KONCEPCJA SYSTEMU TEMATYCZNYCH TRAS TURYSTYCZNYCH I EDUKACYJNYCH NA PODBABIOGÓRZU

KONCEPCJA SYSTEMU TEMATYCZNYCH TRAS TURYSTYCZNYCH I EDUKACYJNYCH NA PODBABIOGÓRZU Opracowano w ramach projektu Turystyka, kultura i produkt lokalny największą wartością Podbabiogórza w ramach Schematu II Pilotażowego Programu Leader+ zgodnie z umową nr L/02/026/2006, realizowanego przez Stowarzyszenie LGD Podbabiogórze. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Sektorowego Programu operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 2006 Stowarzyszenie Lokalna Sucha Beskidzka Grupa Działania 2008 Podbabiogórze Opracował ul. Kościelna Centralny 5b, Ośrodek 34-200 Turystyki Sucha Beskidzka Górskiej PTTK 1

Przygotował Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK we współpracy z firmą Compass Opracował zespół w składzie: Urszula Janicka-Krzywda Jerzy Kapłon Janusz Kociołek Piotr Krzywda Andrzej Matuszczyk 2 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

Koncepcja systemu tematycznych tras turystycznych i edukacyjnych na Podbabiogórzu I. PODSTAWA REALIZACJI OPRACOWANIA Opracowanie niniejsze został zrealizowane na podstawie umowy spisanej 9 sierpnia 2007 roku pomiędzy Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze z siedziba w Suchej Beskidzkiej ul. Kościelna 5B działającej w ramach projektu Turystyka, kultura i produkt lokalny największą wartością Podbabiogórza a Centralnym Ośrodkiem Turystyki Górskiej Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego z siedzibą w Krakowie. II. OGÓLNE UWARUNKOWANIA. Wśród aktów prawnych nakładających na organy jednostek samorządu terytorialnego obowiązek zajmowania się szlakami turystycznymi najważniejszym jest : USTAWA z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej Dz. U. 1996 Nr 25 poz. 113 z późniejszymi zmianami, której Art. 54. 1. stwierdza: Zapewnienie bezpieczeństwa osób przebywających w górach należy do organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, dyrekcji parków narodowych, a także do osób prawnych i fizycznych prowadzących w górach działalność w zakresie kultury fizycznej. Oraz wydane na jej podstawie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. Dz. U. 1997 Nr 57 poz. 358 W sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne. Te dokumenty prawne regulują zakres odpowiedzialności za prowadzenie ścieżek turystycznych i szlaków. W ostatnich latach pojawiło się szereg dokumentów precyzujących miejsce turystyki w planach rozwoju kraju i poszczególnych regionów. II. 1. POZIOM KRAJOWY Najważniejsze dokumenty określające kierunki rozwoju naszego kraju to Strategia Rozwoju Kraju 2007 2015 oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 2013 (Narodowa Strategia Spójności na lata 2007 2013). Według wizji SRK Polska w 2015 to kraj: o wysokim poziomie i jakości życia mieszkańców silnej i konkurencyjnej gospodarce zdolny do tworzenia nowych miejsc pracy W SRK zaznacza się, iż: podniesienie jakości życia nastąpi również poprzez uczestnictwo w turystyce Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 3

jednym z celów SRK jest poprawa stanu infrastruktury kultury, sportu i turystyki W NSRO wskazuje się na: wykorzystanie zróżnicowanych przestrzennie walorów przyrodniczych i kulturowych do rozwoju turystyki i rekreacji. rozwój sektora usług (dotyczyć to będzie usług rynkowych w tym sektora turystyki i kultury) Najważniejszym dokumentem określającym kierunki i cele rozwoju turystyki w Polsce w najbliższych latach jest Strategia rozwoju turystyki na lata 2007 2013. Prace nad tym dokumentem zostały zakończone w kwietniu 2007 r. Za cel nadrzędny Strategii uznano tworzenie warunków prawnych, instytucjonalnych, finansowych i kadrowych rozwoju turystyki, sprzyjających rozwojowi społeczno-gospodarczemu Polski oraz podniesienie konkurencyjności regionów i kraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorów kulturowych i przyrodniczych. Realizacji celu nadrzędnego mają służyć różne działania, zgrupowane w ramach czterech obszarów priorytetowych. W ramach pierwszego obszaru priorytetowego Produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjności wymienione zostały m.in. takie zagadnienia jak: Rozwój infrastruktury turystycznej umożliwiającej komercjalizację produktów turystycznych, ich odpowiednie eksponowanie oraz spinanie w sieć. Infrastruktura turystyczna powinna cechować się odpowiednim standardem, dostępnością komunikacyjną i dostępnością dla osób niepełnosprawnych, a także spójnością w stosunku do zakładanej koncepcji produktu oraz marki, a jej lokalizacja i technologia musi uwzględniać uwarunkowania wynikające z potrzeb ochrony środowiska. Czwarty obszar priorytetowy gromadzi zagadnienienia dotyczące kształtowania przestrzeni turystycznej oraz zadania z zakresu poprawy dostępności komunikacyjnej. Budowa systemu tras turystycznych i edukacyjnych na Podbabiogórzu wpisuje się w zadania wymienionych powyżej obszarów priorytetowych. II. 2. POZIOM WOJEWÓDZKI Strategia rozwoju województwa małopolskiego na lata 2007 2013 zatwierdzona przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 30.01.2006 roku w działaniach na rzecz podniesienia rentowności usług turystycznych i ich rynkowego zorientowania przewiduje m.in. utrzymanie i tworzenie infrastruktury szlaków i tras turystycznych w regionie. (cz. II s. 22). Kierunki rozwoju turystyki w Małopolsce, głównie w aspekcie przestrzennym, ujęte zostały również w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego. Wśród okeślonych w Planie form turystyki, które powinny rozwijać się na terenie województwa wymienione są m.in. turystyka przyrodnicza, realizowana m.in. w formie pieszych wędrówek, wycieczek rowerowych, konnych, narciarstwa, turystyka kulturowo-etniczna (piesza, rowerowa, konna, kajakowa i motorowa), rozwijana na bazie walorów kulturowych województwa. 4 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

turystyki kwalifikowana, rozwijana na bazie terenów i obiektów przydatnych dla turystyki sprawnościowej, szkół przetrwania, szlaków dla rajdów pieszych, rowerowych, konnych, motocyklowych i narciarskich, powiązanych z walorami turystyki przyrodniczej i kulturowo-etnicznej. turystyka transgraniczna i międzynarodowa, uwarunkowan bezpośrednim sąsiedztwem ze Słowacją, przebiegiem ciągów międzynarodowej infrastruktury transportowej, unikalnymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. W Planie wskazano również obszary najbardziej predestynowane do lokalizacji wybranych elementów infrastruktury turystycznej i sportowej. W odniesieniu do Podbabiogórza dotyczy to zwłasza istotnych z punktu widzenia tematyki niniejszego opracowania: wyznaczenie i realizacja różnego rodzaju tras rekreacyjnych (pieszych, rowerowych, konnych, narciarstwa śladowego oraz innych, specjalistycznych). II. 3. POZIOM POWIATOWY W opracowanej w maju 1999 roku Strategii rozwoju powiatu suskiego misję powiatu sformułowano opierając się na sześciu zasadniczych elementach: POWIAT SUSKI obszar czysty, bezpieczny i dostępny, pielęgnuje tradycje i rozwija dorobek kultury duchowej i materialnej, jest atrakcyjnym ośrodkiem całorocznej turystyki górskiej, sportu oraz wypoczynku, oferuje nieskażone środowisko i zdrową żywność, zapewnia swoim mieszkańcom dostatek i perspektywy rozwojowe, społeczeństwo otwarte na współpracę, innowacje i kapitał. Jak wynika z powyższego sprawy związane z rozwojem turystyki stanowią jedne z ważniejszych zapisów strategii. Potwierdza to też wyznaczenie rozbudowy bazy sportowo-rekreacyjnej i turystycznej jako jednego z głównych celów strategicznych i taktycznych rozwoju gospodarczego powiatu. Baza turystyczna jest tu rozumiana szeroko, i obejmuje również rozbudowę istniejącej sieci szlaków, o czym świadczy m.in. określenie jako miernika celu liczby szlaków turystycznych oraz długości ścieżek rowerowych w kilometrach. Warto także podkreślić, że w omawianej strategii realizacja celów zakłada współpracę turystyczną ze Słowacją. II. 4. POZIOM LOKALNY Podstawowe zapisy dotyczące turystyki zostały zawarte w sporządzonych przez gminy miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i innych dokumentach planistycznych takich jak studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i strategie. Większość z leżących wpodbabiogórskich gminach miejscowości ma opracowane takie dokumenty. Odnaleźć w nich można zapisy bezpośrednio odnoszące się do zagadnień związanych ze szlakami, trasami i ścieżkami turystycznymi. Poniżej zamieszczono krótki przegląd tych zapisów. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 5

II. 4. 1. Gmina Budzów Aktualnie miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego uchwalony mają miejscowości: Baczyn, Bieńkówka, Jachówka, Palcza, Zachełmna. W zasadzie wszystkie te dokumenty odnośnie opisywanej tematyki zawierają takie same zapisy, które podajemy na przykładzie planu wsi Baczyn. Uchwała Nr XXV/195/2005 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Baczyn w poszczególnych określonych terenach przewiduje m.in.: 23 p.2.6 utrzymanie oraz możliwość wytyczenia szlaków turystycznych pieszych i rowerowych, 25 p.2.3 możliwość realizacji komunikacji pieszej i kołowej niezbędnej dla prowadzenia w3aściwej gospodarki leśnej oraz wykorzystania turystycznego, 26 p.2.5 możliwość lokalizacji niezbędnych sieci infrastruktury technicznej, urządzeń komunikacji kołowej, szlaków pieszych i rowerowych. Odnośnie dróg publicznych przewidziane zostały m.in.: 28 p.2.2 utrzymanie oraz możliwość lokalizacji w pasie drogowym obiektów małej architektury, sieci infrastruktury technicznej, pasów zieleni izolacyjnej oraz szlaków rowerowych. Poniżej wskazane zostały miejsca takich zapisów w planach innych miejscowości gminy Budzów. Uchwała Nr XXV/196/2005 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Bieńkówka ( 30 p.2.6, 32 p.2.3, 33 p.2.5, 36 p.2.2). Uchwała Nr XXV/197/2005 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Jachówka ( 29 p.2.6, 31 p.2.3, 32 p.2.5, 35 p.2.2). Uchwała Nr XXV/198/2005 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Palcza ( 26 p.2.6, 28 p.2.3, 29 p.2.5, 32 p.2.2). Uchwała Nr XXV/199/2005 Rady Gminy w Budzowie z dnia 28 grudnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Palcza ( 23 p.2.6, 25 p.2.3, 26 p.2.5, 28 p.2.2). II. 4. 2. Gmina Bystra Sidzina W ustaleniach Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bystra Sidzina odnośnie omawianej tematyki odnaleźć można następujące zapisy: W punkcie 8.6.1. Zagospodarowanie turystyczne zapisano: Cały obszar Bystrej Sidziny wymaga działań urzeczywistniających ideę żywego centrum czynnej rekreacji gdzie zasoby przyrody oraz historyczny dorobek kultury materialnej jest w sposób twórczy wykorzystany we współczesnej strukturze terenów usługowych a polegających na: 6 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

przeniesieniu wartościowych obiektów historycznej zabudowy o walorach zabytkowych z terenów sąsiadujących i adaptacji dla nowej funkcji usług turystycznych w tym: szałasy i schrony wzdłuż szlaków turystyki pieszej, zagrody i stanice wzdłuż wyznaczonych szlaków turystyki konnej, rowerowej oraz psich zaprzęgów (usługi komercyjne). uporządkowanie istniejących tras turystycznych poprzez wyznaczenie i zagospodarowanie atrakcyjnych punktów widokowych, wyznaczenie nowych tras w tym specjalistycznych turystyki konnej, rowerowej, narciarstwa śladowego oraz psich zaprzęgów. W rozdziale 2 Startegia przestrzenna, w punkcie 5.11 czytamy: aktywizacja turystyczna (i gospodarcza zarazem) terenów wchodzących w granice Zespołu Krajobrazów Chronionych (nowe szlaki wędrówkowe piesze i rowerowe, baza turystyczna, agroturyzm, turystyka krajoznawcza, jeździectwo, narciarstwo śladowe, zjazdowe, psie zaprzęgi, kuligi, kumoterki, ośrodki wypoczynku stacjonarnego itp.). Zapisy dotyczące omawianej tematyki znalazły się też w planach zagospodarowania przestrzennego dla miejscowości Bystra i miejscowości Sidzina. W Uchwale Nr VII/66/03 Rady Gminy Bystra Sidzina z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Bystra zapisano m.in: 26 p.9. Przewiduje się możliwość prowadzenia ciągów rowerowych jako: 1) wydzielone drogi rowerowe, 2) pasy dla ruchu rowerowego wydzielone z chodników lub jezdni, 3) ciągi pieszo-rowerowe bez segregacji ruchu pieszego i rowerowego, 4) oznakowane trasy rowerowe prowadzone ulicami i drogami o małym natężeniu ruchu. O dopuszczalnym przeznaczeniu oznaczonych terenów na drogi rowerowe mówią zapisy w 31 p.1.2.b i 31 p.1.2.b. Natomiast 41 p.1.2.d i 42 p.1.2.g mówią o dopuszczalnym przeznaczeniu oznaczonych terenów na ścieżki i szlaki turystyczne. Podobne zapisy znalazły się w Uchwale Nr VII/65/03 Rady Gminy Bystra Sidzina z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Sidzina. Mówią o tym odpowiednio 29 p.1.2.h i 30 p.1.2.h i kilka następnych (drogi rowerowe) oraz 41 p.1.2.d i 42 p.1.2.f i g, 44 p.1.2.d (ścieżki rowerowe, ścieżki i szlaki turystyczne). II. 4. 3. Gmina Jordanów Wszystkie miejscowości z terenu Gminy Jordanów mają uchwalone miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. W dokumentach tych nie poświęca się zbyt wiele miejsca zagadnieniom związanym z szeroko rozumianą turystyką, a już sprawy omawianych w tym opracowaniu szlaków, ścieżek i tras turystycznych w odnajdujemy w nich jedynie w kilku ogólniejszych zapisach. I tak, każdy z tych (wymienionych poniżej) dokumentów zalicza do terenów publicznych m.in. trasy szlaków turystycznych. ( 9 lub 10). Ponadto dla terenów sąsiadujących z podstawowym układem dróg i ulic ustala linię rozgraniczającą, w obrębie której ustala się realizację: zatok dla przystanków komunikacji samochodowej, stanowisk parkingowych przy obiektach usługowych, pasów kumulacyjnych na skrzyżowaniach z dro- Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 7

gami podporządkowanymi dla prawych i lewych skrętów, ścieżek rowerowych oraz przejść z obniżonym krawężnikiem dla osób na wózkach inwalidzkich. ( 11. 2.c). W planach zagospodarowania dla Łętowni i Osielca przewidziano również możliwość realizacji na określonych terenach tras narciarstwa zjazdowego, śladowego, skibobów, wyciągów narciarskich (odpowiednio 29. 2.b, 32.2.b) Lista uchwał zatwierdzających poszczególne dokumenty: Uchwała Nr XIV/89/2004Rady Gminy Jordanów z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Sołectwa Łętownia. Uchwała Nr XIV/90/2004 Rady Gminy Jordanów z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Sołectwa Osielec. Uchwała Nr XIV/91/2004 rady Gminy Jordanów z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Sołectwa Wysoka. Uchwała Nr XXVI/169/2005 Rady Gminy Jordanów z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Sołectwa Toporzysko. Uchwała Nr XV/102/2004 Rady Gminy w Jordanowie z dnia 3 marca 2004 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Sołectwa Naprawa. W Strategii rozwoju gminy w zadaniach szczegółowych, w części dotyczącej turystyki i rekreacji zapisano m.in: rozszerzenie oferty rekreacyjnej dla turystyki pieszej, rowerowej i konnej poprzez wytyczenie, oznaczenie i spopularyzowanie starych i nowych szlaków turystycznych (wspólnie przy pomocy młodzieży szkół średnich w całym powiecie Sucha Beskidzka). II. 4. 4. Gmina Maków Podhalański Wszystkie 7 miejscowości wchodzących w skład gminy ma uchwalone plany zagospodarowania przestrzennego. W zapisach możemy znaleźć głównie odniesienia do możliwych do realizacji dróg i ścieżek rowerowych. We wszystkich dokumentach odnośne paragrafy mają podobny zapis i określają tereny, na których dopuszcza się realizację dojść pieszych, ścieżek rowerowych i dojazdów nie wydzielonych w planach oraz zawierają zapis: przebiegi magistralnych i lokalnych ciągów rowerowych oznaczono na rysunku planu; przewiduje się możliwości ich prowadzenia jako: wydzielone drogi rowerowe, pasy dla ruchu rowerowego wydzielone z chodników lub jezdni, ciągi pieszo-rowerowe, oznakowane trasy rowerowe prowadzone ulicami o małym natężeniu ruchu. Inne zapisy dotyczą głównie możliwych inwestycji lokalizowanych przy trasach turystycznych. Dotyczy to zwłaszcza ograniczonych możliwości zainwestowania kubaturowego do obiektów schronienia dla turysty (typu szałasy, zadaszenia) dla terenów rekreacyjnych wyznaczonych na terenach leśnych oraz niekubaturowych ogólnodostępnych urządzeń turystycznych (trasy szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych z wykluczeniem tras bobslejowych, wyciągów narciarskich, pól kempingowych i karawaningowych, strzelnic, parków rozrywki itp.), obiekty małej architektury (wiaty, siedziska), urządzenia infrastruktury technicznej ( 15.3) a także urządzenia turystyczne przy szlakach (pola biwakowe, campingi) 17.2. 8 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

Poniżej lista uchwał zatwierdzających te dokumenty planistyczne. Uchwała Nr XII/112/04 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 26 lutego 2004 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru obejmuj1cego wieś Białka w Gminie Maków Podhalański. Uchwała Nr XXIV/243/05 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 27 kwietnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obejmującego wieś Grzechynia w Gminie Maków Podhalański. Uchwała Nr XXIV/244/05 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 27 kwietnia 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obejmującego wieś Juszczyn w Gminie Maków Podhalański. Uchwała Nr XXII/214/05 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru obejmującego wieś Kojszówka w Gminie Maków Podhalański. Uchwała Nr X/81/07 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 29 sierpnia 2007 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obejmującego miasto Maków Podhalański. Uchwała Nr V/56/03 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru obejmującego wieś Wieprzec w Gminie Maków Podhalański. Uchwała Nr V/55/03 Rady Miejskiej w Makowie Podhalańskim z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru obejmującego wieś Żarnówka w Gminie Maków Podhalański. W Studium uwarunkowań zaproponowano podnoszenie atrakcyjności turystycznej gminy dla turystyki letniej przez rozwój tras rowerowych. W kierunkach rozwoju komunikacji studium przewidziane jest opracowanie koncepcji sieci niezależnych od układu drogowego ścieżek rowerowych służących mieszkańcom gminy oraz turystom wypoczywającym na terenie gminy. II. 4. 5 Gmina Stryszawa W Strategii rozwoju gminy zapisana jest budowa tras rowerowych. Wymienia się w niej między innymi budowę ścieżek pieszo-rowerowych wzdłuż rzek: Stryszawka, Lachówka, Kocońka. Studium uwarunkowań wymienia ogólnie postulat tworzenia szlaków rowerowych i wypożyczalni rowerów. W przyjętych dla miejscowości Kuków, Lachowice i Stryszawa miejscowych planach zagospodarowania znajdują się zapisy dotyczące możliwości tworzenia ciągów pieszo-jezdnych i ścieżek rowerowych, a w kilku paragrafach określa się dopuszczalne przeznaczenie określonych terenów (R1, R1/g, R1/zz, R1/za) pod szlaki turystyczne i ścieżki rowerowe. Uchwała Nr XXIX/232/2005 Rady Gminy Stryszawa z dnia 4 października 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wybranych obszarów sołectwa Kuków. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 9

Uchwała Nr XXIX/231/2005 Rady Gminy Stryszawa z dnia 4 października 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wybranych obszarów sołectwa Lachowice. Uchwała Nr XXIX/230/2005 Rady Gminy Stryszawa z dnia 04 października 2005 w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wybranych obszarów sołectwa Stryszawa II. 4. 6. Gmina Zawoja Gmina jest aktualnie w trakcie zatwierdzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Za główny dokument precyzujący kierunki i cele rozwoju turystyki w gminie uznać trzeba obecnie Strategię zrównoważonego rozwoju gminy Zawoja na lata 2005 2025. Podstawowym celem w zakresie turystyki zapisanym w tym dokumencie jest Budowa perspektyw dla rozwoju turystyki i poprawy środowiska naturalnego. Realizacja tego celu ma się odbywać m.in. poprzez dążenie do stworzenia jednolitej polityki ładu przestrzennego gminy, zagospodarowanie terenów nieleśnych, rozwój turystyki górskiej, rozwój turystyki wypoczynkowej oraz rozwój infrastruktury turystycznej. W Strategii sprecyzowano ponad 20 zadań bezpośrednio związanych z rozwojem turystyki. Są to m.in.: utrzymanie i rozbudowa szlaków turystyki pieszej, rowerowej, konnej, rozwój narciarstwa na zasadach ski-tour, organizacja i budowa tras narciarstwa biegowego oraz biatlonowych, wyznaczenie i budowa torów motocrossowych, trialu i cyklotrialu. II. 4. 7. Gmina Zembrzyce Gmina ma obecnie opracowane plany zagospodarowania dla 3 miejscowości, zatwierdzone wymienionymi uchwałami: Uchwała Nr 217/06 Rady Gminy Zembrzyce z dnia 24 października 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Tarnawa Dolna. Uchwała Nr XXXIII/218/06 Rady Gminy Zembrzyce z dnia 24 października 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Tarnawa Górna. Uchwała Nr XXXIII-216/06 Rady Gminy Zembrzyce z dnia 24 października 2006 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Śleszowice. W planach tych znalazły się zapisy przewidujące możliwość zabudowy dróg publicznych ciągami rowerowymi: 23.5. Urządzeniami towarzyszącymi użytkowaniu podstawowemu w obrębie linii rozgraniczających terenów oznaczonych jako KDL, KDD mogą być (pod warunkiem dostosowania do charakteru i wymogów użytkowania podstawowego oraz zgody zarządcy terenu): 1) ciągi piesze i rowerowe W innych miejscach określających dopuszczalne przeznaczenie dla poszczególnych terenów wymienia się: 26.2 2 utrzymanie i realizację urządzeń rekreacyjnych (z wykluczeniem budynków), tras pieszych i rowerowych, 27.3.2 szlaków turystycznych, schronów i innych urządzeń turystycznych, 10 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

28.2.7 realizację niewydzielonych dróg wewnętrznych i dojazdowych, ciągów spacerowych, szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych i konnych, (Podobne zapisy znajdują się we wszystkich 3 planach, podana numeracja odnosi się do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Śleszowice). Ponadto kilka ogólnych zapisów głównie odnośnie ciągów pieszo-rowerowych znalazło się w opracowanym w 1999 przez Instytut Projektowania Miast i Regionów i Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zembrzyce. W dokumencie tym postuluje się realizację ciągów pieszo-rowerowych wzdłuż drogi krajowej 98 oraz planowanego obejścia Zembrzyc w ciągu drogi Zembrzyce Biertowice. Poprowadzenie wydzielonej drogi pieszo-rowerowej proponuje się również wzdłuż linii brzegowej zbiornika od strony Zembrzyc. W studium postuluje się również udostępnienie dla kwalifikowanej turystyki rowerowej szlaków turystycznych prowadzonych przez obszar gminy. II. 5. Aspekt transgraniczny Przy omawianiu tematyki związanej z siecią szlaków turystycznych na Podbabiogórzu uwzględnić należy również fakt przygranicznego położenia całego obszaru. Podkreślić trzeba dobrą współpracę lokalnych samorządów po obu stronach granicy. Jest ona realizowana m.in. w oparciu o umowę o współpracy między Stowarzyszeniem Gmin Babiogórskich i Zdruzeniem Babia Hora oraz na poziomie Euroregionu Beskidy, do którego należy powiat suski. Postulaty rozwoju turystyki transgranicznej uwarunkowanej bezpośrednim sąsiedztwem ze Słowacją znalazły się w opracowaniach o charakterze międzynarodowym. W przygotowanym kilka lat temu dla Departamentu Polityki Przestrzennej Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz Ministerstva Zivotneho Prostredia Slovenskiej Republiki opracowaniu Studium kierunkowe zagospodarowania przestrzennego obszaru wzdłuż granicy polsko-słowackiej podkreślona została sprawa niewykorzystywania możliwości połączenia Słowacji i Polski tematycznymi szlakami turystycznymi o walorach przyrodniczych, kulturowych, historycznych oraz szlakami rekreacyjnymi. W dokumencie postuluje się dalszy rozwój polsko-słowackich turystycznych powiązań komunikacyjnych: samochodowych, pieszych, rowerowych i innych. Jednym z najnowszych dokumentów poświęconych m.in. rozwojowi turystyki jest studium o Euroregionie Beskidy w perspektywie 2007 2013, w zakresie ochrony środowiska, zasobów ludzkich oraz ruchu turystycznego przygotowane przez słowackie Zdrużenie Region Beskydy. III. TRADYCJE ZAGOSPODAROWANIA TURYSTYCZNEGO. Pierwsze szlaki turystyczne na tym terenie wytyczało i znakowało niemieckie towarzystwa turys tyczne Beskidem Verein. W roku 1893 (a więc w roku powstania) BV oznakowało pierwsze szlaki w Beskidach okolice Klimczoka, Magury i Błatniej, nie wiadomo jednak w jakiej formie i jakie trasy; pierwszy dokładny opis szlaków dotyczy terenów w rejonie Babiej Góry. W sierpniu 1894 Wilhelm Schlesinger (członek bielskiego BV), Lajos Klein (poczmistrz Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 11

z Orawskiej Półgóry) oraz dwóch innych działaczy oznaczyło szlak Oravská Polhora Slana Voda (zakład kąpielowy Słona woda w Orawskej Półgórne polana Hucisko Gajówka Hviezdoslava Głodna Woda Diablak. Kolor szlaku był czerwony. 11 czerwca 1895 Schlesinger po uzyskaniu zezwolenia z dyrekcji Dóbr Żywieckich (teren był właścicielem arcyksięcia Stefana Habsburga z Żywca) wraz z zespołem wytyczył pierwszy dokładnie opisany szlak w Beskidach polskich na trasie Widły Gruba Jodła Markowe Szczawiny Dejakowe Szczawiny Stary Groń Widły. W 1905 roku w Makowie Podhalańskim powstał terenowy Oddział Towarzystwa Tatrzańskiego, polskiego stowarzyszenia zajmującego się kreowaniem ruchu turystycznego. W niedługim czasie jego siedzibę przeniesiono do Żywca. Wkrótce Oddział ten zbudował schronisko turystyczne pod Babią Górą, a w 1906 roku wyznakował już 40 km szlaków turystycznych, w tym z Suchej Beskidzkiej do Zawoi. Wkrótce też rozpoczął się spór między tymi dwoma stowarzyszeniami o palmę pierwszeństwa w zagospodarowaniu turystycznym Beskidów, zwłaszcza na interesującym nas terenie. W okresie między I a II wojną światową, Polskie już po odzyskaniu niepodległości, Towarzystwo Tatrzańskie uzyskało prawo wyłączności na prowadzenie prac znakarskich w Polsce. Po II wojnie światowej, w 1950 roku, po połączeniu Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze, którego Oddziały w Żywcu i Suchej Beskidzkiej są podstawowymi organizacjami prowadzącymi prace znakarskie na tym terenie, jedynymi praktycznie, które poczuwają się do odpowiedzialności za stan technicznych będących pod ich nadzorem szlaków górskich. IV. CEL OPRACOWANIA Założeniem niniejszego opracowania jest wykonanie pełnej inwentaryzacji szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenie objętym projektem, tj na terenie gmin: Budzów, Bystra Sidzina, Jordanów, Maków Podhalański, Stryszawa, Sucha Beskidzka, Zawoja, Zembrzyce, po dokonaniu inwentaryzacji weryfikacji tych szlaków co do zasadności utrzymywania oraz zaproponowanie nowych rozwiązań, głównie w kierunku tworzenia lokalnego produktu turystycznego opartego o walory krajoznawcze, przyrodnicze i kulturowe regionu. Założenia: uznano za wystarczającą istniejącą sieć szlaków turystycznych szlaków pieszych zrealizowaną przez PTTK i inne instytucje lub stowarzyszenia w latach ubiegłych, które zasadniczo biegną po najbardziej interesujących trasach gwarantujących realizację tras edukacyjnych i tematycznych; znakowanie nowych szlaków turystycznych byłoby elementem dodatkowych kosztów zarówno w trakcie realizacji jak i późniejszej niezbędnej eksploatacji. Pozostanie przy istniejącej sieci spowoduje, że dotychczasowe starania o środki na ich utrzymanie podejmowane przez PTTK i inne instytucje na tym terenie nie postawią przed nimi nowych zadań. Da to gwarancje utrzymania tras w zadawalającym stanie technicznym; skorzystanie z istniejącej sieci szlaków da również gwarancję, że dotychczas znacznie frekwentowane są umieszczone na edytowanych mapach turystycznych regionu, 12 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

nadanie im dodatkowej funkcji spowoduje, że dotychczas wędrujący nimi turyści chętniej powtórzą swoje trasy, pojawią się na nich również nowi; ważnym elementem jest czytelność szlaku ruch turystyczny realizowany z obydwu tych przyczyn (ścieżki turystyczny dla spacerów pieszych oraz ścieżki tematyczne) spowoduje wyraźny przebieg szlaku w terenie i unikniemy wówczas losu wielu szlaków tematycznych zrealizowanych w terenie, które nie zwiedzane, w szybkim czasie zanikają; w trakcie realizowania prac znakarskich należy stosować Instrukcję znakowania PTTK jako jedynie istniejący i zweryfikowany system znakowania, będącym standardem stosowanym w całym kraju. Faktyczne przeprowadzenie prac, które będą wynikiem niniejszego opracowania prócz zabezpieczenia odpowiednich środków finansowych, będzie wymagało dokonania niezbędnych uzgodnień, nie tylko w odpowiednich jednostkach samorządu terytorialnego, lecz również z dyrekcją Babiogórskiego Parku Narodowego oraz ze stowarzyszeniami, które wyznakowały szereg szlaków turystycznych, w tym z Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym. Będzie to pracochłonny, kosztowny i wymagający dwu-trzyletniego okresu realizacji projekt, który jednakowoż pozwoli na otrzymanie zwartej sieci i spójnej sieci szlaków turystycznych. Sieć tych szlaków, jej konstrukcja i przebieg będą wsparciem dla budowy lokalnego produktu turystycznego a prowadzono promocja przyczyni się do wzrostu popularności regionu i znacznego powiększenia ruchu turystycznego. Problemem najważniejszym, prócz pozyskania środków finansowych na realizację poniżej określonych zadań będzie zapewnienie stałego nadzoru nad zrealizowaną siecią szlaków i wzniesionymi urządzeniami informacyjnymi. Propozycją rozwiązania tego problemu może być aplikacja, którą zamierza zrealizować Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK wspólnie z urzędem marszałkowskim województwa małopolskiego o środki unijne. Gdyby doszło do jej realizacji, na co są spore szanse, znaczną część projektu można by włączyć do jej realizacji. W wyniku powodzenia aplikacji, uzyskano by środki unijne na dokonanie pełnej inwentaryzacji szlaków turystycznych za pomocą GPS, stworzenie aktywnej strony internetowej z ich ukazaniem oraz stworzenie systemu pełnej unifikacji sieci szlaków oraz ciągłego ich nadzoru, jak również stworzenie zasad współpracy między instytucjami i jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie realizacji prac znakarskich i pozyskiwania środków finansowych na ich wykonanie. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 13

ANALIZA PIESZYCH GÓRSKICH SZLAKÓW TURYSTYCZNYCH NA PODBABIOGÓRZU Celem dokonania analizy zasobów szlaków pieszych w pierwszej kolejności dokonano ich pełnej inwentaryzacji i oceny. W wyniku tych prac proponuje się zmianę charakteru niektórych z nich i włączenie w przyszłości w sieć szlaków rowerowych. I. GMINA BUDZÓW 1. Chełm wschodni (581) Przeł. Mysia (470) Lasek (500) Budzów Zmazówka Przeł. pod Makowską Górą. Zielony 8,5 km. 2. Groby (547) Przeł. Sanguszki (440) Krowia Góra (622) Hujówka Babica Zachodnia (676) Bieńkówka U Koska Koskowa Góra (866). Niebieski 10,8 km. 3. Ruskówka dolina Harbutówki Chodnikówka Babica Zachodnia (676) czarny 2,5 km. 4. Chełm (603) Chełm Wschodni (581) Palcza Moskałówka Hujówka Babica Zachodnia (676) Babica (727). Czerwony 12,8 km. Razem 34,6 km Szlak proponowany do przekwalifikowania na rowerowy: 1 8,5 km II. GMINA I MIASTO MAKÓW PODHALAŃSKI 1. Przeł. pod Stańkową (666) Makowska Góra (698) Przeł. pod Makowską Górą Za Górą. Czarny 3,5 km. 2. Przeł. pod Makowską Górą Maków Podhalański zielony 1,9 km. 3. Maków Podhalański Działek (583) Ostrysz (707) Przysłopski Wierch (783) U Koska Koskowa Góra (866). Żółty 8,4 km. 4. Sucha Beskidzka Garce Dział Makowski Mioduszyna (633) Polana Makowska Polana (611) Za Górą Maków Podhalański. Niebieski 10,0 km. 5. Maków Podhalański Grzechynia Ostra Góra (536) skrzyż. szlaków czerwonego i niebieskiego pod Magurką. Niebieski 7,5 km. 6. skrzyż.szlaków czerwonego i niebieskiego pod Magurką płd.-zach. stok Magurki. Czerwony 2,0 km. 14 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

7. Juszczyn Zgudowa Jawor (857) Michałki Karczmarzyli Przeł. pod Okrąglicą (1240) Hala Krupowa (1152). Żółty 11,3 km. Razem 44,6 km Szlaki proponowane do przekwalifikowania na rowerowe: 2, 4, 5 19,4 km III. MIASTO SUCHA BESKIDZKA 1. Krzeszów Dolny Ścieszkówka Krzeszów Górny Żurawnica (727) Carhel Gołuszkowa Góra (715) Przeł. Lipie (516) Lipska Góra (626) Kułasówka Sucha Beskidzka. Zielony 10,9 km. 2. Sucha Beskidzka dolina Zasypnicy Kubasiaki Janiki Surzynówka (780) Przysłop. Czarny 6,4 km. 3. Sucha Beskidzka Podksięże Nowy Świat skrzyżow. szlaków czerw. i niebiesk. pod Magurką. Czerwony 3,7 km. Razem 21,0 km Szlak proponowany do przekwalifikowania na rowerowy: 2 6,4 km IV. GMINA I MIASTO JORDANÓW 1. Koskowa Góra (866) Jamy Magurka (727) Przeł. Jabconiówka Polana Gronie (809) Grzybkówka (711) Przykrzec (741) Jordanów. Niebieski 14,0 km. 2. Jordanów Malejowa Bednarzówka Naprawa Przeł. pod Luboniem Małym. Niebieski 6,3 km. 3. Polana Gronie (809) Słona Grapa Osielec. zielony 6,0 km. 4. Osielec Gawron (738) Cupel (887). zielony 5.0 km. 5. Zembalowa (859) Krzeczów Górny Burmistrzówna Kowalówka (595) Chrobacze Jordanów. Żółty 9,2 km. 6. Jordanów Repelówka Rączkowa Góra Ludwiki 653) Targoszówka dolina Głazy Sidzinka Mała Stopkowa Beskidy (769 m). Żółty 13,5 km. 7. Przeł. Wąwóz (775) Podgaj Sidzina Górna Czyrnowa. Zielony 3,0 km. 8. Jordanów PKP Wysoka zielony 3,0 km 9. Skawa Wysoka Jawornik (635) Góra Ludwiki (653) Targoszówka Toporzysko Górne. Niebieski 11,5 km. 10. Nad Jordanowem (od strony Bystrej) Jordanów Malejowa Piecałówka Skawa. Czerwony 7,5 km. 11. Kojszówka PKP Spalenica Burdelowa Góra (761) Drobny Wierch Cupel (887). Niebieski 5,6 km. Razem 84,6 km Szlaki przeznaczone do przekwalifikowania na rowerowe: 6, 7, 8, 9, 31,0 km Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 15

V. GMINA BYSTRA SIDZINA 1. Nad Jordanowem (od strony Bystrej) Bystra dol. Jaśkówki Cupel (887) Naroże (1063) Urwanica (1106) Przeł. pod Okrąglicą (1240) Hala Krupowa (1152). Czerwony 12,5 km. 2. Cupel (887) Mlada Hora Malinowe Sidzina Toporzysko Górne. Niebieski 9,6 km. 3. Sidzina Centrum Sidzina Zagrody dol. Kamienicy Kardelka Polana Państwowa Hala Krupowa (1152). Zielony 7,1 km. 4. Sidzina Wielka Polana Hala Krupowa (1152). Czarny 3,4 km 5. Polica (1369) Czyrniec (Syhlec) (1318) Przeł. Zubrzycka (770) Groń Przeł. Wąwóz (775 Bes kidy (769 m). Niebieski 12,6 km. Razem 45,2 km Szlak przeznaczony do przekwalifikowania na rowerowy: 2 9,6 km. VI. GMINA STRYSZAWA 1. Os. Przysłop (661) stoki Surzynówki (750) Bartoszki Kwakowa (667) Ićkowa (582) Stryszawa dol. Ustrzyzny Krzeszów Górny. Niebieski 12,3 km. 2. Przeł. Kolędówka (809) Stryszawa Matusy Wsiusz. Zielony 4,0 km. 3. Lachowice Solniska (849) Opuśniok (819) Przeł. Cicha (800) Jałowiec (1111). Niebieski 8,5 km. 4. Stryszawa Roztoki Krawcowa Polana. Żółty 2,1 km. 5. Przeł. Przysłop (661) Kiczora (905) Solniska (883) Przeł. Opaczne (879) Jałowiec (1111) Czerniawa Sucha (1062). Żółty 8,5 km. 6. Czerniawa Sucha (1062 Przeł. Klekociny (864) Kolisty Groń (1118 Mędralowa (1169). Zielony 4,6 km. Razem 40,0 km Szlaki przeznaczone do przekwalifikowania na rowerowe: 1, 12,3 km. VII. GMINA ZEMBRZYCE 1. Krzeszów Dolny grzbiet Harańczykowej Góry (600) Targoszów Leskowiec (918 Groń Jana Pawła II (890). Żółty 6,1 km. 2. Żurawnica (727 Krzeszów Górny Harańczykowa Góra (624) Groń Jana Pawła II (890). Czerwony 8,6 km. 3. Żurawnica (727) Carhel Gołuszkowa Gora (715) Żmije Prorokowa Góra (584) Koźle Zembrzyce Marcówka Kramarki Chełm (603). Czerwony 12,5 km. 4. Śleszowice grzbiet Bielówki nad Tarnawą Górną. Szlak niebieski czarny 2,9 km. 5. Tarnawa Górna Makowska Góra (751) Groń Jana Pawła II (890). Niebieski 3,7 km. 6. Groń Jana Pawła II (890) Królewizna (817). Zielony 2,2 km. 7. Groń Jana Pawła II (890) Królewizna (817). Żółty 2,2 km. 16 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

8. 9. Krzeszów Dolny grzbiet Harańczykowej Góry (600) Targoszów Snakówka Czarna Góra (790). Zielony 4,3 km. Groń Jana Pawła II (890) Leskowiec/918) Potrójna Góra (836) Beskidek (863). Czerwony 3,0 km. Razem 45,5 km VIII. GMINA ZAWOJA WRAZ ZE SZLAKAMI W BABIOGÓRSKIM PARKU NARODOWYM (PO STRONIE MAŁOPOLSKI) 1. Hala Krupowa (1152) Polica (1369) Cyl Hali Śmietanowej (1298) Broski (1236) Wyzni Sy lec (1121) Przeł. Krowiarki (986). czerwony 9,5 km. 2. Cyl Hali Śmietanowej (1298) Mosorny Groń (1045) Błędna Zawoja Lajkonik. Żółty 5,1 km. 3. Cyl Hali Śmietanowej (1298) dol..mosorczyka Zawoja Mosorne. Niebieski 5,6 km. 4. Hala Krupowa (1152) Przeł. pod Okrąglicą (1240) Hujdowa Spalenica (854) Jaworzyna Zawoja Centrum. zielony 10,6 km. 5. Skawica Górna Sucha Góra Przeł. pod Okrąglicą (1240) Hala Krupowa (1152). Niebieski 6,8 km. 6. Zawoja Marszałki Urwisko (677) Zakamień Przysłop. Czarny 3,9 km. 7. Zawoja Centrum Groń (730) Przeł. Kolędówka (809). Zielony 4,4 km. 8. stok płd.-zach. Magurki Zalas Przysłop Przeł. (Przysłop (661) Smyraki Zawoja Centrum. Czerwony 6,4 km. 9. Zawoja Wełcza Mleczna Jałowiec (1111). niebieski 4,1 km. 10. Zawoja Wełcza Kolisty Groń (810) Zawoja Czatoża. Czarny 4,8 km. 11. Zawoja Czatoża Hala Kamińskiego (1100). Czarny 3,8 km. 12. Zawoja Czatoża Przeł. Jałowiecka (1017). Czarny 2,3 km. 13. Zawoja Czatoża Zawoja Markowa Sulowa Cyrla Świniarka Zawoja Policzne. Niebieski 7,5 km. Razem 74,8 km \ Babiogórski Park Narodowy 1. Przeł. Krowiarki (986) Sokolica (1367) Kępa/1521) Babia Góra (1725). Czerwony 4,5 km. 2. Babia Góra (1725) Kościółki (1620 Przeł. Brona (1408) Markowe Szczawiny (1180). Czerwony 2,8 km. 3. Markowe Szczawiny (1180) Marków Stawek Hala Czarnego Przeł. Jałowiecka (1017) Mędralowa (1169). Czerwony 5,0 km. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 17

4. Zawoja Policzne Przeł. Krowiarki (986). Niebieski 4,3 km. 5. Przeł. Krowiarki (986) Mokry Stawek Markowe Szczawiny (1180). Niebieski 6,1 km. 6. Markowe Szczawiny/1180) Akademicka Perć Babia Góra (1725). Żółty 2,5 km 7. Markowe Szczawiny (1180) Suchy Groń (1000) Zawoja Markowa Zawoja Składy Zawoja Widły. Zielony 6,9 km. 8. Markowe Szczawiny (1180) Sulowa Cyrla Zawoja Lajkonik. Czarny 5,7 km. 9. Markowe Szczawiny/1180) Zawoja Czatoża Zawoja Składy Zawoja Widły. Żółty 9,9 km. 10. Sokolica górny płaj nieopodal Mokrego Stawku. Zielony 0,9 km. 11. Babia Góra/1725 Kościółki (1620) Przeł. Brona (1408) Cyl (1517) Przeł. Jałowiecka (1017) Mędralowa (1169). Zielony 7,9 km. Razem 56,5 km Szlaki przeznaczone do przekwalifikowania na rowerowe Zestawienie zbiorcze do przekwalifikowania na rowerowe Budzów 34,6 km 8,5 Maków Podhalański 44,6 km 19,4 Sucha Beskidzka 21,0 km 6,4 Jordanów 84,6 km 31,0 Bystra Sidzina 45,2 km 9,6 Stryszawa 40,0 km 12,3 Zembrzyce 45,5 km Zawoja + BPN 131,3 km O g ó ł e m 446,8 km 87,2 tj. ok. 19,5% Celem określenia propozycji dalszego funkcjonowania ww. szlaków turystycznych określono proponowane oddziały PTTK, które historycznie realizują prace znakarskie na tym obszarze oraz podjęto niżej wymienione zagadnienia: 1. Określenie grupy górskiej oraz oddziału PTTK, który szlaki utrzymuje. 2. Charakterystyka techniczna terenu. 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki. 4. Uzasadnienie proponowanych likwidacji. Rozpracowanie szczegółowe propozycji w układzie gmin. I. GMINA BUDZÓW 1. Grupy górskie i gestor szlaków Beskid Średni Grupa Koskowej Góry, Oddział PTTK Myślenice. 2. Charakterystyka okolicy i terenu Teren w większości odkryty, ładny widokowo i technicznie łatwy do wędrówek. Obejmuje: 18 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

Babica stoki po płd. i płn. stronie Chełm (603 m) część grzbietu i płd. stok Mały Szlak Beskidzki (czerwony) od Chełmu do Babicy Koskowa Góra stoki płn. nad Bieńkówką 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki szlak od Budzowa do Makowa Podhalańskiego, do Przeł. pod Makowską Górą przejezdny po płytach, dalej do Makowa asfalt na Chełmie (przy szlakach: czerwonym, zielonym i żółtym) lokalna droga ze Stroń (dalej od północy z centrum Kalwarii stokami Żaru) do Zachełmnej, w dolinie Harbutówki (szlak czarny) lokalna droga z Harbutowic przez grzbiet Babicy do centrum Bieńkówki przy osiedlu Hujówka (szlaki czerwony i niebieski) lokalna droga jw. oraz jej połączenie do Palczy Przeł. pomiędzy Koskową a Parszywką (kaplica) szlaki niebieski i żółty, doprowadza tu lokalna asfaltowa droga z Bogdanówki 4. Uzasadnienie propozycji przekwalifikowania szlaku szlak nr 1 szlak słabo uczęszczany, szczególnie między Budzowem a Makowską Górą, droga to szczególnie dogodna (profil trasy, małe zalesienie) na rower. Krajobrazy dla rowerzysty to doskonała lekcja topografii. Szlak ten tworzy całość z trasą nr 2 z sąsiedniej Gminy Maków Podhalański także do proponowanej do zmiany kwalifikacji z wędrówek pieszych na rower. 5. Uwagi na temat szlaków pozostałych: szlak nr 2 niebieski Groby Babica to część dalekobieżnego szlaku z Brzeźnicy do Łopusznej szlak nr 3 czarny prowadzi do wybitnego zabytku przyrody szlak nr 4 czerwony Chełm Babica to część Małego Szlaku Beskidzkiego ze Straconki na Luboń Wielki. II. GMINA I MIASTO MAKÓW PODHALAŃSKI 1. Grupy górskie i gestor szlaków Szlaki należące do: Pasma Koskowej Góry w Beskidzie Średnim (nr 1,2,3) znakuje Oddział PTTK Myślenice, do Pasma Koskowej Góry w Beskidzie Średnim (nr 4) znakuje Oddział PTTK Sucha Beskidzka, do Pasma Jałowieckiego w Beskidzie Żywieckim (nr 5,6) znakuje Oddział PTTK Sucha Beskidzka, do Pasma Polic w Beskidzie Żywieckim (nr 7) znakuje Oddział PTTK Sucha Beskidzka. 2. Chrakaterystyka okolicy i terenu Większość terenu należy do Pasma Koskowej Góry Beskidu Średniego i Pasma Jałowieckiego Beskidu Żywieckiego. Ponadto ze względu na specyfikę lokalnych podziałów terenu gmin jeden szlak należy do Pasma Polic Beskidu Żywieckiego. Szlaki w Beskidzie Średnim posiadają deniwelację do 500 metrów i są przeważnie w terenie odkry- Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 19

tym. To samo dotyczy stoków Magurki (872) nad Grzechynią i Makowem w Paśmie Jałowieckim Beskidu Żywieckiego. Tylko szlak z Juszczyna na Halę Krupową wyróżnia się dużą różnicą wysokości względnych (niemal 1000 metrów) i gęstym zalesieniem od Jawora po główny grzbiet Pasma Polic. Koskowa Góra główny grzbiet od Makowa Podhalańskiego po obniżenie pod Makowską Górą, Makowska Góra stoki płd.-wsch. i płd.-zach. nad Makowem, Mioduszyna stok nad Suchą i grzbiet do Przeł. pod Makowską Górą, stoki płn.-wsch. i płd. -wsch. Magurki nad Suchą (od str. Makowa oraz osiedla Przysłop), masyw Jawora od strony Juszczyna i osiedla Karczmarzyki. Dalszy szlak po zalesionych stokach Okrąglicy do Przeł. pod Złotą Grapą. 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki: Przeł. pod Makowską Górą Maków Podhalański szlak zielony droga asfaltowa szlak pod Polaną doprowadza droga lokalna z Makowa Dolnego do osiedla Polana Makowska, szlak pod Mioduszyną droga lokalna z Makowa Dolnego do osiedla Dział Makowski, Przeł. pomiędzy Koskową a Parszywką (kaplica), szlak niebieski i żółty, doprowadza tu lokalna droga z Bogdanówki, osiedle Sarnowa w Juszczynie do osiedla Zgudowa pod Jaworem szlak prowadzi asfaltem wśród gęstej zabudowy wsi 4. Uzasadnienie propozycji przekwalifikowania szlaków szlak nr 2 kasacja, przebiega asfaltem szlak nr 4 droga o małych deniwelacjach i w większości terenem odkrytym, korzystna na rower, szlak nr 5 podobnie jak nr 4, małe deniwelacje a teren praktycznie odkryty. 5. Uwagi na temat szlaków pozostałych szlak nr 1 czarny wspaniały widokowo łącznik przez szczyt Makowskiej Góry, wybitna panorama na Pasma Polic, Jałowieckie i Babiogórskie szlak nr 3 żółty istotna część dalekobieżnego żółtego szlaku Pcim Maków, wiodącego dalej na wsch. w Pasmo Łysiny Beskidu Średniego. Unikalne walory krajobrazu (Pasma Polic, Babiogórskie, Beskid Średni, Pogórze Wielickie), szlak nr 6 czerwony krótki fragment pierwszego szlaku turystycznego w Beskidach Zachodnich (Sucha Zawoja), szlak nr 7 żółty można go skrócić od Juszczyna PKP do osiedla Zgudowa. Dalej bardzo korzystna wędrówka dająca połączenie doliny Skawy z centralną częścią Pasma Polic Beskidu Żywieckiego. 20 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

III. MIASTO SUCHA BESKIDZKA 1. Grupy górskie i gestor szlaków Beskid Średni Grupa Żurawnicy oraz Beskid Żywiecki Pasmo Jałowieckie, Oddział PTTK Sucha Beskidzka 2. Chrakaterystyka okolicy i terenu Teren częściowo zalesiony, częściowo odkryty, znaczne w tym względzie urozmaicenie umożliwia wędrówkę lasem przerywaną okazałymi krajobrazami. Grupa Żurawnicy i Lipskiej Góry, stoki zach. i płd.-wsch. Pasmo Jałowieckie Beskidu Żywieckiego, wszystkie szlaki w Grupie Magurki (872) Suskiej 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki Przeł. Lipie przy szlaku zielonym, lokalna droga z Suchej przez Błądzonkę do Zarąbków i Stryszawy, szlak Sucha Beskidzka Zasypnica Przysłop, droga asfaltowa z centrum Suchej do osiedla Kłapyty, Przeł. pomiędzy Cholernym a Magurką dojście asfaltowej drogi z Rynku w Suchej do szlaku czerwonego tzw. Księżym Działem 4. Uzasadnienie propozycji przekwalifikowaniu szlaku szlak nr 2 cały dolny odcinek to asfaltowa droga od centrum Suchej do osiedla Kłapyty 5. Uwagi na temat szlaków pozostałych szlak nr 1 ostatni odcinek dalekobieżnego szlaku zielonego z Porąbki do Suchej Beskidzkiej, szlak nr 3 pierwszy szlak znakowany w Beskidach Zachodnich z roku 1906 (Hugo Zapałowicz). IV. GMINA I MIASTO JORDANÓW 1. Grupy górskie i gestor szlaków Beskid Średni Grupa Koskowej Góry, Oddział PTTK Myślenice, Beskid Żywiecki Pasmo Polic, Oddział PTTK Sucha Beskidzka, Oddział PTTK Rabka, Beskid Wyspowy Grupa Zembalowej Oddział PTTK Myślenice, Beskid Wyspowy Luboń Mały Oddział PTTK Rabka Pasmo Podhalańskie Oddział PTTK Rabka. 2. Charakterystyka okolicy i terenu Ze względu na rozległość i różnorodność grup górskich trudno to ogólnie scharakteryzować. Generalnie większym zalesieniem wyróżniają się: Pasmo Polic, Grupa Zembalowej i Luboń Mały, reszta terenu ewaluuje ku coraz większej urbanizacji. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 21

Koskowa Góra płd. stoki a wraz z Groniami (809) grzbiety opadające ku Skawie nad Jordanów i Osielec, Luboń Mały stok zach. nad wsią Naprawą, Cupel (887 m) stok płn. nad Osielcem, Zembalowa stok płd. i płd.-zach. nad wsiami Krzeczów oraz Chrobacze Pasmo Podhalańskie grzbiety od doliny Skawy ku grzbietowi głównemu (Beskidy 769). Są to Jawornik i Góra Ludwiki, teren między Bystrą a Jordanowem, przez który prowadzi Główny Szlak Beskidzki stoki na płn.wsch. od głównego grzbietu Pasma Podhalańskiego, nad górną częścią Sidziny. 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki Przeł. pom. Koskową a Parszywką (kaplica), szlaki niebieski i żółty, lokalna droga doprowadzająca z Bodganówki, Przeł. Jabconiówka droga z Kojszówki przez Wieprzec do Skomielnej Czarnej i Tokarni, przecięcie szlaku niebieskiego, Przeł. pod Grzybkówką lokalna droga z Łętowni do Osielca, przecięcie szlaku niebieskiego, szlak niebieski Jordanów do Przeł. pod Luboniem Małym, od Jordanowa do Naprawy Dolnej wiedzie cały czas asfaltową drogą. szlak żółty z Zembalowej do Jordanowa: odcinki asfaltu: w Krzeczowie od osiedla Mastelowa do osiedla Burmistrzówka, nad Łętownią przecięcie szosy z Krzczonowa do Jordanowa i dalej szosa tą szlak ten prowadzi do centrum Jordanowa, szlak żółty Jordanów Rynek Beskidy (769/. Odcinki asfaltu w Jordanowie od Rynku do doliny Skawy i stacji PKP, szlak niebieski w Wysokiej szlak niebieski przekracza asfaltową drogę z Jordanowa do Spytkowic, szlak czerwony Jordanów Skawa, odcinek Głównego Szlaku Beskidzkiego najpierw szosą Sucha Beskidzka Skomielna Biała Mszana Dolna a następnie drogą lokalną ze wsi Malejowej do wsi Skawy wymaga przełożenia. 4. Uzasadnienie propozycji przekwalifikowania szlaków dwa długie odcinki szlaków na płn. od głównego grzbietu Pasma Podhalańskiego są z jednej strony mało uczęszczane a z drugiej coraz bardziej urbanizowane. Chodzi o szlak niebieski ze Skawy przez Górę Ludwiki do Toporzyska oraz o szlak żółty z Jordanowa na Górę Ludwiki. Jedynie odcinki z Działu nad Toporzyskiem do Sidzinki Małej i dalszy fragment stamtąd na Beskidy zachowały bardziej pierwotny charakter i większe zalesienie (szczególnie dolina potoku Głaza). szlak z Jordanowa na Wysoką (zielony) chociaż prowadzi lasem, przebiega tuż obok ruchliwej drogi serpentynami z Jordanowa na Wysoką, Główny Szlak Beskidzki wiedzie asfaltowymi szosami lub drogami na całym odcinku z Ryn ku w Jordanowie do przystanku PKP w Skawie. 5. Uwagi na temat szlaków pozostałych 22 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze

szlak nr 1 Koskowa Góra Jordanów część dalekobieżnego szlaku niebieskiego z Brzeźnicy do Łopusznej, szlak nr 2 część dalsza szlaku dalekobieżnego podanego pod nr 1, szlaki nr 3 i nr 4 istotne łączniki w kolorze zielonym między Pasmem Koskowej Góry Beskidu Średniego a głównym grzbietem Pasma Polic w Beskidzie Żywieckim, szlak nr 5 dalekobieżny szlak żółty z Dobczyc przez Łysinę, Lubień i Zembalową, przedłużony na płn. od Dobczyc jako szlak pieszy szlak nr 11 dogodne dojście z doliny Skawy (Kojszówka) szlakiem niebieskim do węzła kilku innych szlaków na Cuplu (887 m) w Paśmie Polic Beskidu Żywieckiego. V. GMINA BYSTRA SIDZINA 1. Grupy górskie i gestor szlaków Pasmo Polic Beskidu Żywieckiego, Oddział PTTK Sucha Beskidzka Pasmo Podhalańskie, Oddział PTTK Rabka 2. Charakterystyka okolicy i terenu Teren w większości zalesiony, czym od zawsze charakteryzowało się Pasmo Polic Beskidu Żywieckiego. Pasmo Polic, stoki płn., od Cupla po Osielec i dolinę Skawy, Pasmo Polic, stoki wsch. opadające nad Bystrą, Sidzinę i Przeł. Zubrzycką, Główny grzbiet Pasma Podhalańskiego od Przeł. Zubrzyckiej do Beskidów (769/. 3. Drogi jezdne przekraczające szlaki szlak czerwony w Bystrej, lokalna droga z Zubrzycy przez Sidzinę i Bystrą do Osielca. Z Sidziny możliwy też dojazd przez Toporzysko do Jordanowa, szlak zielony w Sidzinie Zagrodach lokalna droga jw. szlak niebieski w Sidzinie Zagrodach lokalna droga jw. szlak czarny w Sidzinie Wielkiej Polanie lokalna droga jw. szlak niebieski na Przeł. Zubrzyckiej lokalna droga jw. 4. Uzasadnienie propozycji przekwalifikowania szlaku szlak nr 2 tworzy logiczny ciąg wraz z dalszą jego częścią (na terenie Gminy i Miasta Jordanów) do stworzenia dla rowerzystów dogodnego przejazdu z Sidziny przez Toporzysko i Górę Ludwiki do Jordanowa, Wysokiej a nawet do Skawy. 5. Uwagi na temat szlaków pozostałych szlak nr 1 czerwony, Główny Szlak Beskidzki od okolic Jordanowa do centralnej części Pasma Polic Beskidu Żywieckiego o tradycji przebiegu od lat 30 tych XX wieku, szlaki nr 3 i nr 4 zielony i czarny na Halę Krupową, dwa najważniejsze dojścia do tego schroniska PTTK od wschodu. Szlak czarny jest jednocześnie drogą dowozu zaopatrzenia do schroniska (funkcjonującą również zimą). Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Podbabiogórze 23