Podstawowe informacje o wdraŝaniu radiofonii cyfrowej T-DAB w Polsce Listopad 2014
Plan prezentacji Wprowadzenie Zalety i wady DAB DAB a radio internetowe Sytuacja międzynarodowa Zasoby częstotliwościowe dla Polski Usługi w DAB Parametry odbiorników Dostępność sprzętu odbiorczego Plany wdroŝenia T-DAB w Polsce Rola KRRiT we wdraŝaniu T-DAB w Polsce 2014-11-19 2
Wprowadzenie Radiofonia jest ostatnią analogową słuŝbą radiokomunikacyjną Dotychczasowe próby cyfryzacji radiofonii nie były do końca udane ze względu na brak dostępu do odpowiednich zasobów częstotliwości Obecnie po wyłączeniu telewizji analogowej moŝna juŝ szeroko wdraŝać radiofonię cyfrową nawet na 7 multipleksach ogólnokrajowych Na rynku europejskim jest juŝ dostępna szeroka oferta odbiorników DAB/DAB+: stacjonarnych, przestawnych, przenośnych i samochodowych (w Polsce ceny zaczynają się od 150 zł) 2014-11-19 3
RóŜnice pomiędzy radiofonią DAB a VHF-FM (1) Lepsza jakość dźwięku, dowolnie kształtowana wg potrzeb MoŜliwość wyrównania głośności pomiędzy programami Lepsza jakość odbioru, mniejsza wraŝliwość na zakłócenia, brak efektu propagacji wielodrogowej MoŜliwość odbioru stacjonarnego, przenośnego i w ruchu przy uŝyciu prostej anteny prętowej Odbiór naziemny, kablowy, satelitarny, mieszany Zakres częstotliwości pracy od 30 do 3 000 MHz MoŜliwość wzbogacenia przekazu dźwiękowego o dodatkowe informacje tekstowe i obrazy (nawet ruchome) - multimedia Znacznie niŝsze moce promieniowane stacji nadawczych Bardziej efektywne wykorzystanie widma częstotliwości 2014-11-19 4
RóŜnice pomiędzy radiofonią DAB a VHF-FM (2) Ograniczony zasięg w początkowych etapach wdraŝania Progowy charakter utraty zasięgu Jakość dźwięku kwestionowana przez audiofilów Opóźnienie sygnału nawet o kilka sekund Większy pobór mocy odbiornika Konieczność wnoszenia opłat licencyjnych za kodeki 2014-11-19 5
DAB+ a radio internetowe (1) Rozpowszechnianie programów radiofonicznych po IP jest droŝsze niŝ poprzez DAB+ Sieci komórkowe szybko się zatykają jeŝeli zbyt wielu uŝytkowników próbuje połączyć się w tym samym czasie jak np. podczas wielkich imprez lub w sytuacjach zagroŝenia Internet słabo działa kiedy odbiornik porusza się z duŝą prędkością Dostęp do Internetu kosztuje radiodyfuzja jest dla kaŝdego Kombinacja Internetu i rodziny standardów DAB pozwala na rozszerzenie oferty o treści dostępne przez kanał zwrotny jak np. pokaz slajdów, EPG czy TTS 2014-11-19 6
DAB a radio internetowe (2) Przyszłością radia jest rozpowszechnianie bezprzewodowe uzupełnione o dostęp szerokopasmowy Oba światy powinny się uzupełniać a nie wykluczać Radiodyfuzja to rynek masowy kosztuje niewiele, jest dostępna wszędzie i bezpłatnie i co waŝne - anonimowo Internet to wartość dodana - wzbogacone i spersonalizowane treści, moŝliwość dokonywania transakcji Radio hybrydowe to łatwy dostęp do programów radiofonicznych uzupełnione o moŝliwość interakcji z nadawcą, który moŝe lepiej dopasowywać swoją ofertę do oczekiwań swojego audytorium 2014-11-19 7
Rozpowszechnienie DAB/DAB+/DMB w świecie Emisje regularne Emisje testowe Kraje zainteresowane 2014-11-19 8
Polski plan dla sieci T-DAB w zakresie VHF (174-230 MHz) W 2006 r. na Konferencji w Genewie w zakresie metrowym (174-230 MHz) zaplanowano 3 warstwy dla T-DAB 2014-11-19 9
Polski plan dla sieci DVB-T w zakresie VHF (174-230 MHz) W 2006 r. na Konferencji w Genewie w zakresie metrowym zaplanowano równieŝ jedną warstwę dla DVB-T, która moŝe być zamieniona na kolejne 4 warstwy dla T-DAB 2014-11-19 10
Usługi w DAB Programy radiofoniczne Przekazy tekstowe EPG Elektroniczny Przewodnik po Programach Journaline - teletekst dla radia cyfrowego MOT Pokaz Slajdów, BWS w karuzeli danych TPEG/TTI Komunikaty drogowe EWS System Wczesnego Ostrzegania 2014-11-19 11
Programy radiofoniczne (1) standard DAB+ nie przewiduje kodowania fonii w systemie MPEG-1/2 Warstwa II (MP2) ani III (MP3)!! w DAB+ stosuje się kodek MPEG-4 HE AACv2 wg ISO/IEC 14496-3 z ograniczeniami podanymi w ETSI TS 102 563 MPEG-4 HE AACv2 (aacplus v2) to kombinacja trzech technik: Advanced Audio Coding (AAC) zaawansowane kodowanie fonii, Spectral Band Replication (SBR) odtwarzanie pasma częstotliwości, Parametric Stereo (PS) stereofonia parametryczna 2014-11-19 12
Programy radiofoniczne (2) DAB DAB+ 192 192 64 64 64 64 64 64 192 192 64 64 64 64 64 64 192 192 64 64 64 2014-11-19 13
DAB+ procedura oceny słuchowej Ocena słuchowa próbek dźwiękowych nadawanych i odbieranych w systemie DAB+ w formacie MPEG-4 HE AAC v2 (High Efficiency AAC v2 profile) Grupa ocen słuchowych pracownicy PR S.A.: dziennikarze, realizatorzy dźwięku, inŝynierowie dźwięku Próbki dźwiękowe 13 testów 22 fragmenty nagrań mowy i muzyki w testach stereo, przepływność 72 kb/s 2 fragmenty nagrań mowy w testach mono oraz stereo o przepływn. < 72 kb/s Kryteria oceny Słuchacze porównywali jakość dźwięku emitowanego przez system DAB+ (system nadawczy + system odbiorczy z odbiornikiem PURE Sensia 100D i referencyjnym systemem głośników) ze swoim wzorcem wewnętrznym, w zakresie kryteriów: barwa dźwięku, równowaga brzmieniowa, przejrzystość, przestrzenność, stereofoniczność Skala ocen pięciostopniowa: jakość doskonała (5) jakość zła (1) 2014-11-19 14
DAB+ wyniki oceny słuchowej Lp. Przepływność bitowa strumienia danych (kb/s) Liczba kanałów SBR PS Częst. próbkowania (khz) Ocena słuchowa średnia, skala 1-5 1. 72 Stereo - - 48 3,2 2. 80 Stereo - - 48 3,7 3. 96 Stereo - - 48 4,0 4. 104 Stereo - - 48 4,0 5. 112 Stereo - - 48 4,1 6. 120 Stereo - - 48 4,3 7. 128 Stereo - - 48 4,5 8. 48 Stereo v v 24 3,7* 9. 48 Mono - - 48 3,3* 10. 48 Mono v - 24 4,1* 11. 32 Mono v - 24 2,8* 12. 32 Mono v - 16 2,2* 13. 24 Mono v - 24 1,4* Wartości optymalne przepływności bitowych dla programów PR S.A.: 96-128 kb/s Akceptowalne przepływności bitowe dla programów słownych: 72 kb/s Funkcje SBR i PS nie sprawdzają się dla przepływności bitowych 96-128 kb/s * ocena wyłącznie próbek mowy PAD 8 kb/s 2014-11-19 15
Przekazy tekstowe nazwa stacji i DL nazwy wykonawców, tytuły utworów, headlines, sport, pogoda, giełda, kursy walut itp. Informacje DLS mogą być ściśle związane i zsynchronizowane z nadawanym programem 2014-11-19 16
Elektroniczny Przewodnik po Programach Funkcja EPG umoŝliwia odbiorcy zorientowanie się w programie z wyprzedzeniem do 10 dni, wybór programu do słuchania oraz moŝliwość ustawienia przypomnienia w odbiorniku Odbiorniki mogą być wyposaŝone w funkcję programowanego zapisu programu wybranego przez odbiorcę 2014-11-19 17
Journaline Serwis Journaline jest elektronicznym magazynem informacyjnym podobnym do telegazety stosowanej w telewizji Hierarchiczny układ danych - usługa specjalnie zaprojektowana dla cyfrowego radia Wymagana przepływność bitowa tylko 200 bit/s Cechy charakterystyczne: elastyczna struktura menu szczegółowe informacje tekstowe (headline, tekst główny) komunikaty typu lista (automatyczne odświeŝanie: wyniki sportowe, giełda, itp.) ticker messages (skategoryzowane informacje) zakładki (funkcja ulubione ) 2014-11-19 18
MOT Multimedia Object Transfer Pokaz Slajdów: okładki płyt, zdjęcia, mapy pogody, giełda, mapki, obrazy z kamer, konkursy, reklama, wyniki sportowe animowane prezentacje zsynchronizowane z nadawanym programem BWS strony www przesyłane w karuzeli danych transmisja kompletnych stron internetowych do późniejszego uŝycia w trybie off line w odbiorniku cyfrowym, który wymaga wyposaŝenia w odpowiednie oprogramowanie do przeglądania stron WWW oprócz stron HTML z linkami moŝliwe jest prezentowanie elementów multimedialnych, takich jak obrazy, animowana grafika, pliki audio w formacie mp3 oraz pliki wideo 2014-11-19 19
TPEG/TTI TMC/TTI Traffic Message Channel/Traffic & Travel Information Zdarzenia drogowe/informacje Pogoda na drogach Informacje o opłatach autostradowych Wsparcie kierowcy Ostrzeganie przed wypadkami Przepływ ruchu/ prognozowanie Informacje o parkingach Ceny paliw 2014-11-19 20
Klasy odbiorników DAB Definiuje się 3 klasy odbiorników radia cyfrowego zgodnie z ich podstawowym przeznaczeniem. Klasy stosuje się do wszystkich rodzajów odbiorników: domowych, samochodowych, przenośnych i stacji dokujących. Klasyfikacja jest oparta na normie międzynarodowej EN-IEC 62104 Characteristics of DAB receivers. Dla kaŝdej klasy definiuje się minimum wymagań na odbiornik. Klasa A (Audio) Klasa M (Multimedia) Klasa H (Hybrydowy) Odbiorniki radiowe zorientowane głównie na odtwarzanie dźwięku z 8-znakowym wyświetlaczem Produkty wielofunkcyjne z barwnym ekranem i ulepszonymi właściwościami dźwiękowymi i multimedialnymi Produkty ze zintegrowanym połączeniem radiodyfuzyjnym i szerokopasmowym dla funkcjonalności hybrydowej 2014-11-19 21
Podstawowe parametry odbiornika DAB+ (1) Funkcja Tuner analogowy Tuner cyfrowy Pasmo II VHF (87,5-108 MHz) RDS Klasa A Audio Wymagane Opcja Klasa M Multimedia Wymagane Klasa H Hybryda Wymagane Pasmo III VHF (174-240 MHz) Wymagane Wymagane Wymagane Dekodowanie kanałowe Rekonfiguracja dynamiczna Co najmniej 144 CU dla fonii Co najmniej 4 kanały składowe i 288 CU Co najmniej 4 kanały składowe i 288 CU Wybór usługi Lista usług Odbiornik wybiera najlepszą jakość, jeŝeli usługa jest odbierana w kilku wariantach Service following Service linking Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych 2014-11-19 22
Podstawowe parametry odbiornika DAB+ (2) Funkcja Klasa A Audio Klasa M Multimedia Klasa H Hybryda Informacja o usługach Fonia Nazwa programu Wymagana długa forma jeŝeli wyświetlacz ma więcej niŝ 16 znaków Rodzaj programu Wymagana długa forma jeŝeli wyświetlacz ma więcej niŝ 16 znaków Fonia MPEG-4 HE AACv2 Komunikaty drogowe OstrzeŜenia o zdarzeniach Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne dla pozostałych 2014-11-19 23
Podstawowe parametry odbiornika DAB+ (3) Funkcja Klasa A Audio Klasa M Multimedia Klasa H Hybryda Tekst Dynamic Label Segment (DLS) kiedy cała wiadomość nie moŝe być wyświetlona, tekst powinien być przewijany na wyświetlaczu Dynamic Label Plus (DL+) wspiera typy obiektów zgodnie z podzbiorem DL+ Wymagany Opcja Wymagany (DL+) Wymagany (DL+) Multimedia Object Transfer (MOT) Journaline Wymagany Wymagany MOT Transport EPG Transport Wymagany EPG Programme information Opcja EPG Service Information Opcja Wymagany Station logo Slideshow/cat. Slideshow Wymagany 2014-11-19 24
Podstawowe parametry odbiornika DAB+ (4) Funkcja Hybrid broadcast broadband Kanał zwrotny/interaktywny (połączenie LAN przewodowe lub bezprzewodowe) RadioDNS (RadioTAG) Wyświetlacz alfanumeryczny (wspiera rozszerzony zestaw znaków RDS) Klasa A Audio Klasa M Multimedia Klasa H Hybryda Opcja Opcja Wymagane Wymagane Nie dotyczy Nie dotyczy Wyświetlacz Mobilność Wyświetlacz barwny Interfejs do wyświetlacza zewnętrznego TPEG jeŝeli wyrób wspiera system nawigacji Opcja Opcja Wymagane Opcjonalne, ale Wymagane jeŝeli nie ma wbudowanego wyświetlacza Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne Wymagane Opcjonalne, ale Wymagane jeŝeli nie ma wbudowanego wyświetlacza Wymagane dla odbiorników samochodowych Opcjonalne 2014-11-19 dla pozostałych dla pozostałych 25
Radio cyfrowe w aucie Audi Jaguar Peugeot BMW Land Rover Renault Chrysler Lexus Seat Daimler Lotus Skoda Fiat Mercedes Benz Toyota Ford Mini Vauxhall Honda Nissan Volkswagen Hyundai Opel Volvo 2014-11-19 26
Producenci odbiorników samochodowych 2014-11-19 27
Producenci odbiorników przenośnych 2014-11-19 28
Producenci odbiorników domowych (1) 2014-11-19 29
Producenci odbiorników domowych (2) 2014-11-19 30
Producenci odbiorników domowych (3) 2014-11-19 31
WdroŜenie T-DAB przez Polskie Radio S.A. 24 lutego 2012 r. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej w porozumieniu z Przewodniczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji dokonał na rzecz Polskiego Radia S.A. rezerwacji częstotliwości w ramach pierwszego multipleksu radiowego Legenda do mapek: - zasięg w pomieszczeniach na parterze - zasięg w autach z anteną zewnętrzną 2014-11-19 32
WdroŜenie T-DAB w Polsce I etap URUCHOMIONO STAŁĄ EMISJĘ DAB+ 1 PAŹDZIERNIKA 2013 R. KATOWICE WARSZAWA ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 7, 2 MLN OSÓB (18,8 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 11,5 TYS. KM 2 (3,7 %) 2014-11-19 33
WdroŜenie T-DAB w Polsce II etap URUCHOMIONO STAŁĄ EMISJĘ DAB+ 1 SIERPNIA 2014 R. WROCŁAW SZCZECIN ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 8,0 MLN OSÓB (20,6 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 20, 9 TYS. KM 2 (6,7 %) 2014-11-19 34
WdroŜenie T-DAB w Polsce III etap URUCHOMIONO STAŁĄ EMISJĘ DAB+ 1 PAŹDZIERNIKA 2014 R. ŁÓDŹ OPOLE ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 9,7 MLN OSÓB (25,4 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 27, 5 TYS. KM 2 (8,8 %) 2014-11-19 35
WdroŜenie T-DAB w Polsce IV etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 STYCZNIA 2015 R. GDAŃSK KIELCE KRAKÓW POZNAŃ ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 14,7 MLN OSÓB (38,5 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 47,9 TYS. KM 2 (15,3 %) 2014-11-19 36
WdroŜenie T-DAB w Polsce V etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 STYCZNIA 2015 R. BYDGOSZCZ KOSZALIN OLSZTYN ZIELONA GÓRA ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 16,9 MLN OSÓB (44,2 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 69,3 TYS. KM 2 (22,2 %) 2014-11-19 37
WdroŜenie T-DAB w Polsce VI etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 KWIETNIA 2015 R. BIAŁYSTOK LUBLIN RZESZÓW ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 18,9 MLN OSÓB (49,4 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 86,0 TYS. KM 2 (27,5 %) 2014-11-19 38
WdroŜenie T-DAB w Polsce VII etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 LIPCA 2016 R. GIŻYCKO KALISZ PŁOCK SIEDLCE ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 21,0 MLN OSÓB (54,9 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 113,8 TYS. KM 2 (36,4 %) 2014-11-19 39
WdroŜenie T-DAB w Polsce VIII etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 LIPCA 2017 R. ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 27,0 MLN OSÓB (70,5 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 161,5 TYS. KM 2 (51,6 %) 2014-11-19 40
WdroŜenie T-DAB w Polsce IX etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 LIPCA 2018 R. ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 32,3 MLN OSÓB (84,4 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 227,8 TYS. KM 2 (72,8 %) 2014-11-19 41
WdroŜenie T-DAB w Polsce X etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 1 LIPCA 2019 R. ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 36,4 MLN OSÓB (95,2 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 279,0 TYS. KM 2 (89,2 %) 2014-11-19 42
WdroŜenie T-DAB w Polsce XI etap PRZEWIDYWANY TERMIN URUCHOMIENIA: 31 GRUDNIA 2020 R. ZASIĘG LUDNOŚCIOWY: 38,3 MLN OSÓB (99,5 %) ZASIĘG POWIERZCHNIOWY: 312,6 TYS. KM 2 (99,5 %) 2014-11-19 43
Rola KRRiT w procesie wdraŝania radia cyfrowego (1) Uruchomienie przez Polskie Radio SA emisji cyfrowej odbyło się w porozumieniu i za aprobatą KRRiT Uznano, Ŝe po zakończeniu procesu cyfryzacji telewizji naziemnej jest czas na cyfryzację radiofonii Wobec ograniczonego zainteresowania ze strony innych instytucji państwowych KRRiT stała się liderem cyfryzacji radia W listopadzie 2013 Przewodniczący KRRiT powołał zespół roboczy ds. radiofonii cyfrowej w Polsce Do prac w zespole zostali zaproszeni przedstawiciele wszystkich środowisk związanych z cyfryzacją radia 2014-11-19 44
Rola KRRiT w procesie wdraŝania radia cyfrowego (2) Główny cel pracy zespołu opracowanie białej księgi o warunkach i przebiegu procesu cyfryzacji radia. Biała księga, po konsultacji środowiskowej, będzie podstawą polskiej strategii narodowej. Podzespół ds. technicznych: Minimalne wymagania techniczno-eksploatacyjne na polski odbiornik radiowy DAB+ wykonane Kodeks dobrych praktyk dla nadawców w opracowaniu Warunki konwersji analogowo-cyfrowej stacji lokalnych w przygotowaniu 2014-11-19 45
UŜyteczne linki Strony internetowe i fora dyskusyjne: http://dabplus.polskieradio.pl/ http://www.krrit.gov.pl/dla-mediow-i-analitykow/nowetechnologie/naziemna-radiofonia-cyfrowa/ http://www.emitel.pl/radio/radiofonia-cyfrowa-dab http://www.satkurier.pl/ http://www.radiopolska.pl/ Strony międzynarodowe: https://tech.ebu.ch/publications http://www.etsi.org/technologiesclusters/technologies/broadcast/dab http://www.worlddab.org/ 2014-11-19 46
Zespół autorski Krzysztof Lemiech KIGEiT Paweł Mathia Polskie Radio S.A. Mirosław Ostrowski Radio Wrocław S.A. Krystyna Rosłan-Kuhn - KRRiT 2014-11-19 47