Wężogłów Blehera Channa bleheri tekst i fotografie: Adrian Brożyna Wężogłowy są drapieżnymi rybami oddychającymi powietrzem atmosferycznym; zamieszkują kontynent azjatycki oraz afrykański. Prowadzą dzienny lub nocny tryb życia oraz zajmują wszystkie biotopy wód słodkich. Są gatunki zamieszkujące zimne górskie strumienie oraz wielkie rzeki Syberii, spotyka się je w rzekach, jeziorach, stawach, leśnych strumieniach i nagrzanych bagiennych sadzawkach. Wśród wężogłowów znajdziemy zarówno takie gatunki, których długość nie przekracza 17 cm, jak i prawie dwumetrowe olbrzymy ważące ponad 30 kg. Niemal wszystkie gatunki odznaczają się niezwykle ciekawymi zachowaniami godowymi. Wykorzystują aparat oddechowy znajdujący się pomiędzy skrzelami. Dzięki niemu mogą przeżyć w zbiorniach ubogich w tlen. W swoich ojczyznach są cenionymi rybami konsumpcyjnymi poławianymi w naturze i hodowanymi na specjalnych fermach. Oryginalne zachowanie oraz niezwykłe kolory tych ryb zaciekawiły również akwarystów, którzy bardzo szybko rozpoczęli hodowlę wężogłowów w domowych zbiornikach. Uważam, że są to ryby wchodzące w modę, i pomimo że w zasadzie skazane na zbiornik jednogatunkowy, znajdą wielu amatorów wśród akwarystycznej braci w Polsce. W tym artykule pragnę przedstawić wężogłowa Blehera, jednego z najmniejszych i zarazem najbardziej kolorowych gatunków z rodzaju Channa. Channa bleheri została odkryta przez Heiko Blehera w 1987 roku niewielkich strumieniach o głębokości do 25 cm z roślinnością pływającą oraz warstwą liści na dnie, w górnym biegu rzeki Dibru w dorzeczu Brahmaputry w stanie Assam w Indiach, jednak opisano ją dopiero w roku 1991. Łacińska nazwa ryby została zaproponowana na cześć jej odkrywcy i zarazem wielkiego znawcy ryb. Jak do tej pory, dorzecze jest to jedyny region, w którym stwierdzono występowanie tego gatunku wężogłowa (jest endemitem występującym tylko w kilku rzekach w dorzeczu Brahmaputry w północno-wschodnich Indiach i północnym Bangladeszu). Preferuje leśne strumienie oraz płytkie i zacienione zbiorniki wodne w lasach tropikalnych. Wszystkie okazy dochodzące z natury miały maksymalnie 17 cm długości, w hodowli akwariowej dorasta do 20 cm, co wydaje się maksymalną długością osiąganą przez Channa bleheri. Jest to więc jeden z najmniejszych gatunków wężogłowów. Samce są zazwyczaj zdecydowanie większe od samic i szybciej rosną. Dymorfizm płciowy jest poza tym słabo zaznaczony (co jest regułą dla wężogłowów). Niektóre cechy tego gatunku: Płetwa grzbietowa 36-37 promieni Płetwa odbytowa 24 promieni Liczba łusek wzdłuż linii nabocznej 45-46 Od linii biegnącej wzdłuż grzbietu pomiędzy końcem łuków skrzelowych a nasadą płetwy grzbietowej znajduje się 6-7 linii łusek. Gatunek ten jest blisko spokrewniony z Channa burmanica (Ng, 1991). Gatunki te różnią się od siebie wymiarami charakterystycznymi. Channa burmanica ma 51 łusek wzdłuż linii nabocznej, a płetwa odbytowa 28 promieni. Ponadto oba gatunki zdecydowanie różnią się osiąganymi rozmiarami. Szerzej o tym gatunku w innym artykule. Angielska nazwa ryby: Rainbow snakehead doskonale oddaje niezwykłe ubarwienie tej ryby. Channa bleheri jest uważana za najbardziej kolorowego przedstawiciela swojej rodziny. Dorosłe ryby mają ciało pokryte opalizującymi, niebieskozielonymi łuskami z nieregularnymi, dużymi, pomarańczowymi plamami na całym ciele. Świeżo wylęgłe larwy są jednolicie szare do osiągnięcia długości około 1 cm. Potem nabierają wyraźne żółtego koloru z jednym czarnym pasem, który znajduje się na głowie ryby, zachodzi na oczy 14
AKWARIUM Zasięg występowania Channa bleheri i ciągnie się przez górną część czaszki aż do szczęki górnej i dalej ciągnie się wzdłuż całego ciała aż do ogona. Z czasem pas powoli blednie, a ubarwienie stopniowo staje się najpierw szare, a później błękitnie opalizuje. Ryba nie ma płetw brzusznych. Ponadto na dolnej powierzchni żuchwy wyraźne widoczne są cztery duże łuski, po dwie na każdej stronie. Płetwy piersiowe duże, w pomarańczowo-czarne pręgi. Podobnie jak inne gatunki z rodzaju Channa, również Channa bleheri jest drapieżnikiem, który poluje na ryby, płazy i bezkręgowce. W hodowli akwariowej przyjmuje larwy ochotki żywe i mrożone, mrożone krewetki, żywe ryby i inny pokarm pochodzenia zwierzęcego, również sztuczny. Nie na żadnych informacji dotyczących rytuałów godowych w naturze, jednak hodowla akwariowa pozwoliła zgłębić tajemnice rozmnażania tej ryby. Para dobiera się na całe życie. W okresie godowym zaciekle broni swojego terytorium, atakuje przedstawicieli zarówno własnego gatunku, jak i innych, dlatego ważne jest szybkie odłowienie pozostałych mieszkańców zbiornika, aby nie zostali uśmierceni. Gody zaczynają się tego, że ryby pływają blisko siebie, co jakiś czas delikatnie się trącając i dotykając. Trwa to kilka dni. Potem ryby podpływają pod powierzchnię, tam samiec oplata swoim ciałem samicę. W czasie tego oplotu (który może trwać do 30 s) samica składa ikrę, która od razu wypływa na powierzchnię. Jaja mają średnicę około 0,9-1,1 mm i, zbijając się, tworzą przy powierzchni coś, co z pewnej odległości wygląda jak gąbka do kąpieli. Rodzice strzegą ikry i młodych. Zaobserwowano, że co jakiś czas ikra jest brana przez dorosłe do pyska i wyrzucana przez pokrywy skrzelowe. Naukowcy podejrzewają, że takie zachowanie ma na celu oczyszczenie jaj z zanieczyszczeń czy pasożytów oraz dodatkowe ich dotlenienie. Młode w początkowym stadium są karmione wydzieliną skórną i podobnie jak młode dyskowce żerują na ciele swoich rodziców. Nieco inny opis z rozmnożenia Channa bleheri znajdujemy w notatkach Jorga Vierkego, który jako pierwszy opisał ten gatunek. Posiadał w swojej hodowli dwie pary ryb. Jedną z nich umieścił w miękkiej wodzie (5 n GH), drugą w twardej (20 n). Twardość wody odgrywa zasadniczą rolę przy rozmnażaniu tego gatunku. Temperatura wody została ustawiona na poziomie 25-27 C z zimowym obniżeniem do 20 C. Na wiosnę hodowca rozpoczął intensywne dokarmianie ryb żywym pokarmem, obniżył głębokość wody i podniósł jej temperaturę do niemal 30 C, dokonując jej podmian na odstaną wodę deszczową. Niestety, nic się nie wydarzyło, a ryby się uspokoiły. Vierke skontaktował się z Heiko Bleherem, który podzielił się z nim swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi regionu, z którego ten wężogłów pochodzi. Stan Assam charakteryzuje się dwoma porami roku. Zimą temperatura powietrza spada nocą do 6 C, za dnia nie jest wyższa niż 20 C. Następnej zimy temperatura wody została obniżona do 13-15 C, a czas świecenia został skrócony do 6-7 h na dobę. Trwało to trzy miesiące. W czasie tej swoistej pory zimowej ryby karmione były tylko raz w tygodniu larwami owadów. Zachowywały się spokojnie, ale nie wykazywały żadnego zainteresowania sobą. Na początku kwietnia para została przeniesiona do zbiornika o pojemności 250 l z średnio twardą wodą. Uzyskano ją, mieszając dwie miary wody deszczowej z jedną miarą twardej wody o twardości 20 n. Temperaturę wody podniesiono do około 25 C, wylot filtra został zainstalowany przy dnie zbiornika, aby przy powierzchni nie było żadnego wyczuwalnego ruchu wody. Za towarzystwo służyły dwa zbrojniki niebieskie i stado gupików. Obie ryby nie interesowały się gupikami, a ze zbrojnikami żyły w pełnej harmonii nawet w porze karmienia. W ciągu czterech tygodni po zmianie warunków wodnych nic się w zbiorniku nie wydarzyło. Po tym czasie, w ciągu zaledwie dwóch dni wszystkie gupiki, które do tej pory były zupełnie ignorowane, zostały pożarte, a zbrojniki wciąż przeganiane po akwarium. Jedyną zmianą było podniesienie temperatury do 29 C oraz podwyższenie do 33 C ciepłoty powietrza ponad powierzchnią. Nie zaobserwowano momentu zapłodnienia, musiało ono nastąpić 15
we wczesnych godzinach porannych, ponieważ rano zostały znalezione jaja pływające przy powierzchni. Wylęg nastąpił mniej więcej po 30 h. Larwy, a potem narybek, rosły bardzo szybko, od piątego dnia były dokarmiane artemią. Przez trzy tygodnie były też karmione niezapłodnionymi jajami składanymi przez samicę. Obserwowano, jak para składała ikrę, która następnie znikała ze zbiornika. Ponadto hodowcy wielokrotnie widzieli młode skubiące ciało dorosłych. Nasuwa to myśl, że na skórze dorosłych wydzielany był służący za pokarm śluz, podobnie jak u paletek czy uaru. Po dwóch tygodniach narybek zaczął również przyjmować mrożone pokarmy w tabliczkach dla ryb. Po dwóch miesiącach narybek w większości miał już ponad 3 cm długości i pływał po całym zbiorniku. Oddzielono go od rodziców w połowie sierpnia. Na początku września rybki osiągnęły 6-8 cm i były już bardzo podobne do rodziców z tą różnicą, że na płetwie ogonowej miały fałszywe oko pojedyncze lub podwójne. Wydaje się, że podstawą osiągnięcia sukcesu w rozmnażaniu tego gatunku było zaimprowizowanie kolejnych pór roku. W naturalnym środowisku okres godowy przypada na okres wiosny i dla ryb pochodzących z odłowu (tak jak w przypadku tych osobników) takie zmiany są niezbędne. Channa bleheri jest ogólnie znanym i względnie tanim gatunkiem, dostępnym w handlu akwarystycznym, bywa z powodzeniem rozmnażana przez wielu akwarystów, szczególnie na terenie Niemiec. Za osobnika długości 7-10 cm będziemy musieli zapłacić 14-18 euro. W Polsce jest dostępny w sprzedaży przez Internet, kosztuje pomiędzy 70 a 90 zł. Nie ma wygórowanych wymagań co do jakości wody oraz rodzaju pokarmu, potrzebuje jednak dużej ilości kryjówek, ale o tym piszę w dalszej części. Ze względu na niewielkie rozmiary nadaje się już do zbiorników o długości 100-120 cm i pojemności 160-240 l. Ogólne zasady pielęgnacji tego gatunku są takie same jak przy pozostałych wężogłowach. Channa bleheri należy do najmniejszych wężogłowów. Jak już pisałem, w naturze dorasta do 17 cm długości. Dla jednej ryby wystarczy zbiornik o pojemności 160 l i wymiarach 100 40 40 cm. Dla pary akwarium musi mieć minimum 120 cm długości, dla grupy odpowiednio większe. Parę, podobnie jak u wielu innych gatunków ryb, najłatwiej uzyskać, kupując 4-6 sztuk młodych ryb o długości 7-10 cm i poczekać, aż spośród nich wyłoni się dobrana para. Inne osobniki tego gatunku muszą zostać odłowione, ponieważ będą nieustannie nękane i prędzej czy później zostaną zabite. Zdarzy się to najpóźniej podczas pierwszego okresu godowego. Zakup kilku sztuk wiąże się jednak z dość sporymi kosztami, ale tylko wtedy mamy pewność, że trafimy na osobniki obu płci, tym bardziej, że dymorfizm płciowy praktycznie nie występuje i nawet mając do czynienia z dojrzałymi osobnikami, nie ma jak odróżnić samca od samicy. Swoje Channa bleheri 5 sztuk o długości 8-10 cm umieściłem w zbiorniku o pojemności 285 l i wymiarach 140 45 45 cm. Akwarium gęsto obsadzone zwartkami z jednej części, z drugiej zaś nurzańcem, którego długie liści tworzą parasol na powierzchni. Pomiędzy zwartkami ryby znajdują niezbędne schronienie, podobnie jak pod wielkim korzeniem, który stoi w połowie zbiornika. Ponadto akwarium jest częściowo przyciemnione wgłębką, paprocią oraz pływaczem (Utricularia). Obecność roślin pływających jest niezbędna, wpływają one na komfort ryb, które chronią się w ich cieniu pod powierzchnią. Generalnie Channa bleheri wymaga wielu kryjówek, w których rybka może się schronić, gdy jest spłoszona. Ryba w porównaniu z innymi przedstawicielami rodzaju Channa nie jest tak agresywna w stosunku do innych współmieszkańców. Może być hodowana z rybami na tyle dużymi i szybkimi, aby nie stały się jej pokarmem. Absolutnie odpadają wszelkie drobne ryby, których długość ciała jest mniejsza niż ½ ciała wężogłowa, ponieważ zostaną one prędzej czy później zjedzone. Należy pamiętać, że w czasie tarła i opieki nad potomstwem wszystkie tolerowane do tej pory ryby będą niemiłosierne atakowane. Wężogłowy bardzo troskliwie opiekują się ikrą i mlodymi i nie cofną nawet przed zaatakowaniem ryb znacznie większych od siebie czy dłoni akwarysty. Powinniśmy o tym pamiętać i ograniczyć wtedy prace porządkowe przy zbiorniku do minimum. Ustrzeże to nas przed zranieniem, a ryby przed stresem, który może spowodować pożarcie młodych lub jaj. Akwarium powinno być wyposażone w pokrywę, która zabezpieczy ryby przed wyskoczeniem, nie ma natomiast zagrożenia, że jej organ oddechowy ulegnie przemarznięciu. Pochodzi ona ze strumieni leżących u podnóży Himalajów i w okresie zimowym temperatura powietrza spada nawet do 6 C. Ze względu na duży apetyt konieczna jest bardzo wydajna filtracja, zbędne jest natomiast napowietrzanie, o ile w zbiorniku nie przebywają inni mieszkańcy, którzy tego wymagają. W okresie letnim ryby wymagają temperatury około 24-27 C, tak więc grzałka też raczej jest urządzeniem obowiązkowym. Oświetlenie ma znaczenie drugorzędne, możemy więc spokojnie wziąć pod uwagę wymagania naszych roślin. W moim akwarium mam zainstalowany filtr kubełkowy Atman CF1000 o wydajności 1350 l/h, grzałkę Atman 300 W oraz oświetlenie w postaci dwóch neonówek 24 W i długości 1270 mm. Temperaturę wody mam ustawioną na 26 C. Ponieważ ryby są zbyt 16
17
młode na rozmnażanie (opisane powyżej), nie będę na razie zmieniał ani poziomu wody, ani jej temperatury. Ryba nie ma większych wymagań co do jakości wody, ważne by była ona czysta i podmieniana. U mnie podmieniam około 35-40 l wody co 3-4 dni. Młode ryby karmimy codziennie mrożoną ochotką, wodzieniem lub owadami. Dorosłe możemy karmić co 2-3 dni zarówno pokarmem mrożonym, jak i żywymi owadami, skorupiakami lub rybkami. Powoli przyzwyczajane przyjmują również pokarmy sztuczne, takie jak pałeczki dla pielęgnic lub arowan. Zdecydowane najszybsze przyrosty następują przy karmieniu żywym pokarmem. Ryby nieustannie toczą ze sobą niegroźne bitwy i przeganiają się po całym zbiorniku. Walki wyglądają w ten sposób, że ryby stykają się głowami i próbują się przepchnąć, słabsza z czasem ustępuje. Przybierają wtedy szczególnie piękne ubarwienie. Channa bleheri jest jednym z tych gatunków wężogłowów, który wymaga zimowania w zbiorniku. Jak pisałem, ryba pochodzi z indyjskiego stanu Assam. Występują tam dwie pory roku letnia sucha i zimowa. W czasie pory zimowej temperatura wody spada poniżej 20 C, nocą powietrze ma temperaturę poniżej 10 C i dlatego chcąc utrzymać nasze ryby w dobrej kondycji i zdrowiu oraz jeśli chcemy je rozmnożyć, w okresie od listopada do marca powinniśmy symulować warunki panujące w tym czasie w ich naturalnym środowisku, jest to szczególnie ważne przy rybach pochodzących z odłowu (80% dostępnych w Polsce wężogłowów). Z informacji znalezionych w Internecie oraz z danych od innych hodowców, niezapewnienie rybom okresowego obniżenia temperatury prowadzi do bezpłodności, częstych chorób skóry, ogólnego osłabienia hodowanych osobników. W okresie zimowania ryby stają się apatyczne, powolne, całymi dniami chowają się w swoich kryjówkach, a pokarm należy im podawać co 4-5 dni. Jeżeli nie możemy zapewnić im w pomieszczeniu należytej temperatury, możemy na czas zimowy rybki umieścić w mniejszym zbiorniku, który przenosimy do piwnicy lub nieogrzewanego pokoju. Ewentualnie możemy zastosować chłodziarkę, będzie to o tyle dobre, że nasze ryby będziemy mogli obserwować w ich zbiorniku. Niestety dla zbiornika 300-litrowego chłodziarka kosztuje minimum 1000 zł i nie każdego stać na taki zakup. Optymalną temperaturą w czasie zimy dla Channa bleheri jest 17-18 C. 18