POSZUKIWANIE OSÓB ZAGINIONYCH

Biblioteka Policjanta Prewencji Dorota Gryglewicz Robert Andrzejewski POSZUKIWANIE OSÓB ZAGINIONYCH (materiał dydaktyczny) Według stanu prawnego na kwiecień 2011 roku SŁUPSK 2011

Materiał opracowany w Zakładzie SłuŜby Kryminalnej Szkoły Policji w Słupsku Korekta i redakcja językowa: GraŜyna Szot Redakcja techniczna: Zenon Trzciński Projekt okładki: Marcin Jedynak Druk: Andrzej Block Zatwierdzam i wprowadzam do uŝytku jako materiał dydaktyczny Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku Wydanie III Słupsk 2011 2

Spis treści Wstęp... 5 1. Postanowienia ogólne... 7 2. Poszukiwanie osób zaginionych... 8 3. Sposób i zakres prowadzenia poszukiwania... 10 4. Zakończenie poszukiwań osób zaginionych oraz czynności poszukiwawczych... 12 Załączniki... 14 Bibliografia... 24 3

Ta strona jest pusta 4

Wstęp KaŜdego roku Policja odnotowuje około 15 tys. zaginięć obywateli polskich w kraju i za granicą. Ludzie giną bez względu na wiek, płeć i status społeczny. Giną z powodu chorób (fizycznych, psychicznych), wypadków, codziennych problemów i niekiedy padają ofiarą przestępstw (np. uprowadzenia, zabójstwa). Spośród wszystkich zgłoszeń Policja w ciągu roku notuje około 150 zaginięć dzieci do 7 roku Ŝycia, około 800 zaginięć dzieci w wieku 7 13 lat i około 3500 zaginięć dzieci w wieku 13 17 lat. Kilkuletnie dzieci najczęściej giną z braku odpowiedniej opieki. Czasem powodem zaginięcia jest przestępstwo: uprowadzenie, pedofilia, zabójstwa. Wielokrotnie przyczyną zaginięć starszych dzieci i młodzieŝy jest ucieczka. Najczęściej młody człowiek ucieka wtedy, kiedy ma problemy, z którymi się zmaga (w domu, w szkole, z rówieśnikami, z rodzicami), przerastają go i kiedy mu się wydaje, Ŝe nie ma sposobu na ich rozwiązanie. Wiele osób świadomie zrywa kontakty z bliskimi, układa sobie Ŝycie na nowo, znajduje pracę, wchodzi w nowe związki. Inni stają się bezdomnymi, wykluczonymi ze społeczeństwa, tułają się po dworcach, nocują w schroniskach i przypadkowych noclegowniach. Niektórzy nie widząc wyjścia z sytuacji, w której się znaleźli popełniają samobójstwo. Niniejsze opracowanie przedstawia czynności poszukiwawcze osób zaginionych, wskazuje czynności, jakie powinien podjąć policjant z chwilą przyjęcia zgłoszenia o zaginięciu osoby, oraz jak odpowiednio je udokumentować. 5

Ta strona jest pusta 6

1. Postanowienia ogólne UŜyte w niniejszej publikacji określenia oznaczają: Załącznik do zarządzenia nr 352 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 lipca 2003 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby o nieustalonej toŝsamości lub znalezienia nieznanych zwłok Instrukcja o sposobie prowadzenia przez Policję poszukiwania osób zaginionych i postępowaniu w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej toŝsamości oraz znalezienia nieznanych zwłok 1. 1. UŜyte w dalszych postanowieniach instrukcji określenia oznaczają: 1) zaginięcie osoby [pogrubienie autorów] zaistnienie zdarzenia o charakterze nagłym, uniemoŝliwiającego ustalenie miejsca pobytu osoby fizycznej i zapewnienie ochrony jej Ŝycia, zdrowia lub wolności, wymagające jej odnalezienia albo udzielenia pomocy; 2) osoba zaginiona kategorii l [pogrubienie autorów] osobę, która opuściła nagle ostatnie miejsce swojego pobytu w okolicznościach uzasadniających podejrzenie popełnienia na jej szkodę przestępstwa przeciwko Ŝyciu, zdrowiu lub wolności, albo uzasadniających podejrzenie zagroŝenia jej Ŝycia, zdrowia lub wolności, a w szczególności: a) wskazujących na realną moŝliwość popełnienia przez nią samobójstwa, b) jeśli jest to osoba małoletnia do lat 15 i jej zaginięcie zgłoszono po raz pierwszy, c) jeśli jest to osoba, która z powodu wieku, choroby, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie moŝe kierować swoim postępowaniem albo wymaga opieki lub pomocy innych osób; 3) osoba zaginiona kategorii II [pogrubienie autorów] osobę, która opuściła ostatnie miejsce swojego pobytu w okolicznościach nieuzasadniających niezwłocznej potrzeby zapewnienia ochrony jej Ŝycia, zdrowia lub wolności, albo udzielenia pomocy, a w szczególności, gdy: a) nie istnieją przesłanki wymienione w pkt 2, b) osoba zaginiona okazywała wcześniej niezadowolenie z własnej sytuacji Ŝyciowej lub zamiar jej zmiany albo zabrała ze sobą rzeczy osobiste, c) osoba zaginiona opuściła ostatnie miejsce swojego pobytu z własnej woli, a w przypadku osoby małoletniej jej zaginięcie nie jest samowolnym oddaleniem się z domu rodzinnego, ze schroniska dla nieletnich, zakładu poprawczego, placówki interwencyjnej, domu dziecka, ośrodka szkolno-wychowawczego lub innej tego rodzaju placówki, w której przebywała na mocy orzeczenia sądu; w szczególności, jeŝeli fakty takich ucieczek zgłaszane były wcześniej Policji; ( ) 6) miejsce zaginięcia [pogrubienie autorów] miejsce, w którym osoba zaginiona przebywała po raz ostatni przed zaginięciem, co potwierdzają wiarygodne informacje; ( ) 9) osoba uprawniona [pogrubienie autorów] osobę, która zawiadomiła Policję o zaginięciu osoby, to jest: a) członka rodziny osoby zaginionej, b) kierownika instytucji, w której osoba zaginiona lub N.N. osoba przebywała w celu leczenia albo sprawowania nad nią opieki, 7

c) inną osobę, która w złoŝonym zawiadomieniu uzasadnia podejrzenie popełnienia przestępstwa przeciwko Ŝyciu, zdrowiu lub wolności osoby zaginionej, albo wskazuje jednoznacznie okoliczności zaginięcia osoby, d) przedstawiciela właściwego urzędu konsularnego, jeŝeli osobą zaginioną jest cudzoziemiec. Jednostką Policji właściwą do prowadzenia poszukiwania osoby zaginionej jest ta jednostka, na której obszarze właściwości terytorialnej osoba zaginęła. 2. Poszukiwanie osób zaginionych Przyjęcie zawiadomienia o zaginięciu osoby Policja podejmuje poszukiwanie osoby zaginionej po otrzymaniu informacji o zaginięciu osoby; zawiadomienie przyjmuje się od osoby uprawnionej w kaŝdym przypadku otrzymania takiej informacji. KaŜda osoba, która ma uzasadnione przypuszczenie o zaginięciu osoby, moŝe o takim fakcie powiadomić Policję oraz złoŝyć zawiadomienie, w szczególności są to członkowie rodziny, kierownicy instytucji, w której osoba zaginiona przebywała, czy teŝ przedstawiciel właściwego urzędu konsularnego, jeśli osobą zaginioną jest cudzoziemiec. Obowiązki policjanta przyjmującego informację o zaginięciu osoby KaŜdy pełniący słuŝbę policjant, inny niŝ dyŝurny jednostki, do którego zgłosi się osoba uprawniona, jest zobowiązany: przyjąć od osoby uprawnionej informację o zaginięciu osoby, niezwłocznie zawiadomić o tym dyŝurnego najbliŝszej jednostki Policji oraz podjąć określone przez niego czynności w niezbędnym zakresie, sporządzić notatkę słuŝbową z wykonanych czynności i przekazać ją dy- Ŝurnemu jednostki Policji. Natomiast zawiadomienie (sporządzenie formularza patrz załącznik 1) o zaginięciu osoby obowiązany jest przyjąć dyŝurny jednostki Policji, do której zgłosiła się osoba uprawniona, lub wyznaczony przez niego policjant tej jednostki. Policjant ma obowiązek przyjąć od osoby uprawnionej informację o zaginięciu osoby, uzyskać wstępne, podstawowe dane co do okoliczności zaginięcia, a następnie dane te przekazać dyŝurnemu jednostki, który podejmuje decyzje dotyczące dalszych czynności. DyŜurny jednostki lub wyznaczony przez niego policjant przyjmuje zawiadomienie o zaginięciu osoby. Nie wyklucza to jednak 8

faktu, Ŝe dyŝurny moŝe zlecić przejęcie zawiadomienia policjantowi, który przyjmował informację o zaginięciu. Dokumentowanie informacji o zaginięciu osoby Policjant przyjmujący informację o zaginięciu osoby w kaŝdym przypadku dokonuje wpisu w notatniku słuŝbowym oraz sporządza notatkę słuŝbową z wykonanych czynności. Jeśli z polecenia dyŝurnego przyjmuje równieŝ zawiadomienie o zaginięciu, to dołącza je do sporządzonej notatki słuŝbowej i komplet tych dokumentów zdaje dyŝurnemu jednostki. Przyjmujący zawiadomienie musi ustalić: pełne dane personalne osoby zaginionej, cechy wyglądu zewnętrznego z uwzględnieniem znaków szczególnych, opis ubioru z uwzględnieniem znaków firmowych poszczególnych jej elementów, oznaczenie grupy krwi, opis przedmiotów posiadanych w czasie zaginięcia, miejsce i okoliczności zaginięcia, rodzaj chorób, nałogów oraz charakter nawyków i skłonności z uwzględnieniem prób samobójczych, rodzaj, czas trwania i skutki poprzednich oddaleń z miejsca pobytu, prawdopodobną przyczynę zaginięcia związaną z sytuacją rodzinną, zawodową, konfliktami, wypowiedziami, pozostawionymi listami 1. Zakres informacji, jakie naleŝy ustalić w chwili przyjęcia informacji o zaginięciu osoby, obejmuje: miejsce i okoliczności zaginięcia, pełne dane personalne osoby zaginionej, cechy wyglądu zewnętrznego z uwzględnieniem znaków szczególnych (naleŝy uzyskać aktualną fotografię osoby zaginionej przekazaną przez zawiadamiającego), oznaczenie grupy krwi, opis ubioru z uwzględnieniem znaków firmowych poszczególnych jej elementów, opis przedmiotów posiadanych w czasie zaginięcia, prawdopodobną przyczynę zaginięcia związaną z sytuacją rodzinną, zawodową, konfliktami, wypowiedziami, pozostawionymi listami, rodzaj, czas trwania i skutki poprzednich oddaleń z miejsca pobytu, 1 Zob. Załącznik do zarządzenia nr 352 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 lipca 2003 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby o nieustalonej toŝsamości lub znalezienia nieznanych zwłok. Instrukcja o sposobie prowadzenia przez Policję poszukiwania osób zaginionych i postępowaniu w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej toŝsamości oraz znalezienia nieznanych zwłok, 3 ust. 1. 9

rodzaj chorób, nałogów oraz charakter nawyków i skłonności z uwzględnieniem prób samobójczych, adresy osób i instytucji, do których mogła udać się osoba zaginiona, zakres czynności poszukiwawczych podjętych dotychczas przez rodzinę, znajomych lub podmioty pozapolicyjne. JeŜeli z treści zawiadomienia o zaginięciu osoby wynika, Ŝe jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa wobec tej osoby, wówczas oprócz czynności związanych z jej poszukiwaniem jako zaginionej podejmuje się czynności określone w przepisach procedury karnej. Przyjmując zawiadomienie o zaginięciu osoby, policjanci są zobowiązani do sprawdzenia osoby zaginionej w ewidencji policyjnej. JeŜeli osoba zaginiona jest zarejestrowana jako zaginiona na terenie innej jednostki Policji albo jako ukrywająca się przed organami ścigania lub wymiarem sprawiedliwości, wówczas podejmuje się jedynie czynności sprawdzające w niezbędnym zakresie: sprawdza okoliczności zawarte w zawiadomieniu, a następnie przejęte zawiadomienie przekazuje jednostce Policji, która dokonała wcześniej rejestracji tej osoby. Przyjmujący zawiadomienie o zaginięciu osoby zobowiązany jest na Ŝądanie osoby uprawnionej (zawiadamiającej) wydać jej potwierdzenie przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu osoby. Osobę zgłaszającą informuje się, Ŝe ma prawo Ŝądać potwierdzenia. Policja sporządza je i przekazuje osobie zgłaszającej (patrz załącznik 1). 3. Sposób i zakres prowadzenia poszukiwania Sposób i zakres prowadzenia poszukiwania osób zaginionych zaleŝy od wielu czynników, które automatycznie określają kategorię zaginięcia i dzięki którym ustala się czynności, jakie naleŝy podjąć w przypadku zaginięcia osoby zakwalifikowanej do kategorii I i kategorii II. Jednostką Policji właściwą do prowadzenia poszukiwania osoby zaginionej jest ta jednostka, na której obszarze właściwości terytorialnej osoba zaginęła. JeŜeli nie moŝna ustalić miejsca zaginięcia osoby w kraju lub za granicą, jednostką właściwą miejscowo do prowadzenia jest ta, na której obszarze właściwości terytorialnej było ostatnie znane miejsce pobytu osoby zaginionej. Sprawy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy zaginęli za granicą, prowadzi komórka organizacyjna Komendy Głównej Policji właściwa do spraw kontaktów z Międzynarodową Organizacją Policji Kryminalnych Interpol. Z wnioskiem poszukiwania osoby zaginionej jest zobowiązany wystąpić do biu- 10

ra Interpolu policjant prowadzący poszukiwania za daną osobą zaginioną. Jednak, aby wystąpić z takim wnioskiem, trzeba mieć wiarygodną informację, wskazującą na pobyt osoby zaginionej za granicą. JeŜeli jednostka Policji, w której przyjęto zawiadomienie o zaginięciu osoby, nie jest właściwa miejscowo do prowadzenia poszukiwania dokumentację z wykonanych czynności przekazuje się niezwłocznie jednostce właściwej, przesyłając do wiadomości wydziału kryminalnego zwierzchniej komendy wojewódzkiej Policji kopię pisma przewodniego zawierającego uzasadnienie tej decyzji. Podobnie jest w przypadku przyjęcia od organów ścigania innych państw wniosków o wszczęciu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poszukiwania zaginionego cudzoziemca podjęcie tych czynności naleŝy do właściwości biura Interpolu. Biuro to zobowiązane jest dokonać rejestracji, moŝe teŝ zlecić kaŝdej jednostce Policji wykonanie określonych czynności poszukiwawczych na terenie działania tej jednostki. Czynności podejmowane niezwłocznie w przypadku przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu osoby zakwalifikowanej do kategorii I: zorganizowanie i przeprowadzenie penetracji terenu ostatniego miejsca pobytu osoby zaginionej z wykorzystaniem sił i środków innych jednostek Policji, w tym środków technicznych, psów policyjnych, a takŝe podmiotów pozapolicyjnych; w trakcie penetracji poszczególnych elementów zabudowań czy pomieszczeń naleŝy dąŝyć do ujawnienia miejsc, w których mogą znajdować się jej zwłoki, szczegółowe rozpytanie osób, które jako ostatnie miały kontakt z osobą zaginioną, sprawdzenie szpitali, pogotowia ratunkowego lub opiekuńczego bądź domów dziecka, noclegowni, izb wytrzeźwień, zakładów prawnej izolacji albo opieki społecznej w rejonie miejsca zaginięcia lub miejsca pobytu, dokonanie lustracji ostatniego miejsca pobytu osoby zaginionej celem ujawnienia, zabezpieczenia i utrwalenia śladów i dowodów mogących ukierunkować czynności poszukiwawcze lub słuŝące celom identyfikacyjnym, w tym śladów linii papilarnych, materiału biologicznego i próbek pisma ręcznego, sprawdzenie, czy w rejonie miejsca zaginięcia osoby odnaleziono N.N. osoby lub N.N. zwłoki, odpowiadające rysopisowi zaginionej osoby, uzyskanie fotografii osoby zaginionej i wprowadzenie do ewidencji policyjnej, zarejestrowanie w ewidencji policyjnej przedmiotów i dokumentów, które osoba zaginiona miała przy sobie lub nimi dysponowała, opublikowanie w środkach masowego przekazu informacji o poszukiwaniu osoby zaginionej. 11

Czynności podejmowane niezwłocznie w przypadku przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu osoby zakwalifikowanej do kategorii II: zarejestrowanie informacji o zaginięciu osoby oraz o osobie zaginionej, uzyskanie fotografii osoby zaginionej i wprowadzenie do ewidencji policyjnej, podjęcie innych czynności, jeŝeli uzasadnia to treść zawiadomienia. Kategorię osoby zaginionej określa policjant sporządzający zawiadomienie o zaginięciu po dokonaniu analizy i ocenie podanych w nim faktów i okoliczności; wątpliwości w tym zakresie rozstrzyga kierownik jednostki Policji, w której przyjęto zawiadomienie. Dokumentowanie czynności poszukiwawczych: 1) Forma i zakres dokumentowania czynności poszukiwawczych zaleŝą od kategorii osoby zaginionej. 2) Prowadzenie teczki poszukiwania osoby jest obowiązkowe jedynie w przypadku zakwalifikowania osoby zaginionej do kategorii I. 3) Sprawy poszukiwawcze osób zaginionych zakwalifikowanych do kategorii II włącza się do zbiorczej teczki poszukiwania prowadzonej w komórce organizacyjnej słuŝby kryminalnej lub przez policjanta wyznaczonego przez kierownika jednostki Policji. 4. Zakończenie poszukiwań osób zaginionych oraz czynności poszukiwawczych Sposób zakończenia poszukiwań oraz końcowe czynności z osobą zaginioną zaleŝą od tego, czy jest to osoba ubezwłasnowolniona, małoletnia, potrzebująca opieki innych osób czy teŝ instytucji opiekuńczych. Inaczej postępuje się z osobami, które nie potrzebują pomocy od ww. W kaŝdym przypadku odnalezienia osoby zaginionej naleŝy kierować się jej dobrem i zapewnić jej maksymalne bezpieczeństwo. Zakończenie poszukiwania i usunięcie danych o osobie zaginionej z ewidencji policyjnej następuje, gdy: odnaleziono osobę zaginioną lub jej zwłoki; przez odnalezienie osoby naleŝy rozumieć nawiązanie z nią bezpośredniego kontaktu przez policjanta, ustalono miejsce pobytu osoby zaginionej, osoba zaginiona powróciła do miejsca pobytu, odnaleziona, pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba zaginiona nie wyraŝa zgody na ujawnienie osobie uprawnionej swojego aktualnego miejsca 12

pobytu, składając pisemne oświadczenie (patrz załącznik 3); odmowę sporządzenia takiego oświadczenia dokumentuje się w notatce słuŝbowej, nastąpiło sądowe stwierdzenie zgonu lub sądowe uznanie osoby za zmarłą, od dnia zakończenia czynności poszukiwawczych upłynęło 15 lat. Czynności poszukiwawcze kończy się, a materiały z wykonanych czynności przekazuje do archiwum w przypadkach, gdy: upłynęło 10 lat od dnia przyjęcia zawiadomienia o zaginięciu osoby, upłynęło 5 lat od dnia zaginięcia osoby, która w chwili zaginięcia miała ukończone 70 lat Ŝycia, upłynęło 10 lat od zgłoszenia zaginięcia osoby małoletniej, która ukończyłaby 23 lata Ŝycia. NaleŜy pamiętać, Ŝe zakończenie czynności poszukiwawczych w sytuacjach określonych wyŝej nie powoduje usunięcia danych o osobie zaginionej z ewidencji policyjnej. W takich sytuacjach decyzja policjanta o zakończeniu czynności i przekazaniu materiałów do archiwum wymaga zatwierdzenia przez naczelnika wydziału kryminalnego właściwej miejscowo komendy wojewódzkiej Policji. 13

Załącznik 1 14

15

16

17

18

19

20

21

Załącznik 2 K.w. POTWIERDZENIE PRZYJĘCIA ZAWIADOMIENIA O ZAGINIĘCIU OSOBY W dniu..... w..... (nazwa jednostki) Pan/Pani.... zam....... legitymujący/a się D.O. nr.. PESEL... złoŝył/a zawiadomienie o zaginięciu w dniu.. w. osoby.... (imię i nazwisko, imię ojca) miejscowość..... Data i miejsce urodzenia.... Miejsce zameldowania/ostatniego pobytu... Stosunek do osoby zaginionej... Zobowiązuję się do niezwłocznego osobistego powiadomienia wskazanej wyŝej jednostki Policji o uzyskaniu kaŝdej informacji dotyczącej miejsca pobytu osoby zaginionej wymienionej w zawiadomieniu, w tym o jej powrocie do miejsca zamieszkania /pobytu. Potwierdzenie wydano na Ŝądanie osoby zgłaszającej.. (miejsce i data, czytelny podpis osoby zgłaszającej) 22. (pieczęć i podpis kierownika jednostki policji)

Załącznik 3 Nr sprawy.. (miejsce i data sporządzenia) OŚWIADCZENIE Ja....... (imię i nazwisko) s/c.. z domu.. (imię ojca i matki) (nazwisko panieńskie matki) urodzony/a dn.. w... w dniu. zostałem/am powiadomiony/a, Ŝe w dniu.. w.... zostało zgłoszone moje zaginięcie (nazwa jednostki Policji) przez...... (dane osoby uprawnionej) Poszukiwania prowadzi... (pełna nazwa jednostki policji oraz komórki organizacyjnej) nr sprawy W związku z powyŝszym oświadczam, Ŝe: 1) nie jestem osobą zaginioną i obecna sytuacja, w której się znajduję nie stanowi Ŝadnego zagroŝenia dla mojego Ŝycia lub bezpieczeństwa i nie wymaga udzielenia mi pomocy ze strony Policji, 2) ze względów osobistych świadomie zerwałem/am kontakty z osobą/ami mnie poszukującą/ymi i nie chcę ich utrzymywać, a moje obecne miejsce pobytu zastrzegam do wiadomości Policji, 3) nie ciąŝy na mnie obowiązek alimentacyjny bądź inne zobowiązania tego rodzaju wobec członków mojej rodziny... (czytelny podpis osoby zaginionej). (stopień, imię i nazwisko oraz stanowisko policjanta przyjmującego oświadczenie) 23

Bibliografia Zarządzenie nr 352 Komendanta Głównego Policji z dnia 16 lipca 2003 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osób zaginionych oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej toŝsamości lub znalezienia nieznanych zwłok (Dz.Urz. KGP Nr 15, poz. 75). Zarządzenie nr 911 Komendanta Głównego Policji z dnia 20 sierpnia 2004 r. zmieniające zarządzenie w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osób zaginionych oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej toŝsamości lub znalezienia nieznanych zwłok (Dz.Urz. KGP Nr 16, poz. 97). Decyzja nr 167 Komendanta Głównego Policji z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie funkcjonowania zestawu centralnych zbiorów informacji tworzących Krajowy System Informacyjny Policji (Dz.Urz. KGP Nr 10, poz. 57 z późn. zm.). 24