Komentarz do niektórych przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Komentarz do niektórych przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 5 ust. 2a: 1) Posiadanie uprawnień do wojskowej lub policyjnej emerytury przez byłego żołnierza lub funkcjonariusza, który wstąpił do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r. uniemożliwia nabycie prawa do emerytury z ustawy. 2) Posiadanie uprawnień do wojskowej lub policyjnej emerytury przez byłego żołnierza lub funkcjonariusza, który wstąpił do służby po dniu 1 stycznia 1999 r. i ma okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) nie stoi na przeszkodzie w nabyciu uprawnień do emerytury z ustawy za przebyte okresy ubezpieczenia. Okresy służby podlegają wyłączeniu na podstawie art. 5 ust. 2a. 3) Posiadanie uprawnień do wojskowej lub policyjnej emerytury nie stanowi przeszkody do nabycia uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy, o ile oprócz okresów służby, które podlegają wyłączeniu na podstawie art. 5 ust. 2a ubezpieczony posiada okresy ubezpieczenia (zatrudnienia wraz z ewentualnymi okresami nieskładkowymi) uzasadniające ustalenie uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy. W takim przypadku okresów służby nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz przy obliczaniu jej wysokości. 4) Posiadanie uprawnień do wojskowej lub policyjnej renty inwalidzkiej nie stanowi przeszkody do uwzględnienia okresów służby przy ustalaniu uprawnień do emerytury z ustawy oraz przy obliczaniu jej wysokości dla byłego żołnierza lub funkcjonariusza, który nie spełnia warunków do wojskowej lub policyjnej emerytury. W wymiarze emerytury z ustawy podlegają uwzględnieniu nie tylko okresy służby w Policji, w Wojsku Polskim i w pozostałych służbach mundurowych, pełnionej po dniu 31 grudnia 1998 r., za które powinny być odprowadzone składki, ale także okresy służby przypadające przed 1 stycznia 1999 r., które są okresami składkowymi wymienionymi w art. 6 ust. 1 pkt. 4 lub 6 lit. a e, i, g (mimo, że nie przekazuje się za nie składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych). 5) Były żołnierz lub funkcjonariusz, który nie ma ustalonego prawa do wojskowej lub policyjnej renty inwalidzkiej, a ma okresy służby oraz okresy ubezpieczenia, może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy powstałej w okresie ubezpieczenia, przewidzianą w ustawie. Do ustalenia prawa i wysokości świadczenia uwzględnione będą wówczas zarówno okresy służby, jak i okresy ubezpieczenia. Jeżeli osoba ubiegająca się o rentę z tytułu niezdolności do pracy ma ustalone prawo do wojskowej (policyjnej) emerytury lub wojskowej (policyjnej) renty inwalidzkiej stosownie do art. 5 ust. 2a nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy okresów służby, z tytułu których zostało ustalone prawo do zaopatrzenia na podstawie jednej z ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym służb mundurowych.

2 6) Emerytura na zasadach określonych w ustawie przysługuje zawsze byłym żołnierzom i funkcjonariuszom, którzy nie nabyli prawa do emerytury wojskowej lub policyjnej na podstawie jednej z ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym służb mundurowych, nawet, jeżeli mają wyłącznie okresy zawodowej służby i nie podlegali nigdy ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od uposażenia wypłaconego za okresy służby przebyte po dniu 31 grudnia 1998 r. do dnia zwolnienia ze służby, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są przekazywane do ZUS na warunkach określonych w przepisach właściwych dla danej służby. W takim przypadku były żołnierz lub funkcjonariusz będzie osobą ubezpieczoną w rozumieniu ustawy. 7) Członkowie rodziny osoby, która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i która w dacie śmierci miała ustalone prawo do wojskowej (policyjnej) emerytury obliczonej na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym właściwej dla danego rodzaju służby, nie nabywają stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 2 prawa do renty rodzinnej określonej w ustawie z tytułu przebytych okresów ubezpieczenia. Nabywają prawo do renty rodzinnej na zasadach określonych w przepisach ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym służb mundurowych. 8) Jeżeli z wnioskiem o rentę rodzinną wystąpi osoba, która nie ma ustalonego prawa do renty rodzinnej z systemu zaopatrzeniowego, gdyż nie spełnia warunków do świadczenia z tego systemu, należy ustalić prawo do renty rodzinnej na podstawie ustawy, a do jej obliczenia przyjąć także okresy służby. Do art. 5 ust. 4 i 5: 1) Przepisy ustawy wyraźnie precyzują, iż przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla osób zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność nie podlegają uwzględnieniu okresy, za które nie zostały opłacone składki mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. 2) Osobami zobowiązanymi do opłacania składek na własne ubezpieczenia są: osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, twórcy i artyści oraz osoby prowadzące pozarolniczą działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą systemową, niektórzy duchowni, za wyjątkiem duchownych, za których składki opłaca płatnik składek. 3) Z tych samych względów nie podlega uwzględnieniu okres nieopłacania składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących przypadający przed dniem 1 stycznia 1999 r., a w odniesieniu do niektórych duchownych okres nieopłacania składek na ubezpieczenie społeczne duchownych, za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu w okresie od dnia 1 lipca 1989 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., chyba, że duchowny był zwolniony z opłacania składek w myśl art. 30 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz. U. Nr 29, poz. 156 z późn. zm.).

Do art. 6: 3 Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku duchownych, za których składki opłaca płatnik składek. 1) Poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r., okresem ubezpieczenia jest również okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek zarówno wtedy, gdy tytuł podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym istniał do końca roku kalendarzowego, jak również gdy ustał przed końcem roku, lecz po opłaceniu składek od rocznej podstawy wymiaru. W rozumieniu art. 6 ust. 1 taki okres ubezpieczenia jest okresem składkowym. 2) Obecne brzmienie przepisu art. 6 umożliwia zaliczenie do okresów składkowych: - okresów osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po dniu 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną, - okresów świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r., - okresów pracy przymusowej wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim, - okresów internowania na podstawie art. 42 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.); do dnia 31 grudnia 1998 r. okres ten podlegał uwzględnieniu jako okres nieskładkowy. 3) Analogicznie jak okresy czynnej służby wojskowej pełnionej w Wojsku Polskim należy traktować: - okresy służby wojskowej pełnionej przez osoby uznane za repatriantów w armii byłego ZSRR oraz w armiach państw powstałych po rozpadzie ZSRR, - okresy służby pełnionej przez osoby uznane za repatriantów w organach podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych byłego ZSRR oraz republik powstałych po rozpadzie ZSRR. 4) Okresy zatrudnienia za granicą osób uznanych za repatriantów są okresami składkowymi także wówczas, gdy przypadają po dniu 14 listopada 1991 r. O uznanie okresów pracy przebytych na terenie byłego ZSRR za okresy składkowe mogą również ubiegać się członkowie rodzin repatriantów, o ile spełnią kryteria określone w art. 6 ust.1 pkt. 9 ustawy, tj. powrócili do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostali uznani za repatriantów. 5) Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty okres pozostawania bez pracy, uznany przez zakład pracy i zaliczony do uprawnień pracowniczych, w tym również z ubezpieczenia społecznego (art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw

4 pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne Dz. U. Nr 32, poz. 172 z późn. zm.), powinien być traktowany jak okres zatrudnienia (składkowy). 6) Przy realizacji przepisów art. 6 ust. 2 pkt 12 należy stosować obowiązujące przed dniem 15 listopada 1991 r. zasady ustalania okresów pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach kółek rolniczych oraz obowiązujące do dnia 31 grudnia 1998 r. zasady dokumentowania okresów tej pracy. W związku z tym w celu udowodnienia okresów pracy w spółdzielni przebytych przed dniem 15 listopada 1991 r. należy nadal przyjmować dokumentację potwierdzającą liczbę dni przepracowanych, a przed dniem 1 lipca 1962 r. liczbę dniówek obrachunkowych i dokonywać oceny tych okresów przy zastosowaniu zasad wynikających z art. 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 marca 1976 r. w sprawie wykonania przepisów dekretu o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 13, poz. 74 z późn. zm.). 7) Przy ustalaniu uprawnień do emerytur i rent (i ich wysokości) oraz obliczaniu kapitału początkowego brak jest podstaw prawnych, aby traktować jako okresy składkowe: - okres niewykorzystanego w czasie pracy za granicą urlopu wypoczynkowego, za który wypłacono ekwiwalent, - czas wolny przysługujący z tytułu różnicy norm czasu pracy w kraju i za granicą, - dni wolne od pracy na przeprowadzenie badań lekarskich po powrocie z krajów tropikalnych oraz - okresy dojazdów z kraju za granicę i z zagranicy do kraju. Do art. 7: 1) Poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r., okresem nieskładkowym jest także okres niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. wskutek represji politycznych. Okres ten podlega uwzględnieniu w wymiarze nie dłuższym niż 5 lat. 2) Okresy opieki nad dzieckiem (art. 7 pkt 5), opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym (art. 7 pkt 6), a także opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny (art. 7 pkt 7) podlegają uwzględnieniu jako okresy nieskładkowe pod warunkiem, że przypadały przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty. Natomiast okresy opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny uwzględnia się, jeżeli opieka była sprawowana przez osobę w wieku powyżej 16 lat, która nie osiągała w tym czasie przychodu przekraczającego połowę najniższego wynagrodzenia (a więc analogicznie jak w przypadku okresu opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym). 3) Zwraca się uwagę, że okres przebywania na urlopie wychowawczym, przypadający po dniu 31 grudnia 1998 r., może być uwzględniany jako okres składkowy pod warunkiem opłacenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W przypadku, gdy zgodnie z przepisami ustawy systemowej, osoba przebywająca na urlopie wychowawczym lub pobierająca zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości

5 zasiłku macierzyńskiego podlega od dnia 1 stycznia 1999 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie ma potrzeby ustalania, czy za osoby te została opłacona składka na wymienione ubezpieczenia. Składki tych osób finansuje w całości budżet państwa, a opłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. 4) Przy uwzględnianiu okresów, o których mowa w art. 7 pkt 6 i 7, nie wymaga się, aby rozwiązanie stosunku pracy lub zaprzestanie wykonywania innej działalności czy pracy zarobkowej, było spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad osobą wskazaną w wymienionych przepisach. Osoba wnioskująca o zaliczenie tego okresu nie musi zatem podlegać ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania zatrudnienia, działalności lub innej pracy zarobkowej przed podjęciem opieki nad tą osobą. Patrz również komentarz do art. 116. 5) Poczynając od dnia 1 września 2001 r. okresami nieskładkowymi są również okresy: - studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu, - asystenckich studiów przygotowawczych. 6) Okresy udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia, są okresami nieskładkowymi, jeżeli przypadały przed dniem 1 stycznia 1999 r. Ze względu na to, że począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r. urzędy pracy zobowiązane są do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od zasiłków dla bezrobotnych lub stypendiów wypłacanych również za okres udokumentowanej niezdolności do pracy, okresy pobierania tych zasiłków lub stypendiów po dniu 31 grudnia 1998 r. są okresami składkowymi w rozumieniu art. 6 ust. 1. Do art. 9 ust. 3: W przypadku, gdy osoba zainteresowana we wniosku o przyznanie świadczeń emerytalnorentowych wykaże okresy zatrudnienia za granicą, o których mowa w art. 9 ust. 1 bądź okresy wymienione w art. 9 ust. 2, należy zażądać złożenia oświadczenia, że nie pobiera z tytułu tych okresów świadczeń rentowych z instytucji zagranicznej (innych niż renta z ubezpieczenia dodatkowego). Do art. 10: 1) Przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się zarówno okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, przypadające przed objęciem obowiązkiem ubezpieczenia społecznego rolników, jak też okresy opłacania składek na to ubezpieczenie. 2) Okresy rolne uwzględniane są także przy ustalaniu prawa do emerytur i rent dla osób posiadających okresy ubezpieczenia przebyte w polskim systemie powszechnym oraz

6 okresy ubezpieczenia lub zamieszkania przebyte w państwach członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Oznacza to, że w pierwszej kolejności przy ustalaniu prawa do polskiego świadczenia uwzględnione zostaną polskie okresy składkowe, polskie okresy nieskładkowe, w wymiarze nie przekraczającym jednej trzeciej udowodnionych polskich okresów składkowych oraz jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe przebyte w Polsce są krótsze od okresu wymaganego do przyznania świadczenia, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu okresy rolne, o ile nie zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jeżeli jednak polskie okresy ubezpieczenia (okresy składkowe, nieskładkowe, rolne) okażą się niewystarczające do nabycia prawa do polskiego świadczenia lub gdy uwzględnienie okresów ubezpieczenia bądź zamieszkania za granicą spowodowałoby uzyskanie wyższej kwoty świadczenia, uwzględnieniu podlegać będą dodatkowo okresy ubezpieczenia lub zamieszkania przebyte za granicą w państwach członkowskich. 3) Przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się wyłącznie okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. 4) Odmiennie niż przed dniem 1 stycznia 1999 r., zarówno okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak też pracy w gospodarstwie rolnym, nawet te, za które opłacono składki na ubezpieczenie społeczne rolników, nie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty, jeżeli zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Do art. 10a: 1) Z przepisu tego wynika, że przy ustalaniu prawa do emerytury dla osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, uwzględnia się okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie niezbędnym do przyznania emerytury. Oznacza to, że przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się: - w pierwszej kolejności okresy składkowe, - następnie okresy nieskładkowe w wymiarze ograniczonym do jednej trzeciej okresów udowodnionych okresów składkowych, - jeżeli wymiar tych okresów jest niewystarczający do przyznania emerytury okres pracy w gospodarstwie rolnym, - a w ostatniej kolejności w przypadku, gdy łączny wymiar wymienionych okresów jest krótszy od 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy. 2) Okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy nie uwzględnia się, jeżeli zbiegają się w czasie z okresami, o których mowa w art. 6, 7 i 10 ustawy jeżeli okresy te zostały uwzględnione przy ustalaniu prawa do emerytury.

7 Jeżeli okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy pokrywa się z okresem nieskładkowym, a przy ustalaniu prawa do emerytury nie uwzględniono pełnego okresu nieskładkowego (z uwagi na ograniczenie do jednej trzeciej okresów składkowych) okres pobierania renty można przyjąć w takim wymiarze, w jakim nie pokrywa się z uwzględnionym okresem nieskładkowym. 3) Okres pobierania renty uwzględnia się wyłącznie wówczas, gdy prawo do świadczenia ustało z powodu odzyskania zdolności do pracy, tzn. gdy lekarz orzecznik ZUS orzekł zdolność do pracy oraz wówczas, gdy była pobierana renta okresowa, a po upływie tego okresu osoba zainteresowana nie zgłosiła wniosku o dalsze ustalenie uprawnień do świadczenia. 4) Za rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługującą z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uważa się rentę z tytułu niezdolności do pracy (w tym rentę szkoleniową) przyznaną na podstawie przepisów ustawy, a także rentę przyznaną na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r. Za rentę, o której mowa we wskazanym przepisie, uważa się także rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowaną wypadkiem lub chorobą zawodową. 5) Okres pobierania renty nie jest ani okresem składkowym ani okresem nieskładkowym w rozumieniu przepisów ustawy. Okres ten nie podlega zatem uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości emerytury. Do art. 13 ust. 3 i 3a: 1) W związku z wprowadzoną od dnia 1 listopada 2005 r. zmianą zasad ustalania przewidywanego okresu niezdolności do pracy, wynikającą z art. 13 ust. 3 ustawy, w sprawach, w których wydano nowe orzeczenie mają zastosowanie zasady podane w pkt. 2-6. 2) W przypadku, gdy osoba uprawniona do stałej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy zostanie uznana okresowo za całkowicie niezdolną do pracy, należy wydać decyzję o ustaleniu wysokości renty według całkowitej niezdolności do pracy na okres wskazany w orzeczeniu. Po upływie ważności tego orzeczenia należy kontynuować wypłatę stałej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Nie wydaje się decyzji w tej sprawie, a do zainteresowanego należy wysłać informację o aktualnej wysokości stałej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, której wypłata zostaje podjęta. Jeżeli w wyniku zgłoszenia kolejnego wniosku o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, lekarz orzecznik (komisja lekarska) ZUS nie stwierdzi całkowitej niezdolności do pracy, wydaje się decyzję o odmowie przyznania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i zamieszcza informację o podjęciu wypłaty stałej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. 3) Jeżeli w wyniku wniosku o ponowne ustalenie wysokości renty, zgłoszonego w związku z pogorszeniem stanu zdrowia w okresie trwania uprawnień do okresowej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, rencista zostanie uznany okresowo za osobę całkowicie

8 niezdolną do pracy (z przewidywanym okresem trwania tej niezdolności krótszym od ustalonego w orzeczeniu o częściowej niezdolności do pracy), należy wydać decyzję o ustaleniu prawa do renty na okres wskazany w nowym orzeczeniu, ustalającym całkowitą niezdolność do pracy. Analogiczną zasadę stosuje się do okresowej renty rodzinnej, przyznanej dla osoby częściowo niezdolnej do pracy, która w nowym orzeczeniu wydanym w związku z wnioskiem o ustalenie prawa do dodatku pielęgnacyjnego zostanie uznana okresowo za całkowicie niezdolną do pracy, a przewidywany okres trwania tej niezdolności będzie krótszy od ustalonego w orzeczeniu o częściowej niezdolności do pracy. Prawo do rent okresowych ustaje z upływem okresu, na jaki świadczenie to przyznano, a wstrzymanie wypłaty renty następuje z upływem okresu, na jaki świadczenie to zostało przyznane. Osobę zainteresowaną należy powiadomić (w trybie określonym w 14 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy) o terminie, z którym nastąpi wstrzymanie wypłaty renty oraz o warunkach przywrócenia prawa do renty. W sprawach, w których okresowa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy została przyznana przez sąd, stosuje się odpowiednio zasady podane w pkt. 2 także w przypadku, gdy całkowita niezdolność do pracy została orzeczona na okres krótszy od przewidywanego okresu trwania częściowej niezdolności do pracy ustalonego wyrokiem sądu. 4) W razie, gdy osoba uprawniona do stałej lub okresowej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, do emerytury, do stałej lub okresowej renty rodzinnej, przyznanej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy albo do renty rodzinnej przyznanej z tytułu wieku lub wychowywania dzieci, zostanie uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji, należy przyznać dodatek pielęgnacyjny na okres wskazany w orzeczeniu. Jeżeli niezdolność do samodzielnej egzystencji została orzeczona okresowo, należy po upływie terminu ważności orzeczenia wydać decyzję o zaprzestaniu wypłaty dodatku pielęgnacyjnego, informując jednocześnie w tej decyzji o możliwości zgłoszenia wniosku o dodatek pielęgnacyjny na dalszy okres. 5) Zasadę podaną w pkt. 4 stosuje się także w przypadku, gdy osoba uprawniona do stałej lub okresowej renty inwalidy wojennego (wojskowego) z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z działaniami wojennymi (mającymi charakter wojennych) lub służbą wojskową albo do stałej lub okresowej renty wypadkowej z tytułu częściowej niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową, zostanie uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji. 6) Przepis art. 13 ust. 3a umożliwia orzeczenie niezdolności do pracy do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, w przypadku, gdy: zostanie zgłoszony wniosek o przedłużenie prawa do renty na dalszy okres przez osobę, która w okresie poprzedzającym dzień badania była uprawniona do renty przez co najmniej 5 lat i której do osiągnięcia wskazanego wieku brakuje nie więcej niż 5 lat,

zostanie stwierdzona niezdolność do pracy na dalszy okres. 9 Rozwiązanie to dotyczy wyłącznie osób uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy albo na podstawie przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin lub ustaw o ubezpieczeniu społecznym albo zaopatrzeniu emerytalnym twórców, obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r., które mają jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, tj. osób, które mogą być przeniesione z urzędu na emeryturę na podstawie art. 27a ustawy. W odniesieniu do osób uprawnionych do tzw. renty uczniowskiej rozwiązanie to dotyczy tylko osób mających udowodniony jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. 7) Jeżeli wniosek o ponowne ustalenie uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy zgłasza osoba uprawniona do tej renty co najmniej od 5 lat i której do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 5 lat (art. 13 ust. 3a ustawy), we wniosku o wydanie orzeczenia należy potwierdzić istnienie tych uprawnień. Potwierdzenia tego dokonuje się w odniesieniu do osób, które spełniają następujące warunki: a) mają ustalone prawo do okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy, o której mowa wyżej, b) w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających dzień zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie uprawnień do renty były nieprzerwanie uprawnione do renty, c) na dzień zgłoszenia wniosku, o którym mowa pod lit. b, do osiągnięcia wieku emerytalnego 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny brakuje im nie więcej niż 5 lat. Jeżeli w okresie 5 lat, o których mowa pod lit. b, osoby te były uprawnione do renty przez okres krótszy, jednakże co najmniej 5-letni okres posiadania uprawnień do renty mógłby być osiągnięty w dniu badania lekarskiego, w celu umożliwienia lekarzowi orzecznikowi (komisji lekarskiej) ZUS dokonania właściwej oceny odnośnie czasokresu trwania uprawnień do renty, należy we wniosku o wydanie orzeczenia wskazać, kiedy upływa co najmniej 5-letni okres uprawnień. Ostatecznej oceny, czy osoba ubiegająca się o ponowne ustalenie uprawnień do renty jest faktycznie od 5 lat uprawniona do tej renty, dokona lekarz orzecznik (komisja lekarska) ZUS. 8) W przypadku, gdy z wnioskiem o ustalenie prawa do renty na dalszy okres występuje osoba mająca co najmniej 5-letni okres nieprzerwanych uprawnień, jednakże wniosku tego nie składa najpóźniej w miesiącu wstrzymania wypłaty tej renty, tylko w miesiącach późniejszych, we wniosku o wydanie orzeczenia, należy wskazać okres (od... do ), w którym istniały co najmniej 5-letnie uprawnienia do renty oraz datę zgłoszenia wniosku o ustalenie prawa do renty na dalszy okres. Informacje takie należy wskazywać w odniesieniu do osób, którym do osiągnięcia wieku 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę brakuje nie więcej niż 5 lat, a z wnioskiem o ustalenie prawa do renty na dalszy okres osoby te wystąpią nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ustalonej poprzednio.

10 9) W przypadku, gdy z wnioskiem o ponowne ustalenie uprawnień do okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy wystąpi osoba uprawniona do tej renty przez okres co najmniej 5 lat, a lekarz orzecznik (komisja lekarska) ZUS, zgodnie z art. 13 ust. 3a ustawy, orzeknie częściową lub całkowitą niezdolność do pracy do dnia osiągnięcia wieku 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę (łącznie z tym dniem) należy przyznać rentę z tytułu częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego (łącznie z tym dniem). Emerytura zostanie przyznana od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego z urzędu lub na wniosek osoby uprawnionej jeżeli wniosek ten zostanie zgłoszony nie później niż w miesiącu osiągnięcia wieku emerytalnego. 10) W przypadku, gdy przy zastosowaniu art. 13 ust. 3a ustawy niezdolność do pracy zostanie orzeczona do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego, a niezdolność do samodzielnej egzystencji zostanie orzeczona na okres przypadający także po tej dacie, dodatek pielęgnacyjny przyznaje się do renty, a następnie do emerytury. 11) W zależności od rodzaju świadczenia, o które ubiega się wnioskodawca oraz okoliczności, których wyjaśnienie ma istotne znaczenie dla ustalenia prawa do świadczenia i jego wysokości, po przeprowadzeniu analizy zebranych dokumentów, we wniosku o wydanie orzeczenia należy postawić odnoszące się do rozpatrywanej sprawy pytanie, na które odpowiedź pozwoli na podjęcie stosownej decyzji. 12) W przypadku równoczesnego rozpatrywania wniosku o więcej niż jedno świadczenie należy we wniosku o wydanie orzeczenia sformułować pytania w sposób pozwalający na załatwienie wszystkich spraw. Do art. 14 ustawy w związku z art. 118 ust. 1 tej ustawy oraz z art. 477 9 2¹ i 3¹ i art. 477 14 4 Kpc: 1) W przepisach art. 14 wprowadzono dwuinstancyjne orzekanie w sprawach świadczeń uzależnionych od ustalenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. 2) Prawo wniesienia sprzeciwu i zgłoszenia zarzutu wadliwości przysługuje do orzeczeń wydanych przez lekarza orzecznika ZUS, poczynając od dnia 1 stycznia 2005 r., bez względu na to, czy wniosek o świadczenie zgłoszony został przed dniem 1 stycznia 2005 r., czy też poczynając od tego dnia. 3) W sprawach, o których mowa w pkt. 2, podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, do którego nie wniesiono sprzeciwu i co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, przekazane do wydziału rentowego przez wydział orzecznictwa lekarskiego albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS. 4) Organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu renty z tytułu okresowej niezdolności do pracy (w tym renty rodzinnej lub dodatku pielęgnacyjnego) na okres wskazany w orzeczeniu wydanym przez komisję lekarską ZUS. Orzeczenie komisji lekarskiej ZUS stanowi także podstawę do wydania decyzji w sprawie emerytury określonej w art. 29 lub w art. 46.

11 5) Za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w rozumieniu art. 118 ust. 1 uważa się dzień: w którym orzeczenie lekarza orzecznika ZUS stanowi podstawę do wydania decyzji, wydania orzeczenia przez komisję lekarską ZUS, akceptacji orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, wydanego najpóźniej w dniu 31 grudnia 2004 r. (jeżeli orzeczenie podlegało takiej akceptacji) lub dzień wydania tego orzeczenia. 6) W przypadku, gdy po wydaniu decyzji ustalającej prawo do świadczenia lub jego wysokość po raz pierwszy lub ponownie, na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS i podjęciu wypłaty tego świadczenia okaże się, że osoba zainteresowana zgłosiła sprzeciw w ustawowym terminie, należy kontynuować wypłatę świadczenia w oparciu o decyzję wydaną na podstawie tego orzeczenia. Następnie należy wydać decyzję na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, uchylając jednocześnie w tej decyzji poprzednio wydaną decyzję. 7) W przypadku, gdy przywrócony został termin na wniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, a osobie zainteresowanej na podstawie tego orzeczenia ustalono prawo do świadczenia (lub wysokość świadczenia) i podjęto jego wypłatę, należy kontynuować wypłatę świadczenia w oparciu o decyzję wydaną na podstawie tego orzeczenia. Następnie należy wydać decyzję na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS, uchylając jednocześnie w tej decyzji poprzednio wydaną decyzję. 8) Zasady wskazane w pkt 7 mają odpowiednie zastosowanie również w przypadku, gdy po odrzuceniu przez sąd odwołania od decyzji oddziału ZUS w trybie art. 477 9 3 1 zdanie pierwsze Kpc (tj. gdy odwołanie opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, a zainteresowany nie wniósł sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS) zostanie przywrócony termin na wniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS w trybie określonym w art.14 ust. 2c ustawy. 9) Stosownie do art. 477 9 2 1 Kpc nie przekazuje się odwołania do sądu, jeżeli w odwołaniu zostaną przez zainteresowanego wskazane nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, powstałe po wydaniu orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS (wobec którego nie wniesiono sprzeciwu) lub orzeczenia komisji lekarskiej ZUS. W takim przypadku podstawę do wydania decyzji, od której osobie zainteresowanej przysługuje odwołanie do sądu, stanowi ponowne orzeczenie wydane w tej sprawie przez lekarza orzecznika ZUS lub przez komisję lekarską ZUS (rozpatrującą sprzeciw od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS lub zarzut wadliwości tego orzeczenia). Organ rentowy, wydając nową decyzję, uchyla jednocześnie poprzednią decyzję. 10) W razie przekazania przez sąd sprawy do ponownego rozpoznania w trybie art. 477 9 3 1 zdanie drugie Kpc, tj. gdy odwołanie od decyzji opiera się na zarzucie dotyczącym orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika ZUS i nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia oraz uznania przez sąd, iż wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, wydział rentowy

12 przekazuje niezwłocznie sprawę do wydziału orzecznictwa lekarskiego w celu skierowania sprzeciwu do rozpatrzenia komisji lekarskiej ZUS (art. 477 9 3 1 zdanie trzecie Kpc). 11) Jeżeli lekarz orzecznik ZUS ustalił częściową niezdolność do pracy, a zainteresowany wnosił sprzeciw od tego orzeczenia, twierdząc, iż jest całkowicie niezdolny do pracy w przypadku, o którym mowa w pkt. 10 wypłata świadczenia jest kontynuowana w oparciu o orzeczenie lekarza orzecznika ZUS. Następnie należy wydać decyzję na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej ZUS. 12) Jeżeli komisja lekarska ZUS w przypadkach, o których mowa w pkt. 7, 8 i 11 orzeknie, iż zainteresowany jest zdolny do pracy, orzeczenie to stanowić będzie podstawę do wydania decyzji o wstrzymaniu wypłaty świadczenia na bieżąco w myśl art. 134 ust. 2 pkt 2. W razie ustalenia przez komisję lekarską ZUS niższego stopnia niezdolności do pracy albo braku niezdolności do samodzielnej egzystencji w przypadkach, o których mowa w pkt. 7 i 8 należy wydać decyzję o zmniejszeniu wysokości świadczenia na bieżąco w myśl art. 134 ust. 3. W przypadkach tych nie ma zastosowania art. 138. W razie ustalenia przez komisję lekarską ZUS wyższego stopnia niezdolności do pracy lub wydania orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji, wyrównanie świadczenia przysługuje nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku, nawet jeżeli wniosek o świadczenie został zgłoszony przed dniem 1 stycznia 2005 r. (gdyż orzeczenie komisji lekarskiej ZUS jest wyjaśnieniem ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji). 13) W sprawach, w których sąd przekazał sprawę organowi rentowemu do ponownego rozpoznania w trybie art. 477 14 4 Kpc (tj. gdy odwołanie do sądu opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia o niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji powstały po dniu złożenia odwołania od decyzji), wydział rentowy dokonuje analizy, czy nowe okoliczności mają wpływ na prawo do świadczenia (lub jego wysokość), ewentualnie występuje z wnioskiem o wydanie orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS oraz w zależności od ustaleń wydaje stosowną decyzję w sprawie. 14) Zasady podane w pkt. 2-13 mają odpowiednie zastosowanie do spraw o świadczenia przewidziane w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, kombatanckiej, wypadkowej, w ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób powstałych w szczególnych okolicznościach, w ustawie o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych oraz w ustawie o rencie socjalnej. 15) Wraz z decyzją w sprawie ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości przekazywane jest orzeczenie komisji lekarskiej ZUS o ile nie zostało wcześniej przekazane osobie zainteresowanej.

13 Do art. 15: 1) Począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r. podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zarówno z ubezpieczenia obowiązkowego, jak również dobrowolnego, a także okresu kontynuowania ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (po ustaniu obowiązkowych ubezpieczeń oraz po ustaniu dobrowolnych ubezpieczeń dla osób, o których mowa w art. 7 pkt 3 ustawy systemowej). Tak więc do obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty można przyjąć podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe np. z tytułu podlegania temu ubezpieczeniu: osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński, studentów oraz uczestników dziennych studiów doktoranckich itp. 2) Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty należy stosować generalną zasadę uwzględniania przychodów przysługujących za okres, za jaki zostały wypłacone. Tak więc przy ustalaniu podstawy wymiaru należy uwzględniać np. nagrody z zysku lub nagrodę tzw. 13 - tą pensję, doliczając te wypłaty do roku, za który zostały wypłacone. Zasada uwzględniania przychodu z dnia wypłaty obowiązuje jedynie w stosunku do wypłat, co do których nie jest możliwe ustalenie okresu, za jaki wypłata ta przysługuje, np. premia bilansowa, czy nagroda za szczególne osiągnięcia zawodowe wypłacana nauczycielowi. Oznacza to, iż przy ustalaniu łącznej kwoty przychodu za poszczególne lata kalendarzowe, uwzględnianej w podstawie wymiaru emerytury lub renty, dany przychód należy doliczać: do roku, za który go wypłacono, albo do roku, w którym go wypłacono, jeżeli nie jest możliwe ustalenie okresu, za jaki ta wypłata przysługuje. Przy kwalifikowaniu przychodów podlegających uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury lub renty decydujące znaczenie ma to, czy przychód ten był objęty obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Oznacza to więc także, iż nie podlegają uwzględnieniu w podstawie wymiaru świadczeń takie przychody uzyskane w danym roku, które zostały zwolnione ze składki z powodu osiągnięcia kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązującej w danym roku. 3) Przepis art. 15 nie przesądza o tym, że do podstawy wymiaru emerytury lub renty przyjmuje się tylko te składniki wynagrodzenia, które zostały faktycznie oskładkowane. Tak więc do podstawy wymiaru świadczeń przyjmuje się te składniki wynagrodzenia, które w rozumieniu przepisów o podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne obowiązujących we wskazanym przez zainteresowanego okresie podlegały składce na ubezpieczenie, bez względu na to, czy faktycznie składka została opłacona, i bez względu na formę opłacenia składki. Do końca 1998 r. składki były odprowadzane od funduszu wynagrodzeń podlegającego oskładkowaniu, a nie od wynagrodzeń indywidualnych.

14 Generalnie rzecz biorąc w myśl obowiązujących do 1990 r. przepisów podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne stanowiły te składniki wynagrodzenia, które w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń zaliczone były do osobowego funduszu płac. Tak więc przy ocenie, które składniki wynagrodzeń należy przyjąć do podstawy wymiaru emerytury lub renty albo kapitału początkowego należy brać pod uwagę: w okresie od dnia 1 stycznia 1959 r. do dnia 31 grudnia 1960 r. zarządzenie Ministra Finansów z dnia 15 maja 1959 r. w sprawie określania składników funduszu płac stanowiących podstawę do obliczenia składek na ubezpieczenie społeczne w uspołecznionych zakładach pracy (M. P. Nr 50, poz. 221), w okresie od dnia 1 stycznia 1961 r. do dnia 18 października 1968 r. zarządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 8 lutego 1961 r. w sprawie określenia składników stanowiących podstawę obliczenia składek na ubezpieczenie społeczne w uspołecznionych zakładach pracy (M. P. Nr 12, poz. 67) oraz uchwała Nr 8 Rady Ministrów z dnia 12 stycznia 1965 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej (M. P. Nr 2, poz. 5), w okresie od dnia 19 października 1968 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. uchwała Nr 103 Rady Ministrów z dnia 25 maja 1971 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej (M. P. Nr 31, poz. 196), w okresie od dnia 1 stycznia 1977 r. do dnia 31 grudnia 1983 r. rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i o ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. Nr 40, poz. 239), uchwała nr 158 Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1976 r. w sprawie składników funduszu płac (M. P. Nr 43, poz. 212), w okresie od dnia 1 stycznia 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. uchwała nr 33 Rady Ministrów z dnia 25 marca 1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej (M. P. Nr 15, poz. 85), zarządzenie nr 21 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 18 maja 1984 r. w sprawie klasyfikacji składników wynagrodzeń (Dz. Urz. GUS Nr 3, poz. 6). Z uwagi na to, iż powołane wyżej przepisy zawierają niepełne wykazy możliwych wypłat zaliczanych do osobowego funduszu płac (używają określenia "a w szczególności ), mogą nadal istnieć wątpliwości co do wliczenia określonych wypłat do osobowego funduszu płac. Przy rozstrzyganiu tych wątpliwości wliczenie tego rodzaju wypłat do podstawy wymiaru emerytury lub renty albo kapitału początkowego może mieć miejsce wówczas, gdy wypłata ta: - nie została zaliczona przez przepisy o klasyfikacji wynagrodzeń do bezosobowego funduszu płac, - zagwarantowana była umową o pracę lub wynikała z obowiązującego systemu płac, - miała charakter stały a wypłaty miały charakter periodyczny (miesięczny, kwartalny).

15 4) Do podstawy wymiaru emerytur i rent uwzględnia się przychody ubezpieczonych podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, za których całość składek na te ubezpieczenia przekazują płatnicy składek, tj. zarówno część finansowaną przez siebie, jak i część finansowaną przez ubezpieczonego w sytuacji, gdy płatnik składek nie przekaże składek w całości lub w części. 5) W przypadku, gdy w podstawie wymiaru uwzględnione zostały przychody uzyskane w roku, w którym ubezpieczony nie przekroczył obowiązującej dla tego roku kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - doliczenie do przychodów uzyskanych w roku następnym (w latach następnych) przychodów za rok, za który zostały wypłacone, nie powoduje ograniczenia przychodów uwzględnianych w podstawie wymiaru za dany rok do kwoty rocznej podstawy wymiaru składek obowiązującej w tym roku. 6) Przychód uzyskany za rok kalendarzowy uwzględniany w podstawie wymiaru emerytury lub renty dolicza się do przychodu uzyskanego w roku, za który przychód ten przysługuje, również wówczas, gdy w roku tym została osiągnięta kwota roczna podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 7) Jeżeli ubezpieczony opłacił składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od kwoty rocznej podstawy wymiaru składek obowiązującej dla danego roku, doliczenie wypłat (przychodów) uzyskanych przez tego ubezpieczonego w roku, w którym osiągnął limit, do roku, za który zostały wypłacone, np. nagrody, tzw. 13 - tej pensji, powoduje konieczność wyłączenia tych wypłat (przychodów) z roku, w którym ubezpieczony osiągnął ten limit. Jeżeli wypłata przychodu przysługującego za rok (lata) poprzedni (np. wypłata nagrody, tzw. 13 - tej pensji za 1999 r. w roku 2000) spowodowała, że w roku, w którym wypłacono tę kwotę osiągnięta została kwota roczna podstawy wymiaru składek, do przychodu roku, za który przysługuje ta wypłata, należy doliczyć ją w części, od której została odprowadzona składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 8) Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wypłacone w trakcie ubezpieczenia wypłaty o których mowa w art. 15 ust. 3 ustawy np. wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, czy zasiłki chorobowe, również wtedy, gdy w danym roku została osiągnięta kwota rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązująca dla danego roku chyba, że wynagrodzenia te lub zasiłki przysługują za okres po dniu 31 grudnia 2004 r. (por. komentarz do art. 15 ust. 3a). 9) Ponadto do ustalenia podstawy wymiaru należy uwzględnić te składniki wynagrodzenia, które w czasie trwania niezdolności do pracy są pracownikowi wypłacane obok zasiłku chorobowego (wynagrodzenia za czas choroby), pod warunkiem jednak, że generalnie stanowią one podstawę wymiaru składek, a wyłączenie z obowiązku opłacenia składki nastąpiło jedynie z powodu pobierania przez pracownika wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy lub zasiłku chorobowego. Odnosi się to wyłącznie do składników wynagrodzenia, które poza okresem niezdolności do pracy podlegają składce na ubezpieczenia społeczne i których nie uwzględniono przy ustalaniu podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas choroby lub zasiłku chorobowego, ponieważ pracownik zachowuje prawo do ich pobierania na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy lub

16 przepisów o wynagrodzeniu, np. dodatek stażowy, czy wynagrodzenie roczne z tytułu Karty Hutnika. 10) Jeżeli od zasiłku macierzyńskiego opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na zasadach określonych w ustawie systemowej, to zasiłek ten podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury lub renty na podstawie art. 15 ust. l ustawy. 11) Zasady podane w pkt. 1-10 mają odpowiednie zastosowanie przy ponownym ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty. 12) W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty należy w dalszym ciągu przyjmować i uzyskiwać zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach od płatników składek uprawnionych na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 grudnia 1998 r. do wystawiania wymienionych zaświadczeń. Zaświadczenia te powinny zawierać, między innymi, dane dotyczące okresu, za jaki wypłacony przychód był należny oraz o wysokości tego przychodu, a w przypadku osiągnięcia przez ubezpieczonego rocznego limitu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązującego dla danego roku również miesiąc, w którym ubezpieczony osiągnął ten limit. 13) Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy z powodu choroby należy uwzględniać w wysokości określonej w zakładowych przepisach o wynagradzaniu. Tak więc w przypadku, gdy z przepisów tych wynika, iż wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy zostało wypłacone w wysokości 100 % wynagrodzenia (lub innej, wyższej jednak niż 80 % określone w Kodeksie pracy) taką właśnie kwotę należy uwzględnić przy obliczaniu podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych i kapitału początkowego. 14) Przeciętne wynagrodzenie w roku 1948 wyniosło 316 zł, a w roku 1949-466 zł. Wskazanie przeciętnych płac za lata wcześniejsze nie jest możliwe. Wobec braku możliwości wyszacowania przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej dla lat poprzedzających rok 1948 przy ustalaniu wysokości emerytur i rent od podstawy wymiaru z uwzględnieniem wynagrodzenia z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia należy przyjąć do porównania kwotę 316 zł, tj. kwotę przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 1948 r. Główny Urząd Statystyczny nie dysponuje danymi dotyczącymi wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za lata 1948-1949 w złotych, w wartościach ustalonych przed wymianą pieniędzy wprowadzoną w 1950 r. W związku z powyższym w przypadku, gdy zainteresowany wskaże do podstawy wymiaru wynagrodzenie uzyskane przed 1950 r. należy dokonać przeliczenia tego wynagrodzenia na zasadach wynikających z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 28 października 1950 r. o zmianie sytemu pieniężnego (Dz. U. Nr 50, poz. 459 ze zm.), tj. według stosunku 100 zł dotychczasowych równa się 3 zł, z zaokrągleniem do pełnych złotych. 15) Ustawa nie dopuszcza możliwości nieuwzględniania w podstawie wymiaru świadczeń wynagrodzeń objętych składką. Przeciwnie art. 15 stanowi, że podstawą wymiaru świadczeń jest przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, z

17 uwzględnieniem wypłat wymienionych w art. 15 ust. 3. Ponadto zgodnie z art. 22 ustawy Rada Ministrów nie jest już upoważniona do określania w drodze rozporządzenia składników wynagrodzenia wypłacanego z tytułu zatrudnienia i objętych składką na ubezpieczenia społeczne, których nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń. Tak więc w podstawie wymiaru emerytury lub renty oraz kapitału początkowego należy uwzględniać wartość świadczeń w naturze w kwotach stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 16) Brak jest podstaw do uwzględnienia w podstawie wymiaru wartości świadczeń w naturze lub jej części wypłaconej po osiągnięciu rocznej kwoty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 17) Zasady podane w pkt. 15 i 16 mają zastosowanie do wniosków o emerytury lub renty zgłoszonych po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 1998 r. oraz do wniosków o ponowne ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty zgłoszonych po tej dacie na podstawie art. 110 lub 111 ustawy. 18) Na wniosek osoby zainteresowanej należy doliczyć wartość świadczeń w naturze do podstaw wymiaru emerytur lub rent, których wysokość ustalona została w wyniku rewaloryzacji świadczeń, jak też do podstaw wymiaru świadczeń ustalonych na podstawie przepisów obowiązujących w okresie od dnia 15 listopada 1991 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., które nie uległy ponownemu ustaleniu na podstawie przepisów ustawy. Na wniosek osoby zainteresowanej wlicza się wartość świadczeń w naturze do podstawy wymiaru emerytury, jeżeli wartość ta uwzględniona została w części w podstawie wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy, a podstawa wymiaru tej renty została przyjęta do obliczenia wysokości emerytury. Zasada ta ma również zastosowanie w sytuacji, w której podstawę wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy stanowi podstawa wymiaru emerytury. 19) Doliczenia części świadczenia w naturze w myśl pkt. 15-18 należy dokonać niezależnie od tego, czy wniosek o doliczenie nie uwzględnionej dotychczas w podstawie wymiaru wartości świadczenia zgłasza osoba, która zaprzestała pobierania świadczenia w naturze, czy też taka, która w dalszym ciągu pobiera to świadczenie. Wliczenie pełnej wartości świadczenia w naturze nie może spowodować wstrzymania wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy wypłacanego na podstawie ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (Dz. U. Nr 84, poz. 948 z późn. zm.) oraz ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla wypłacanego na podstawie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. Nr 162, poz. 1112 z późn. zm.) i ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003 2006 (Dz. U. Nr 210, poz. 2037 z późn. zm.).

18 20) W przypadku, gdy stosownie do przepisów ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 z późn. zm.) ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wpływa do ZUS pełna kwota należnych składek, mimo, iż pracownik, zgodnie z tymi przepisami, otrzymuje wynagrodzenie w limitowanej wysokości, podstawę wymiaru emerytury lub renty oraz kapitału początkowego powinna stanowić podstawa wymiaru składek w pełnej wysokości. 21) Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.), ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy jest świadczeniem przysługującym w dniu, w którym pracownik nabywa do niego prawo, a nie wypłatą za okres niewykorzystanego urlopu. W związku z tym wszystkie ekwiwalenty, do których prawo powstało po dniu 31 grudnia 1998 r., są objęte składką na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez względu na to, w jakich latach niewykorzystany został urlop wypoczynkowy, za który przyznano ten ekwiwalent. Z powyższego wynika, iż przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy należy doliczyć do roku, w którym dokonano wypłaty ekwiwalentu, od którego opłacona została składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o ile osoba zainteresowana wnioskuje ustalenie podstawy wymiaru z uwzględnieniem roku, w którym dokonano wypłaty ekwiwalentu. Ekwiwalent ten nie podlega natomiast wliczeniu do podstawy wymiaru kapitału początkowego, gdyż do ustalenia tej podstawy przyjmuje się wynagrodzenie należne najpóźniej za rok 1998, stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy należny za okres do dnia 31 grudnia 1989 r. podlega wliczeniu do podstawy wymiaru emerytury i renty oraz kapitału początkowego, ponieważ ekwiwalent ten stanowił w tym czasie podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne mimo, iż nie był uwzględniany w podstawie wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych. 22) Ekwiwalent za niewykorzystany w czasie pracy za granicą urlop wypoczynkowy oraz inne świadczenia wypłacane w złotych polskich pracownikom zatrudnionym za granicą, od których istniał obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne wlicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz kapitału początkowego. 23) Okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych (zasiłku szkoleniowego lub stypendium) za czas udokumentowanej niezdolności do pracy, za który przysługiwałby zasiłek macierzyński, należy traktować tak jak okres zasiłku macierzyńskiego, a tym samym zasiłek ten podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury lub renty na podstawie art. 15 ust. 3. 24) Należy kontynuować praktykę dotyczącą przyjmowania do obliczenia podstawy wymiaru należności za pracę wykonywaną w czasie pozbawienia wolności w okresie od dnia 1 stycznia 1988 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. mimo, iż od tych należności nie odprowadzano składek na ubezpieczenie społeczne.

19 Do art. 15 ust. 3a w związku z art. 4 pkt 4a: 1) Przy ustalaniu, czy wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłki: chorobowy wypłacony z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, opiekuńczy i macierzyński przysługujące za lata kalendarzowe przypadające po roku 2004 powinny być uwzględnione w łącznej kwocie przychodu za dany rok kalendarzowy, należy w pierwszej kolejności ustalić ostateczną wysokość przychodu za ten rok, podlegającego składce na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W przypadku, gdy ustalony w ten sposób przychód jest wyższy lub równy kwocie rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obowiązującej dla danego roku, w podstawie wymiaru emerytury lub renty nie uwzględnia się wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz zasiłków, o których mowa w art. 15 ust. 3a ustawy. Jeżeli natomiast przychód ten jest niższy od kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, obowiązującej dla danego roku, należy wliczyć wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy i zasiłki, o których mowa w art.15 ust. 3a ustawy emerytalnej, nie więcej jednak niż do osiągnięcia kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustalonej dla danego roku. 2) W przypadku, gdy organ rentowy uzyska informację o wypłacie przychodu za rok kalendarzowy bądź lata kalendarzowe, przypadające po roku 2004, z których przychód przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, należy ponownie obliczyć łączną kwotę przychodu stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ponownie ustalić, czy kwota wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwota zasiłków chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego, przysługująca za rok 2005 (lata następne), podlega doliczeniu do łącznej kwoty podstaw wymiaru składek za rok 2005 (lata następne). 3) Zasady przedstawione w pkt. 1-2 nie mają zastosowania do świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, zasiłku wyrównawczego, dodatku wyrównawczego i świadczenia wyrównawczego, przysługujących za lata kalendarzowe przypadające po roku 2004. Świadczenia te dolicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty na zasadach dotychczasowych. Oznacza to, iż do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wypłacone w trakcie ubezpieczenia te wypłaty również wtedy, gdy w danym roku została osiągnięta kwota rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, obowiązująca dla danego roku. 4) Kwoty zasiłku macierzyńskiego należnego za okres po dniu 31 grudnia 2004 r. uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty na zasadach określonych w art. 15 ust. 3a jedynie wówczas, gdy osoba pobierająca zasiłek macierzyński nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt. 19 ustawy systemowej. 5) Zasady podane w pkt. 1-4 mają zastosowanie przy ponownym ustaleniu podstawy wymiaru zgodnie z art. 110 i 111.

20 Do art. 15 ust. 6 i 7: 1) W art. 15 ust. 6 wprowadzono zasadę umożliwiającą przyjęcie do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty (w tym do ustalenia wysokości renty rodzinnej) podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Nie muszą to być lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, lecz warunkiem ustalenia podstawy wymiaru świadczeń w ten sposób jest udokumentowanie podstawy wymiaru składek z tych lat. W okresie 20 wybranych lat kalendarzowych mogą być wskazane te lata kalendarzowe, w których przez okres krótszy niż rok zainteresowany pozostawał w ubezpieczeniu. 2) Przepisy art. 15 ust. 6 ustawy mają zastosowanie również przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz kapitału początkowego z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, jeżeli zainteresowany wnioskuje o uwzględnienie wynagrodzenia zastępczego za lata pracy za granicą przed dniem 1 stycznia 1991 r. Powyższa zasada ma zastosowanie zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty po raz pierwszy, jak też przy ponownym ustalaniu wysokości świadczeń na podstawie art. 110 i 111 ustawy oraz przy obliczaniu kapitału początkowego. 3) Przy ustalaniu, które składniki uposażenia, o którym mowa w art. 15 ust. 7 ustawy, powinny być przyjęte przy ustalaniu podstawy wymiaru, należy posługiwać się obowiązującymi w okresie wypłaty tego uposażenia przepisami dotyczącymi zaopatrzenia emerytalnego tzw. służb mundurowych. Żołnierzom lub funkcjonariuszom Policji, Służby Więziennej, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej, którzy pełnili służbę w okresie od dnia 1 lipca 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. i w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 czerwca 1992 r., uprawnionym do rekompensaty pieniężnej na podstawie art. 3 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent, w podstawie wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt. 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. na zasadach określonych w art. 15 ust. 3 ustawy. Do art. 17: 1) Okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu, o którym mowa w art. 17, jest w świetle przepisów obowiązujących do dnia 31 grudnia 1998 r. okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz okres zwolnienia z opłacania składek w czasie tego ubezpieczenia, np. z powodu pobierania zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego. Okresem podlegania ubezpieczeniu społecznemu jest również okres opłacania składek za osoby pobierające stały lub gwarantowany zasiłek z pomocy społecznej na podstawie przepisów o pomocy społecznej, bądź okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych (zasiłku szkoleniowego lub stypendium), za który zostały opłacone składki lub zasiłek został wypłacony za okres udokumentowanej niezdolności do pracy zgodnie z przepisami