdziałania ewentualnym negatywnym skutkom oraz wskazuje sposoby ich minimalizacji. Wnioski i rekomendacje zawarte w Prognozie powinny być włączone do działań w związku z realizacją Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z obszaru miasta. Kraków, ul. Wybickiego 7 4

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1.1. CEL I ZAKRES SPORZĄDZANEJ PROGNOZY Prognoza została sporządzona w celu określenia możliwego oddziaływania na środowisko ustaleń przyjętych w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, sporządzonym na lata 2013-2032. Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w części dotyczącej ocen oddziaływania na środowisko, zastępuje ustawę Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z powyższym prognoza oddziaływania na środowisko (stosownie do ocenianego przedsięwzięcia) powinna zawierać następujące elementy (art. 51): 1) prognoza zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2) prognoza określa, analizuje i ocenia: a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, Kraków, ul. Wybickiego 7 5

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3) prognoza przedstawia: a) rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, b) biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. 1.2. METODYKA ZASTOSOWANA DO OPRACOWANIA PROGNOZY Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna została sporządzona w ramach procedury postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów. Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.), zgodnie z wymogami ustawy z dnia 21 maja 2010 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 119 poz. 804) oraz zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej (Dyrektywa 2001/42/WE i 2003/4/WE), prognozę oddziaływania na środowisko projektów programów sporządza się w formie raportu zawierającego podstawowe elementy oceny strategicznej. Prognozę oddziaływania na środowisko sporządzono stosując metody opisowe, polegające na analizie tekstu projektowanego dokumentu, obejmujące charakterystyki istniejącego stanu zasobów środowiska z uwzględnieniem przewidywanych znaczących oddziaływań oraz obszarów prawnie chronionych. Przed przystąpieniem do opracowywania Prognozy i wyborem metody przyjęto następujące założenia, według których analizowano oddziaływanie realizacji zadań umieszczonych w projektowanym Programie: Kraków, ul. Wybickiego 7 6

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zasadniczym punktem odniesienia jest diagnoza stanu środowiska na podstawie dostępnych opracowań (m.in. WIOŚ) oraz analiza istniejących funkcji terenów, ich zagospodarowania i aktualnego użytkowania, założono, że nastąpi całkowita realizacja działań określonych w Programie, realizacja poszczególnych zadań, które jednocześnie wynikają z założeń ochrony środowiska i gospodarki odpadami nastąpi w okresie od roku 2013 do roku 2032, czyli do czasu ostatecznego usunięcia wyrobów zawierających azbest z terytorium Polski, dopuszcza się możliwość zmian w realizacji zadań, w możliwie krótkim przedziale czasowym, wynikającą np. z przyczyn finansowych lub zmian możliwości organizacyjnych. Do sporządzenia Prognozy wykorzystano metody analizy porównawczej i waloryzacji, które najpełniej pozwalają odnieść się do poszczególnych problemów i zagadnień. Wykorzystano dane literaturowe w zakresie właściwości azbestu, wpływu na zdrowie ludzi, wpływu na poszczególne elementy środowiska, sposobów jego unieszkodliwiania, obowiązujących przepisów w zakresie jego unieszkodliwienia, transportu, składowania i oznaczania, zapisów wynikających z innych dokumentów strategicznych. Kraków, ul. Wybickiego 7 7

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 2. INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU DOKUMENTU ORAZ ICH POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI 2.1. ZAWARTOŚĆ I GŁÓWNE CELE PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Opracowanie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją zostało wykonane w miesiącach maj - lipiec 2013 roku. W programie zawarte zostały następujące zagadnienia: Podstawa opracowania Charakterystyka ogólna obszaru miasta i gminy Muszyna Charakterystyka azbestu i odpadów zawierających azbest Zanieczyszczenie środowiska i wpływ azbestu na zdrowie człowieka Podstawowe akty prawne Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest Ocena jakościowa wyrobów zawierających azbest Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest Unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest Harmonogram usuwania odpadów zawierających azbest Szacowane nakłady finansowe na realizacje zadania Podsumowanie, spis podstawowych wykorzystanych materiałów i spis załączników. PODSTAWA OPRACOWANIA Opracowanie wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych (na dzień rozpoczęcia umowy - 25.03. 2013), w szczególności: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. (Dz. U. Nr 71 z roku 2004, poz. 649) określa sposób prowadzenia oceny wyrobów azbestowych; Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 z roku 2010, poz. 1089) zmienia sposób prowadzenia oceny wyrobów azbestowych zasady obowiązujące na dzień rozpoczęcia realizacji umowy; Kraków, ul. Wybickiego 7 8

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. Nr 8 z roku 2011, poz. 31) - rozporządzenie obejmuje zasady prowadzenia inwentaryzacji obowiązujące na dzień rozpoczęcia realizacji umowy. W opracowaniu wykorzystano materiały udostępnione przez Referat Rozwoju Lokalnego, Inwestycji, Infrastruktury Komunalnej i Ochrony Środowiska. w Muszynie. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją jest zgodny z przepisami prawnymi obowiązującymi w Polsce oraz Unii Europejskiej, a także z innymi dokumentami w przedmiotowym zakresie CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Dokonano krótkiej charakterystyki miasta i gminy uzdrowiskowej Muszyna. Przedstawiono charakterystykę demograficzną oraz lokalizacyjną miasta, użytkowanie terenu oraz wyróżniono największe podmioty gospodarcze obszaru. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Scharakteryzowano azbest i jego własności. Omówiono rodzaje azbestu, wyrobów z udziałem azbestu oraz zastosowanie takich produktów. Przedstawiono zalety wyrobów azbestowych. ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA I WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA W rozdziale przedstawiono szkodliwe własności azbestu na środowisko i organizm ludzki. Chorobotwórcze działanie azbestu następuje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie następuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Dodatkowo zwrócono uwagę na realne zagrożenie skażeniem środowiska pyłem azbestu, Kraków, ul. Wybickiego 7 9

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna pochodzącym z tak zwanych dzikich wysypisk. Tego typu wysypiska pojawiają się szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Ponadto występuje pylenie w coraz większym stopniu z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców gminy. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Zamieszczono opis prac inwentaryzacyjnych wraz z wynikami końcowymi. Przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie (wśród gospodarstw indywidualnych, budynków będących we władaniu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej, podmiotów gospodarczych, budynków PKP i MON), zgodnie z opracowanymi ankietami oraz oceną stanowiło zadanie podstawowe dla realizacji opracowania Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. W trakcie prac terenowych zinwentaryzowano także zniszczone płyty dachowe złożone na terenie poszczególnych posesji. Płyty te zaliczono do I stopnia pilności. Wypełnione ankiety dołączono, jako załącznik do opracowania w 2 tomach. Etapy prac przeprowadzone przez pracowników IGSMiE PAN dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest: opracowanie ankiet zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami; konsultacje z Inspektorem ds. ochrony środowiska, zdrowia i rolnictwa Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej w Muszynie; przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród gospodarstw indywidualnych zgodnie z opracowanymi ankietami; przeprowadzenie inwentaryzacji w terenie wśród podmiotów gospodarczych zgodnie z opracowanymi ankietami. Kraków, ul. Wybickiego 7 10

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 1. Ilość gospodarstw indywidualnych z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest L.p. Lokalizacja Ogólna liczba nr domów Ilość posesji z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest Udział % posesji z wyrobami zawierającymi azbest [%] 1 2 3 4 5 1 Muszyna 879 45 5 2 Andrzejówka 83 42 51 3 Dubne 9 4 44 4 Jastrzębik 88 42 48 5 Leluchów 31 5 16 6 Milik 125 34 27 7 Powroźnik 312 25 8 8 Szczawnik 178 40 22 9 Wojkowa 38 12 32 10 Złockie 181 29 16 11 Żegiestów 184 63 34 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 2108 341 16 Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna [IGSMiE PAN 2013]. W wyniku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych w terenie (tzw. spis z natury ) w miesiącach maj czerwiec - lipiec 2013 roku, uzyskano łącznie 354 ankiety, w których sumarycznie wykazano 44405 m 2 wyrobów budowlanych zawierających azbest, w tym 341 ankiet z gospodarstw indywidualnych, w których sumarycznie wykazano 42370 m 2. Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste i płyty płaskie występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych. W wyniku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych na obszarze miasta i gminy Muszyna zinwentaryzowano: wśród budynków będących własnością osób fizycznych (gospodarstw indywidualnych) 341 ankiet, w których wykazano łącznie 492 obiekty z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest; łącznie oszacowano 42370 m 2, tj. 466 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, Kraków, ul. Wybickiego 7 11

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wśród budynków osób prawnych (firm, przedsiębiorstw i innych instytucji) 12 ankiet, w których wykazano 13 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 1895 m 2, tj. 20,9 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest, w tym: 5 obiektów PKP, w których zinwentaryzowano 485 m 2, tj. 5,3 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest wśród budynków należących do Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 1 ankietę, w której wykazano 1 obiekt z wbudowanymi wyrobami zawierającymi azbest w ilości 140 m 2, tj. 1,5 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Szczegółowe zestawienie danych z podziałem na poszczególne sołectwa przedstawiono w tabelach poniżej. Tabela 2. Zestawienie zbiorcze ilości wyrobów zawierających azbest na terenie miasta i gminy uzdrowiskowej Muszyna. Lokalizacja Budynki będące własnością osób fizycznych Płyty azbestowo-cementowe Liczba Ilość obiektów ankiet z wyrobami azbestowymi Ilość wbudowanych wyrobów zawierających azbest [m 2 ] [Mg] [m 3 ] 341 492 42370 466,1 382,2 Budynki będące własnością JST, w tym: 1 1 140 1,5 1,3 placówki oświatowe 1 1 140 1,5 1,3 Firmy i przedsiębiorstwa, w tym: 12 13 1895 20,9 17,1 budynki będące własnością PKP 5 5 485,0 5,3 4,4 budynki będące własnością MON 0 0 0 0 0 Razem Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna 354 506 44405 488,5 400,6 Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna [IGSMiE PAN 2013] Kraków, ul. Wybickiego 7 12

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 3. Ilość wyrobów zawierających azbest zinwentaryzowanych w poszczególnych obszarach z podziałem na budynki mieszkalne i gospodarcze miasto i gmina Muszyna Gospodarstwa indywidualne Ilość wyrobów azbestowych [m 2 ] [Mg] [m 2 ] [Mg] m 2 [Mg] 1- budynki mieszkalne 2- budynki gospodarcze 3-złożone na terenie posesji Muszyna 1420 15,6 2250 24,8 285 3 Andrzejówka 1970 21,7 3310 36,4 480 5,3 Dubne 120 1,3 200 2,2 40 0,4 Jastrzębik 1360 15,0 4150 45,7 290 3,2 Leluchów 0 0,0 900 9,9 0 0,0 Milik 1460 16,1 3110 34,2 150 1,7 Powroźnik 840 9,2 1055 11,6 200 2,2 Szczawnik 1310 14,4 4690 51,6 40 0,4 Wojkowa 320 3,5 1740 19,1 0 0,0 Złockie 910 10,0 2400 26,4 60 0,7 Żegiestów 2780 30,6 4100 45,1 430 4,7 Razem Miasto i Gmina 12490 137,4 27905 307,0 1975 21,7 Uzdrowiskowa Muszyna 1 zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych na budynkach mieszkalnych 2 zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest wbudowanych na budynkach gospodarczych 3 - zestawienie dotyczące ilości wyrobów zawierających azbest złożonych na terenie posesji Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Muszyna[IGSMiE PAN 2013] OCENA JAKOŚCIOWA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Sporządzono zestawienie jakościowe wyrobów zawierających azbest, wbudowanych w obiektach na terytorium Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Dla zestawienia jakościowego wyrobów zawierających azbest przeprowadzono ocenę pilności usuwania wyrobów zawierających azbest. Ocenę tę wykonano z uwzględnieniem wymogów obowiązujących aktów prawnych. Ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zgodnie ze stopniem pilności przedstawia się następująco: 50,4 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do I stopnia pilności; 30,5 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do II stopnia pilności; 19,1 % zinwentaryzowanych wyrobów zaliczono do III stopnia pilności. Kraków, ul. Wybickiego 7 13

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 19,1 50,4 30,5 I stopień pilności II stopień pilności III stopień pilności Rys 1.Ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Tabela 4. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Płyty azbestowo - cementowe I stopień II stopień Obiekty [m 2 ] [m 2 ] Własność osób fizycznych (gospodarstwa indywidualne) III stopień [m 2 ] Suma [m 2 ] 20820 13230 8320 42370 Własność JST, w tym: 0 140 0 140 placówki oświatowe 0 140 0 140 Własność osób prawnych (firmy, przedsiębiorstwa i inne instytucje), w tym: 1570 160 165 1895 budynki będące własnością PKP 200 120 164,95 485 budynki będące własnością MON 0 0 0 0 Razem Miasta i Gminy Uzdrowiskowej 22390 13530 8485 44405 Muszyna Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna [IGSMiE PAN 2013] Tabela 5. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych wśród gospodarstw indywidualnych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności. Lp Lokalizacja Ilość wyrobów w [m 2 ] wg. stopnia pilności I II III S* Ogółe m [m 2 ] Ilość ankiet wg stopnia pilności I II III 1 Muszyna 1910 1110 650 285 3955 25 12 8 2 Andrzejówka 1490 2480 1310 480 5760 21 13 8 3 Dubne 170 30 120 40 360 2 1 1 4 Jastrzębik 3850 1220 440 290 5800 27 12 3 5 Leluchów 100 400 400 0 900 1 1 3 Kraków, ul. Wybickiego 7 14

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6 Milik 2530 840 1200 150 4720 17 7 10 7 Powroźnik 925 410 560 200 2095 15 6 4 8 Szczawnik 2190 2630 1180 40 6040 18 15 7 9 Wojkowa 1100 840 120 0 2060 6 4 2 10 Złockie 1550 1380 380 60 3370 12 12 5 11 Żegiestów 3030 1890 1960 430 7310 35 14 14 Razem Miasto i Gmina 18845 13230 8320 1975 42370 179 97 65 Uzdrowiskowa Muszyna *odpady złożone luzem na terenie posesji. Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją [IGSMiE PAN 2013] Rys 2. Zestawienie jakości wyrobów zawierających azbest, zinwentaryzowanych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, według stopnia pilności Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna [IGSMiE PAN 2013] Kraków, ul. Wybickiego 7 15

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna MOŻLIWOŚCI I SPOSOBY USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Przedmiotem tej części opracowania są możliwości i wskazówki do prowadzenia akcji informacyjno edukacyjnej oraz warunki bezpieczeństwa przy usuwaniu odpadów zawierających azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne mają na celu rozpowszechnienie wśród społeczności lokalnej wiarygodnych informacji o skutkach dla zdrowia i środowiska powodowanych przez azbest oraz wyroby i odpady zawierające azbest. Szkolenia i akcje informacyjno-edukacyjne powinny być przeprowadzane zarówno wśród młodzieży szkolnej, jak i dorosłych mieszkańców. Zwrócono uwagę na problem usuwania z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy. Taki sposób usuwania wyrobów azbestowych z dachów zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. Sposób zbierania i usuwania odpadów zawierających azbest zależy od rodzaju odpadów i źródeł ich powstawania. Generalną zasadą przy tego rodzaju działalności jest maksymalne zabezpieczenie przed możliwością emisji włókien azbestu do atmosfery. Można to osiągnąć przez utrzymywanie odpowiednich wymogów techniczno organizacyjnych. Prace polegające na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mogą być wykonywane wyłącznie przez Wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. W tym zakresie Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 wprowadza zmiany i przewiduje, że właściciel nieruchomości (budynków jednorodzinnych i gospodarskich) będzie mógł legalnie zdemontować wyroby zawierające azbest z terenu posesji bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, o ile osoby usuwające wyroby azbestowe zostaną odpowiednio przeszkolone i będą dysponować środkami technicznymi eliminującymi narażenie na kontakt z włóknami azbestu oraz będą to prowadzić incydentalnie. Brak jest jednak uregulowań prawnych na prowadzenie takiej działalności. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. ( (Dz. U. 2010 r. nr 162, poz. 1089) wykonawca prac, przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. Ponadto zobowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, Kraków, ul. Wybickiego 7 16

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniej niż 1 m przy stosowaniu osłon, umieszczenia tablic ostrzegawczych o treści: Uwaga zagrożenie azbestem, zastosowania odpowiednich środków technicznych umożliwiających zmniejszenie emisji włókien azbestu, codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro. Odpady czy wyroby o gęstości właściwej większej niż 1000 kg/m 3 (definiowane jako twarde, zawierające poniżej 20% azbestu) należy zbierać do trwałych i mocnych worków polietylenowych. Pyły azbestowe, luźno związane fragmenty odpadów, wyroby i odpady o gęstości właściwej mniejszej niż 1000 kg/m 3 (definiowane jako miękkie, zawierające powyżej 20% do 100% azbestu), powinny być umieszczane w workach z folii polietylenowej szczelnie zamykanych, które następnie należy umieścić w opakowaniu zbiorczym z folii. Zinwentaryzowane wyroby azbestowe na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna należą do materiałów twardych, czyli zawierające poniżej 20 % azbestu. Opakowania z odpadami lub wyrobami zawierającymi azbest powinny być odpowiednio oznakowane w formie etykiety trwale przytwierdzonej do opakowania lub bezpośredniego nadruku na opakowaniu. Oznakowanie powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2.5 cm szerokości. Składa się on w górnej części (h 1 = 40%H) z litery a w białym kolorze na czarnym tle, a w dolnej (h 2 =60%H) z napisu czarnego lub białego na czerwonym tle: UWAGA! ZAWIERA AZBEST! Wdychanie pyłu azbestu stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia. Postępuj zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. W zakresie ewidencji odpadów, transportujący odpady ma obowiązek prowadzenia uproszczonej ewidencji odpadów w formie karty przekazania odpadów. Zgodnie z art. 233.1.ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 roku (Dz. U. 2013, nr 0, poz. 21) zezwolenia na transport odpadów wydane na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują ważność na czas na jaki zostały wydane, nie dłużej jednak niż do czasu upływu terminu do złożenia wniosku o wpis do rejestru lub z dniem uzyskania wpisu do tego rejestru. UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Przedstawiono możliwości unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest z ukierunkowaniem na składowanie odpadów zawierających azbest, a także listę krajowych Kraków, ul. Wybickiego 7 17

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna składowisk ze szczegółową charakterystyką składowisk przeznaczonych w Programie do przyjmowania odpadów azbestowych z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Podstawową i najtańszą metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich deponowanie, zgodnie z wymogami prawnymi, na składowiskach odpadów zawierających azbest. Wymagania dotyczące składowania dla odpadów zawierających azbest, wymienionych w katalogu odpadów oznaczonych kodami: 17 06 01* i 17 06 05* określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz.U. 2013 nr 0 poz. 523). Najbliższymi miejscami unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest powstających przy realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna są składowiska znajdujące się na terenie województw małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Są to: Składowisko odpadów za rz. Białą w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mościcach S.A., (woj. małopolskie), Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, gmina Ostrów, powiat ropczycko-sędziszowski, (woj. podkarpackie) składowisko odpadów zawierających azbest w Dobrowie, gmina Tuczępy, powiat buski, (woj. świętokrzyskie). Alternatywnym miejscem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest może być składowisko odpadów zlokalizowane w mieście Jastrzębie-Zdrój (województwo śląskie), znajdujące się w odległości ok. 240 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Poniżej podano krótką charakterystykę składowisk odpadów zawierających azbest w Tarnowie-Mościcach (woj. małopolskie), w Kozodrzy (powiat ropczycko-sędziszowski), w Dobrowie (woj. świętokrzyskie) oraz w Jastrzębiu Zdroju (woj. śląskie). SKŁADOWISKO ODPADÓW ZA RZ. BIAŁĄ W TARNOWIE MOŚCICACH Składowisko odpadów za rz. Białą Zakładów Azotowych w Tarnowie- Mościcach S.A., ul. Kwiatkowskiego 8 zarządzane jest przez Jednostkę Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie. Na terenie składowiska wydzielony jest sektor przeznaczony do unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Składowisko oddalone jest o około 110 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Wydział Oczyszczalni Ścieków i Składowisk Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. w Tarnowie może przyjmować do Kraków, ul. Wybickiego 7 18

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna unieszkodliwiania odpady azbestowe w kompleksie składowisk odpadów za rzeką Biała w zakresie i ilości określonych instrukcją eksploatacji składowiska. Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp z o.o. w Tarnowie posiada zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. SKŁADOWISKO ODPADÓW INNYCH NIŻ NIEBEZPIECZNE I OBOJĘTNE W KOZODRZY Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, gmina Ostrów, powiat ropczycko-sędziszowski oddalone o ok. 140 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Jest to składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne z wydzieloną kwaterą na odpady niebezpieczne zawierające azbest. Składowisko składa się z 11 kwater przeznaczonych do składowania odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne oraz 2 kwater A1 i A2 przeznaczonych do składowania odpadów niebezpieczne zawierających azbest. Pojemność kwater A1 i A2 wynosi 8870 m3. Zarządcą składowiska jest Zakład Usług Komunalnych w Ostrowie. Według informacji uzyskanych od zarządzającego składowiskiem, odpady zawierające azbest przyjmowane są z terenu całego kraju. SKŁADOWISKO ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST W DOBROWIE Składowisko odpadów zawierających azbest w miejscowości Dobrów, gmina Tuczępy, województwo świętokrzyskie, oddalone jest o 175 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Składowisko przeznaczone jest wyłącznie do składowania odpadów budowlanych azbestowo-cementowych, opakowanych w miejscu ich wytworzenia w szczelnych opakowaniach, między innymi typu BIG-BAG lub mniejszych i właściwie oznakowanych, eliminujących ich oddziaływanie na środowisko, a w szczególności na środowisko atmosferyczne. Składowisko zlokalizowane na terenach zdegradowanych, po eksploatacji siarki przez Kopalnię Siarki Grzybów. Składowisko składa się z 26 kwater eksploatowanych w dwóch etapach. Pojemność eksploatacyjna składowiska wynosi około 190 000 m 3 (w tym zdeponowane odpady i warstwy przesypowe). Przewiduje się możliwość złożenia około 175000 m 3 odpadów azbestowo-cementowych. Po zakończeniu składowania odpadów zawierających azbest, składowisko zostanie zamknięte i zrekultywowane poprzez wykonanie warstwy rekultywacyjnej o grubości 2 m. SKŁADOWISKO ODPADÓW W JASTRZĘBIU ZDROJU Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne Cofinco Poland Sp. z o. o w Jastrzębiu Zdroju, województwo śląskie, czynne jest od 1999 roku. Jest oddalone o około Kraków, ul. Wybickiego 7 19

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 240 km od Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna.. Składowisko posiada wydzieloną subkwaterę na odpady zawierające azbest w ramach sektora III składowiska. Składowisko przyjmuje odpady do unieszkodliwiania z terenu całego kraju. Przewidywana data zamknięcia planowana jest na 2014 roku. HARMONOGRAM USUWANIA ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, całkowita ilość wyrobów wbudowanych w obiektach budowlanych powinna zostać usunięta i unieszkodliwiona do roku 2032, w trzech podokresach: 2002 2012, 2013 2022, 2023 2032. Pierwszy podokres zakończył się w 2012. Pozostały całkowity czas usuwania wyrobów zawierających azbest podzielono, zgodnie z Krajowym Programem na 2 pozostałe podokresy, tj. 2013 2022 i 2023 2032. Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest przedstawiono w trzech wariantach dla 44405 m 2, zatem w okresie 2013* 2022: 21237 m 2, w okresie 2023 2032: 23168 m 2. * - od października 2013 Wariantowość realizacji usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy zakłada trzy możliwe schematy usuwania: usuwanie zgodnie ze stopniem pilności, usuwanie w pierwszej kolejności wyrobów z budynków użyteczności publicznej, budynków gminy oraz firm i przedsiębiorstw, usuwanie zgodnie z kolejnością zgłoszeń. SZACOWANE NAKŁADY FINANSOWE NA REALIZACJE ZADAŃ Przedstawiono szacowane koszty realizacji wykonania zadań Programu. Są to koszty związane z usunięciem i unieszkodliwianiem wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy uzdrowiskowej Muszyna. Wiążą się one z kosztami poniesionymi na demontaż, transport oraz unieszkodliwienie poprzez składowanie. Przyjęto orientacyjne ceny jednostkowe: średni koszt składowania wyrobów zawierających azbest, w zależności od wynegocjowanych warunków i wybranego składowiska kształtuje się w przedziale od 216 do 378 zł/mg Kraków, ul. Wybickiego 7 20

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna średni koszt transportu na składowisko wynosi ok. 3 do 5 zł na kilometr. średni koszt demontażu wyrobów azbestowo cementowych (przez specjalistyczną firmę) wynosi 12 zł/m 2. Przyjęte wartości mogą być zmienne w czasie w zależności od różnorodnych uwarunkowań wynikających m.in. z prowadzonej polityki cenowej oraz z sytuacji rynkowej. Przedstawiono ponadto możliwości pozyskania funduszy na zadania usunięcia azbestu z obszaru miasta. SPOSOBY I MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH Możliwości pozyskania środków finansowych przez Gminę na realizacje zadań związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest są bezpośrednio związane z priorytetami wielu funduszy krajowych i unijnych w zakresie gospodarki odpadami, ochrony powietrza czy ochrony powierzchni ziemi. Istotne znaczenie w przeznaczaniu środków na ten cel odgrywa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Możliwości pozyskania i przeznaczania środków ze źródeł krajowych i unijnych przedstawione są w wydanym w roku 2009 przez Ministerstwo Gospodarki Poradniku finansowania usuwania azbestu. Przedmiotowy poradnik finansowania usuwania azbestu ze środków krajowych i unijnych został opracowany na lata 2009-2013, a obecnie brak jego aktualizacji na kolejne lata. Poradnik obejmujący lata 2009-2013 podaje instrumenty finansowe wspierające usuwanie wyrobów zawierających azbest, zarówno szczebla ogólnokrajowego jak i wojewódzkiego, a przedstawione tam propozycje mogą zostać przeniesione na lata kolejne, jednak z pewnymi zmianami uwzględniającym przede wszystkim zmianę programów w ramach Funduszy Europejskich na lata 2014 2020. Ostateczne ramy programów na lata 2014 2020 są obecnie na etapie konsultacji [www.funduszeeuropejskie.gov.pl]. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją stanowi podstawę do ubiegania się o pozyskanie środków finansowych na realizację zadań ze źródeł krajowych i zagranicznych. MiGU Muszyna zamierza starać się o pozyskanie środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Głównym zadaniem funduszy wojewódzkich jest finansowe wspieranie przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Co roku Rady Nadzorcze Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) uchwalają listy przedsięwzięć priorytetowych planowanych do dofinansowania ze środków Kraków, ul. Wybickiego 7 21

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Rady Nadzorcze uchwalają także Zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dla realizacji wyznaczonych priorytetowych przedsięwzięć, w ramach których, zadania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest mogą uzyskać wsparcie dofinansowania działalności. 2.2. ZGODNOŚĆ CELÓW PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Z CELAMI DOKUMENTÓW RÓWNOLEGŁYCH ORAZ NADRZĘDNYCH CELE PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Nadrzędnym celem Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy jest bezpieczne dla zdrowia ludzi usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy uzdrowiskowej Muszyna oraz ich unieszkodliwienie poprzez składowanie na wyznaczonych składowiskach lub unieszkodliwienie innymi metodami spełniającymi wymagania najlepszych dostępnych technik. Takie postępowanie spowoduje wyeliminowanie ich negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzi i środowisko naturalne. Cel ten pozostaje w ścisłej relacji z celami zdefiniowanymi w Programie oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032. Osiągniecie tego celu będzie możliwe w perspektywie długoterminowej (do 2032 roku) poprzez usunięcie z terenu miasta i gminy Muszyna stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest. Cele postawione w Programie wpisują się w ramy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej. Wyznaczone cele i zadania są zgodne z założeniami Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032, Krajowego planu gospodarki odpadami 2014, Planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2012-2017 z perspektywą na lata 2018-2023. Podstawowym dokumentem określającym ramy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady 74/442/EEC, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia odzysku i usuwania odpadów w sposób nie zagrażający życiu ludzkiemu oraz nie powodujący szkód w środowisku. Ponadto nakłada obowiązek zapobiegania tworzeniu się odpadów, a także ograniczaniu ich ilości i szkodliwości. Kraków, ul. Wybickiego 7 22

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna PROGRAM OCZYSZCZANIA KRAJU Z AZBESTU NA LATA 2009-2032 Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032 przewiduje zgrupowanie zadań w pięciu blokach tematycznych: 1. Zorganizowanie, wdrożenie i sukcesywne udoskonalanie lokalnego systemu usuwania wyrobów, które zawierają azbest, 2. Realizacja działań edukacyjno-informacyjnych skierowanych do dzieci i młodzieży szkolnej, a także szkolenia pracowników administracji, 3. Podniesienie świadomości mieszkańców gminy odnośnie zagrożeń, które wynikają z użytkowania wyrobów azbestowych. 4. Sukcesywne oczyszczanie terenu gminy z azbestu poprzez usuwanie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, 5. Wyeliminowanie negatywnego oddziaływania azbestu na zdrowie mieszkańców gminy oraz środowisko naturalne, Krajowy Program przewiduje wprowadzenie pełnej ewidencji rodzaju i ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest. Do głównych celów programu należą: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest; minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju; likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele Programu Krajowego będą realizowane sukcesywnie aż do 2032 roku, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest (w latach 2003-2008 usunięto około 1 mln Mg). Przyjmuje się, że w kolejnych latach zostaną wycofane z użytkowania wyroby azbestowe i powstanie: - w latach 2009 2012 około 28% odpadów (4 mln Mg), - w latach 2013 2022 około 35% odpadów (5,1 mln Mg), - w latach 2023 2032 około 37% odpadów (5,4 mln Mg). Program tworzy nowe możliwości, z których najważniejsze to: - składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych, - wdrażanie nowych technologii umożliwiających niszczenie włókien azbestu, - pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Ponadto Program Krajowy przewiduje: Kraków, ul. Wybickiego 7 23

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna - do 2012 r. przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest, - utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest, - podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu, - zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin. [http://www.mg.gov.pl] KRAJOWY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI 2014 Krajowy plan gospodarki odpadami 2014 został przyjęty uchwałą Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie "Krajowego planu gospodarki odpadami 2014" (M. P. Nr 101, poz. 1183). Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów 2008/98/WE wprowadza obowiązek opracowania wojewódzkich planów gospodarki odpadami oraz programów zapobiegania powstawaniu odpadów, które opisywać mają m.in. istniejące w kraju środki zapobiegawcze oraz ustalać cele zapobiegania powstawaniu odpadów. Krajowy plan gospodarki odpadami obejmuje pełen zakres zadań koniecznych do zapewnienia zintegrowanej gospodarki odpadami w kraju w sposób zapewniający ochronę środowiska, uwzględniając obecne i przyszłe możliwości i uwarunkowania ekonomiczne oraz poziom technologiczny istniejącej infrastruktury. Plan zawiera zarówno program zapobiegania powstawaniu odpadów w odniesieniu do poszczególnych typów odpadów, jak i strategię redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji. Plan gospodarki odpadami dotyczy odpadów powstających w kraju, a w szczególności odpadów komunalnych, niebezpiecznych, opakowaniowych, komunalnych osadów ściekowych oraz odpadów przywożonych na teren kraju. Krajowy plan gospodarki odpadami obejmuje: - opis aktualnego stanu gospodarki odpadami, - prognozowane zmiany w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami, - cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągnięcia, - system gospodarowania odpadami, - zadania, które zapewnią poprawę sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami, - instrumenty finansowe służące realizacji celów w zakresie gospodarki odpadami. Kraków, ul. Wybickiego 7 24

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO NA LATA 2012-2017 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2018-2023 Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego został przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XXV/397/12 z dnia 2 lipca 2012 r. Prace nad aktualizacją Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego są konsekwencją realizacji przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r., Nr 185, poz. 1243, z późn. zm.), która wprowadziła obowiązek przygotowywania planów gospodarki odpadami, podlegających aktualizacji nie rzadziej niż co 6 lat. Zgodnie z art. 14 ustawy o odpadach wojewódzki plan gospodarki odpadami opracowuje zarząd województwa i jest on tworzony na zasadach określonych w przepisach o ochronie środowiska. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Małopolskiego (zwany dalej WPGO), zgodnie z przepisami ustawy o odpadach (art. 14) obejmuje wszystkie rodzaje odpadów powstających na obszarze województwa oraz przywożonych na jego obszar, a w szczególności odpady komunalne z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji, odpady opakowaniowe, odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, zużyte opony oraz odpady niebezpieczne, w tym pojazdy wycofane z eksploatacji, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, PCB, azbest, odpady medyczne i weterynaryjne, oleje odpadowe, baterie i akumulatory Cele szczegółowe gospodarowania odpadami zawierającymi azbest wynikają z celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032. 2.3. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE DLA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, ORAZ SPOSOBY, W JAKICH TE CELE ZOSTAŁY UWZGLĘDNIONE Do najistotniejszych celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego Programu należą: zakaz stosowania azbestu, zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu, zasady pracy z azbestem (BHP), ochrona ludzi i środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem, zasady bezpiecznego transportu azbestu, zasady gospodarki odpadami zawierającymi azbest. Wszystkie te cele zostały opisane i przeanalizowane w projektowanym Programie. Kraków, ul. Wybickiego 7 25

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 6. Sposób uwzględnienia w analizowanym Programie celów ochrony środowiska. Cele ochrony środowiska Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem (BHP) Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Zasady bezpiecznego transportu azbestu Zasady gospodarki odpadami zawierającymi azbest Sposób uwzględnienia w projektowanym Programie Uwzględniono w rozdziale 1. Informacje ogólne Odwołanie do ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z dnia 18 grudnia 2003 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm.) Uwzględniono w rozdziałach: 1 Informacje ogólne 4 - Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest 6 - Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 1 Informacje ogólne 4 - Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest 6 - Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 1 Informacje ogólne 4 - Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest 6 - Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 1 Informacje ogólne 4 - Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest Uwzględniono w rozdziałach: 1 Informacje ogólne 4 - Możliwości i sposoby usuwania wyrobów zawierających azbest 5 - Unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest 6 - Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest Kraków, ul. Wybickiego 7 26

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU I JEGO SZKODLIWOŚĆ 3.1. AZBEST, JEGO WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE Termin AZBEST oznacza ogólną nazwę dla minerałów z grupy serpentynitów i amfiboli, związanych ze skałami metamorficznymi, występujących w postaci włóknistych skupień [Polański A.,1974]. Pojęcie azbest jest określeniem przemysłowym. Azbest należy do włóknistych minerałów zbudowanych z różnorodnych związków krzemu, tlenu i metali (magnez, wapń, sód, żelazo) charakteryzujący się dużą elastycznością włókien, odpornością na wysokie temperatury, znikomym przewodnictwem cieplnym i znikomą rozpuszczalnością w wodzie, odpornością na działanie kwasów i zasad. Stanowi przy tym naturalny składnik skorupy ziemskiej, występując we wszystkich częściach litosfery niezależnie od pochodzenia geologicznego. Włókna azbestowe stanowią agregaty długich, cienkich i elastycznych włókien elementarnych (tzw. fibryle). Długość włókien azbestu jest różna i zależy od odmiany. Azbesty serpentynowe charakteryzują się większą długością włókien od azbestów amfibolowych. Własności fizykochemiczne azbestu zmieniają się przy ogrzewaniu na skutek dehydratacji. Ogrzewany w temperaturze powyżej 110 C traci 2/3 zaadsorbowanej wody, w temperaturze 370 C całość wody i jest to proces odwracalny. W temperaturach wyższych hydratacja staje się nieodwracalna. Temperatura topnienia azbestu wynosi ok. 1500 C. Właściwości termoizolacyjne i dźwiękochłonne, wytrzymałość na rozciąganie, elastyczność, a także odporność niektórych odmian azbestu na działanie kwasów, alkaliów i wody morskiej czynią zeń surowiec o szerokim zastosowaniu w ponad tysiącu opisanych technologii [Szeszenia-Dąbrowska N. 2003]. Największe znaczenie przemysłowe ma azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący w serpentynitach cienkie żyły, o giętkich włóknach około 0,1 µm grubości. Jest on odporny na działanie wysokiej temperatury i czynników chemicznych, a także na ścieranie. Źle przewodzi ciepło, elektryczność i dźwięk. Azbest chryzotylowy jest wytrzymały, elastyczny, ognioodporny. Azbest ten używany jest do wyrobu niepalnych materiałów budowlanych (wyrobów azbestowo-cementowych, materiałów izolacyjnych, okładzin ciernych, tkanin i farb ogniotrwałych itp). Azbest amfibolowy jest znacznie mniej rozpowszechniony. Z uwagi na dużą kwasoodporność używany jest w przemyśle chemicznym. Azbest amfibolowy jest kruchy i odporny na działanie kwasów. Kraków, ul. Wybickiego 7 27

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów azbestowych budowlanych, wśród których największe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Płyty były szeroko stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilości, do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Polska Norma [PN-87 B-06612] podaje trzy rodzaje klasyfikacji wyrobów azbestowo-cementowych. Najbardziej adekwatny wydaje się być podział wyrobów azbestowo-cementowych w zależności od kształtu i przeznaczenia, wyróżniający następujące grupy: - wyroby płytowe, w tym: - płyty płaskie ogólnego stosowania, - płytki dachowe, - płyty płaskie specjalnego stosowania, - płyty faliste, - kształtki, - rury i elementy łączące, w tym: - rury bezciśnieniowe, - rury ciśnieniowe, - złącza, - kształtki kanalizacyjne, - kanały wentylacyjne, - otuliny, - wyroby i elementy architektoniczno-budowlane. W zależności od ich gęstości objętościowej wyroby zawierające azbest oraz odpady azbestowe dzieli się na miękkie i twarde. Materiały miękkie - łatwo pylące materiały zawierające azbest to materiały lub produkty (np. tekstylia azbestowe) charakteryzujące się dużym procentowym udziałem azbestu, niską odpornością mechaniczną i niską gęstością. Pod naciskiem między palcami podatne są na zgniatanie i łatwo uwalniają włókna azbestowe. Łatwo także ulegają uszkodzeniom, powodując duże emisje pyłu azbestu. Grupa miękkich materiałów zawierających azbest obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m 3. Zawierają one powyżej 20 % azbestu. Wśród najczęściej stosowanych miękkich materiałów zawierających azbest można wyróżnić [www.inrs.fr/actualites/amiante]: materiały termoizolacyjne, natryski azbestowe, Kraków, ul. Wybickiego 7 28

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wata azbestowa, tektura azbestowa wyroby tekstylne zaprawy o niskiej gęstości (<1) szczeliwa plecione, filtry powietrza, gazów i cieczy. Źródłem znaczących emisji pyłu są miękkie wyroby zawierające azbest stosowane wewnątrz pomieszczeń w postaci izolacji cieplnej, dodatków do materiałów wykończeniowych, farb i lakierów. Problem znacznych emisji wewnątrz pomieszczeń ma miejsce głównie w krajach wysoko uprzemysłowionych, gdzie na dużą skalę stosowano miękkie materiały zawierające azbest w budynkach użyteczności publicznej. Przykładem takich zastosowań może być największy francuski Kampus uniwersytecki Jussieu w Paryżu. Materiały twarde - słabo pylące to wyroby charakteryzujące się dużym stopniem zwięzłości włókien azbestu oraz dużym udziałem spoiwa, głównie cementowego. Są to takie materiały, których mechaniczna obróbka (rozbijanie, zrzucania, cięcie, wiercenie otworów, szlifowanie i inne) stwarza niebezpieczeństwo dla zdrowia. Grupa twardych materiałów zawierających azbest obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3, zawierające poniżej 20% azbestu. Wśród twardych materiałów zawierających azbest można wyróżnić [www.inrs.fr/actualites/amiante]: uszczelki płaskie, wyroby azbestowo-cementowe (płyty faliste, płaskie oraz płyty caro ), wyroby winylowo-azbestowe, kleje, kity, szpachlówki i zaprawy cementowe o wysokiej gęstości, nawierzchnia dróg, tarcia cierne Do materiałów twardych słabo pylących zaliczane są między innymi powszechnie stosowane w Polsce w latach 70 - tych, faliste i płaskie płyty azbestowo-cementowe, wykorzystywane jako pokrycia dachowe w budynkach jednorodzinnych lub elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszym stopniu stosowane były rury azbestowo-cementowe w sieciach wodociągowych, kanalizacyjnych czy do budowy kominów i zsypów. Włókna azbestu w tych wyrobach, w postaci włókien chryzotylu odmiana mniej szkodliwa od krokidolitu (azbestu amfibolowego) - są mocno związane spoiwem cementowym. Kraków, ul. Wybickiego 7 29

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Zastosowanie w budownictwie W Polsce, azbest był stosowany w budownictwie głównie do produkcji płyt azbestowo-cementowych jako pokrycia dachowe i ocieplania elewacji budynków; w mniejszym stopniu stosowano azbest do produkcji rur azbestowo-cementowych (wysokociśnieniowe, kanalizacyjne, przewody wentylacyjne). Azbest rzadko był stosowany wewnątrz budynków jako natryski azbestowe bądź materiał termoizolacyjny. W krajach zachodnich powszechnie stosowano natryski azbestowe wewnątrz budynków na konstrukcje stalowe jako ognioochronna osłona zabezpieczająca stalowe konstrukcje budynków (wieżowców). W tych krajach, w latach 70-tych stosowano także włókna azbestu jako dodatek do materiałów wykończeniowych w budynkach użyteczności publicznej. W Polsce takie zastosowanie jest rzadko spotykane. Przemawiają za tym dane zawarte w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Jak donosi literatura [Brzozowski A., Obmiński A., 2004] w polskim budownictwie przemysłowym stosowano w latach 1970-1980 miękkie łatwo pylące materiały zawierające azbest w postaci tynków i natrysków w celach ognioochronnych w konstrukcjach stalowych i drewnianych obiektów wymagających szczególnej ochrony przeciwpożarowej. Pozostałe formy zastosowania Azbest znalazł także zastosowanie w energetyce, w przemyśle chemicznym, spożywczym, motoryzacyjnym, hutniczym i stoczniowym. W przemyśle energetycznym materiały zawierające azbest stosowano w elektrociepłowniach i elektrowniach w kominach (sznur azbestowy), chłodniach (płyty azbestowo-cementowe), zraszalnikach (sznur azbestowy) oraz w sieciach ciepłowniczych (osłona termoizolacyjna) [Kuzio S., 2003] W przemyśle motoryzacyjnym włókna azbestu znalazły zastosowanie jako materiał termoizolacyjny w silnikach pojazdów mechanicznych, w różnorodnych elektrycznych urządzeniach grzewczych. Włókna azbestu wykorzystywano także w produkcji różnorodnych uszczelek, sprzęgieł i hamulców stosowanych w miejscach wymagających zwiększonej odporności na wysoką temperaturę. Azbest był powszechnie stosowany w kolejnictwie, w lotnictwie i w przemyśle stoczniowym [http://www.pip.gov.pl]. W przemyśle chemicznym azbest wykorzystano m.in. w procesach produkcji chloru [Kuzio S., 2003] oraz w hutach szkła do wałów z azbestu chryzotylowego stosowanych do ciągnienia szkła. Kraków, ul. Wybickiego 7 30

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 3.2. POWSTAWANIE ODPADÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest [Dz. U. Nr 101, poz. 628 z późn. zm.] praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów, w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska. Zgodnie z wymienioną ustawą, produkcja płyt została zakończona w 1998 roku. W najbliższych latach wyroby zawierające azbest będą sukcesywnie usuwane, stając się wtedy odpadem niebezpiecznym. Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją odpadów, stanowiącą załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska, z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz.U. Nr 112 z 2001 r., poz. 1206] odpady azbestowe wymienione są w następujących grupach odpadów: 06: Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej, 06 07 01*: Odpady azbestowe z elektrolizy 06 13 04*: Odpady z przetwarzania azbestu 10: Odpady z procesów termicznych, 10 11 81*: Odpady zawierające azbest 10 13 09*: Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych 15: Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach, 15 01 11*: Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi 16: Odpady nieujęte w innych grupach, 16 01 11*: Okładziny hamulcowe zawierające azbest 16 02 12*: Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest 17: Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) 17 06 01*: Materiały izolacyjne zawierające azbest 17 06 05*: Materiały konstrukcyjne zawierające azbest Wśród powyżej wymienionych odpadów i materiałów zawierających azbest, zidentyfikowano w Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna materiały konstrukcyjne zawierające azbest o kodzie 17 06 05*. Kraków, ul. Wybickiego 7 31

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 3.3. SZKODLIWY WPŁYW AZBESTU NA ZDROWIE CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKO Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Skażenie środowiska azbestem oznacza: skażenie powietrza pyłami azbestowymi, zwłaszcza najbardziej niebezpieczną dla człowieka frakcją respirabilną, skażenie gleb, które powoduje reemisję pyłów azbestu do atmosfery. Dla stężeń azbestu w powietrzu podane są najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS), wyrażone zarówno liczbą włókien azbestu w 1 cm 3, jak i ilością pyłu całkowitego w mg/m 3. W przypadku koncentracji azbestu w glebach brak jest w światowych, europejskich i krajowych materiałach kryteriów, ustalających dopuszczalne poziomy zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie gruntu azbestem jest jednak zagadnieniem istotnym, gdyż powoduje jego reemisję do środowiska. Obmiński A. [2000] podaje, na podstawie własnych badań, że stężenia niezwiązanego azbestu przekraczające 0,02% wymagają rekultywacji, z racji reemisji pyłów. W celu wyeliminowania reemisji włókien azbestu konieczne jest przeprowadzanie odpowiednich zabiegów ograniczających pylenie [Dyczek J., 2000; Obmiński A., 2000]. Podstawowe ogniska zanieczyszczenia azbestem związane z działalnością człowieka to: obiekty budowlane i tereny związane z wytwarzaniem i magazynowaniem odpadów zawierających azbest, dzikie wysypiska odpadów zawierających azbest, nieruchomości, obiekty budowlane, urządzenia, instalacje lub inne miejsca, w których użytkowane są wyroby azbestowe, w szczególności podczas usuwania wyrobów zawierających azbest. Poza zakładami przetwórstwa azbestu, które uległy likwidacji na mocy ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.), wciąż istnieją stanowiska pracy, na których istnieje narażenie na pył azbestu. Są to prace związane z demontażem płyt azbestowo-cementowych, wykorzystywanych głównie w budownictwie, różnego rodzaju prace na statkach, prace wykonywane w elektrociepłowniach, elektrowniach, hutach, zakładach ciepłowniczych i Kraków, ul. Wybickiego 7 32

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna remontowych, zwłaszcza związane z remontami bądź rozbiórką obiektów budowlanych, instalacji oraz urządzeń i wynikającą stąd koniecznością usuwania azbestu. Istnieje realne zagrożenie skażeniem środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tak zwanych dzikich wysypisk odpadów szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Ponadto występuje pylenie w coraz większym stopniu z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Poważny niepokój może budzić fakt, że usuwanie obecnie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy, zwiększa tylko zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. Biorąc pod uwagę zanieczyszczenie środowiska i zagrożenia zdrowia ludności, największy problem stanowi emisja włókien azbestu z ulegających korozji wyrobów azbestowo-cementowych (do których produkcji zastosowano około 85% ogólnej ilości sprowadzonego do Polski azbestu) oraz emisja włókien azbestu wynikająca z nieprawidłowo prowadzonego demontażu, transportu lub składowania wyrobów zawierających azbest. Zagrożenie azbestem dla człowieka jest wynikiem wdychania powietrza zanieczyszczonego respirabilnymi włóknami azbestu, które mogą przenikać do dolnych części dróg oddechowych. Stopień zagrożenia dla zdrowia zależy od rodzaju pyłu, wielkości i gęstości włókna i czasu oddziaływania. Im mniejsze i krótsze są włókna, tym są one bardziej odpowiedzialne za wywoływanie zmian nowotworowych [Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J., 2003]. Prawdopodobnie, szczególne znaczenie ma średnica włókien, a długość odgrywa mniejszą rolę. Większość badaczy uważa, że włókna cienkie o średnicy poniżej 3 µm są wdychane i odkładają się w końcowych odcinkach układu oddechowego w pęcherzykach płucnych, podczas, gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 µm, zatrzymują się w górnej części dróg oddechowych, następnie wydalane za pośrednictwem śluzu lub innych czynności biologicznych. Biologiczna agresywność pyłu azbestu jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego. Doniesienia naukowe wskazują, że największe zagrożenie stwarzają włókna bardzo cienkie, o średnicach mniejszych niż 1 µm i długości większej niż 8 µm. Włókna krótsze wykazują słabsze działanie zwłókniające [Dobrzelecka I., 2008]. W efekcie oddziaływania pyłów azbestowych stwierdzono możliwość występowania takich schorzeń jak: pylica azbestowa (azbestoza), rak płuc oraz międzybłoniak (mesothelioma). Choroby te są skutkiem narażenia inhalacyjnego, to znaczy wdychania powietrza zanieczyszczonego włóknami azbestu. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że inne nowotwory: krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika oraz chłoniaków mogą Kraków, ul. Wybickiego 7 33

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna być związane z obecnością pyłu azbestowego w powietrzu wdychanym [Szeszenia- Dąbrowska N., Siuta J.,1998]. Raporty Światowej Organizacji Zdrowia oraz przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badania nie dostarczyły dowodów zwiększonego ryzyka występowania nowotworów związanych ze spożywaniem pokarmów i wody zanieczyszczonej azbestem [Światowa Organizacja Zdrowia,1993]. Tak więc azbest jest nieszkodliwy, o ile jest on izolowany od atmosfery. Część badaczy przypuszcza jednak, że włókna azbestu zawarte w wodzie pitnej i być może także w żywności, a także w populacji eksponowanej przez wiele lat na działanie pyłów azbestu mogą wpływać na zwiększenie częstości zapadania na nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego. Jednak związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy narażeniem na włókna azbestu, a zwiększoną zachorowalnością na ww. nowotwory nie został do tej pory dostatecznie udokumentowany, ani potwierdzony przez czołowe organizacje (WHO, OSHA) badające bezpieczeństwo zdrowotne populacji ludzkiej [Ministerstwo Gospodarki, 2009]. Na występowanie i typ patologii wpływa kumulowana dawka pyłu azbestu w ciągu życia osobniczego, określana iloczynem średniego stężenia pyłu i czasu trwania ekspozycji oraz efektywność biologicznych mechanizmów oczyszczania układu oddechowego [Szeszenia- Dąbrowska N., 2003]. W celu zminimalizowania narażenia na pył azbestowy wprowadzono zakaz produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest, a regulacje prawne określają wymogi dotyczące bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a także obowiązki pracodawców i pracowników, wykonujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Kraków, ul. Wybickiego 7 34

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 4. OCENA ISTNIEJĄCEGO STANU ŚRODOWISKA ORAZ GŁÓWNYCH ZAGROŻEŃ ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Głównym zagrożenia dla środowiska na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna to szkodliwe substancje emitowane do atmosfery klasę C otrzymały PM 10, PM 2,5, C 6 H 6 oraz BaP, co skutkuje koniecznością sporządzenia programu ochrony powietrza. 4.1. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA MIASTA I GMINY UZDROWISKOWEJ MUSZYNA Położenie administracyjne Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna jest gminą miejsko-wiejską. Powierzchnia gminy wynosi 142 km 2. Gmina Muszyna leży w południowej części powiatu nowosądeckiego w województwie małopolskim. Gmina Muszyna graniczy od zachodu z gminą miejskowiejską Piwniczna-Zdrój. Północno-wschodnią granicę wyznacza miejsko-wiejska gmina Krynica Zdrój. Na Górze Runek gmina Muszyna łączy się na niewielkim odcinku z gminą Łabowa. Północno-zachodnia, północna oraz północno-wschodnia granica gminy pokrywa się z granicami zlewni potoków Żegiestowskiego, Szczawnika i Jastrzębika. Granica południowa biegnie w znacznej części wzdłuż Popradu i zarazem granicą państwa z Republiką Słowacką. W skład Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wchodzi miasto Muszyna oraz 10 sołectw: Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Leluchów, Milik, Powroźnik, Szczawnik, Wojkowa, Złockie oraz Żegiestów. Miasto Muszyna jest niewielkim miastem liczącym około 5 tysięcy mieszkańców, położonym u zbiegu rzeki Poprad oraz potoków Muszynka i Szczawnik. Gmina Muszyna ma dogodne połączenia drogowe z Nowym Sączem (siedzibą powiatu, w odległości ok. 35 km), zaś odległość gminy Muszyna do stolicy województwa, Krakowa wynosi ok. 120 km. Położenie geograficzne Według podziału fizyczno-geograficznego Polski [Kondracki J. 2002] gmina miejskowiejska Muszyna położona jest w zasięgu megaregionu Region Karpacki, w prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym, w podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, w makroregionie Baskidy Zachodnie oraz w mezoregionie Beskid Sądecki. Kraków, ul. Wybickiego 7 35

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Sytuacja demograficzna Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna jest gminą miejsko-wiejską, liczącą ogółem 11 658 mieszkańców (dane UMiGU Muszyna - stan na 31.12.2012r.). W ostatnich latach miasto i gmina Muszyna zanotowały wzrost liczby mieszkańców. Na koniec 2010 roku miasto i gminę zamieszkiwało 11 656 mieszkańców, na koniec 2011 roku stan ludności wynosił 11 697 osób, zaś na koniec 2012 roku miasto i gminę Muszyna zamieszkiwało już 11 766 mieszkańców (dane GUS). Warunki hydrologiczne Obszar gminy Muszyna znajduje się w środkowej części zlewni rzeki Poprad i odwadniany jest przez prawobrzeżne dopływy: Smereczek, Potok Zimny, Muszynkę (z odpływami: Jastrzębik, Kryniczanka, Pusta, Wojkowski Potok, Słupne i Młynne), Szczawnik (z dopływami: Złocki Potok, Szczawniczek), Milik, Żegiestowski Potok. Reżim hydrologiczny rzek i potoków na terenie gminy określany jest jako reżim nie wyrównany z wezbraniami wiosennymi, letnimi i zimowymi oraz z deszczowo gruntowo śnieżnym zasilaniem. Wody powierzchniowe stanowią największe zagrożenie powodziowe na terenie gminy. Rzeka Poprad oraz wszystkie potoki, strumienie i cieki są częściowo zasilane przez wody podziemne lub podpowierzchniowe. Niektóre w okresie braku opadów deszczu całkowicie zanikają, by uaktywnić się w czasie obfitych opadów deszczu, burz lub gwałtownego topnienia śniegu. Kilkudniowe, ciągłe opady deszczu lub gwałtowne burze z ilością opadów przekraczającą ponad 200l/m 2 w ciągu doby oraz gwałtownie topniejący śnieg są największym zagrożeniem powodziowym. Nagły spływ olbrzymiej ilości wody z całego terenu w koryto rzeki i potoków powoduje gwałtowny ich przybór i spływ w dół oraz przelewanie się poza koryto i zatapianie terenów [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Budowa geologiczna obszaru Obszar gminy Muszyna zbudowany jest z utworów fliszowych oraz leżących na nich utworów czwartorzędu, tworzących nieciągłą pokrywę o zmiennej miąższości. Utwory czwartorzędowe Na omawianym obszarze posiadają niezbyt dużą miąższość - maksymalnie do 10 m w dolinie Popradu. Budują je zwietrzeliny, iły, gliny, rumosze skalne, koluwialne i deluwialne oraz w dolinach rzek i potoków żwiry, piaski, gliny i iły terasy zalewowej oraz kamieńców rzecznych. Zwietrzelina i rumosze miejscowo pokrywają powierzchnię terenu warstwą o Kraków, ul. Wybickiego 7 36

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zmiennej miąższości na ogół nie przekraczającą 1 m. Na wierzchołkach gór, na grzbietach i stromych zboczach miąższość maleje i często skały podłoża ukazują się na powierzchni. Na obszarze, gdzie w podłożu występują łupki pstre, zwietrzelina jest ilasta z okruchami piaskowców i ma tendencje do tworzenia osuwisk. Żwiry i rumosz skalny budują terasy zapełniające doliny rzek i potoków. Mimo niedużych miąższości pokrywy czwartorzędowej, spełnia ona, ze względu na wykształcenie litologiczne (gliny, iły) znaczącą rolę dla ochrony wód mineralnych przed zanieczyszczeniem, szczególnie w przypadku występowania ilastej i ciągłej pokrywy w otoczeniu źródeł lub płytkich ujęć [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Utwory fliszowe Obszar gminy leży w całości w obrębie strefy krynickiej i budują go następujące zespoły stratygraficzno-facjalne (od najstarszych): - Łupki pstre z wkładkami piaskowców cienkoławicowych łupki z Malinowej Kreda (turon-senon). Jest to kompleks naprzemianległych marglistych i ilastych łupków pstrych barwy czerwonej z wkładkami piaskowców. Piaskowce występujące w tej serii są cienkoławicowe, drobnoziarniste, niekiedy glaukonitowe barwy zielonej lub szarej, o spoiwie wapnistym. Rozpadają się na większe lub mniejsze kostki. Miąższość całkowita tego kompleksu jest nieznaczna, a w wychodniach osiąga ok. 30 m. Utwory te odsłaniają się w górnym odcinku potoku Złockiego. - Piaskowce i łupki warstwy szczawnickie (inoceramowe) Kreda Trzeciorzęd (senonpaleocen). Są to cienkoławicowe piaskowce o spoiwie wapnistym, barwy stalowo-niebieskiej. Ławice miąższości 10-15 cm przedzielone są pakietami łupków ilastych, rzadziej marglistych o grubości 20 cm i barwie stalowo-niebieskiej. W wychodniach osiągają miąższość ok. 200m. - Łupki pstre Trzeciorzęd (paleocen). Występują w formie pakietów 5-10 cm grubości, rozdzielonych wkładkami cienkoławicowych piaskowców, zwykle parocentymetrowej miąższości. Łupki są pstre z przewagą barwy czerwonej, niekiedy seledynowoniebieskiej. Są one ilasto-margliste. Piaskowce są drobnoziarniste o spoiwie wapnistym, barwy ciemnoszarej, niekiedy zielonkawej. Miąższość ich waha się od 50-200 m. - Piaskowce cienkoławicowe i łupki warstwy z Zarzecza paleocen-eocen. W skład ich wchodzą cienkoławicowe piaskowce przedzielone pakietami łupków, tworzące formę drobnorytmicznego fliszu. Piaskowce o miąższości do 30 cm są drobnoziarniste, twarde i zbite. Mają zwykle spoiwo wapniste, rzadziej margliste. Są popielato-szare lub stalowo-szare. Pakiety łupków kilkucentymetrowej grubości są ilasto-margliste, o barwach szaro-popielatych Kraków, ul. Wybickiego 7 37

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna i niebieskawych. W wyższej części tych warstw występują gruboławicowe (0,5-2,0 m) wkładki piaskowców często zlepieńcowatych, tworzące kompleksy do kilkudziesięciometrowej miąższości (piaskowce i zlepieńce krynickie). Ponad nimi ponownie rozwinięty jest drobnorytmiczny flisz, składający się z cienkoławicowych, drobnoziarnistych piaskowców. Barwa ich zwykle jest szara, a spoiwo słabo wapniste. Warstwy z Zarzecza osiągają miąższość dochodzącą do 800 m. - Piaskowce gruboławicowe i zlepieńce piaskowce krynickie eocen. Są to kompleksy gruboławicowych piaskowców od kilkudziesięciu do ponad stumetrowej miąższości, przeławiconych kilkucentymetrowymi wkładkami łupków ilastych i piaszczystych, o barwach oliwkowo-niebieskich lub rdzawo-żółtych. Piaskowce są zwykle gruboziarniste o źle wysortowanym materiale i spoiwie ilastym. Powoduje to ich słabą zwięzłość, przez co są rozsypliwe. Mają barwy rdzawo-żółte do brunatnożółtych. Dość często pojawiają się w ich obrębie soczewki zlepieńców, składających się z ziaren kwarcu mlecznego i dymnego, skaleni, gnejsów, toczeńców łupków i rogowców. Piaskowce i zlepieńce charakterystycznie wietrzeją kuliście, rozsypując się na piasek i żwirek. - Piaskowce gruboławicowe i łupki piaskowce z Piwnicznej eocen. Są to zwykle gruboławicowe (1-3 m), średnioziarniste, o nieuporządkowanym rozsortowaniu, rzadziej o strukturze frakcjonalnej. Mają barwy jasnoszare do stalowo-szarych lub zielonkawe. Piaskowcom towarzyszą łupki miąższości 1-20 cm (w części spągowej i stropowej całego kompleksu). Są one barwy szaro-oliwkowej, piaszczyste, mikowe. Kilkumetrowe pakiety piaskowców przedzielone są niekiedy ławicami zlepińców (średnice ziaren do 2 cm). Miąższość tej serii jest znaczna i wynosi 800-1200 m. - Łupki pstre łupki z Hanuszowa (z Mniszka) eocen. Występują w stopie piaskowców z Piwnicznej. Mają pstre barwy z przewagą czerwieni. Przeławicone są cienkoławicowymi (do 10 cm) piaskowcami o barwach oliwkowo-zielonkawych. Piaskowce te są drobnoziarniste o spoiwie ilasto-marglistym, niekiedy żelazistym. Miąższość tej serii osiąga wielkość rzędu około 50 m. - Piaskowce gruboławicowe i łupki piaskowce magurskie (popradzkie). Są one średnioławicowe (do 0,5 m), średnioziarniste, o spoiwie marglistym. W ziarnach dominują: kwarc, skalenie i muskowit, rzadziej glaukonit. Barwa ich jest popielatoszara i stalowo-szara. Ławice piaskowców rozdzielone są wkładkami cienkich pakietów łupków ilastych o barwach szarych i oliwkowych. Miąższość piaskowców w rejonie Muszyny określono na ok. 80 m. Trzy ostatnie kompleksy, tj. piaskowce z Piwnicznej, łupki pstre i piaskowce magurskie nazywane są warstwami magurskimi [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 20111 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Kraków, ul. Wybickiego 7 38

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Surowce mineralne Na terenie gminy Muszyna występują dwie grupy kopalin stałych: kamienie drogowe i budowlane, kruszywa naturalne. Surowcem do produkcji kamienia budowlanego i drogowego są piaskowce magurskie. Na terenie gminy udokumentowane zostało jedno złoże piaskowców magurskich, w Muszynie Rusinowie. Było ono eksploatowane dla celów drogownictwa na tłuczeń i dla budownictwa na kamień łamany. Eksploatacja złoża zakończona została w 1980 roku na skutek znacznej uciążliwości dla środowiska. W 1982 roku opracowany został dodatek do karty rejestracyjnej złoża Muszyna. Na jego podstawie zasoby złoża wynoszące 258,4 tys. ton zostały zlikwidowane i wykreślone z krajowego bilansu zasobów. Prace poszukiwawcze za piaskowcami magurskimi dla potrzeb budownictwa realizowane były na obszarze gminy Muszyna w 1969 roku. Prowadzono je między Muszyną a Leluchowem, w rejonie osiedli (przysiółków) Rusinów, Miczuły, Wapienne i Folwark. Turystyczno-uzdrowiskowy i rekreacyjny charakter terenów nie sprzyjał jednak kontynuowaniu prac geologicznych i to stało się główną przyczyną ich zaniechania. Występowanie kruszywa naturalnego związane jest z dolinami rzek i potoków. Okresowo jest wydobywane z nieuregulowanych potoków na potrzeby własne miejscowej ludności, głównie z potoków Szczawnik, Jastrzębik i Milik, w mniejszym stopniu z Popradu. W Złockim, na wschodnich stokach góry Za Szczawniczkiem wydobywany jest torf. Ludność miejscowa wykorzystuje go do celów gospodarczych, tzn. w ogrodnictwie. Pomimo istniejących możliwości i perspektyw udokumentowania na terenie gminy złóż surowców kamienia budowlanego i drogowego oraz kruszywa naturalnego, nie przewiduje się rozwoju gospodarki surowcowej ze względu na jej negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Podstawowym surowcem mineralnym gminy są zdecydowanie wody mineralne. Na terenie gminy udokumentowano 5 złóż wód mineralnych leczniczych Tabela 7 Udokumentowane złoża wód mineralnych leczniczych na terenie gminy Muszyna Lp. Nazwa złoża lub odwiertu w obrębie złoża nie udostępnionego Typ wody Zasoby geologiczne bilansowe eksploatacyjne [m 3 /h] Pobór (m 3 /rok) 1. Galicjanka Lz 2,10 972,00 2. Leluchów Lz 0,40 b.d. 3. Muszyna II LzLs 84,09 116 502,00 4. Muszynianka Lz 23,82 71 987,90 5. Żegiestów Zdrój Lz 4,90 1 234,00 Lz wody lecznicze zmineralizowane o mineralizacji > 1 g/dm 3, Ls wody lecznicze słabozmineralizowane o mineralizacji < 1 g/dm 3. Źródło: Bilans zasobów kopalin PIG wg stanu na 31 XII 2011 r. Kraków, ul. Wybickiego 7 39

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Użytkowanie terenu i charakterystyka gleb Gleby i ich przestrzenne zróżnicowanie są ściśle powiązane z rzeźbą i podłożem geologicznym oraz z warunkami klimatycznymi i roślinnymi, a niekiedy także z gospodarczą działalnością człowieka. Powstanie określonego typu gleb jest wynikiem zależności pomiędzy podłożem (litologią), klimatem, rzeźbą terenu i szatą roślinną. Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Popradu gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Gleby na terenie gminy Muszyna zaliczane są gleb górskich, wytworzonych na zwietrzelinie skał fliszowych oraz na aluwiach. Przeważają gleby brunatne, na stokach wyżej położonych kwaśne i wyługowane, na stokach w obrębie pogórzy kwaśne, gliniasto-ilaste, o lepiej wykształconym profilu glebowym. Są to gleby mało urodzajne, silnie szkieletowe o niskiej wartości produkcyjnej, zaliczane do V i VI klasy bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmują szczytowe partie najwyższych wzniesień. Są to prawie wyłącznie gleby leśne w małym stopniu zmienione przez działalność człowieka. Odgrywają one ważną rolę hydrogeologiczną z uwagi na duże zdolności retencyjne. Gleby te mogą chwilowo zatrzymywać do 100 mm opadów, wydłużając w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszając w ten sposób gwałtowność wezbrań. Te same gleby użytkowane jako pastwiska mają minimalne znaczenie retencyjne. Gleby brunatne mają największe rozprzestrzenienie. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w próchnicę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalność i wodoodporność agregatów glebowych jest cechą korzystną w warunkach pól uprawnych z dużym zagrożeniem erozyjnym. W dnach dolin, zwłaszcza w dolinie Popradu i Muszynki występują miejscami gleby klasy IV z enklawami klasy III. Są to głównie mady i gleby pylaste [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. W gminie Muszyna grunty leśne zajmują 9511 ha, co stanowi 66,4 % powierzchni gminy (GUS stan na 31.12.2012). Dominującym typem siedliskowym lasu jest las górski (LG) i las mieszany górski (LMG). Gatunkami panującymi w drzewostanie są: buk 43%, Kraków, ul. Wybickiego 7 40

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna świerk 22%, jodła 20%, sosna 5%, olsza szara 4%. Ponadto występuje lipa, modrzew, jawor, grab, brzoza, jesion i wiąz. Znaczne obszary leśne są dobrze zachowane, z występującym starodrzewem zgodnym z siedliskiem, m.in. są to 100-do 150-letnie jodły i buki [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. 4.2. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Ocenę jakości powietrza za 2011 rok wykonano w oparciu o art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza. Uwzględniono również Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy - prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, stanowiącej transpozycję dyrektywy 2008/50/WE, przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 16 listopada 2010 r. Celem prowadzenia corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref w zakresie umożliwiającym: wykonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria, uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach, wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach, wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. Ocenę za rok 2011 wykonano zgodnie z nowym podziałem kraju, w którym strefę stanowią: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Kraków, ul. Wybickiego 7 41

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Na podstawie przedstawionej klasyfikacji można stwierdzić, że Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna zalicza się do strefy trzeciej - pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Oceną objęte zostały wszystkie substancje, dla których w prawie krajowym (rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu) i dyrektywach unijnych (2008/50/WE oraz 2004/107/WE) określono poziomy dopuszczalne/docelowe/celu długoterminowego w powietrzu, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzkiego i ochronę roślin [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Klasyfikację stref wykonano w oparciu o następujące założenia: klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej/docelowej; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza; klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń wartości dopuszczalnych, a także przyczyny ich występowania (dotyczy wyłącznie pyłu PM 2,5 ); klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną/docelową lub wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń oraz dążyć do osiągnięcia wartości kryterialnych, niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza (POP); klasa C2 - powyżej poziomu docelowego; opracowanie programu ochrony powietrza, w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, jeśli POP nie był opracowany pod kątem określonej substancji, klasa C2 dotyczy tylko pyłu PM2,5; klasa D1 - poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza; klasa D2 - poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego; należy dążyć do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020 [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Stężenia dwutlenku siarki, na terenie województwa małopolskiego plasują się na zróżnicowanym poziomie. Biorąc pod uwagę zdrowie ludzkie Aglomeracja Krakowska oraz miasto Tarnów zaliczane są do klasy A pod względem wysokości SO 2, natomiast strefa małopolska, do której zalicza się miasto i gmina Muszyna, do klasy C. Ze względu Kraków, ul. Wybickiego 7 42

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na kryteria uwzględniane podczas ochrony roślin strefa małopolska kwalifikowana jest do klasy A [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Wartości stężenia dwutlenku azotu otrzymane w 2012 roku osiągnęły niski poziom. Tym samym klasyfikują one miasto i gminę Muszyna w klasie A i są porównywalne z uzyskiwanymi w poprzednich latach. Wartości stężeń średniorocznych dwutlenku azotu nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu substancji. Nie stwierdzono również przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu dla pomiarów 1-godzinnych. Biorąc pod uwagę kryteria istotne podczas ochrony roślin strefa małopolska zaliczana jest do klasy A [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Na podstawie dopuszczalnych stężeń tlenków węgla dla pomiarów 8-godzinnych określono strefę małopolska, jak i całe województwo małopolskie jako strefę A [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Wartości stężeń średniorocznych benzenu nie przekroczyły dopuszczalnego poziomu substancji. Strefa małopolska należy do klasy A [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. W celu ochrony zdrowia sporządzono również klasyfikację dla ozonu. Całe województwo małopolskie otrzymało tę samą klasę A. Dla pomiarów 8-godzinnych z perspektywą długoterminową województwo małopolskie otrzymało klasę D2. Ze względu na ochronę roślin strefę małopolska określono klasą A, natomiast w skali długoterminowej klasą D2 [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Analizując poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10, można zauważyć, że w roku 2012 na wszystkich stanowiskach pomiarowych odnotowano przekraczanie wartości dopuszczalnych. Na wysokie poziomy stężeń w 2012 roku mogły mieć wpływ warunki meteorologiczne np. bezwietrzne dni, które sprzyjały tworzeniu się smogu [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Rozpatrując wyniki pomiarów stężeń pyłu PM 2,5 uzyskane w 2012 roku można zauważyć przekroczenie rocznej wartości dopuszczalnej. Tym samym strefa małopolska jak i całe województwo małopolskie otrzymały klasę C2 [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Stężenia arsenu, kadmu i niklu oznaczane w pyle zawieszonym PM 10 utrzymywały się w 2012 r. poniżej wartości docelowych. Podobnie badania stężeń ołowiu wykazały, Kraków, ul. Wybickiego 7 43

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna że znajdują się one na bardzo niskim poziomie [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Na podstawie dopuszczalnych stężeń benzo(a)piren [B(a)P] zaklasyfikowano strefę małopolska, jak i całe województwo małopolskie jako klasę C z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku]. Podsumowując, w 2012 roku, w strefie małopolskiej, a jednocześnie w strefie, do której należy Miasto i Gmina Uzdrowiskowa Muszyna, większość pomierzonych stężeń zanieczyszczeń nie przekracza dopuszczalnych wartości, stąd przypisano im klasę A. Jedynie pył zawieszony PM 10, pył PM 2,5, benzo(a)piren B(a)P oraz SO 2 nie mieszczą się w tej klasie. Zanieczyszczenia te otrzymały klasę C, a w przypadku pyłu PM 2,5 klasę C2, co oznacza, że poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną oraz wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji. Również poziom ozonu przekraczają wartość dopuszczalną i zostały sklasyfikowane kolejno w klasie D2. Wyniki zostały zestawione w tabeli poniżej. Tabela 8: Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Nazwa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie strefy 1) 2) SO 2 NO 2 CO C 6 H 6 O 3 O 3 PM 10 Pb As Cd Ni BaP PM Strefa 2,5 małopolska C A A A A D2 C A A A A C C2 źródło: Dane WIOŚ Kraków [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 roku] Podsumowując wyniki oceny rocznej i klasyfikacji stref dla kryterium ochrony roślin, strefę małopolską pod względem dotrzymania wartości normatywnych dla NO x i SO 2, zakwalifikowano do klasy A. Natomiast w przypadku ozonu, strefę małopolską zaklasyfikowano do klasy A wg poziomu docelowego oraz do klasy D2 wg celu długoterminowego. Ogólne wyniki klasyfikacji strefy małopolskiej ze względu na ochronę roślin przedstawia tabela poniżej. Kraków, ul. Wybickiego 7 44

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 9: Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Nazwa strefy Strefa małopolska Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie 1) 2) SO 2 NO x O 3 O 3 A A A D2 źródło: Dane WIOŚ Kraków [Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2012 rok 1) wg poziomu docelowego 2) wg celu długoterminowego Odrębnym zagadnieniem jest zanieczyszczenie pyłem azbestowym powietrza atmosferycznego, co ma bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi. Istotne znaczenie dla jakości powietrza atmosferycznego ma bezpieczne usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy oraz ich unieszkodliwianie. Azbest był szeroko stosowany do produkcji wyrobów budowlanych, wśród których największe zastosowanie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Ze względu na swoje właściwości i niezniszczalność, azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas nieokreślony. Oznacza to trwały charakter zanieczyszczenia lub skażenia poszczególnych komponentów środowiska. Zanieczyszczenie lub skażenie środowiska przyrodniczego azbestem oznacza: skażenie powietrza pyłami azbestowymi, zwłaszcza najbardziej niebezpieczną dla człowieka frakcją respirabilną, tj. włóknami o długości powyżej 5 mikrometrów o maksymalnej średnicy 3 mikrometrów i o stosunku długości włókna do jego grubości nie mniejszym niż 3 do 1. skażenie gleb, które powoduje reemisję pyłów azbestu. Obecnie każde działanie związane z demontażem wyrobów zawierających azbest jest związane z powstawaniem odpadów, zaliczanych z uwagi na obecność azbestu, do grupy odpadów niebezpiecznych. Zagrożenie azbestem dla człowieka jest wynikiem wprowadzenia go poprzez drogi oddechowe, przy czym stopień zagrożenia zależy od rodzaju pyłu, wielkości i gęstości włókna i czasu oddziaływania. Niezmiernie istotne jest dalsze usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy oraz ich unieszkodliwianie, zgodnie z wymogami prawa i zasadami bezpieczeństwa. Prawidłowe usuwanie materiałów zawierających azbest oraz ich unieszkodliwianie pozwala na ograniczenie składowania odpadów azbestowych na tzw. dzikich wysypiskach oraz ogranicza emisję do atmosfery w związku z naruszoną strukturą materiałów azbestowych. Kraków, ul. Wybickiego 7 45

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 4.3. WODY POWIERZCHNIOWE I WODY PODZIEMNE Wielkość i jakość zasobów wodnych należą do najważniejszych czynników wpływających na ogólny stan środowiska przyrodniczego. Możliwość racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów wody stanowi jeden z najważniejszych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Wielkość dostępnych aktualnie zasobów wody wynika z naturalnych procesów związanych z jej obiegiem w przyrodzie (poziom opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji wód budowa geologiczna podłoża). Znaczący wpływ na zasoby wodne mają czynniki antropogeniczne (działalność przemysłowa, skażenie wód ściekami, melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, urbanizacja, zwiększenie ilości pobieranej wody). W związku z tym zachodzi konieczność przeciwdziałania niekorzystnym tendencjom prowadzącym do pogarszania jakości wody, a co za tym idzie zmniejszania jej zasobów dyspozycyjnych. Wody powierzchniowe Obszar gminy Muszyna znajduje się w środkowej części zlewni rzeki Poprad i odwadniany jest przez prawobrzeżne dopływy: Smereczek, Potok Zimny, Muszynkę (z odpływami: Jastrzębik, Kryniczanka, Pusta, Wojkowski Potok, Słupne i Młynne), Szczawnik (z dopływami: Złocki Potok, Szczawniczek), Milik, Żegiestowski Potok. Poprad prawobrzeżny dopływ Dunajca w km 111,8 o długości 169,8 km (w Polsce 62,6 km) i powierzchni zlewni 2 077,3 km 2 (w Polsce 482,8 km 2 ). Źródła Popradu znajdują się na terenie Słowacji, na wysokości 1960 m n.p.m. Rzeka odwadnia południowe stoki Tatr Bielskich, Magurę Spiską, Góry Lewockie (z terenu Słowacji), oraz Beskid Sądecki (z terenu Polski). Zlewnia Popradu stanowi ponad 30% całkowitej zlewni Dunajca. Średnioroczne przepływy na Popradzie powyżej ujścia Muszynki wynoszą 17 m 3 /sek., a poniżej ujścia Muszynki i Szczawnika w Miliku 20,3 m 3 /sek. Największym dopływem Popradu na terenie gminy Muszyna jest Muszynka. Muszynka prawobrzeżny dopływ Popradu w km 53,0, o całkowitej długości 20,1 km, i powierzchni zlewni 148 km 2. Średnioroczne przepływy w pobliżu ujścia do Popradu wynoszą 1,88 m 3 /sek. Wody Muszynki pobierane są do celów pitnych dla Uzdrowiska Krynica. Ujęcie wody o nominalnej wydajności 10 368 m 3 /d Kraków, ul. Wybickiego 7 46

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zlokalizowane jest w Powroźniku [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 2011 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Główne kierunki działań w dziedzinie gospodarowania wodami w krajach należących do Unii Europejskiej wyznacza Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 roku (Ramowa Dyrektywa Wodna, RDW). Szereg zapisów tej dyrektywy przetransponowano do polskiego prawa poprzez ustawę z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) i akty wykonawcze do niej. Zagadnienia związane z prowadzeniem badań monitoringowych wód reguluje art. 155a ustawy Prawo wodne, zgodnie z którym, celem monitoringu wód jest pozyskanie informacji o stanie wód dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami. Monitoring wód powierzchniowych jest jednym z elementów Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), powołanego do życia ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287, z późn. zm.) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. Wydana 10 lat później ustawa Prawo ochrony środowiska podniosła rangę monitoringu dodając, że jest to system obejmujący nie tylko diagnozę stanu środowiska, ale także jego prognozę oraz nałożyła obowiązek systematycznego gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania danych o środowisku (art. 25 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Dane wytworzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska udostępniane są dla wszystkich zainteresowanych w myśl ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.). Rok 2011 był drugim rokiem realizacji 6-letniego cyklu monitoringowego w rozumieniu RDW, a jednocześnie pierwszym rokiem monitoringu diagnostycznego. W 2011 roku WIOŚ w Krakowie w 15 punktach pomiarowo-kontrolnych (p.p.k.) realizował program monitoringu diagnostycznego, w 42 p.p.k. program monitoringu operacyjnego (w tym badania wód w obszarach chronionych, tj. wody przeznaczonej do zaopatrzenia ludności, do bytowania ryb, do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, obszary ochrony siedlisk lub gatunków, dla których stan wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie), a także w 2 p.p.k. program monitoringu badawczego. Przebadano wody rzek łącznie w 77 p.p.k. oraz zrealizowano badania 3 zbiorników zaporowych w 4 punktach (Zbiornik Dobczycki, Zbiornik Sromowce, Zbiornik Czchów). Realizowano także badania wód granicznych w ramach dwustronnej umowy z Republiką Słowacką. Monitorowano łącznie jakość ponad 20% Kraków, ul. Wybickiego 7 47

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna jednolitych części wód powierzchniowych (jcw) spośród wyznaczonych 297 w województwie. Kontynuowano badania elementów biologicznych (fitobentos, makrofity, chlorofil, makrobezkręgowce bentosowe), które stanowią podstawę oceny stanu ekologicznego, tym samym najważniejszego elementu decydującego o stanie jcw. Prowadzono także badania mikrobiologiczne, fizykochemiczne i substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (substancje priorytetowe, specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne). Badania wykonywano metodykami referencyjnymi. Do badań laboratoryjnych pobrano 1 359 próbek wód, liczba wykonanych oznaczeń wyniosła 40 717, w tym: 39 708 wskaźników fizykochemicznych i chemicznych, 114 elementów biologicznych oraz 895 wskaźników mikrobiologicznych [Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, 2012]. Stan ekologiczny wód powierzchniowych określa się, na podstawie wyników badań wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych, w punkcie pomiarowym zlokalizowanym na zamknięciu lub najbliżej zamknięcia JCWP poprzez nadanie jej jednej z 5 klas jakości wód: bardzo dobry stan ekologiczny, dobry stan ekologiczny, umiarkowany stan ekologiczny, słaby stan ekologiczny, zły stan ekologiczny. Dobry stan wód oznacza, że jakość i ilość tych wód odbiega w niewielkim stopniu od stanu naturalnego, niezakłóconego przez człowieka. Zły stan wód oznacza, że zostały poważnie zmienione warunki naturalne i nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki flory i fauny. Wśród rzek województwa małopolskiego, na których umieszczono punkty pomiarowe i dokonano ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku znajdował się jeden punkt kontrolny na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Punkt pomiarowy został usytuowany na rzece Poprad w miejscowości Leluchów. Kraków, ul. Wybickiego 7 48

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 10 Wyniki pomiarów jakości wód powierzchniowych w gminie Muszyna Nazwa cieku Lokalizacja Nazwa i kod jcw JCW silnie zmienione (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hydromorfologiczna Klasa elementów fizykochemiczna Stan/Potencjał ekologiczny Stan chemiczny Ogólny stan JCW Poprad Poprad - Leluchów Poprad od Smereczka do Łomianeczki PLRW200015214239 N III I I Umiarkowany Dobry Zły Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, 2012 Na obszarze województwa małopolskiego nie wyznaczono wód zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu ze źródeł rolniczych, natomiast zgodnie z Traktatem Akcesyjnym wszystkie jednolite części wód powierzchniowych uznano za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł komunalnych. Tym samym wszystkie jednolite części wód należą do obszarów chronionych i dla wszystkich wymagane jest wykonanie ocen. Spośród 70 jednolitych części wód powierzchniowych objętych badaniami w roku 2011: ocenę spełniania dodatkowych wymagań przeprowadzono dla 63 jcw, dla 62 jcw przeprowadzono ocenę stanu/potencjału ekologicznego, dla 42 jcw - ocenę stanu chemicznego, dla 50 jcw dokonano oceny stanu wód. W wyniku przeprowadzonych ocen stwierdzono: 61,9% jcw spełniało określone dla nich wymagania dodatkowe, w tym wszystkie jcw przeznaczone do poboru wód dla potrzeb zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia w 43,6% jcw występowała eutrofizacja spowodowana zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych, 3,2 % jcw osiągnęło bardzo dobry stan ekologiczny, 46,8% - stan/ potencjał dobry i wyższy niż dobry, 25,8 % - stan/potencjał umiarkowany, 24,2% - stan/ potencjał słaby, nie stwierdzono wód w złym stanie/potencjale ekologicznym, 26,2% wykazało zły stan chemiczny. Reasumując, w 68% jcw stwierdzono stan zły, a w 32% stan dobry [Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, 2012]. Kraków, ul. Wybickiego 7 49

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Wody podziemne Według udokumentowanych geologicznie danych na dzień 31.12.2010 r., publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, wielkość zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego wynosi 619,6 mln m 3, co plasuje województwo na 13 miejscu w skali kraju. Rozmieszczenie zasobów w utworach geologicznych kształtuje się następująco: w czwartorzędzie 55,3% zasobów, w trzeciorzędzie 12,0%, w kredzie 18,1%, w utworach starszych 14,6% zasobów. Bilanse zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych zgromadzonych w Głównych Zbiornikach Wód Podziemnych (GZWP) wskazują, że na zasobność wód podziemnych województwa małopolskiego składają się w dużej mierze wody płytkie pierwszego poziomu wodonośnego występujące w warstwach nie spełniających kryteriów dla wyznaczania GZWP. Na terenie województwa małopolskiego wydzielono 22 jednolite części wód podziemnych. Wyznaczenie i monitorowanie jednolitych części wód podziemnych ma zapewnić możliwość utrzymania lub osiągnięcia dobrego stanu wód podziemnych. W roku 2011 monitoringiem objęto 17 spośród 22 JCWPd w 73 punktach tworzących sieci: monitoringu ilościowego 53 punkty, monitoringu jakościowego 40 punktów, w tym 13 punktów monitoringu regionalnego prowadzonego przez WIOŚ Kraków [Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, 2012]. Obszar gminy Muszyna znajduje się w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 438 Warstw (F) Magura Nowy Sącz. Jest to zbiornik w obrębie Karpat fliszowych, wydzielony według kryteriów indywidualnych, ze względu na potrzebę ochrony najbardziej wydajnych partii skał, jako źródła zaopatrzenia w wodę pitną. Skałami zbiornikowymi są spękane gruboławicowe piaskowce i łupki. Woda w warstwach jest typu szczelinowo-porowego. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 5 tys. m3/d. Zasięg głębokości strefy wodonośnych spękań szacuje się na 80 m. Jest on narażony na silne zanieczyszczenia z zewnątrz, ze względu na czas pionowego przesiąkania wód wynoszący ok. 2-5 lat. Zbiornik został zaliczony do obszarów najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO) [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 20111 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Kraków, ul. Wybickiego 7 50

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna W roku 2011 badania stanu ilościowego i jakościowego wód podziemnych województwa małopolskiego przeprowadzono łącznie w 73 punktach, w tym w 13 punktach monitoringu regionalnego zlokalizowanych na ujęciach wód. Zły stan ilościowy stwierdzono w 22,7% jednolitych częściach wód, natomiast zły stan jakościowy w 25% badanych JCWPd. Wody ujmowane do zaopatrzenia ludności w 50% badanych punktów nie spełniały wymagań określonych dla nich w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. W ponad połowie badanych wód ujmowanych do zaopatrzenia stwierdzono ponadnormatywne stężenia zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego, w tym związków azotu oraz zanieczyszczeń chemicznych syntetycznych i niesyntetycznych. Spośród punktów pomiarowych tylko jeden znajdował się na terenie gminy Muszyna. Punkt kontrolny został zlokalizowany w miejscowości Leluchów. Pobrana woda o typie chemicznych HCO 3 -Ca została zaklasyfikowana do III klasy jakości wody w ppk [Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, 2012]. 4.4. POWIERZCHNIA ZIEMI I ZANIECZYSZCZENIE GLEB Gleby i ich przestrzenne zróżnicowanie są ściśle powiązane z rzeźbą i podłożem geologicznym oraz z warunkami klimatycznymi i roślinnymi, a niekiedy także z gospodarczą działalnością człowieka. Powstanie określonego typu gleb jest wynikiem zależności pomiędzy podłożem (litologią), klimatem, rzeźbą terenu i szatą roślinną. Na fliszowym podłożu zbudowanym ze skał o różnorodnej zasobności w składniki pokarmowe powstają gleby o odmiennych właściwościach, tworząc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingerują silnie (oprócz szaty roślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubożenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalność człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Popradu gdzie występowały dawniej wyłącznie gleby leśne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyróżnia się trzy kategorie: gleby uprawne, gleby użytków zielonych i gleby leśne. Gleby na terenie gminy Muszyna zaliczane są gleb górskich, wytworzonych na zwietrzelinie skał fliszowych oraz na aluwiach. Przeważają gleby brunatne, na stokach wyżej położonych kwaśne i wyługowane, na stokach w obrębie pogórzy kwaśne, gliniasto-ilaste, o lepiej wykształconym profilu glebowym. Są to gleby mało urodzajne, silnie szkieletowe o niskiej wartości produkcyjnej, zaliczane do V i VI klasy bonitacyjnej. Gleby szkieletowe Kraków, ul. Wybickiego 7 51

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zajmują szczytowe partie najwyższych wzniesień. Są to prawie wyłącznie gleby leśne w małym stopniu zmienione przez działalność człowieka. Odgrywają one ważną rolę hydrogeologiczną z uwagi na duże zdolności retencyjne. Gleby te mogą chwilowo zatrzymywać do 100 mm opadów, wydłużając w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszając w ten sposób gwałtowność wezbrań. Te same gleby użytkowane jako pastwiska mają minimalne znaczenie retencyjne. Gleby brunatne mają największe rozprzestrzenienie. Są to gleby kwaśne, średnio zasobne w próchnicę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalność i wodoodporność agregatów glebowych jest cechą korzystną w warunkach pól uprawnych z dużym zagrożeniem erozyjnym. W dnach dolin, zwłaszcza w dolinie Popradu i Muszynki występują miejscami gleby klasy IV z enklawami klasy III. Są to głównie mady i gleby pylaste [Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 20111 wraz z prognozą do roku 2015, 2004]. Występują dwa podstawowe źródła przeobrażeń gleb. Degradacja naturalna oraz degradacja chemiczna. Degradacja naturalna gleb Spowodowana jest działalnością sił przyrody wiatru, siły grawitacyjnej, które wywołują erozję naturalną. Przebieg i charakter procesów erozyjnych zależy głównie od rzeźby i nachylenia terenu, wielkości, rozkładu i rodzaju opadów atmosferycznych, temperatury, sposobu użytkowania terenu oraz skłądu mechanicznego gleb. Na obszarze miasta występują zarówno gleby dobrej jak i słabej jakości, podatne na degradację. Część gleb położonych w zagłębieniach, dolinach rzecznych jest okresowo nadmiernie zawodniona oraz w znacznym stopniu narażona na erozję wietrzną i wodną powierzchniową. Degradacja chemiczna gleb Związana jest głównie z działalnością antropogeniczną. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi metalami ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi czy niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie miasta i gminy Muszyna należy uznać zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze oraz zanieczyszczenia transgraniczne z sąsiednich terenów. Kraków, ul. Wybickiego 7 52

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 4.5. WALORY PRZYRODNICZE GMINY Na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna znajduje się 1 obszar Natura 2000. Jest to Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Ostoja Popradzka PLH120019. Obszar zatwierdzony jako OZW w styczniu 2008 r. Ostoja Popradzka Obszar obejmuje dwa duże pasma górskie, Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej w Beskidzie Sądeckim oraz małą grupę górską - Góry Czerchowskie, a także tereny łąkowe w okolicach Tylicza, Muszynki i Mochnaczki. Pasma te zbudowane są z fliszu karpackiego, z ułożonych na przemian warstw piaskowców, łupków, zlepieńców i margli. Osobliwością są wychodnie skał magmowych - andezytów. Ostoja leży w zlewni Dunajca, Popradu oraz Kamienicy Nawojowskiej. Na skutek zróżnicowania wysokościowego i klimatycznego wykształcił się tu charakterystyczny, piętrowy układ roślinności. Do wysokości około 550-600 m n.p.m. występuje piętro pogórza, o typowej dla Beskidów mozaice pól, łąk i lasów mieszanych. Powyżej, do wysokości 1100 m n.p.m. występuje piętro regla dolnego. Dominują w nim jodłowo-bukowe lasy buczyny karpackiej, poprzecinane polami uprawnymi i pastwiskami. Piętro regla górnego wykształciło się jedynie na niewielkich powierzchniach Pasma Radziejowej. Tworzy je wysokogórski bór świerkowy. Lasy zajmują wyższe partie gór, łącznie pokrywając ponad 70% terenu obszaru. Głównymi gatunkami lasotwórczymi są: jodła, buk i świerk. W dolinach rzek występują lasy liściaste - grądy, łęgi i zarośla wierzbowe. Na grzbietach i stokach wzniesień występują liczne polany, stanowiące doskonałe punkty widokowe. Doliny oraz niższe partie zboczy zajęte są przez osadnictwo, z charakterystyczną, rozproszoną zabudową oraz uprawy rolne i łąki, porozdzielane pasmami lasu. Obszar pokrywa się w dużej mierze z Popradzkim Parkiem Krajobrazowych (54 392,72 ha; 1987) z 14 rezerwatami przyrody: Las Lipowy Obrożyska (98,67 ha; 1957), Okopy Konfederackie (2,62 ha; 1963), Hajnik (16,63 ha; 1974), Żebracze (44,67 ha; 1995), Wierchomla (25,37 ha; 1983), Lembarczek (47,16 ha; 1985), Rezerwat w Łosiach im. prof. Mieczysława Czai (2,13 ha; 1962), Uhryń (9,22 ha; 1957), Łabowiec (8,60 ha; 1957), Barnowiec (21,61 ha; 1957), Baniska (55,52 ha; 1955), Nad Kotelniczym Potokiem (26,50 ha; 1959), Pusta Wielka (2,58 ha; 1963), Kłodne nad Dunajcem (79,51 ha; 1964). Część Popradzkiego Parku Krajobrazowego (teren większych miejscowości: Krynicy, Muszyny i Piwnicznej) nie został włączony do obszaru [natura2000.gdos.gov.pl] Kraków, ul. Wybickiego 7 53

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Rys 3. Mapa obrazująca rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w MiGU Muszyna. Wykonano na podkładzie http://www.psh.gov.pl/ Na obszarze występuje wiele gatunków zwierząt z załącznika II Dyr. Siedliskowej i z załącznika I Dyr. Ptasiej. Między innymi są to: ptaki: bocian czarny, bocian biały, trzmielojad, orlik krzykliwy, jarząbek, głuszec, derkacz, puchacz, lelek oraz podgatunek kontynentalny cietrzewia, ssaki: podkowiec mały, nocek orzęsiony, nocek duży, wilk, niedźwiedź brunatny, wydra i ryś, płazy: traszka grzebieniasta, kumak górski i traszka karpacka, ryby: minóg strumieniowy, boleń, glowacz białopłetwy i brzanka, bezkręgowce: poczwarka zwężona, czerwończyk nieparek, nadobnica alpejska, krasopani hera i biegacz urozmaicony. Do występujących na obszarze gatunków roślin wymienionych w załączniku II Dyr. siedliskowej należy zaliczyć bezlist okrywkowy. Kraków, ul. Wybickiego 7 54

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Ponadto cały teren Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna znajduje się w granicach Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Popradzki Park Krajobrazowy jest położony w południowej części województwa małopolskiego, na pograniczu ze Słowacją. Park został powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu w 1987 roku. Zajmuje obszar 52 tys. ha, a wraz z otuliną - 76 tys. ha. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce. Na wschodzie jego granicę stanowi rzeka Kamienica Nawojowska, natomiast na zachodzie i północy największa z rzek Sądecczyzny - Dunajec. Park w całości obejmuje Beskid Sądecki oraz częścią otuliny obszar Małych Pienin. Obejmuje cześć Beskidu Sadeckiego: pasmo Radziejowej, pasmo Jaworzyny Krynickiej. Oprócz tego rozciąga się na terenie pasma Kraczonika w Górach Czerchoskich oraz w Dolinie Popradu. Poprad i Dolina Popradu zajmuje centralne miejsce Parku i dzieli oba pasma Beskidu Sądeckiego. Wyróżnia się dominacją lasów (ok. 70% powierzchni) i dużą ilością źródeł wód mineralnych (70 ujęć, co stanowi 20% wszystkich zasobów w Polsce). Na jego obszarze wytyczono kilkanaście rezerwatów przyrody i ścieżek przyrodniczych. Rosną tutaj głównie: buk, jodła, lipa oraz olcha. Bogactwem parku są piękne leśne krajobrazy i obfitość wód mineralnych. To właśnie ze względu na krajobrazy został utworzony ten jeden z największych parków przyrodniczych [http://www.e-beskidy.com]. Łącznie na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna grunty leśne zajmują 9511 ha, co stanowi 66,4 % powierzchni gminy (GUS stan na 31.12.2012). 4.6. KLIMAT AKUSTYCZNY Klimat akustyczny to zespół zjawisk akustycznych występujących na danym obszarze, niezależnie od źródeł je wywołujących. Najczęściej klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy poziomu dźwięku. Głównymi źródłami hałasu, które kształtują klimat akustyczny są: komunikacja samochodowa, parkingi, zajezdnie autobusowe, zakłady przemysłowe, rzemieślnicze i usługowe, obiekty publiczne związane z hałaśliwą działalnością publiczną oraz tereny zabudowy. O klimacie akustycznym województwa decyduje głównie hałas komunikacyjny, a w szczególności drogowy. Na pogarszający się stan wpływa natężenie ruchu, struktura Kraków, ul. Wybickiego 7 55

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna strumienia pojazdów, a zwłaszcza udział transportu ciężkiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, organizacja ruchu drogowego oraz charakter zabudowy terenów otaczających. Istotnym źródłem hałasu w środowisku, wpływającym na klimat akustyczny jest hałas przemysłowy. Emisję hałasu powodują zarówno duże zakłady przemysłowe jak i małe warsztaty rzemieślnicze. Na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna hałas przemysłowy ma znaczenie marginalne. Z dniem 23 października 2012 roku weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Środowiska zmieniające dotychczasowe rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z 14 czerwca 2007 roku. Podczas prowadzonych badań w punktach pomiarowych określono równocześnie warunki meteorologiczne tj. temperaturę powietrza, wilgotność względną, ciśnienie atmosferyczne oraz prędkość i kierunek wiatru, a także, w przypadku monitoringu hałasu komunikacyjnego, rejestrowano pomiar natężenia i strukturę ruchu. Pomiary hałasu drogowego przeprowadzone w 2012 roku łącznie w 16 miejscowościach w województwie, na terenie powiatu miechowskiego, wielickiego, wadowickiego, chrzanowskiego, suskiego, nowosądeckiego, limanowskiego, gorlickiego, tarnowskiego oraz na terenie miast Nowy Sącz oraz Bochnia. Pomiary wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu w wielu badanych punktach, zarówno w porze dnia jak i nocy. Żaden punkt monitoringowy nie był zlokalizowany na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Najbliższym punktem monitoringu hałasu drogowego, był punkt zlokalizowany w miejscowości Rytro w powiecie nowosądeckim. W porze dziennej poziom hałasu wynosił 68,9 db i przekraczał o 3,9 db wartość dopuszczalną. W porze nocnej poziom pomierzonego dźwięku wynosił 59,4 db i był wyższy od poziomu dopuszczalnego o 3,4 db. 4.7. ELEKTROMAGNETYCZNE PROMIENIOWANIE NIEJONIZUJĄCE Do głównych źródeł promieniowania niejonizującego w środowisku należą: - elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia - sieć rozdzielcza średnich i niskich napięć, - stacje radiowe i telewizyjne, - łączność radiowa (także CB radio) - radiotelefony i telefonia komórkowa, - stacje radiolokacji i radionawigacji. Kraków, ul. Wybickiego 7 56

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Promieniowanie elektromagnetycznego może powodować pewne zmiany w fizjologii i morfologii roślin, np. ograniczać współczynnik wzrostu korzenia, prowadzić do wątłości łodyg czy zmniejszania suchej masy nasion. W przypadku oddziaływania na zwierzęta wpływ zależy od czasu przebywania w zasięgu linii oraz stadium rozwoju osobników. Negatywne skutki zaznaczać się mogą w okresie rozwoju młodych osobników, choć możliwa jest po dłuższym czasie ogólna adaptacja organizmu. Negatywnym i zauważalnym, zjawiskiem związanym z liniami napowietrznymi jest ich wpływ na walory krajobrazowe. Linie wysokiego napięcia i stacje nadawczo-odbiorcze są widoczne na otwartych przestrzeniach pól uprawnych, łąk i dolin rzecznych. W 2011 roku Wojewódzki Inspektorat w Krakowie przeprowadził serie pomiarów promieniowania elektromagnetycznego (PEM) w 45 punktach położonych na terenie województwa małopolskiego. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, zgodnie z art. 123 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). W rozumieniu ustawy pola elektromagnetyczne są to pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach z zakresu od 0 Hz do 300 GHz. Wartości dopuszczalne PEM określone zostały dla miejsc dostępnych dla ludności rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). W żadnym z przebadanych punktów nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnej normy promieniowania elektromagnetycznego wynoszącej 7 V/m. Najwyższy wynik - 1,17 V/m stwierdzono w Krakowie przy ulicy Gen. Maczka. Najniższe wyniki poniżej czułości aparatury pomiarowej wynoszącej 0,2 V/m zanotowano w 5 punktach [Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku]. Usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu gminy nie wpłynie w żaden sposób na zmiany poziomu promieniowania elektromagnetycznego na obszarze miasta i gminy Muszyna. 4.8. GOSPODARKA ODPADAMI Zasady gospodarowania odpadami, czyli zbieranie, transport, odzyski i unieszkodliwianie odpadów, w tym nadzór nad tymi działaniami i miejscami unieszkodliwiania odpadów, określone zostały ustawą z dnia 13 września 1996 r. o Kraków, ul. Wybickiego 7 57

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 1996 r. Nr 132, poz. 622, z późn. zm.), ustawą z 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 152, poz. 897, z późn. zm.), oraz ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz. 21). W 2011 roku na terenie gminy zostało zebranych 2181,00 Mg odpadów komunalnych (źródło: GUS) w tym 1205,12 Mg z gospodarstw domowych, co daje 103,37 kg/mieszkańca/rok. Istotnym zagadnieniem jest usuwanie wyrobów zawierających azbest. W roku 2013 przeprowadzona została inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej oraz powstał Program usuwania wyrobów zawierających azbest. W wyniku przeprowadzonych badań ankietowych w terenie uzyskano łącznie 354 ankiet, zinwentaryzowano 506 obiektów, w których sumarycznie wykazano 44405 m 2 wyrobów budowlanych zawierających azbest. Zdecydowana większość stosowanych w badanych obiektach wyrobów zawierających azbest należy do grupy pokryć dachowych budynków. Są to głównie azbestowo-cementowe płyty faliste i płyty płaskie występujące na budynkach jednorodzinnych i budynkach gospodarczych [Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją, 2013]. 4.9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Odnawialne źródła energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. Do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii zalicza się, niezależnie od parametrów technicznych źródła, energię elektryczną lub ciepło pochodzące ze źródeł odnawialnych: - z elektrowni wodnych, - z elektrowni wiatrowych, - ze źródeł wytwarzających energię z biomasy, - ze źródeł wytwarzających energię z biogazu, - ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych, - ze słonecznych kolektorów do produkcji ciepła, - ze źródeł geotermicznych, - ciepło gruntu, środowiska wodnego oraz powietrza w systemach z pompą ciepła. Kraków, ul. Wybickiego 7 58

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 5. POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA, JAKIE MOGĄ NASTĄPIĆ W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU W przypadku odstąpienia od realizacji ustaleń projektowanego dokumentu Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, należy spodziewać się pogorszenia jakości wybranych elementów środowiska, przede wszystkim stanu powietrza atmosferycznego oraz gleb, co z kolei będzie miało negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Potencjalne negatywne zmiany będą zauważalne w różnych sektorach środowiska oraz komforcie życia i zamieszkania człowieka. Brak realizacji Programu w przyjętym zakresie prowadzić może do szeregu negatywnych zjawisk: 1. Negatywny wpływ na zdrowie i życie ludzi zamieszkujących i wykorzystujących obiekty, w których jako materiał wykorzystany został azbest. Oddziaływanie negatywne będzie nasilone zwłaszcza przy: braku odpowiedniej wiedzy i świadomości o zagrożeniach powstających w wyniku użytkowania wyrobów z wbudowanym azbestem; braku odpowiedniej wiedzy, w zakresie właściwego sposobu postępowania z wyrobami zawierającymi azbest; zwiększeniu narażenia ludności na skutek powstawania dzikich wysypisk, na których umieszczane będą w sposób całkowicie niekontrolowany zniszczone wyroby azbestowe; powstawaniu dzikich wysypisk, co zdecydowanie zaburzy atrakcyjność obszarów. 2. Negatywny wpływ na powierzchnię ziemi, na skutek powstawania dzikich wysypisk, na których deponowane będą zniszczone wyroby zawierające; miejsca te pozbawione są kontroli i wymagają natychmiastowej likwidacji. Zanieczyszczenie gleb może nastąpić także na skutek opadu włókien azbestowych; włókna zgromadzone w glebie mogą być źródłem reemisji pyłów azbestowych do atmosfery. 3. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego włóknami azbestowymi, na skutek nieodpowiednich emisji z wyrobów azbestowych o naruszonej strukturze; proces ten będzie coraz bardziej intensywny w wyniku ciągłego pogarszania się stanu wyrobów zawierających azbest. Zanieczyszczenie powietrza może zostać spotęgowane w wyniku prac polegających na usuwaniu azbestu przez nieprofesjonalne firmy lub bezpośrednio przez właścicieli posesji oraz jego nieprawidłowym składowaniu. Kraków, ul. Wybickiego 7 59

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna W tabeli poniżej zamieszczono spotykane najczęściej poziomy zanieczyszczeń powietrza pyłem respirabilnym azbestu wewnątrz pomieszczeń budynków z elewacją wykonaną z płyt azbestowo-cementowych [Obmiński A., 2010]. Zestawiono także pomiary prowadzone w trakcie prac demontażowych. W trakcie usuwania płyt, zawartość włókien azbestu w strefie pracy wzrasta kilkukrotnie w przypadku wykonywania poszczególnych czynności demontażowych w sposób prawidłowy. W wyniku nieprawidłowych prac demontażowych stężenie włókien azbestu wzrasta jeszcze 50-krotnie. Tabela 11. Zanieczyszczenie powietrza pyłem respirabilnym azbestu w wyniku użytkowania i nieprawidłowego usuwania wyrobów azbestowych Rodzaj budynku i stan techniczny wyrobów zawierających azbest Budynki mieszkalne wielkopłytowe, elewacja z płyt azbestowo-cementowych Budynki o konstrukcji drewnianej, elewacja lub ściany z płyt azbesto-cementowych, zły stan techniczny, nie malowane Demontaż elewacji, pomiary w strefie pracy demontaż prawidłowy Demontaż elewacji, pomiary w strefie pracy demontaż nieprawidłowy Nieprawidłowy transport pokruszonych odpadów w odl. ok 10 m od odkrytego wozu Powietrze zewnętrzne rejony słabo zurbanizowane Powietrze zewnętrzne rejony silnie zurbanizowane, duże natężenie ruchu kołowego Średnie stężenie [wł/m 3 ] 0-190 2 000 2 500 1 500 80 000 900 0-100 200 1 000 Źródło: Obmiński A. [2010] Zastosowanie azbestu i problemy odpadów azbestowych w świetle obowiązującego prawa; W: Realizacja Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009 2032 w praktyce raport. Federacja Zielonych GAJA Szczecin. W przypadku braku realizacji omawianego Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z obszaru miasta może dojść do szeregu niekorzystnych skutków, które na środowisko nie oddziałują bezpośrednio, mają jednak wpływ pośredni: brak możliwości wykonania spójnej bazy danych w skali całego województwa (WBDA) w zakresie gospodarowania odpadami a w konsekwencji sprawnego i skutecznego systemu monitorowania gospodarki odpadami; wzrost kosztów związanych z koniecznością usuwania dzikich wysypisk odpadów zawierających azbest, a w konsekwencji ograniczenie wydatkowania środków na inne niezbędne cele w zakresie ochrony środowiska; Kraków, ul. Wybickiego 7 60

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna sukcesywne obniżanie wartości nieruchomości (negatywny wpływ na dobra materialne). Na szczególne podkreślenie zasługuje konieczność prowadzenia akcji edukacyjno informacyjnej. Jej brak lub ograniczenie spowoduje niewątpliwie pogarszanie się stanu środowiska poprzez nieprawidłowe postępowanie z każdym rodzajem odpadów, w tym z odpadami zawierającymi azbest. Kraków, ul. Wybickiego 7 61

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6. IDENTYFIKACJA I OCENA MOŻLIWYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO WYNIKAJĄCYCH Z REALIZACJI PROJKTOWANEGO DOKUMENTU 6.1. ODDZIAŁYWANIE WYNIKAJĄCE Z REALIZACJI DOKUMENTU W Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją ujęte zostały zadania mające na celu usprawnienie procesu usuwania wyrobów azbestowych w gminie. Identyfikację i ocenę postawionych zadań dokonano w syntetycznym zestawieniu pozytywnych, negatywnych, bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych i chwilowych oddziaływań na poszczególne elementy środowiska. Należą do nich: oddziaływanie na różnorodność biologiczną, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze atmosferyczne, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne. Ponadto uwzględniono wpływ na zdrowie ludzi oraz zabytki i dobra materialne. W tabeli poniżej przedstawiono oddziaływanie realizacji Programu w wyniku realizacji proponowanych zadań na elementy ochrony środowiska oraz zdrowie ludzi. Wpływ określono jako: + oddziaływanie pozytywne, 0 brak oddziaływania, - oddziaływanie negatywne. Kraków, ul. Wybickiego 7 62

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Tabela 12. Oddziaływanie na środowisko realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Lp. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA różnorodność biologiczna ludzie zwierzęta rośliny woda powietrze atmosferyczne powierzchnia ziemi i gleby krajobraz klimat zasoby naturalne walory kulturowe dobra materialne 1 2 3 4 5 7 8 9 10 11 Działalność informacyjna i edukacyjna skierowana do mieszkańców w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Zbieranie odpadów zawierających azbest i przekazanie firmom posiadającym odpowiednie zezwolenie w zakresie zbierania transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Wdrażanie zasad i zapisów prawa dotyczących wyrobów i odpadów zawierających azbest, zgodnie z obowiązującymi przepisami Sporządzenie zbiorczego wykazu obiektów zawierających azbest na koniec każdego roku na podstawie zebranych informacji i arkuszy ocen Opracowanie danych liczbowych o ilości i rozmieszczeniu wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. Sukcesywne dokonywanie przeglądu technicznego obiektów na terenie gminy stosownie do odpowiednich rozporządzeń Ustalenie rejonów spodziewanego wzrostu zagrożenia pyłem azbestu z uwagi na koncentrację występowania uszkodzeń lub technicznego zużycia wyrobów zawierających azbest. Wystąpienie do odpowiednich jednostek o przeprowadzanie monitoringu zagrożonych rejonów (obiektów), w których zabudowano wyroby zawierające azbest Prowadzenie rozeznania rynku i weryfikacji danych na usługi związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest oraz transportem.. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest. Prace polegające na usuwaniu lub naprawie tych wyrobów mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. + + + + + + + + 0 0 + + + + + / - + + + + + 0 0 + + + + + + + + + + 0 0 + + 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 + + + + + + + + 0 0 + + + + + + + + + + 0 0 + + 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 + 0 0 0 0 0 0 0 0 0 + + + + + + + + + 0 0 + + Kraków, ul. Wybickiego 7 63

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonej inwentaryzacji oraz oceny stanu wyrobów można określić wskaźniki nagromadzenia wyrobów zawierających azbest na obszarze poszczególnych sołectw. Wskaźnik nagromadzenia jest jednocześnie wskaźnikiem potencjalnego wytwarzania odpadów azbestowych w poszczególnych obszarach gminy. W Gminie miejsko-wiejskiej Muszyna w trakcie realizacji Programu będzie wytwarzana zróżnicowana masa odpadów azbestowych. Wskaźniki potencjalnego wytwarzania mieszczą się w szerokich granicach od 0,77 do 11,93 m 2 w przeliczeniu na jednego mieszkańca (liczba ludności miasta oraz poszczególnych sołectw na podstawie danych UMiGU w Muszynie z dnia 08.01.2013 r.). Najmniejszą ilość nagromadzonych odpadów (w odniesieniu do mieszkańca) obserwuje się dla miasta Muszyna, natomiast największą dla sołectwa Andrzejówka. Oznacza to, że największego stężenia pyłów azbestowych, powstających w wyniku demontażu pokryć dachowych z materiałów azbestowych na obszarze gminy można się spodziewać na obszarze sołectwa Andrzejówka. Wysokie wskaźniki nagromadzenia wyrobów zawierających azbest, powyżej 10 m 2 /mieszkańca, stwierdzono także w sołectwie Jastrzębik (11,51 m 2 /mieszkańca). Największe nagromadzenie wyrobów azbestowych najbardziej zniszczonych, czyli w I stopniu pilności stwierdzono w sołectwach: Jastrzębik (8,21 m 2 /mieszkańca), Wojkowa (4,49 m 2 /mieszkańca) oraz Andrzejówka (4,08 m 2 /mieszkańca). Najmniejsze natomiast w mieście Muszyna (0,43 m 2 /mieszkańca) oraz sołectwach Leluchów (0,61 m 2 /mieszkańca) i Powroźnik (0,68 m 2 /mieszkańca). Kraków, ul. Wybickiego 7 64

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wskaźnik wytwarzania odpadów zawierających azbest 14,00 wskaźnik m 2 /mieszkańca 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 wskaźnik wytwarzania odpadów zawierających azbest 0,00 Muszyna Powroźnik Złockie Leluchów Dubne Milik Szczawnik Żegiestów Wojkowa Jastrzębik Andrzejówka sołectwa Rys 4.Wskaźnik wytwarzania odpadów zawierających azbest w przeliczeniu na mieszkańca w skaźnik nagromadzenia w yrobów zaw ierających azbest w I stopniu 9,00 wskaźnik m 2 /mieszkańca 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 w skaźnik nagromadzenia w yrobów zaw ierających azbest w I stopniu Muszyna Leluchów Powroźnik Złockie Szczawnik Dubne Żegiestów Milik Andrzejówka Wojkowa Jastrzębik sołectwa Rys 5.Wskaźnik nagromadzenia wyrobów zawierających azbest w I stopniu pilności w przeliczeniu na mieszkańca w poszczególnych sołectwach miasta i gminy uzdrowiskowej Muszyna. Kraków, ul. Wybickiego 7 65

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6.2. ODDZIAŁYWANIE NA JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne realizacji zapisów zawartych w analizowanym Programie można rozpatrywać w dwóch aspektach: oddziaływanie związane z usuwaniem azbestu z budynków, w których jest stosowany, oddziaływanie polega na możliwości wzrostu stężenia włókien azbestu w powietrzu, oddziaływanie pośrednie związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza wywołaną transportem usuniętych materiałów na składowisko, oddziaływanie jest związane ze zwiększeniem ruchu drogowego. Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne poprzez emisję włókien do atmosfery wykazuje charakter krótkotrwały i lokalny. W przypadku realizacji zadań Programu wyroby będą usuwane przez Wykonawców posiadających odpowiednie przygotowanie i z prawidłowym zabezpieczeniem. Przy uwzględnieniu odpowiedniego reżimu robót demontażowych lub remontowych oddziaływanie negatywne będzie skutecznie ograniczone. Należy podkreślić, że w przypadku braku realizacji odpowiednich zadań wynikających z Programu demontaż wyrobów będzie prowadzony, jednak istnieje ryzyko, że będzie prowadzony w sposób nieprawidłowy przez indywidualne osoby. W takiej sytuacji zagrożenie dla jakości powietrza atmosferycznego jest kilkudziesięciokrotnie wyższe. Usunięcie w sposób prawidłowy wyrobów azbestowych z obszaru gminy wyeliminuje ponadto stałe źródło emisji włókien azbestu do atmosfery z obiektów o naruszonej strukturze, gdzie wyroby zakwalifikowano do I stopnia pilności usuwania, przy czym dodatkowo stan wyrobów będzie podlegał ciągłemu pogarszaniu. Realizacja Programu może mieć pośrednie oddziaływanie na poziom zanieczyszczenia azbestem, związane z transportem usuniętych z budynków materiałów na składowiska odpadów. Należy jednak stwierdzić, że oddziaływanie w tym zakresie nie będzie miało charakteru znaczącego, gdyż wzrost natężenia ruchu wywołany realizacją zadań postawionych w Programie będzie pomijalny. Realizacja zadań wyznaczonych w Programie nie będzie powodowała pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego na terenie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. Przyczyni się w konsekwencji do zmniejszenia degradacji jakości powietrza poprzez likwidację źródła ciągłego wprowadzania włókien azbestu do atmosfery. Kraków, ul. Wybickiego 7 66

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6.3. ODDZIAŁYWANIE NA JAKOŚĆ WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH Realizacja założeń Programu nie będzie prowadziła do negatywnego oddziaływania na wody zarówno powierzchniowe, jak i podziemne. Przy wykonywaniu przedmiotowej Prognozy przyjęto założenie, ze wszelkie prace związane z usuwaniem wyrobów azbestowych będą wykonywane w odpowiednim i prawidłowym schemacie technologicznym i z poszanowaniem obowiązującego prawa, dlatego nie będą wpływały negatywnie na środowisko wód powierzchniowych i podziemnych. Usunięcie wyrobów azbestowych z obszaru gminy zlikwiduje potencjalne ognisko zanieczyszczenia włóknami azbestowymi środowiska wodnego (np. poprzez spływy wód opadowych do odbiorników). Wprawdzie Raporty WHO oraz przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badania nie dostarczyły dowodów zwiększonego ryzyka występowania nowotworów związanych ze spożywaniem pokarmów i wody zanieczyszczonej azbestem, jednak część badaczy przypuszcza, że włókna azbestu zawarte w wodzie pitnej i być może także w żywności, mogą wpływać na zwiększenie częstości zapadania na nowotwory przewodu pokarmowego, ale związek przyczynowo-skutkowy nie został potwierdzony [Ministerstwo Gospodarki, 2009]. 6.4. ODDZIAŁYWANIE NA STAN POWIERZCHNI ZIEMI I JAKOŚĆ GLEB Realizacja zadań wyznaczonych w Programie będzie w sposób bezpośredni oddziaływała na powierzchnię ziemi i jakość gleb. Obecnie największe narażenie na działanie azbestu odnotowuje się w miejscach demontażu elementów izolacyjnych i konstrukcyjnych zawierających jego domieszki, a także w miejscach, w których są one poddawane rozładunkowi i/lub obróbce mechanicznej. Grunt (gleba) zanieczyszczony włóknami azbestowymi powinien zostać zabezpieczony przed dostępem osób postronnych, a następnie zrekultywowany poprzez wybranie zanieczyszczonego gruntu i przewiezienie go na składowisko odpadów niebezpiecznych. Usunięcie wyrobów zawierających azbest z obszaru gminy przez odpowiednich Wykonawców (przeszkolone firmy) spowoduje likwidację potencjalnego źródła zanieczyszczenia gleby włóknami azbestowymi. Prace prowadzone z zachowaniem zasad bezpieczeństwa zminimalizują ewentualną emisję włókien do atmosfery a następnie gleby, co w konsekwencji będzie miało wpływ pozytywny na ich stan. Kraków, ul. Wybickiego 7 67

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6.5. ODDZIAŁYWANIE NA WALORY PRZYRODNICZE Oddziaływanie na rośliny i zwierzęta Realizacja zadań wytyczonych w Programie będzie miała ograniczone oddziaływanie na różnorodność biologiczną, w tym rośliny i zwierzęta. Należy podkreślić, że działania związane z realizacją postanowień Programu dotyczą terenów zabudowanych. Bezpośrednie działanie włókien azbestowych na zwierzęta może powodować analogiczne schorzenia, jak w przypadku oddziaływania na organizm ludzki. Przy prawidłowym usuwaniu wyrobów zawierających azbest oddziaływanie to nie będzie występować, a jednocześnie zlikwidowane zostanie ognisko ciągłego zanieczyszczania środowiska. Usunięcie wyrobów zawierających azbest z terenów występowania zwierząt będzie miało wpływ pozytywny na ich stan zdrowia. Pewnym zagrożeniem dla zwierząt może być hałas powstający w wyniku prac demontażowych oraz niszczenie siedlisk ptaków przy zmianie pokryć dachowych. Zwiększony ruch pojazdów w czasie transportu odpadów zawierających azbest może spowodować podwyższenie śmiertelności i zmniejszenie liczebności populacji poprzez kolizje z jadącymi samochodami oraz płoszenie zwierząt. Przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności oraz sprawnych technicznie maszyn, urządzeń i pojazdów można zminimalizować skutki zwiększonego ruchu samochodowego, nadając im charakter marginalny. Wymiana poszyć dachowych oraz termomodernizacja budynków mogą stanowić zagrożenie dla siedlisk chronionych gatunków ptaków i nietoperzy. Uwzględniając wymogi ochrony, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. nr 237, poz. 1419), należy przed przystąpieniem do wymiany pokrycia dachu lub termomodernizacji budynków, dokonać inwentaryzacji siedlisk oraz przewidzieć wybudowanie siedlisk zastępczych. Prace budowlane (szczególnie w przypadku stwierdzenia bytowania większej ilości osobników), nie mogą być prowadzone w okresach rozrodczych oraz w okresach zimowej hibernacji nietoperzy. Przeprowadzenie usuwania azbestowych pokryć dachowych w sposób prawidłowy nie będzie oddziaływać negatywnie na siedliska przyrodnicze oraz chronione gatunki roślin i zwierząt (przy uwzględnieniu działań minimalizujących). Kraków, ul. Wybickiego 7 68

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Oddziaływanie na krajobraz Realizacja przedmiotowego Programu nie będzie w sposób bezpośredni wpływała na krajobraz. Pozytywne efekty jego wdrożenia będą wpływały natomiast na krajobraz w sposób pośredni. Usuwanie wyrobów zawierających azbest wymuszać będzie przeprowadzanie innych prac remontowych na budynkach (elewacji, termomodernizacji, prac dekarskich) przez co poprawione zostaną ich walory estetyczne, co w konsekwencji wpływało będzie pozytywnie na krajobraz i estetykę gminy. Pozytywnie na krajobraz będzie wpływała działalność edukacyjna przewidziana w ramach realizacji Programu. Chwilowym, negatywnym oddziaływaniem na krajobraz związanym z realizacją Programu będzie miał sam fakt demontażu poprzez zmianę otoczenia w wyniku prac demontażowych (montaż specjalistycznych urządzeń, rusztowania, doraźne gromadzenie odpadów). Wszystkie te zmiany będą miały charakter krótkotrwały i przemijający. Oddziaływanie na węzły i korytarze ekologiczne Najcenniejsze przyrodniczo obszary województwa, odznaczające się największą bioróżnorodnością pełnią funkcję węzłów ekologicznych o randze międzynarodowej i krajowej. Węzły ekologiczne połączone są korytarzami ekologicznymi, które zapewniają łączność i pozwalają na rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy węzłami. Prace przy demontażu azbestu nie wpłyną na zakłócenie łączności i rozprzestrzeniania się gatunków między węzłami. 6.6. ODDZIAŁYWANIE NA KLIMAT AKUSTYCZNY Istotnym zagrożeniem dla ludzi i zwierząt może być hałas powstający w wyniku prac demontażowych (np. płoszenie zwierzyny). Zwiększony ruch pojazdów w czasie transportu odpadów zawierających azbest dodatkowo wpływa na zwiększenie poziomu hałasu. Wpływ procesu usuwania wyrobów zawierających azbest na klimat akustyczny będzie miał jednak charakter chwilowy. Biorąc pod uwagę chwilowość prac oraz transportu należy oddziaływanie skutków realizacji Programu uznać za marginalne ze względu na niewielki zasięg i czas trwania. Należy nie przekraczać dopuszczalnego natężenia hałasu, które zostały ustalone na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826). Kraków, ul. Wybickiego 7 69

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6.7. PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZI Realizacja zadań projektowanego Programu może mieć wpływ na zdrowie i życie ludzi w sposób uzależniony od analizowanej grupy narażenia: o wpływ na zdrowie ludzi mieszkających lub wykorzystujących do innych celów obiekty, w których wbudowane są wyroby zawierające azbest; o wpływ na ludzi pracujących przy demontażu lub remontach obiektów z wbudowanymi elementami zawierającymi azbest. Wpływ realizacji zadań Programu na zdrowie ludzi mieszkających, pracujących lub też wykorzystujących do innych celów obiekty, w których wbudowane są wyroby zawierające azbest, jest zdecydowanie pozytywny. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała, że większość wbudowanych wyrobów azbestowych, bo aż 80,9 % wymaga natychmiastowego zabezpieczenia lub ponownej oceny w ciągu jednego roku (50,4 % wyrobów w I stopniu pilności oraz 30,5 % w II stopniu pilności). Oznacza to, że wyroby zinwentaryzowane na obszarze Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna znajdują się w stanie naruszonym w różnym stopniu i mogą być przyczyną wzrostu stężenia włókien azbestu w powietrzu atmosferycznym wewnątrz oraz w otoczeniu obiektów. Usunięcie wyrobów azbestowych z terenu miasta i gminy zlikwiduje stałe ognisko zanieczyszczenia powietrza pyłem azbestowym, przez co zminimalizuje czas narażenia mieszkańców na zagrożenie. W momencie prowadzenia prac związanych z usuwaniem azbestu z poszczególnych obiektów, zagrożenie dla okolicznych mieszkańców może wzrastać. Jest to jednak chwilowe działanie, a dodatkowo prowadzenie prac przez profesjonalne firmy i z zachowaniem odpowiednich wymogów bezpieczeństwa minimalizuje negatywne oddziaływanie, które w takich sytuacjach wykazuje charakter pomijalny. Wpływ procesu demontażu, usuwania wyrobów zawierających azbest na grupę osób, która zajmuje się prowadzeniem prac (wykonuje zadanie) może być obarczony pewnym ryzykiem, związanym z bezpośrednim narażeniem na pył azbestowy. Należy jednak podkreślić, ze: zgodnie z obowiązującymi przepisami działalność w takim zakresie prowadzić mogą jedynie wykwalifikowane firmy, firmy te zatrudniają personel, który jest wyposażony jest w odpowiednie środki ochrony osobistej (odpowiedni ubiór, maski) oraz jest świadomy Kraków, ul. Wybickiego 7 70

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna zagrożeń związanych z prowadzonymi pracami (odpowiednie przeszkolenie celem minimalizacji zagrożenia), w ramach prowadzenia prac zgodnie z obowiązującymi przepisami stosowany jest szereg środków minimalizujących wystąpienie negatywnego oddziaływania (zarówno w odniesieniu do pracowników jak i osób zewnętrznych). Należy podkreślić, że usuwanie wyrobów zawierających azbest zgodnie z wymogami ochrony środowiska i przepisów BHP prowadzi do dużo niższego zanieczyszczenia powietrza pyłami azbestowymi, aniżeli zdejmowanie wyrobów przez przypadkowe osoby bez przeszkolenia i stosowania odpowiednich zabiegów ograniczających pylenie (zestawienie pomiarów pozyskanych z danych literaturowych w tabeli poniżej). Tabela 13. Stężenia włókien azbestu w powietrzu wg rodzaju zabudowy oraz w czasie usuwania Rodzaj zabudowy / odległość od emitora Średnie stężenie (wł./cm 3 ) Najwyższe dopuszczalne stężenie włókien respirabilnych [wł/cm 3 ] 3) Koncentracja w otoczeniu zabudowy Osiedla mieszkaniowe 0,000850 1) Zabudowa jednorodzinna 0,000779 1) W czasie usuwania płyt a-c z elewacji budynków Przy ścianie demontażu płyt 0,080 2) W odległości 5-10 m od remontowanej ściany 0,006 2) W odległości 10-20 m od remontowanej ściany 0,004 2) W odległości do 30 m od remontowanej ściany 0,003 2) W otoczeniu budynków, 1-3 miesięcy po usunięciu płyt 0,001 0,004 2) Demontaż elewacji, pomiary w strefie pracy 0,0015 4) demontaż prawidłowy Demontaż elewacji, pomiary w strefie pracy 0,080 4) demontaż nieprawidłowy 1) Szeszenia-Dąbrowska N. Instytut Medycyny Pracy 2) Dobrzelecka I., 2008 - Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu 3) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w Środowisku pracy (Dz. U. nr 217, poz. 1833). 4) Obmiński A., 2010; Wyd. Federacja Zielonych GAJA Szczecin 0,2 Kraków, ul. Wybickiego 7 71

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 6.8. ODDZIAŁYWANIE NA DOBRA MATERIALNE Realizacja zadań Programu generuje koszty związane z samym procesem usuwania i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych. Dodatkowo właściciel będzie musiał ponosić dodatkowe znaczne koszty związane z wymianą materiału na nowy (nowe pokrycie dachowe, nowa elewacja). Spowoduje to obciążenie budżetu osób prywatnych (właścicieli posesji gospodarstw indywidualnych). Częściowo inwestycje związane z demontażem, transportem i unieszkodliwianiem mogą być rekompensowane ze środków gminnych. Dotacje lub pożyczki nie obejmują jednak nowego materiału, zastosowanego zamiennie. Koszty inwestycyjne związane z realizacją prac modernizacyjno remontowych prowadzą w efekcie do zwiększenia wartości obiektu. W przypadku przeprowadzania prac termomodernizacyjnych (polegających na wymianie materiału izolującego) możliwe będzie uzyskanie dodatkowych korzyści wynikających z późniejszych oszczędności związanych z mniejszym zużyciem energii niezbędnej do ogrzewania zmodernizowanego budynku. Korzyści takie dotyczyć będą także prac związanych z wymianą pokryć dachowych. W efekcie wpływ usuwania wyrobów zawierających azbest będzie miał pozytywny wpływ na dobra materialne mieszkańców. 6.9. ODDZIAŁYWANIE W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAM56I Objęcie wszystkich mieszkańców gminy możliwością zorganizowanego zbierania i usuwania odpadów zawierających azbest ograniczy do minimum zjawisko niekontrolowanego pozbywania się odpadów (nie można wykluczyć napływu odpadów z sąsiednich gmin). Z pewnością zniknie lub ograniczony zostanie do minimum problem dzikich wysypisk śmieci". Jednakże powodzenie tych działań wymaga wdrożenia odpowiednich instrumentów finansowych, właściwej kontroli i nadzoru nad jednostkami odpowiedzialnymi za realizację tych zadań a także wykonanie działań zgodnie z określonymi terminami. Istotne znaczenie ma tutaj przeprowadzenie kompleksowych akcji edukacyjno- informacyjnych wśród różnych grup wiekowych społeczeństwa. 6.10. ODDZIAŁYWANIE Z UWZGLĘDNIENIEM ZALEŻNOŚCI MIĘDZY ELEMENTAMI ŚRODOWISKA I MIĘDZY ODDZIAŁYWANIAMI NA TE ELEMENTY Realizacja przedmiotowego projektu Programu może powodować powiązane oddziaływania na poszczególne elementy środowiska: 1. Prace polegające na usuwaniu azbestu pociągać będą za sobą konieczność przeprowadzenia prac remontowych także innych części budynku (elewacji, Kraków, ul. Wybickiego 7 72

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna termoizolacji), co powodować będzie niewątpliwie poprawę walorów krajobrazowych, wzrost wartości wyremontowanych nieruchomości, zmniejszenie ilości zużywanego paliwa do ogrzewania budynków. Do realizacji prac konieczne są jednak często wysokie nakłady finansowe. Negatywne oddziaływanie takich prac może mieć znaczenie dla niektórych gatunków zwierząt, wykorzystujących dane obiekty jako miejsce odpoczynku bądź gniazdowania. Dla zdrowia mieszkańców a także zdrowia zwierząt usunięcie wyrobów azbestowych jest zabiegiem zdecydowanie wskazanym. 2. Konieczność unieszkodliwienia usuniętego azbestu, spowoduje zwiększenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z pojazdów transportujących usunięte wyroby (odpady) oraz wzrost poziomu hałasu w czasie transportu i demontażu. Obecnie brak jest w pobliżu gminy miejsc składowania azbestu, co wymusza długi transport, a przez to dodatkową emisje zanieczyszczeń do powietrza. Istotnym jest stosowanie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą niekorzystnych oddziaływań na środowisko skutków realizacji projektu Programu. 6.11. INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO Obowiązek przeprowadzenia oceny możliwości wystąpienia transgranicznego oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć wynika z Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym (Dz.U. 1999 nr 96 poz. 1110), sporządzonej w Espoo dnia 25 lutego 1991 roku oraz z Ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.). Szczególnej analizie powinny podlegać inwestycje zlokalizowane blisko granic państwa, a także te realizowane w większej odległości, ale ze względu na rozmiar przedsięwzięcia mogące powodować znaczące emisje lub zmiany w środowisku. Gmina Muszyna jest obszarem przygranicznym. Jednak realizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna nie spowoduje żadnych konsekwencji dla ewentualnych skutków środowiskowych, których charakter mógłby posiadać znaczenie transgraniczne. Skala przedsięwzięć zaproponowanych do realizacji w ramach Programu ma charakter lokalny i ewentualne oddziaływanie tych przedsięwzięć może mieć co najwyżej zasięg ograniczony do terenu posesji na której następuje demontaż azbestu. Demontaż i usuwanie Kraków, ul. Wybickiego 7 73

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wyrobów azbestowych przeprowadzany jest przez uprawnione i wykwalifikowane firmy, co pozwala praktycznie zminimalizować do zera zjawisko pylenia azbestu. Transport azbestu odbywa się w zabezpieczonych kontenerach do miejsc składowania oddalonych znacznie od granic państwa. Wobec powyższego, na etapie prognozy stwierdza się, że realizacja Programu usuwania wyrobów azbestowych z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna nie spowoduje wystąpienia negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko, mogącego objąć terytorium innego państwa. 6.12. GŁÓWNE ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Główne problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu: Znaczne natężenie hałasu Obecnie obserwowany stan akustyczny miasta i gminy Muszyna może ulec, na skutek realizacji Programu, pewnemu niewielkiemu pogorszeniu. Konieczność dokonania prac remontowych może powodować lokalną uciążliwość akustyczną o charakterze krótkotrwałym i przemijającym. Konieczność przetransportowania odpadów azbestowych na miejsce składowania powodować może powstawanie dodatkowych oddziaływań akustycznych. Spodziewać się jednak można, że z uwagi na rozłożenie procesu usuwania azbestu na długi okres czasu, oddziaływania akustyczne pochodzące od samochodów transportujących azbest nie będzie uciążliwe. Występowanie terenów cennych przyrodniczo na terenie i wokół gminy Tereny cenne przyrodniczo o ograniczonym zagospodarowaniu na obszarze i w sąsiedztwie gminy w połączeniu ze stosunkowo niską świadomością proekologiczną mieszkańców i niską kulturą w zakresie ochrony środowiska, mogą stać się miejscami do organizowania na nielegalnych dzikich wysypisk odpadów (także tych niebezpiecznych, zawierających azbest). Konieczność ponoszenia kosztów inwestycyjnych Stwierdzone podczas inwentaryzacji struktura własności obiektów, w których stwierdzono występowanie azbestu ze zdecydowaną przewagą własności prywatnej, powodować może pewne problemy przy realizacji Programu z uwagi na konieczność Kraków, ul. Wybickiego 7 74

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna ponoszenia znacznych kosztów związanych z usunięciem wyrobów azbestowych i jednocześnie ich zamianą na nowy materiał. Niewystarczająca edukacja ekologiczna Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców jest warunkiem niezbędnym dla poprawy obecnego stanu środowiska i zmniejszenia zagrożeń dla środowiska w przyszłości, ponieważ skuteczność realizacji programu ochrony środowiska zależna będzie od klimatu społecznego i nastawienia mieszkańców do proponowanych zadań. Wzrost zanieczyszczenia środowiska (woda i gleba) Wyroby azbestowe nie powodują wzrostu zanieczyszczenia wód, a jedynie zanieczyszczenie brzegów rzecznych na skutek możliwości powstawania dzikich wysypisk. Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami zawierającymi azbest spowoduje wzrost zanieczyszczenia gleb i gruntów włóknami azbestowymi, co z kolei prowadzi do reemisji pyłów. Stąd istotne jest by zdjęte wyroby azbestowe trafiały na składowisko odpadów niebezpiecznych. Brak składowisk przyjmujących odpady azbestowe na obszarze miasta i gminy Brak składowisk przyjmujących odpady azbestowe na obszarze miasta i gminy Muszyna i powiatu nowosądeckiego wymusza konieczność transportu odpadów często na duże odległości (najbliższe składowisko znajduje się w Tarnowie i jest oddalone o 110 km), przez co następuje zwiększona emisja zanieczyszczeń do powierza z procesu spalania paliw, a także zwiększenie oddziaływań akustycznych (przez wzmożony ruch drogowy). Najbliższymi miejscami unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest powstających przy realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna są składowiska znajdujące się na terenie małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego. Są to: Składowisko odpadów za rz. Białą w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie- Mościcach S.A., (woj. małopolskie), Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Kozodrzy, gmina Ostrów, powiat ropczycko-sędziszowski, (woj. podkarpackie) Składowisko odpadów zawierających azbest w Dobrowie, gmina Tuczępy, powiat buski, (woj. świętokrzyskie). Kraków, ul. Wybickiego 7 75

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Dobr ów Jastrzębie Zdrój Tarnów 175 km Kozodrza 110 km 140 km 240 km Dobrów MU SZYNA Rys 6. Proponowane miejsca unieszkodliwienia wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy Muszyna Kraków, ul. Wybickiego 7 76

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 7. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NIEKORZYSTNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO SKUTKÓW REALIZACJI PROJEKTU Realizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna stanowi istotny element szerszego zakresu działań w dziedzinie gospodarowania odpadami i ochrony środowiska. Niekorzystne oddziaływania skutków realizacji Programu są minimalne w porównaniu z korzyściami płynącymi z likwidacji potencjalnych źródeł zanieczyszczenia azbestem. W procesie usuwania z terenu miasta i gminy materiałów zawierających azbest (głównie pokryć dachowych), należy zastosować wszystkie dostępne i wymagane środki, minimalizujące ewentualne niekorzystne skutki usuwania azbestu. Najbardziej niekorzystne oddziaływanie związane jest głównie z możliwością wystąpienia pylenia azbestu przy rozbiórce zniszczonych pokryć dachowych oraz z możliwością nieumyślnego zniszczenia miejsc gniazdowania niektórych gatunków ptaków. W zdecydowanej większości przypadków, środki minimalizujące, jakie należy zastosować, aby zlikwidować lub znacznie ograniczyć negatywne oddziaływanie związane z realizacją przedmiotowego dokumentu, wynikają bezpośrednio z przepisów obowiązującego prawa (aktualne wymagania prawne w zakresie usuwania wyrobów azbestowych zostały przedstawione szczegółowo w projekcie Programu). Poniżej omówiono najbardziej istotne do zastosowania środki minimalizujące niekorzystne oddziaływanie skutków usuwania wyrobów azbestowych w podziale na grupy: minimalizacja negatywnego oddziaływania na środowisko na etapie prowadzenia prac związanych z usuwaniem azbestu w kontekście zagrożenia zdrowia związanego z azbestem (m.in. obowiązki wykonawcy prac, polegających na usuwaniu wyrobów azbestowych opisane w projekcie Programu) konieczność prowadzenia prac przez wyspecjalizowaną firmę zgodnie z zasadami bezpieczeństwa; minimalizacja negatywnego oddziaływania azbestu dla pracowników przeprowadzających prace polegające na usuwania materiałów zawierających azbest (środki ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem azbestu zostały przedstawione w projekcie Programu); minimalizacja negatywnego oddziaływania ze strony azbestu podczas jego transportu do miejsc składowania (transport wyrobów i odpadów zawierających azbest w kontekście ochrony środowiska przedstawiono w projekcie Programu); Kraków, ul. Wybickiego 7 77

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna minimalizacja negatywnego oddziaływania ze strony azbestu dla środowiska na etapie jego składowania (bezpośrednio nie dotyczą analizowanego projektu Programu dla miasta i gminy Muszyna, ponieważ na terenie gminy nie ma miejsc składowania odpadów azbestowych); minimalizacja negatywnego oddziaływania prac związanych z usuwaniem azbestu na walory historyczne i kulturowe miasta i gminy Muszyna; minimalizacja negatywnego oddziaływania prac związanych z usuwaniem azbestu na gatunki chronione, gdzie konieczne jest prowadzenia akcji podnoszących świadomość mieszkańców oraz wykonawców prac w zakresie zagadnień związanych z ochrona gatunkową zwierząt (głównie gatunków ptaków gnieżdżących się w obrębie zadaszeń budynków mieszkalnych i gospodarczych np. Jerzyki). Podstawowe warunki zachowania bezpieczeństwa dla człowieka i środowiska przy usuwaniu odpadów zawierających azbest: Generalną zasadą przy pracach związanych ze zdejmowaniem wyrobów azbestowych oraz ich transporcie jest maksymalne zabezpieczenie przed możliwością emisji włókien azbestu do atmosfery. Można to osiągnąć przez utrzymywanie odpowiednich wymogów techniczno organizacyjnych. W tym celu należy zapewnić: Nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy; Dokonywanie demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe; Dokonywanie rozdzielania (odspajania) materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Sposób rozbiórki lub remontów obiektów budowlanych zawierających azbest jest sprecyzowany w odpowiednich aktach prawnych. Prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów azbestowych mogą być wykonywane wyłącznie przez Wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz przez pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Kraków, ul. Wybickiego 7 78

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Podstawowe warunki, jakie należy spełnić przed rozpoczęciem prac rozbiórkowych w celu maksymalnego zapewnienia ochrony gatunków ptaków gnieżdżących się w strefach dachowych i innych zakamarkach budynków: Przynajmniej na rok przed planowanymi pracami rozbiórkowymi należy przeprowadzić inwentaryzację w celu sprawdzenia czy w budynku znajdują się miejsca lęgowe ptaków; Należy powstrzymać się od prowadzenia prac budowlanych i remontowych w sezonie lęgowym, czyli najczęściej od początku marca do końca sierpnia. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko zniszczenia gniazd i spłoszenia lęgnących się ptaków, co jest zabronione prawem - art. 127 ust. 2 pkt e, Ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. nr 92 z 2004 r., poz. 880, z późn. zm.); W przypadku prowadzenia prac budowlanych mogących zagrozić ptakom bytującym na terenie inwestycji lub ich siedliskom, organ nadzoru budowlanego zobowiązany jest do wstrzymania przeprowadzanych prac budowlanych, pod groźbą odpowiedzialności karnej osoby fizycznej będącej organem nadzoru budowlanego przewidzianej w art. 231 Kodeksu karnego. Prowadzenie prac remontowo-budowlanych obiektów, w których znajdują się siedliska ptaków (w tym jerzyków) wymaga uzyskania zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Regionalny Dyrektor OŚ po zasięgnięciu opinii eksperta ornitologa określa termin i warunki wykonywania prac remontowo-budowlanych. W razie utraty w czasie remontu miejsc gniazdowych określa sposób naprawy szkód (m.in. ilość budek lęgowych, jakie należy zamontować w ramach kompensacji przyrodniczej); Rozwieszane skrzynki lęgowe powinny być specjalnej konstrukcji dostosowanej do gatunków ptaków, (dla jerzyków wymiary skrzynek są następujące: 34 x 18 x 20 cm, z owalnym wlotem 6,5 x 3,5 cm umieszczonym na środku wysokości ścianki); Tam, gdzie to możliwe należy unikać zamykania otworów w stropodachach (z zastrzeżeniem przypadku przedstawionego poniżej); W przypadku, gdy stropodach ocieplono materiałami sypkimi, które są niebezpieczne dla ptaków, należy doprowadzić do zamknięcia otworów i wywieszenia budek. Stosowane powszechnie materiały sypkie do izolacji stropodachów, takie jak granulat wełny mineralnej, granulat styropianu i fibra celulozowa stanowią niebezpieczną pułapkę dla ptaków. Kraków, ul. Wybickiego 7 79

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 8. ANALIZA MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH DO PRZEDSTAWIONYCH W PROJEKCIE Konieczność całkowitego usunięcia wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy Muszyna wynika z ustaleń dokumentów nadrzędnych ( Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 ), czyli z dokumentu o nadrzędnym charakterze w stosunku do analizowanego projektu Programu. W związku z powyższym nie istnieje alternatywa umożliwiająca zaniechanie realizacji Programu dla miasta i gminy Muszyna. Kwestie rozwiązań alternatywnych w odniesieniu do analizowanego Programu można rozpatrywać jedynie pod kątem sposobów jego realizacji, szczególnie w zakresie: analizy prawidłowości sformułowania celów i ich ewentualnych modyfikacji; analizy doboru sposobów i środków osiągnięcia założonych celów. Przeprowadzona w ramach niniejszej prognozy analiza celów Programu, a w szczególności jego zgodności z innymi dokumentami programowymi w zakresie gospodarki odpadami i usuwania azbestu wskazuje, że są one w pełni zgodne z postanowieniami tych dokumentów, oraz z obowiązującym w Polsce prawem. W szczególności cele główne, jakimi są: oczyszczenie terenu miasta i gminy Muszyna z wyrobów zawierających azbest (materiałów izolacyjnych i konstrukcyjnych), minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych występowaniem obiektów, w których wykorzystywane są wyroby azbestowo-cementowe na terenie gminy oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko, należy uznać za pozbawione alternatywy w świetle aktualnego stanu wiedzy o zagrożeniach zdrowotnych oraz w odniesieniu do obowiązujących w Polsce przepisów prawnych. Ewentualną alternatywą byłoby uznanie, że pozostawienie wyrobów azbestowych w miejscach ich obecnego wykorzystywania powoduje mniejsze konsekwencje środowiskowe, niż ich usuwanie pod kontrolą. Działania takie nie znajdują naukowego uzasadnienia, jak również nie byłoby to zgodne z założeniami przyjętymi w dokumentach strategicznych wyższego rzędu. Wariantowaniu mogłyby podlegać jedynie sposoby i środki osiągania założonych celów (głównie sposoby unieszkodliwiania azbestu). W ramach analizowanego projektu Programu proponowane jest głównie jego składowanie na wyznaczonych do tego składowiskach odpadów niebezpiecznych. Istniejące inne sposoby unieszkodliwiania tego rodzaju odpadów, nie są obecnie na tyle rozpowszechnione i efektywne ekonomicznie, aby Kraków, ul. Wybickiego 7 80

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna możliwe było ich praktyczne zastosowanie w Polsce w najbliższych latach. Zagadnienie to szczegółowo zostało opisane w Prognozie oddziaływania na środowisko dla Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Należy podkreślić, że w krajowym Programie zamieszczone są jednoznaczne zalecenia w zakresie konieczności przeprowadzenia jego aktualizacji (w latach 2013-2022 oraz 2023-2032). W związku z powyższym, jeżeli nastąpi rozwój technik utylizacji azbestu oraz zmiana prawnych uwarunkowań, umożliwi to zastosowanie innych metod unieszkodliwienia tej grupy odpadów. Dodatkowym argumentem potwierdzającym brak konieczności przedstawiania rozwiązań alternatywnych w ramach niniejszej prognozy, są jednoznaczne wnioski z przeprowadzonych analiz, stwierdzające, że realizacja proponowanych w projekcie Programu rozwiązań szczegółowych, ma zdecydowanie pozytywny wpływ na środowisko. Ponadto realizacja Programu nie powoduje występowania znaczących negatywnych oddziaływań na środowisko (w tym oddziaływań transgranicznych i na obszary Natura 2000). Kraków, ul. Wybickiego 7 81

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 9. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA W analizowanym projekcie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest, dla miasta i gminy Muszyna, przedstawiono podstawowe założenia w zakresie harmonogramu zadań i monitoringu ich realizacji (rozdział 6 - Harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest). Monitoring realizacji zadań, pozwoli na bieżącą analizę oraz kontrolę zgodności założonego harmonogramu realizacji z faktycznymi działaniami podejmowanymi przez właścicieli poszczególnych obiektów. Kontrolowanie zmian w skali gminy, w odniesieniu do poszczególnych budynków, pozwoli na optymalne zaplanowanie i weryfikację działań związanych z terminami usuwania azbestu. W celu przeprowadzenia efektywnego monitorowania proponuje się zastosowanie wskaźników, służących ocenie wdrażania założeń Programu. Tabela 13 przedstawia proponowane wskaźniki oceny oraz częstotliwości jej przeprowadzania. Tabela 14. Proponowane wskaźniki oceny wdrażania Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna. 1. 2. 3. 4. 5. Lp. Wskaźnik oceny programu Jednostka/parametr Częstotliwość oceny Aktualna ilość wyrobów zawierających azbest przypadająca na jednostkę powierzchni gminy Ilość unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Wielkość nakładów finansowych poniesionych na usuwanie wyrobów zawierających azbest Ilość zlikwidowanych nielegalnych wysypisk zawierających odpady azbestowe Ilość przeprowadzonych szkoleń, akcji edukacyjno-uświadamiających i informacyjnych Mg/km 2 Mg/rok zł/rok szt. szt. Raz w roku Raz w roku Raz w roku Raz w roku Raz w roku Na podstawie posiadanej i uaktualnianej bazy danych o lokalizacji i powierzchni pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych oraz proponowanych w tabeli powyżej, wskaźników oceny wdrażania Programu, możliwe będzie skuteczne monitorowanie realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna, jak również realizacja zadań określonych w dokumencie nadrzędnym - Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Kraków, ul. Wybickiego 7 82

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Wskaźnik ilości wyrobów zawierających azbest na 1 km 2 powierzchni gminy powinien ulegać systematycznemu obniżaniu w każdym kolejnym roku realizacji Programu, począwszy od wartości bazowej obliczonej zgodnie ze stanem istniejącym w roku 2013. Wskaźnik ilości nielegalnych dzikich wysypisk z odpadami azbestowymi na terenie gminy posiada również istotne znaczenie w monitoringu skutków wdrażania Programu. Jest to szczególnie wrażliwy wskaźnik w monitorowaniu bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Pozwala m.in. na stwierdzenie stopnia skuteczności podejmowanych w gminie akcji informacyjno-edukacyjnych. Spadek ilości nielegalnych wysypisk azbestowych świadczy o tym, że po zdemontowaniu wyroby azbestowe trafiają zgodnie z przeznaczeniem, na uprawnione składowisko. Dodatkowym narzędziem monitoringu są dokumenty związane z gospodarką odpadami niebezpiecznymi, do jakich zalicza się materiały zawierające azbest. Do dokumentów tych należą karty przekazania odpadów oraz karty ewidencji odpadów na podstawie których sporządza się zbiorcze zestawienia ilości odpadów. Dokumenty te są źródłem informacji umożliwiających lepszą koordynację procesu usuwania wyrobów zawierających azbest. Kraków, ul. Wybickiego 7 83

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 10. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna została opracowana zgodnie z wymogami określonymi w ustawie Prawo ochrony środowiska ( Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) oraz zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) i ustawą z dnia 21 maja 2010 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 119 poz. 804). Prognoza została sporządzona na podstawie szczegółowej analizy projektowanego Programu oraz na podstawie analizy dostępnych materiałów archiwalnych i stanowi określenie możliwych skutków ekologicznych w środowisku, jakie mogą wystąpić w wyniku podjęcia realizacji zadań postawionych w Programie lub w przypadku jego zaniechania. Prognoza jest dokumentem wspierającym proces decyzyjny i wskazuje na możliwe pozytywne oraz negatywne skutki realizacji analizowanego dokumentu oraz przedstawia zalecenia dotyczące przeciwdziałania ewentualnym negatywnym skutkom a także wskazuje sposoby ich minimalizacji. Wnioski i rekomendacje zawarte w Prognozie powinny być włączone do działań prowadzonych w ramach realizacji Programu. W Programie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna ujęte zostały zadania mające na celu usprawnienie procesu usuwania wyrobów azbestowych w gminie. Na szczególne podkreślenie zasługuje konieczność prowadzenia akcji edukacyjno informacyjnej. Jej brak lub ograniczenie spowoduje niewątpliwie pogarszanie się stanu środowiska poprzez nieprawidłowe postępowanie z każdym rodzajem odpadów, w tym z odpadami zawierającymi azbest. W Prognozie zostało zamieszczone streszczenie Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna w tym informacje o ilości zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest oraz ocenie stopnia pilności usuwania tych wyrobów, informacje o sposobach usuwania wyrobów zawierających azbest, o Kraków, ul. Wybickiego 7 84

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna unieszkodliwianiu odpadów azbestowych, harmonogramie oraz szacunkowych nakładach finansowych na realizację zadania. W Prognozie został scharakteryzowany azbest, który z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany do produkcji wyrobów azbestowych budowlanych, wśród których największe zainteresowanie miały płyty i rury azbestowo-cementowe. Płyty były szeroko stosowane jako pokrycia dachowe, a rury, stosunkowo niewielkie ilości, do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. Polska Norma [PN-87 B-06612] podaje trzy rodzaje klasyfikacji wyrobów azbestowo-cementowych. Najbardziej adekwatny wydaje się być podział wyrobów azbestowo-cementowych w zależności od kształtu i przeznaczenia. Została także przedstawiona ocena istniejącego stanu środowiska oraz głównych zagrożeń istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu. Głównymi zagrożeniami dla środowiska na terenie miasta i gminy Muszyna są: szkodliwe substancje emitowane do atmosfery klasę C otrzymały PM 10, PM 2,5, C 6 H 6 oraz BaP, co skutkuje koniecznością sporządzenia programu ochrony powietrza. W przypadku, gdy projektowany Program nie zostanie skutecznie wdrożony należy spodziewać się narastającego pogłębiania problemów w zakresie jakości powietrza atmosferycznego oraz zanieczyszczenia gleb włóknami azbestu, co z pewnością negatywnie wpłynie na środowisko, komfort życia i zdrowie mieszkańców miasta i gminy Muszyna. W Prognozie przeanalizowano możliwy wpływ realizacji zadań na następujące główne elementy środowiska: powietrze atmosferyczne, wody powierzchniowe i podziemne, stan powierzchni ziemi i gleb, klimat akustyczny, rośliny i zwierzęta, obszary chronione, dobra materialne oraz zdrowie i życie ludzi. Pozytywne oddziaływanie na środowisko zadań wskazanych w Programie, zdecydowanie przeważa nad ewentualnymi oddziaływaniami negatywnymi. Negatywne oddziaływania projektu mają jedynie ograniczony charakter. Negatywne krótkoterminowe oddziaływania na zasoby środowiska mogą być związane z fazą realizacji niektórych inwestycji (głównie okres prowadzenia prac demontażowych). Brak realizacji któregokolwiek z proponowanych zadań lub ich realizacja nie pociągną za sobą transgranicznego oddziaływania na środowisko. Nie wystąpi również negatywne oddziaływanie na obszary cenne przyrodniczo. W prognozie przedstawiono również propozycje dotyczące metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, co ma istotne znaczenie dla oceny skuteczności realizacji Programu. Kraków, ul. Wybickiego 7 85

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Większość proponowanych do realizacji przedsięwzięć ma jednoznacznie pozytywny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi i proponowanie rozwiązań alternatywnych nie ma żadnego uzasadnienia. Najbardziej niekorzystne oddziaływanie związane jest głównie z możliwością wystąpienia pylenia azbestu przy rozbiórce zniszczonych pokryć dachowych oraz z możliwością nieumyślnego zniszczenia miejsc gniazdowania niektórych gatunków ptaków. Prowadzenie prac remontowo-budowlanych obiektów wymaga zapewnienia prawidłowych zasad i bezpieczeństwa dla człowieka przy demontażu wyrobów oraz zapewnienia działań naprawczych w miejscach, w których znajdują się siedliska ptaków (w tym jerzyków). Wzmożony hałas powstający przy rozbiórce ma jedynie charakter chwilowy. Istotnym jest stosowanie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą niekorzystnych oddziaływań na środowisko skutków realizacji projektu Programu. Kraków, ul. Wybickiego 7 86

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 11. SPIS WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW 1. Brzozowski A., Obmiński A., 2004 - Gdzie występuje potrzeba zabezpieczania lub usuwania azbestu w Polsce?. Bezpieczeństwo Pracy: Nauka i Praktyka, Vol.393, Nr.4. 2. Bilans zasobów kopalin PIG wg stanu na 31 XII 2011 r. Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2012 3. Crocq B., 1998 - http://www.crocq.net/crocq/amiante.htm, 4. Dane z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) z 2011 i z 2012 roku http://www.stat.gov.pl/, 5. Dobrzelecka I., 2008; Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, 6. Dyczek A. 2000 Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest : uwarunkowania techniczne i prawne. W: Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami AGH-PAN. Rytro, 7. Dyczek J, 2000: Bezpieczne postępowanie z azbestem materiałami zawierającymi azbest. Uwarunkowania techniczne i prawne. Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami 2000, Wyd. AGH, IGSMiE PAN, Kraków; s. 65 74; 2000, 8. Dyrektywa Rady Wspólnoty Europejskiej (91/382/EWG) z 24 czerwca 1991 r., 9. European Agency for Safety and Health at Work: Azbest w budownictwie. FACTS 51; Belgium ISSN 1725-7077; 2004; http://agency.osha.eu.int., 10. http://www.krakow.pios.gov.pl/ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, 11. http://www.gdos.gov.pl - Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Mapa obszarów Natura 2000, 12. http://www.e-beskidy.com beskidzki serwis internetowy 13. http://www.muszyna.pl/ - Strona internetowa Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 14. http://www.pip.gov.pl/html/pl/doc/, 15. II Polityka ekologiczna państwa. Warszawa, czerwiec 2000, 16. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2011 roku, Inspekcja Ochrony Środowiska WIOŚ w Krakowie, Kraków 2013 17. Materiały udostępnione przez Inspektora ds. ochrony środowiska, zdrowia i rolnictwa Urzędu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej w Muszynie 18. Kleczkowski A.S. 1990 (red.) Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Skala 1: 500 000. Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH, Kraków, 19. Klojzy-Karczmarczyk B, Makoudi S.: Szacowanie wskaźnika wytwarzania odpadów zawierających azbest na obszarach wiejskich wybranych gmin. Rocznik Ochrona Środowiska Tom 13. Koszalin 2011, 20. Klojzy-Karczmarczyk B. Makoudi S., Mazurek J., Żółtek J.: Gospodarowanie odpadami w gminach. Cz.1 - Gospodarowanie odpadami zawierającymi azbest. Praca statutowa IGSMiE PAN, Kraków (praca niepublikowana); 2009, 21. Klojzy-Karczmarczyk B., Makoudi S., 2011 Praktyczne aspekty usuwania materiałów zawierających azbest w wybranych gminach. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN nr 80, Wyd. IGSMiE PAN, 22. Klojzy-Karczmarczyk B., Makoudi S., 2012 Efekt weryfikacji zasad prowadzenia oceny stopnia pilności usuwania wyrobów zawierających azbest. Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN nr 82, Wyd. IGSMiE PAN; 23. Klojzy-Karczmarczyk B., Makoudi S., 2011 Szacowanie wskaźnika wytwarzania odpadów zawierających azbest na obszarach wiejskich wybranych gmin. Rocznik Ochrona Środowiska, Tom 13, cz.2, Wyd. Środkowo-Pomorskiego Towarzystwa Naukowego Ochrony Środowiska, s. 1823-1834. 24. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, załącznik do uchwały Rady Ministrów z r.2010 25. Malinowski J. (red), 1991 Hydrogeologia Budowa geologiczna Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 26. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce PSH PIG wersja 7.0.4.5022, (www.psh.gov.pl), Kraków, ul. Wybickiego 7 87

Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna 27. Obmiński A, 2000: Odpady azbestowe, składowanie, neutralizacja, zagrożenie. Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami 2000, Wyd. AGH, IGSMiE PAN, Kraków; s. 207 220; 2000. 28. Obmiński A., 2010 Zastosowanie azbestu i problemy odpadów azbestowych w świetle obowiązującego prawa; W: Realizacja Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009 2032 w praktyce raport. Federacja Zielonych GAJA Szczecin, 29. Pichór W., 2005 - Zasady bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas prac z materiałami zawierającymi azbest. Mat. Sem. Szkoła Azbest bezpieczne postępowanie. Azbest i materiały zawierające azbest w budynkach i budowlach. Minimalizacja ryzyka emisji włókien podczas usuwania materiałów zawierających azbest, s. 35 44, Kraków AGH; 2005. 30. Pismo Małopolskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (pismo: NS.9022.4.561.2013 z dnia 04.10.2013 r.) 31. Pismo Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Krakowie (pismo: ST-II.411.2.42.2013GK z dnia 04.10.2013 r.) 32. Polański A. 1974 Geochemia i surowce mineralne. Wyd. Geol. Warszawa, 33. Poradnik finansowania usuwania azbestu 2009, Ministerstwo Gospodarki, 2009, 34. Problemy zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa, PIOŚ 1993, 35. Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2004 20111 wraz z prognozą do roku 2015, Nowy Sącz, sierpień-grudzień 2004 36. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, 37. Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna wraz ze szczegółową inwentaryzacją, 2013; zespół IGSMiE PAN Kraków pod kier. Klojzy-Karczmarczyk B, 38. Program usuwania wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Warszawa, 2002, 39. Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 2010. Warszawa listopad 2002, 40. Serwis poświęcony sieci Natura 2000 http://natura2000.gdos.gov.pl/, 41. Szeszenia-Dąbrowska N., 2003 - Instytut Medycyny Pracy; Materiał dydaktyczny na kurs specjalistyczny Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, Kraków 2003, 42. Szeszenia-Dąbrowska N., Siuta J. (red) - 1998: Azbest w środowisku. Oficyna wydawnicza IMP, Łódź, 43. Światowa Organizacja Zdrowia, informacje, 1993, 44. Ustawy i rozporządzenia w przedmiotowym zakresie. Kraków, ul. Wybickiego 7 88