ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA SCENARIUSZ ZAJĘĆ LEKCYJNYCH ETAP EDUKACYJNY: IV (szkoły ponadgimnazjalne) CZAS TRWANIA: 45 minut CEL OGÓLNY: Wprowadzenie w tematykę/utrwalenie wiedzy na temat skutków zanieczyszczenia powietrza CELE SZCZEGÓŁOWE: pogłębienie i utrwalenie wiedzy na temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie człowieka i środowisko naturalne; przypomnienie wiedzy na temat zjawisk: dziura ozonowa, kwaśne deszcze, efekt cieplarniany, smog; identyfikowanie zjawisk będących skutkami zanieczyszczenia powietrza w najbliższym otoczeniu; znajomość sposobów przeciwdziałania skutkom zanieczyszczeń powietrza METODY PRACY: praca w grupach, dyskusja MATERIAŁY: karty pracy, nożyczki, kartki papieru, flamastry do pisania Zanieczyszczeniami powietrza nazywamy wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się również substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach TLENEK WĘGLA (CO) CZAD: Bezbarwny, bezwonny, łatwopalny gaz Silnie toksyczny Powoduje ciężkie zatrucia (zaczadzenie) Powstaje podczas spalania węgla, ropy naftowej lub innych paliw węglowych, występuje w spalinach samochodowych DWUTLENEK WĘGLA (CO2): Bezbarwny, bezwonny, niepalny gaz W małych stężeniach nie jest trujący, w większych stężeniach dwutlenek węgla jest szkodliwy dla zdrowia Powstaje w procesach spalania węgla i ropy naftowej, a także w procesie oddychania organizmów żywych DWUTLENEK SIARKI (SO2): Bezbarwny gaz o ostrym, gryzącym i duszącym zapachu, silnie drażniący drogi oddechowe Jest trujący dla zwierząt i szkodliwy dla roślin Powstaje w wyniku spalania zanieczyszczonych siarką paliw stałych i płynnych TLENKI AZOTU (NO, NO2, NOX): NO bezbarwny, toksyczny gaz; NO2 brunatny, silnie toksyczny gaz o ostrym zapachu Tlenki azotu działają drażniąco na oczy i drogi oddechowe Są prekursorami powstających w glebie związków rakotwórczych i mutagennych Powstają podczas spalania paliw kopalnych oraz przy eksploatacji silników spalinowych samochodów WĘGLOWODORY: Wiele węglowodorów to gazy albo ciecze o dość dużej lotności Pojawiają się w powietrzu w wyniku parowania i spalania paliw, głównie węgla, ropy naftowej i substancji ropopochodnych, a także palenia odpadów i tytoniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
PYŁ ZAWIESZONY (PM10, PM2,5): Pył zawieszony to mieszanina drobnych cząstek o różnych rozmiarach i o różnym składzie chemicznym Jest szkodliwy dla zdrowia Powstaje głównie podczas spalania węgla w elektrowniach, elektrociepłowniach, piecach domowych, a także w wyniku transportu miejskiego Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
Spośród wymienionych antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń powietrza, największy udział ma tzw NISKA EMISJA Do niskiej emisji zalicza się zanieczyszczenia wydobywające się ze źródeł na wysokości poniżej 40 m Jest to emisja pyłów i szkodliwych gazów pochodząca z transportu drogowego oraz lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych, w których spalanie odbywa się w nieefektywny sposób węglem słabej jakości oraz odpadami domowymi Transport to jedno ze źródeł niskiej emisji Spaliny samochodowe są bardzo szkodliwe ponieważ rozprzestrzeniają się w dużych stężeniach na niskich wysokościach w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi Pojazdy samochodowe skażają środowisko obciążając go ponad 15 tysiącami związków chemicznych Wielu z nas ma w domu piec lub kominek Są to paleniska domowe, w których powinny być spalane jedynie paliwa do tego przystosowane: węgiel dobrej jakości czy suche drewno Niestety wiele osób pali w kominkach odpady domowe powodując ogromny wzrost zanieczyszczeń powietrza Palenie śmieci szkodzi Twojemu zdrowiu i zdrowiu Twoich najbliższych, zanieczyszcza środowisko, w którym mieszkasz SPALANIE ODPADÓW POWODUJE: poważne problemy zdrowotne, w tym nowotwory; korozję pieców, zapalenie przewodu kominowego, a nawet pożar; smog; kwaśne deszcze; dziurę ozonową; efekt cieplarniany; zmiany klimatyczne: susze, powodzie, huragany W paleniskach domowych NIE WOLNO spalać: plastików, butelek plastikowych; tworzyw sztucznych, folii; opakowań po produktach spożywczych, nawozach, chemikaliach; drukowanego, kolorowego papieru; naczyń jednorazowych; zużytych ubrań, butów; resztek leków, kosmetyków, chemii domowej; materiałów budowlanych, resztek farb i rozpuszczalników; mebli i płyt meblowych; dętek, opon, gum; przewodów i kabli; baterii, żarówek; styropianu, gąbek; sprzętu gospodarstwa domowego; liści Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1 Przedstaw uczniom wyżej opisane wprowadzenie merytoryczne 2 Wspólnie z uczniami wykonaj zadanie nr 1: a Podziel uczniów na grupy Rozdaj po jednej Karcie Pracy z kartami dla każdej z grup Jest pięć kategorii kart oznaczonych piktogramami: opisy zjawisk, ich przyczyny, nazwy zjawisk, zaobserwowane skutki i sposoby ich ograniczania b W pierwszej kolejności zadaniem uczniów jest dopasowanie opisów zjawisk do odpowiedzi, dlaczego opisane zjawiska występują, tak by stanowiły pary Zapytaj uczniów, czy już wiedzą, jakie zjawiska są opisane na kartach Następnie poproś o dopasowanie do ułożonych par nazwy zjawisk c Sprawdźcie, czy każda grupa ułożyła karty we właściwy sposób Wyjaśnij niezrozumiałe kwestie Następnie poproś, aby uczniowie wypisali na kartach ze skutkami swoje obserwacje dot skutków zanieczyszczenia powietrza w ich otoczeniu Wnioski te mają odpowiadać kategoriom zjawisk opisanych na ułożonych kartach Podobnie zróbcie z ostatnią kategorią to pomysły na ograniczanie skali prezentowanych zjawisk Poproś o dopasowanie rozwiązań do konkretnych zjawisk, a po zakończeniu pracy przedstawcie wyniki i je przedyskutujcie 3 Wspólnie z uczniami wykonaj zadanie nr 2: a Uporządkuj rodzaje zanieczyszczeń powietrza: bagna, transport, emisja niezorganizowana, wybuchy wulkanów, rolnictwo, tereny zielone, burze piaskowe, przemysł, pożary lasów, gleby i skały ulegające erozji, domowe paleniska, palenie śmieci Czy potrafisz scharakteryzować każdy z nich? b Zastanów się wspólnie z grupą jaki rodzaj zanieczyszczeń jest największy w Polsce? Jaki rodzaj jest najbardziej niebezpieczny? Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
ZADANIE NR 1 Nienaturalne zjawisko atmosferyczne Powstaje gdy na zewnątrz jest wilgotno i bezwietrznie, a powietrze jest zanieczyszczone pyłami i toksycznymi gazami powstałymi w wyniku spalania węgla i drewna Najbardziej widoczne i odczuwalne jest na obszarach miast Wpływa negatywnie na zdrowie mieszkańców oraz elewacje budynków Najczęściej można je zaobserwować jako szarą mgłę nad miastem Problemy z układem oddechowym, bezsenność, bóle głowy, złe samopoczucie, choroby oczu, alergia, choroby serca To zmniejszenie się stężenia ozonu w atmosferze, na skutek zwiększonej ilości freonów w powietrzu Powłoka ozonowa chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym Słońca Powstanie dziury w powłoce ozonowej zwiększa min podatność na oparzenia i nowotwory skóry Występuje głównie w obszarach podbiegunowych, ale ma wpływ na całość życia na Ziemi Mają negatywny wpływ na środowisko, przyczyniając się do niszczenia lasów oraz zakwaszania gleby i wód To opady atmosferyczne o odczynie ph mniejszym niż 5,6, czyli kwaśnym Jest procesem naturalnym dzięki niemu średnia temperatura na Ziemi wynosi +14 stopni C (gdyby nie to, na Ziemi byłoby -19 C ) Gazy cieplarniane (dwutlenek węgla, para wodna, metan, freony), gromadzą się w atmosferze, działają jak szklarnia i ocieplają Ziemię Obecnie obserwujemy pogłębianie się tego procesu przez wzrost ilości gazów cieplarnianych w atmosferze Te dodatkowe gazy dostają się do atmosfery przez działalność człowieka ze spalania paliw kopalnych Następstwem tego jest podwyższenie średniej temperatury na Ziemi Prowadzi to do topnienia lodowców, podniesienia poziomu morza, wymierania gatunków roślin i zwierząt oraz nasilenia się upałów, susz, gradobić i huraganów w różnych regionach świata Za powstawanie tego zjawiska odpowiedzialne jest uwalnianie do atmosfery freonów substancji używanych do produkcji min aerozoli Spotkamy je również w lodówkach i klimatyzacji Tworzenie się tego zjawiska związane jest z paleniem węglem i drewnem, bezwietrzną pogodą oraz dużą wilgotnością powietrza, które stwarzają warunki dogodne do gromadzenia się zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym Szkodliwe pyły zawieszone (PM10 oraz PM2,5) oraz substancje (np rakotwórczy benzo(a)piren) wpływają na nasze zdrowie poprzez przenikanie przy oddychaniu do ciała człowieka Głównymi winowajcami w procesie ich powstawania są tlenki siarki i azotu, uwolnione do atmosfery min podczas spalania paliw czy wybuchów wulkanów Rozpuszczają się one z dużą łatwością w opadach deszczu bądź śniegu, powodując ich zakwaszenie Na ziemię spadają, zamiast czystej wody, rozcieńczone kwasy siarkowy i azotowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
KWAŚNE DESZCZE DZIURA OZONOWA EFEKT CIEPLARNIANY SMOG WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ NA CZŁOWIEKA Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji
ZADANIE NR 2 - ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA - NATURALNE ANTROPOGENICZNE Uporządkuj rodzaje zanieczyszczeń powietrza: bagna, transport, emisja niezorganizowana, wybuchy wulkanów, rolnictwo, tereny zielone, burze piaskowe, przemysł, pożary lasów, gleby i skały ulegające erozji, domowe paleniska, palenie śmieci Czy potrafisz scharakteryzować każdy z nich? Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Za jego treść odpowiada wyłącznie Centrum Innowacji i Koordynacji