1 S t r o n a PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DLA OŁTARZA GŁÓWNEGO ok. 1856 r. Z KOŚCIOŁA PARAFALNEGO P.W. ŚW. BARTŁOMIEJA BRZÓZIE
HISTORIA OBIEKTU Wg opisu ks. J. Wiśniewskiego (Dekanat Kozienicki) W Brzózie kościół parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja stał od 1520 r. W 1656 r. gdy Szwedzi ten kościół spalili, król Jan Kazimierz w 1660 r. nakazuje wydać na odbudowanie kościoła drzewo z lasów królewskich księdzu Grzegorzowi Rojkowi. Po raz drugi przebudowany i znacznie powiększony był kościół w 1773 r. przez ks. Jakuba Górskiego, miejscowego plebana. Budowniczym był Wojciech Drobek z Maciejowic. Dziedzic Piotr Ożarowski opatrzył świątynię wartościowymi ołtarzami, św. Naczyniami i szatami; przybudował także murowany skarbiec na przechowanie sprzętów kościelnych. 24 maja 1781 r. Józef Kazimierz Korwin Kossakowski biskup Inflantski w uroczystość Wniebowzięcia Pańskiego kościół poświęcił. Wzwyż opisany kościół służył parafii do 6 października 1845 r. w którym to czasie po nabożeństwie odprawionem za zmarłych Różańcowych, wybuchł gwałtowny pożar w jednej z chałup włościańskich, którego ofiarą stała się trzecia część Brzozy, spłonął kościół, dzwonnica z dzwonami i plebania. Generał Adam Ożarowski... rozpoczął budowę nowej świątyni w Brzózie, w stylu anglo-gotyckim na 1800 osób według planu i nadzoru Ignacego Essmanowskiego, który też budował kościół w Mokotowie. Kościół miał być otwarty na 8 grudnia 1855 r. według życzenia fundatora i został otwarty na przyjęcie zwłok jego. Utraciwszy żonę Zofię z hr. Starzyńskich zmarłą 18 marca 1855 r. sam jenerał Ożarowski zmarł 5 grudnia w Warszawie, skąd 8 grudnia t.r. sprowadzono go do Brzózy, a 12 grud. Złożono w grobie stawianego przez niego kościoła, obok szczątek żony i braci Stanisława i Franciszka. Bratanek fundatora hr. Adam Ożarowski dalej prowadził dzieło, aż wreszcie ukończył je na dzień 21 września 1856 r. 2 S t r o n a
OPIS INWENTARYZACYJNY OBIEKTU OKREŚLENIE ZABYTKU OŁTARZ GŁÓWNY STYL CZAS POWSTANIA MATERIAŁ/TECHNIKA cegła - murowany, polichromowany ze złoceniami; drewno - snycerstwo AUTOR, WYMIARY ILOŚĆ SZKOŁA, WARSZTAT neogotyk ok. poł. XIX w wys. - ok. 9,00 m szer. - 5,80 m 1 Foto 1: ołtarz główny Architektura ołtarza głównego, neogotycka, w swej stylizacji nawiązuje do neogotyckich podziałów, proporcji i form zastosowanych w kompozycji elewacji frontowej, zachodniej kościoła w Brzózie. Cztery wysokie filary o przekroju prostokątnym. Centralne ( wyższe), skrajne (niższe), połączone niższymi ściankami. Nad górnymi krawędziami gzymsy wsparte na kostkach. Filary w górnych partiach trzykrotnie opasane są gzymsami. Zakończenie filarów stanowią krenelaże. Ołtarz zwieńczony jest krzyżem równoramiennym adorowanym przez dwa anioły. Centralnym elementem ołtarza jest 3 S t r o n a
obraz ołtarzowy (olej na płótnie. Obraz flankują dwie rzeźby: św. Stanisława Biskupa (z lewej) i św. Wojciecha Biskupa (z prawej). OKREŚLENIE ZABYTKU OBRAZ OŁTARZOWY STYL CZAS POWSTANIA neogotyk ok. 1856 r Wincenty Andrzejewski MATERIAŁ/TECHNIKA olej na płótnie AUTOR, WYMIARY SZKOŁA, WARSZTAT wys. - ok. 9,00 m szer. - 5,80 m ILOŚĆ 1 4 S t r o n a Foto 2: obraz ołtarzowy Obraz ołtarzowy: olej na płótnie, prostokąt stojący górą zamknięty półkoliście. Obraz przedstawia Chrystusa Ukrzyżowanego, Matkę Bożą i św. Jan Apostoła stojących pod krzyżem oraz klęczącą św. Marię Magdalenę. Na drugim planie grupa rzymskich żołnierzy. Nad krzyżem otwierające się, zachmurzone niebo. Płótno rozpięte jest na
drewnianym krośnie. Górna część obrazu w formie łuku stanowi odrębną część i naciągnięta jest na podłożu drewnianym. Obraz ujęty jest w szeroką profilowaną i złoconą ramę. OKREŚLENIE ZABYTKU RZEŹBA - ŚW. WOJCIECHA BISKUPA z ołtarza głównego w kościele w Brzózie STYL CZAS POWSTANIA MATERIAŁ/TECHNIKA rzeźba, drewno AUTOR, SZKOŁA, WARSZTAT WYMIARY neogotyk XIX w wys. - 180 cm 1 ILOŚĆ Foto 3: rzeźba św. Wojciecha Rzeźba przedstawia św. Wojciecha, umieszczona jest w ołtarzu głównym z prawej strony obrazu, wsparta na wsporniku. Święty odziany jest w liturgiczne, biskupie szaty, lewą ręką przytrzymuje 5 S t r o n a
pionowo ustawione wiosło, prawa ręka wzniesiona jest w geście błogosławieństwa. Postać wysmukła, głowa lekko pochylona, twarz pociągła. OKREŚLENIE ZABYTKU RZEŹBA - ŚW. STANISŁAWA BISKUPA z ołtarza głównego w kościele w Brzózie STYL CZAS POWSTANIA MATERIAŁ/TECHNIKA rzeźba, drewno AUTOR, SZKOŁA, WARSZTAT WYMIARY neogotyk XIX w wys. - 180 cm 1 ILOŚĆ Rzeźba przedstawia św. Stanisława Biskupa, umieszczona jest w ołtarzu głównym z lewej strony 6 S t r o n a
obrazu, wsparta na wsporniku. Święty odziany jest w liturgiczne, biskupie szaty, w lewej ręce trzyma pastorał, prawa ręka wzniesiona jest ku górze. Postać wysmukła, głowa lekko pochylona w dół, twarz pociągła. 7 S t r o n a PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH A. WNIOSKI I ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE Konserwacja obiektu polegać będzie na usunięciu pożółkłych i pociemniałych warstw lakierów z powierzchni polichromowanych (marmuryzacja) oraz odsłonięciu pierwotnej warstwy malarskiej. W miejscach odspojeń warstwy zaprawy od podłoża zostaną wykonane zastrzyki z modyfikowanych substancji klejących. Po usunięciu niewłaściwych reperacji zostaną wykonane kity i uzupełnienia ubytków powierzchni. Sztukaterie zdobiące ołtarze zostaną oczyszczone z niewłaściwych pozłot i pozłocone na nowo. Rama obrazu zostanie sklejona i zrekonstruowana. Ze względu na bardzo zły stan zachowania, zaprawa ramy prawdopodobnie zostanie zmieniona. Złocenia zostaną wykonane na nowo. Rzeźby ołtarzowe, po oczyszczeniu i zrekonstruowaniu zostaną poddane impregnacji z użyciem mikrobiocydów oraz ewentualnie pozłocone. Obraz ołtarzowy po oczyszczeniu lica i odwrocia zostanie poddany zabiegowi dublowania lub wzmocnienia przy użyciu środków odpornych na warunki panujące we wnętrzu kościoła a zwłaszcza na wilgoć. Należy również wymienić krosno lub zabezpieczyć istniejące przed degradacją. Ubytki warstwy malarskiej obrazu i ołtarza należy uzupełnić stosując odpowiednie farby konserwatorskie oraz zabezpieczyć powierzchnie matowymi werniksami. B. PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE I. OGÓLNE 1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej stanu zachowania obiektu przed konserwacją II. OŁTARZ 1. Zdemontowanie elementów ołtarza 2. Oczyszczenie powierzchni i usunięcie niewłaściwych reperacji 3. Odsłonięcie pierwotnej warstwy malarskiej 4. Wykonanie zastrzyków wzmacniających strukturę zaprawy 5. Podklejenie odspojeń warstwy malarskiej przy użyciu modyfikowanych żywic akrylowych lub winylowych 6. Wzmocnienie strukturalne zaprawy i warstwy malarskiej ( impregnacja środkami krzemoorganicznymi z użyciem mikrobiocydów ) 7. Uzupełnienie ubytków i naprawa spękań zaprawy 8. Położenie warstwy izolującej z werniksu retuszerskiego 9. Scalenie kolorystyczne obiektu 10.Werniksowanie końcowe III. OBRAZ OŁTARZOWY 1. Zabezpieczenie osypujących się fragmentów, przebić, rozdarć i ubytków powierzchni 2. Zdjęcie z krosna 3. Oczyszczenie lica i odwrocia 4. Impregnacja płótna od odwrocia ( Paraloid B72) 5. Dublowanie obrazu lub inny rodzaj wzmocnienia
IV. 6. Uzupełnienie ubytków płótna i zaprawy ( protezy, kity ) 7. Zabezpieczenie kitów warstwą szelaku 8. Napięcie płótna na nowe krosno 9. Założenie werniksu retuszerskiego 10.Scalenie kolorystyczne punktowanie 11.Werniksowanie końcowe RZEŹBY, RAMA, SZTUKATERIE 1. Oczyszczenie obiektów z kurzu i brudu 2. Usunięcie niewłaściwych reperacji i przemalowań 3. Impregnacja wzmacniająca, dezynfekcja i dezynsekcja 4. Uzupełnienie ubytków drewna 5. Uzupełnienie zapraw 6. Scalenie kolorystyczne rzeźb 7. Złocenie ramy, skrzydeł i szat aniołów i elementów sztukatorskich ołtarza 8. Zabezpieczenie powierzchni _ werniksowanie końcowe C. DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA 1. Dokumentacja opisowa w oparciu o Schemat dokumentacji konserwatorskiej 2. Dokumentacja fotograficzna: zdjęcia kolorowe obiektu przed, w trakcie i po konserwacji DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA AKTUALNEGO STANU OBIEKTU 8 S t r o n a
9 S t r o n a
10 S t r o n a
11 S t r o n a
12 S t r o n a
13 S t r o n a
14 S t r o n a
15 S t r o n a
16 S t r o n a
17 S t r o n a
18 S t r o n a
19 S t r o n a
20 S t r o n a