WYMAGANIA PROGRAMOWE Z CHEMII KLASA I LO rok szk. 2002/2003 Dział 1 Budowa atomu -zna zasady pracy na lekcjach i wymagania edukacyjne, -wymienia cząstki elementarne wchodzące w skład atomu, podaje przykłady innych cząstek, -oblicza liczbę protonów, neutronów, elektronów na podstawie zapisu A ZE, -potrafi podać treść zasady nieoznaczoności i hipotezę dualizmu falowo-korpuskularnego, -podaje rząd wielkości rozmiarów i mas atomów, -zna pojęcie: orbital atomowy, rozróżnia orbitale na podstawie kształtu, -potrafi podać rodzaje promieniowania i jego właściwości, -zapisuje proste konfiguracje elektronowe atomów, -oblicza masy cząsteczkowe -zna definicje izotopu. -wyjaśnia, jakie jest miejsce chemii wśród nauk przyrodniczych, -przedstawia ewolucje poglądów na budowę materii, -wyjaśnia, na czym polega dualizm falowokorpuskularny, -wyjaśnia, czym są stany kwantowe elektronów w atomie, -potrafi graficznie przedstawić konfigurację elektronową atomu -wyjaśnia pojęcia: atomowa jednostka masy, masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, -wyjaśnia, co to są izotopy, przedstawia ich zastosowanie, -zna właściwości cząstek α, β, γ, -wskazuje izotopy tego samego pierwiastka spośród wielu nuklidów, -rozumie, na czym polega przemiana α i β, -wyjaśnia, na czym polega zjawisko promieniotwórczości naturalnej i sztucznej oraz jak się je praktycznie wykorzystuje, -wyjaśnia, na czym polegają zagrożenia związane z promieniotwórczością. -formułuje prostą definicje chemii jako nauki, -stosuje zasady BHP i pierwszej pomocy, -oblicza liczbę protonów, neutronów i elektronów w atomie i jonie prostym danego pierwiastka, -określa, co to jest orbital atomowy, określa ich kształty, -oblicza liczbę stanów kwantowych w powłokach i podpowłokach, -określa liczbę elektronów walencyjnych na podstawie zapisu konfiguracji elektronowej pierwiastka, -rozumie podstawowe założenia teorii budowy atomu wg. Bohra, -potrafi charakteryzować powłoki elektronowe, zapisuje konfiguracje elektronowe atomów i jonów prostych wybranych pierwiastków, -oblicza masy atomów na podstawie układu okresowego, -oblicza masy cząsteczek różnych związków chemicznych, -określa miejsce występowania izotopów w przyrodzie, -dokonuje obliczeń związanych z zastosowaniem masy atomowej pierwiastka i składu izotopowego, -na podstawie schematu określa zasadę pracy reaktora jądrowego, -oblicza masy próbki substancji promieniotwórczej na podstawie czasu połowicznego rozpadu. -porównuje konfiguracje elektronowe atomów i jonów, - zapisuje konfiguracje elektronowe atomów wieloelektronowych, -oblicza średnią masę atomową pierwiastka na podstawie procentowego składu izotopowego, -potrafi zanalizować problem, dlaczego z reguły masa atomowa pierwiastka nie jest liczbą całkowitą, -dokonuje analizy szeregów promieniotwórczych, -określa produkt przemiany promieniotwórczej na podstawie znajomości substratu i rodzaju przemiany. Wymagania wykraczające (celujący): 1. Znajomość pojęć i ich wykorzystanie do rozwiązywania zadań problemowych: rdzeń atomowy, defekt masy, izobary, izotony, energia jonizacji, powinowactwo elektronowe, stan wzbudzony atomu, reguły Hunda. 2. Obliczanie zawartości procentowej poszczególnych rodzajów cząsteczek, zawierających pierwiastki stanowiące mieszaninę izotopów. 3. Obliczenia związane z okresem połowicznego rozpadu. 4. Zastosowanie izotopów promieniotwórczych (możliwie szerokie). 5. Energetyka jądrowa: zasada działania elektrowni jądrowej, dawki promieniowania jonizującego (dopuszczalne, otrzymywane), jednostki.
Dział 2 Układ okresowy pierwiastków chemicznych -zna budowę układu okresowego pierwiastków, -zna prawo okresowości, -określa budowę atomu pierwiastka na podstawie jego położenia w układzie okresowym, -określa typ wiązania chemicznego na podstawie znajomości elektroujemności pierwiastków, -rozumie pojęcia: wiązania σ i π, -potrafi zdefiniować pojęcie elektroujemność pierwiastka, wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe, -wyjaśnia istotę wiązania jonowego na konkretnym przykładzie. Wymagania wykraczające (celujący): 1. Hybrydyzacja orbitali atomowych. -przedstawia, w jaki sposób w XIX wieku klasyfikowano pierwiastki, -wyjaśnia kryterium klasyfikowania pierwiastków przez Mendelejewa, -wyjaśnia, jakich informacji dostarcza znajomość położenia pierwiastka w układzie okresowym, -wyjaśnia regułę oktetu i dubletu elektronowego na konkretnych przykładach, -zapisuje równania reakcji powstawania jonów w zależności od elektroujemności pierwiastków, -wyjaśnia, jak tworzą się cząsteczki pierwiastków i związków chemicznych, -wyjaśnia, na czym polega wiązanie jonowe, -potrafi zastosować teorię Lewisa-Kossela, -zapisuje wzory elektronowe prostych cząsteczek. -określa budowę współczesnego układu okresowego i porównuje z układem XIXwiecznym, -określa typ wiązania w cząsteczkach na podstawie konfiguracji elektronowej atomów, -podaje informacje o wybranym pierwiastku na podstawie jego położenia w układzie okresowym, -zapisuje wzory tlenków i wodorków pierwiastków z okresu drugiego i trzeciego, -określa zmienność elektroujemności pierwiastków na tle układu, -wskazuje pierwiastki elektroujemne i elektrododatnie, -określa, w jaki sposób tworzy się wiązanie kowalencyjne spolaryzowane i niespolaryzowane, podaje przykłady cząsteczek, w których występują te wiązania, -buduje modele cząsteczek oraz pisze ich wzory sumaryczne, strukturalne i elektronowe, -określa warunki powstawania wiązania jonowego, zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego, -buduje modele kryształów jonowych, -określa warunki tworzenia wiązania koordynacyjnego, podaje sposób tworzenia tego wiązania, -porównuje właściwości związków chemicznych o budowie kowalencyjnej i jonowej, -określa typ wiązania w cząsteczkach na podstawie konfiguracji elektronowej atomów, -określa charakterystyczne właściwości metali i ich stopów. -analizuje zmienność charakteru chemicznego pierwiastków grup głównych w zależności od położenia w układzie okresowym, -potrafi udowodnić, że woda ma budowę polarną, -przewiduje, w których cząsteczkach występuje wiązanie jonowe, -podaje przykłady powstawania wiązania metalicznego i wodorowego, -udowadnia zależność między rodzajem wiązania a właściwościami tlenków, -przewiduje zależność między rodzajem wiązania a charakterem chemicznym wodorotlenków, -przewiduje właściwości substancji na podstawie rodzaju wiązania chemicznego w cząsteczce, -kwalifikuje pierwiastek, na podstawie jego konfiguracji elektronowej do odpowiednie grupy, okresu i bloku w układzie okresowym.
Dział 3 Systematyka związków nieorganicznych -zna budowę cząsteczek tlenków, kwasów, wodorotlenków, soli, -podaje zasady nazewnictwa tlenków, kwasów, wodorotlenków, soli, -określa odczyn roztworu, -wyjaśnia pojęcia: tlenek kwasowy, tlenek zasadowy, -określa sposoby otrzymywania kwasów i zasad, zapisuje odpowiednie równania reakcji, -wskazuje metody otrzymywania kwasów tlenowych i beztlenowych, -zapisuje równania reakcji otrzymywania soli -podaje nazwy i wzory soli występujących w przyrodzie. -podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych w życiu codziennym, -wyjaśnia pojęcia: równanie reakcji chemicznej, reagenty, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany, -wyjaśnia zjawisko amfoteryczności, -przedstawia zastosowanie ważniejszych wodorotlenków i kwasów w przemyśle i życiu codziennym, -wyjaśnia, co to są wodorosole i hydroksosole, hydraty, -wskazuje związki amfoteryczne spośród innych różnych -zna metody otrzymywania soli, -rozumie różnicę między wodorotlenkiem i zasadą, -zna zależność pomiędzy wartościowością niemetalu w tlenku kwasowym i w kwasie. -wyjaśnia różnice między zjawiskiem fizycznym a reakcja chemiczna, -przeprowadza doświadczenia charakteryzujące odpowiednie typy reakcji chemicznych, -zapisuje równania reakcji syntezy, analizy, wymiany, -stosuje w praktyce prawo zachowania masy i stałości składu związku chemicznego, -określa budowę cząsteczek tlenków, -klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny, wskazuje tlenki reagujące z kwasami i zasadami, -zapisuje równania reakcji tlenków z wodą, -otrzymuje zasady w reakcjach metalu aktywnego z wodą i tlenku metalu z wodą, zapisuje odpowiednie równania reakcji, -pisze wzory i nazwy dowolnych tlenków, wodorotlenków, kwasów, soli (wodorosoli i hydroksosoli), -otrzymuje kwas solny z chlorowodoru, zapisuje odpowiednie równanie reakcji, -klasyfikuje kwasy i sole ze względu na budowę ich cząsteczki, -otrzymuje sole trzema podstawowymi metodami, zapisuje równania odpowiednich reakcji, -odszukuje informacje na temat występowania soli w przyrodzie, określa zastosowanie ważniejszych soli w przemyśle i życiu codziennym, -określa substancje na podstawie analizy chemografu, -określa wzór kwasu na podstawie jego masy cząsteczkowej i stosunku mas pierwiastków w tym kwasie. -potrafi zbadać doświadczalnie charakter chemiczny dowolnych tlenków, -zapisuje równania reakcji tlenków amfoterycznych z kwasami i zasadami, -potrafi zbadać, czy tlenek miedzi (II) reaguje z woda, -proponuje sposób otrzymywania wodorotlenku miedzi (II), -dokonuje analizy tabeli rozpuszczalności i wskazuje przykłady zasad i wodorotlenków, -potrafi zbadać zachowanie amoniaku, tlenku fosforu (V) wobec wody, -potrafi pisać równania reakcji otrzymywania dowolnych kwasów nieorganicznych, -podaje nazwy dowolnych kwasów na podstawie wzoru, -potrafi doświadczalnie zbadać odłączanie wody z hydratów, -dokonuje analizy szeregu aktywności metali i wskazuje przykłady metali, które reagują z kwasami wypierając z nich wodór i dając sole, -proponuje inne sposoby otrzymywania soli na podstawie znajomości budowy soli, -potrafi zbadać charakter amfoteryczny wodorotlenku, -stosuje odpowiednia metodę do otrzymania danej soli, -kwalifikuje sole, na podstawie ich wzorów, do odpowiednich grup.
Dział 4 Właściwości wybranych metali i niemetali -wymienia ważniejsze związki sodu, wapnia, glinu, krzemu, azotu i tlenu, siarki, chloru, -zapisuje wzory związków na podstawie nazwy i odwrotnie, -zapisuje równania reakcji na podstawie podanego schematu przebiegu reakcji, -rozumie przyczyny występowania twardości wody i zna sposoby jej usuwania, -zna skład i właściwości powietrza, -zna sposoby otrzymywania, właściwości i zastosowanie kwasu azotowego(v) i kwasu siarkowego (VI), -zna pojęcie alotropii. -wyjaśnia pojęcie pasywacji, -przedstawia obieg tlenu i azotu w przyrodzie, -wyjaśnia zjawisko alotropii tlenu i siarki, -zapisuje równania reakcji świadczące o charakterze amfoterycznym danego związku, -zapisuje równania reakcji twardnienia zaprawy murarskiej i gipsowej, -zna wzory, nazwy systematyczne i zwyczajowe związków chemicznych. -określa właściwości sodu, wapnia, glinu, krzemu, azotu i tlenu, siarki, chloru na podstawie doświadczeń i położenia w układzie okresowym, -określa właściwości i zastosowanie ważniejszych związków sodu, wapnia, glinu, krzemu, azotu i tlenu, siarki, chloru, -określa znaczenie makro- i mikroelementów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu oraz skutki ich nadmiaru i niedoboru, -określa zastosowanie stopów glinu, -zapisuje cząsteczkowo i jonowo równanie reakcji strącania chlorku srebra, -wyciąga wnioski i pisze równania reakcji na podstawie podanych obserwacji przebiegu doświadczenia, -projektuje przemiany prowadzące do otrzymania danego związku chemicznego oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji, -identyfikuje substancje na podstawie znajomości ich mas cząsteczkowych i przebiegu reakcji z wodą. -potrafi wykryć jony chlorkowe, -zapisuje równania reakcji azotanów (III) z mocnymi kwasami, -ustala wzór związku chemicznego na podstawie znajomości masy cząsteczkowej związku i zawartości procentowej pierwiastków.
Dział 5 Równania reakcji chemicznych podstawy obliczeń chemicznych -podaje przykłady rud metali, -podaje ważniejsze reduktory stosowane w przemyśle, -podaje przykłady reakcji reakcji endo- i egzoenergetycznych, -podaje definicję pojęcia szybkość reakcji chemicznej, -zna czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznych, -oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w związku chemicznym, -podaje prawo Avogadra, -oblicza masę molowa związku chemicznego, -wskazuje, czy dana reakcja jest reakcją utleniania i redukcji, -zna definicję mola, -rozumie pojęcia: utlenianie i redukcja, utleniacz, reduktor, -wykonuje proste obliczenia stechiometryczne z uwzględnieniem tylko mas molowych substancji. -wyjaśnia, co to jest stopień utlenienia pierwiastka, wyjaśnia reguły obliczania stopnia utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych, -wyjaśnia pojęcia: utlenianie, redukcja, utleniacz, reduktor, -wykazuje, które z podanych równań są reakcjami redoks, -zapisuje i uzgadnia proste równania reakcji redoks -wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud metoda utleniania i redukcji, -wyjaśnia, na czym polega reakcja endo- i egzoenergetyczna, -wyjaśnia pojecie energii aktywacji, wyjaśnia różnice miedzy katalizatorem a inhibitorem, -wyjaśnia pojecie mola, masy molowej, liczby Avogadra, -wyjaśnia różnicę między wzorem elementarnym a rzeczywistym -wykonuje obliczenia chemiczne na podstawie prawa Avogadra, uczeń: -stosuje reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych, -przeprowadza prosta reakcje redoks i podaje elektronową interpretacje równania tej reakcji, -wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w reakcji redoks, rozumie reakcje dysproporcjonowania, - przeprowadza i zapisuje równanie reakcji redoks o wyższym stopniu trudności, podaje elektronowa interpretację i współczynniki stechiometryczne, -doświadczalnie sprawdza wpływ różnych czynników na szybkość reakcji, -odczytuje masy atomowe pierwiastków i oblicza ich masy molowe, oblicza masy cząsteczkowe i masy molowe związków chemicznych, -dokonuje obliczeń z zastosowaniem pojęć: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, -odczytuje równania reakcji chemicznych według interpretacji cząsteczkowej, molowej, masowej i objętościowej, -dokonuje prostych obliczeń stechiometrycznych, -oblicza skład procentowy związków chemicznych, -wyprowadza wzory elementarne i rzeczywiste -oblicza łączną masę substratów gdy znana jest objętość gazowego produktu reakcji, -oblicz liczbę gramów, moli i cząsteczek w danej objętości gazu w warunkach normalnych -ocenia procesy metalurgiczne pod względem czystości otrzymywanych metali, energochłonności i ochrony środowiska, -udowadnia zależność między rodzajem reakcji a zasobem energii wewnętrznej substratów i produktów reakcji, -dokonuje obliczeń stechiometrycznych o wyższym stopniu trudności, -oblicza liczbę gramów którą można spalić w danej objętości powietrza (war. norm.), -oblicza masy produktu reakcji przy niestechiometrycznym stosunku substratów.
Dział 6 Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów -rozumie pojęcia: dysocjacja jonowa kwasów, zasad, soli, -określa wzory związków chemicznych na podstawie znajomości produktów dysocjacji, -wymienia podstawowe wskaźniki kwasowozasadowe, -definiuje: stopień dysocjacji, ph roztworu, -wyjaśnia, co to są elektrolity i nieelektrolity, -wskazuje elektrolity wśród różnych -zna pojęcie hydrolizy, -podaje przykłady elektrolitów i nieelektrolitów, elektrolitów mocnych i słabych, -wyjaśnia, co to jest skala ph i jakich informacji dostarcza, -potrafi zbadać odczyn wodnych roztworów - zapisuje równania dysocjacji kwasów, zasad i soli, według teorii Arrheniusa, -rozumie pojęcie: stopień dysocjacji, -potrafi przeprowadzić reakcje zobojętniania i strącania osadów, -potrafi zapisać równania reakcji zobojętniania, strącania i hydrolizy w sposób cząsteczkowy, -wyjaśnia, na czym polega zjawisko hydrolizy soli, - określić kryterium podziału na elektrolity mocne i słabe, -potrafi zapisać równania reakcji zobojętniania, strącania i hydrolizy w sposób jonowy i jonowy skrócony, -określa, jakie jony tworzą po połączeniu osady, korzystając z tablicy rozpuszczalności, wskazuje wspólny odczynnik strącający dane osady, -doświadczalnie określa ph różnych roztworów, -potrafi zbadać odczyn roztworów wybranych soli, -oblicza stopień dysocjacji elektrolitu, -określa rodzaje hydrolizy, -sprawdza doświadczalnie przewidywany rodzaj hydrolizy, -potrafi doświadczalnie zbadać zależność stopnia dysocjacji od rodzaju elektrolitu i stężenia roztworu, -potrafi ocenić, kiedy powstanie sól obojętna, wodorosól, hydroksosól, -przewiduje odczyn roztworu i rodzaj hydrolizy różnych soli, -oblicza stopień dysocjacji kwasu, gdy znane jest stężenie i ph roztworu lub odwrotnie, -określa stężenie jonów wodorowych i wodorotlenkowych w zależności od rodzaju substancji wprowadzanej do wody.
Dział 7 Roztwory - sposoby wyrażania stężeń roztworów -rozumie pojęcia: roztwór właściwy, roztwór stężony, rozcieńczony, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczona, -podaje definicję: stężenia procentowego roztworu, stężenia molowego roztworu, -oblicza ilość substancji w roztworze o danym stężeniu procentowym; oblicza stężenie, gdy dana jest ilość substancji i rozpuszczalnika, -określa, co to jest roztwór nasycony i nienasycony, -korzysta- w najprostszym zakresie z wykresu rozpuszczalności -zakłada hodowlę kryształów. -wyjaśnia pojęcie roztworu, rozpuszczalności -wyjaśnia mechanizm rozpuszczania, różnicę między rozpuszczalnością a szybkością rozpuszczania -rozumie, od czego zależy rozpuszczalność -analizuje i interpretuje informacje z tabel rozpuszczalności -wyjaśnia, na czym polega stan równowagi w roztworze, -potrafi otrzymać roztwór nasycony z nienasyconego i odwrotnie, -wyjaśnia mechanizm procesu krystalizacji, -zna reguły postępowania przy sporządzaniu roztworów o określonym stężeniu, -oblicza stężenie molowe roztworu powstałego ze zmieszania roztworów o znanych stężeniach molowych, - -dokonuje podziału roztworów ze względu na rozmiary cząstek substancji rozpuszczonej, -sprawdza doświadczalnie wpływ różnych czynników na rozpuszczalność substancji i szybkość rozpuszczania, - analizuje i interpretuje informacje z wykresów rozpuszczalności -korzystając z wykresu rozpuszczalności sporządza roztwór nasycony i nienasycony w danej temperaturze, -sporządza roztwory o określonym stężeniu, -dokonuje obliczeń związanych ze stężeniem procentowym i molowym roztworów, przeliczaniem stężeń, -oblicza zmianę stężenia procentowego roztworu po dodaniu/odparowaniu określonej ilości rozpuszczalnika lub -analizuje tabele zawierającą przykłady roztworów o różnym stanie skupienia substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika, -dokonuje analizy wykresów rozpuszczalności różnych substancji w wodzie, - dokonuje trudniejszych obliczeń związanych ze stężeniem procentowym i molowym roztworów, przeliczaniem stężeń, -określa odczyn roztworu powstałego w wyniku reakcji kwasu z zasadą o określonych objętościach i stężeniach molowych.