1procent pod lupą Wyniki audytu sprawozdań finansowych organizacji pożytku publicznego Kwiecień 2015 r.
Kluczowe wnioski Organizacje pożytku publicznego bardzo rzadko dzielą się swoimi wynikami finansowymi. Zaledwie 9 proc. z nich publikuje sprawozdania na swoich stronach internetowych, a tylko 15 proc. w KRS-ie Jakość sprawozdań finansowych jest bardzo niska. Audytorzy Grant Thornton ocenili je średnio na 3,8 z 12 możliwych do uzyskania punktów Aż co drugie (52 proc.) badane sprawozdanie finansowe zostało ocenione jako bardzo niskiej jakości, czyli uzyskało nie więcej niż 4 pkt Żadne sprawozdanie nie uzyskało maksymalnej liczby punktów, a tylko 4 proc. sprawozdań było ocenione jako akceptowalne (tzn. uzyskało przynajmniej 9 pkt)
Wstęp Jeden procent potrzebuje przejrzystości Organizacje pożytku publicznego (OPP) to podmioty gospodarcze szczególnego charakteru. Status OPP daje im szereg uprawnień i przywilejów, ale nakłada też na nie pewne obowiązki. Jednym z takich praw jest możliwość otrzymywania 1 proc. podatku dochodowego, który od 2004 r. można przekazać na rzecz danej organizacji. W trosce o właściwe gospodarowanie pieniędzmi podatników firma Grant Thornton, specjalizująca się m.in. w usługach audytorskich, postanowiła sprawdzić, jak OPP wywiązują się ze swoich zobowiązań. Mając na uwadze pełną transparentność, jaką powinna cechować się organizacja tego typu, przyjrzeliśmy się sprawozdaniom finansowym (SF) reprezentatywnej grupy 100 aktywnych OPP działających w Polsce. Zastosowaliśmy takie same kryteria, jakie stosuje się wobec normalnych przedsiębiorstw działających w Polsce, a więc poddaliśmy OPP standardowemu audytowi finansowemu. W swojej ocenie uwzględniliśmy dostępność danych finansowych jednostki oraz zawartość merytoryczną sprawozdań. Ważne było dla nas, czy organizacje w rzetelny sposób informują społeczeństwo o wykorzystaniu przekazanych im środków. Sprawdziliśmy też, czy SF możemy znaleźć na stronie internetowej danej organizacji, bądź też w KRSie, czy jedynie na specjalnej stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Do umieszczenia sprawozdań w tej ostatniej bazie obliguje OPP ustawa, dlatego interesowało nas, czy organizacje w imię pełnej transparentności robią coś ponad niezbędne minimum (nawiasem mówiąc, umieszczenie sprawozdania w KRS również jest obowiązkiem OPP, jednak bardzo rzadko przestrzeganym). Niestety, OPP naszego testu nie zdały najlepiej, a wnioski jakie płyną z analizy 100 reprezentatywnie wybranych organizacji, są mało optymistyczne. Gdyby organizacje te miały być poddane badaniom, jakim na co dzień podlegają firmy w Polsce, to bez wątpienia byłyby negatywnie ocenione przez audyty zewnętrzne, a także swoje Rady Nadzorcze. OPP nie tylko nie dzielą się z otoczeniem swoimi sprawozdaniami finansowymi, ale też sama jakość sporządzonych sprawozdań odbiega dość znacząco od przyjętych standardów, jakie stosowane są wobec podmiotów gospodarczych w naszym kraju. OPP często przygotowują SF, które są niekompletne, zawierają błędy merytoryczne, a także bardzo zdawkową i nieczytelną informacją dodatkową. Jan Letkiewicz Partner Zarządzający Grant Thornton
Wyniki badania W naszej analizie można było zdobyć 12 punktów. W celu rzetelnej oceny sprawozdań finansowych, wyodrębniliśmy 5 kryteriów, za które przyznawaliśmy maksymalnie po 2 punkty. Dodatkowo dodawaliśmy organizacjom po 1 punkcie za umieszczenie sprawozdania na swojej stronie internetowej lub w KRS-ie. Rezultat? Średnia dla 100 analizowanych OPP wyniosła zaledwie 3,78 pkt, co nie stanowi nawet jednej trzeciej możliwych do zdobycia punktów. Żadna z badanych OPP nie osiągnęła w naszym badaniu maksymalnego wyniku. Co więcej, najlepszy rezultat w badanej próbie to 10 pkt, a uzyskała go tylko jedna badana organizacja. Natomiast zaledwie trzem kolejnym organizacjom mogliśmy przyznać po 9 punktów. Zatem jedynie 4 proc. sprawozdań finansowych przebadanych OPP zostało przez audytorów Grant Thornton ocenione jako akceptowalne, tzn. uzyskało przynajmniej 9 pkt. Zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowią natomiast te OPP, które oblały nasz test. Aż 52 proc. przebadanych sprawozdań zostało ocenionych jako bardzo niskiej jakości, tzn. uzyskało nie więcej niż 3 punkty. Sprawozdania finansowe co drugiej OPP w Polsce są więc sporządzone wbrew ogólnie przyjętym zasadom towarzyszącym tworzeniu takich dokumentów. Wykres 1 Wyniki audytu sprawozdań finansowych OPP za ostatni rozliczony rok (struktura w proc.) 4 Akceptowalne (9-12 pkt) 44 Posiadające liczne uchybienia (4-8 pkt) 52 Bardzo niskiej jakości (0-3 pkt) Co więcej, aż 9 proc. organizacji nie uzyskało ani jednego punktu. Na tej podstawie można podać w wątpliwość jakąkolwiek transparentność działania co jedenastej OPP w Polsce, gdyż w rzeczywistości w ogóle nie sporządzają sprawozdań, które dostarczałoby rzetelnej informacji o jej finansach (dokumenty dostarczane do MPiPS nie mówią w rzeczywistości nic o faktycznej sytuacji finansowej OPP i dysponowaniu pieniędzmi podatnika).
Wyniki badania Nasza analiza uwypukliła także problem z dostępnością sprawozdań OPP. Zdecydowana większość badanych organizacji zupełnie nie dzieli się informacją finansową. Aż 91 proc. OPP nie umieszcza swoich sprawozdań na swojej stronie internetowej. Choć do takiego kroku nie obliguje OPP ustawa, to jednak wydaje się zasadne oczekiwać, że instytucja, która ma charakteryzować się pełną transparentnością swoich działań, powinna zadbać o to, żeby jej wyniki były łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Bardziej popularnym źródłem umieszczania sprawozdań jest KRS możemy tam znaleźć sprawozdania 17 proc. badanych przez nas OPP. Organizacje więc jeszcze częściej niż firmy prywatne lekceważą obowiązek umieszczania w KRS-ie sprawozdań. Dla porównania, w minionym roku sprawozdania finansowe złożyło 58 proc. przedsiębiorstw, które były do tego prawnie zobligowane. Podsumowując, jedynie 2 ze 100 przebadanych organizacji umieściło informacje dotyczące swoich finansów zarówno na własnej stronie internetowej, jak i w KRS-ie. Wykres 2. Odsetek organizacji pożytku publicznego, które opublikowały za 2013 r. swoje sprawozdania finansowe na stronie internetowej oraz w KRS (w proc.) W KRS 15 Na stronie internetowej W KRS i na stronie internetowej Brak publikacji a 7 2 76
Przyczyny niskiej jakości sprawozdań Istnieje wiele powodów tłumaczących brak dostępności i niską jakość sprawozdań finansowych OPP. Wyróżniliśmy trzy przyczyny, które naszym zdaniem w głównej mierze odpowiadają za taki stan rzeczy. 1 Niedobór wiedzy o finansach Najważniejszy powód niewypełnienia przez OPP obowiązków sprawozdawczych jest prozaiczny. Organizacje zwyczajnie nie potrafią pisać sprawozdań finansowych. Koncentrują się na działalności na rzecz społeczeństwa, bo w takim celu zostały w istocie powołane. Dlatego też mogą nie mieć odpowiednich wiedzy i umiejętności w zakresie przygotowywania zgodnych z wymogami sprawozdań. Wydaje się zatem, że nieoceniona w tej sytuacji jest pomoc rządu. Powinien on wesprzeć merytorycznie OPP, a nie jedynie odgórnie narzucać wymogi, których wypełnienie jest dla organizacji często niemożliwe. 2 Brak świadomości wymagań formalnych Organizacje często też zwyczajnie nie zdają sobie sprawy z wymagań formalnych, jakie ich dotyczą. OPP nie wiedzą, gdzie powinny zamieszczać swoje sprawozdania. Nie znają też formalnych wymogów, jakie sprawozdania finansowe powinny spełniać. Wracamy zatem do kwestii zapewnienia organizacjom rzetelnej informacji i szkoleń w zakresie przygotowania i publikacji sprawozdań finansowych. 3 Celowe unikanie transparentności Nie możemy także zapominać, że nieliczna część organizacji może celowo utrudniać dostęp do informacji o swoich finansach. Sporządzając nieczytelne sprawozdania organizacje mogą próbować uniknąć zarzutów o niegospodarność np. w wyniku przeznaczania zbyt dużych kwot na wynagrodzenia zarządu czy na działania promocyjne.
Najczęstsze błędy w sprawozdaniach Sprawozdania finansowe OPP powinny być przygotowane niezwykle jasno i rzetelnie. Ważne, żeby podatnik, darczyńca czy inna osoba przeznaczająca środki finansowe na działanie OPP mogła szybko i bez problemu sprawdzić, jak są gospodarowanie jej fundusze. Do oceny sprawozdań zastosowaliśmy pięć obiektywnych kryteriów oceny, jakimi zwykle posługują się audytorzy przy ocenie sprawozdań prywatnych firm. Zwracaliśmy uwagę na właściwe zaprezentowanie: Objaśnienia stosowanych metod wyceny aktywów i pasywów oraz przyczyny ich zmian, Informacji o strukturze przychodów i ich źródłach, Informacji o strukturze kosztów administracyjnych i statutowych, Źródeł zwiększenia i wykorzystanie funduszu statutowego, Tendencji zmian w przychodach i kosztach. W każdym z przyjętych przez nas kryteriów organizacje mogły zdobyć maksymalnie po 2 punkty. Przyznawaliśmy po 1 punkcie, jeśli SF spełniało choć część wymagań w badanym obszarze. Wykres 3. Średnia liczba punktów przyznana w danej kategorii (maksymalnie do zdobycia 2 punkty) Informacje o strukturze przychodów i ich źródłach 1,09 Informacje o strukturze kosztów administracyjnych i statutowych Objaśnienie stosowanych metod wyceny aktywów i pasywów oraz przyczyny ich zmian Źródła zwiększenia i wykorzystanie funduszu statutowego Tendencje zmian w przychodach i kosztach 0,92 0,79 0,54 0,17
Najczęstsze błędy w sprawozdaniach cd. Okazuje się, że OPP najgorzej wypadają w kryterium tendencje zmian w przychodach i kosztach, tzn. najrzadziej tłumaczą się z tego, w jakim kierunku zmierzają. W tym przypadku średnia dla naszej próby wynosi zaledwie 0,17 pkt na 2 pkt możliwe do zdobycia. Co więcej, jedynie 15 proc. w ogóle tę kwestię poruszyło w swoich sprawozdaniach. Mała transparentność w zakresie ujawniania zmian w strukturze przychodów i kosztów może być podyktowana choćby obawą przed ukazaniem znaczącego wzrostu kosztów w danej OPP, co wiązałoby się z zarzutami o niewłaściwe wykorzystanie środków finansowych przez daną organizację. Stosunkowo często OPP w swoich SF dzielą się informacją o wykorzystaniu posiadanych pieniędzy, jednak często już sam podział na koszty administracyjne i statutowe traktują po macoszemu. Zdarza się, że w ogólnie nie ma wydzielenia wydatków na część związaną z funkcjonowaniem danej OPP oraz na część dotyczącą bezpośrednio działalności statutowej. Jeśli już nawet pojawia się taki podział, niejednokrotnie brakuje rzetelnej specyfikacji danych kosztów. Taka postawa OPP u odbiorców ich SF może budzić obawy dotyczące właściwego wykorzystania powierzonych im środków. Może też powodować wątpliwości, czy oby na pewno zachowane są właściwe proporcje kosztów statutowych do administracyjnych, czyli czy OPP rzeczywiście koncentrują się na swoich celach przeznaczając odpowiednią część funduszy na działalność statutową. Nagminnym błędem popełnianym przez dużą część OPP jest też przygotowywanie informacji dodatkowej w sposób zupełnie nieczytelny. W założeniach ma ona uzupełniać i wyjaśniać dane zawarte w sprawozdaniu, tak aby ono w sposób rzetelny i jasny prezentowało sytuację finansową danej jednostki. W analizowanych sprawozdaniach OPP w wielu przypadkach informacja dodatkowa jest bardzo szczątkowa i na jej podstawie nie można wysnuć wielu wniosków dotyczących działalności danej organizacji. Często też informacja dodatkowa jest przygotowana w sposób mało estetyczny, co dodatkowo obniża jej czytelność.
Podsumowanie OPP w Polsce mają nadal problemy z pełną transparentnością swoich działań. Jedynie 2 proc. badanych organizacji zamieszcza sprawozdania finansowe zarówno na swojej stronie internetowej, jak i w KRS-ie. 76 proc. w ogóle nie dzieli się informacją o swoich finansach gdzie indziej niż w dokumentach wysyłanych do rządu. Przygotowane przez organizacje SF są przy tym nieczytelne, niekompletne i brakuje w nich podstawowych informacji o wykorzystaniu przyznanych im środków finansowych. Jednak wydaje się, że w większości przypadków błędy w SF tych organizacji są wynikiem braku odpowiedniej wiedzy u osoby sporządzającej sprawozdanie, a nie celowego działania. Rząd powinien wesprzeć OPP w zakresie szkoleń z zakresu właściwego przygotowania tego typu dokumentów. OPP najchętniej ujawniają informacje o źródłach swoich przychodów. W swoim sprawozdaniu 69 proc. OPP podaje dane, skąd ma środki na swoją działalność. Natomiast jedynie 15 proc. organizacji w swym SF pokazuje tendencje zmian w przychodach i kosztach. OPP powinny dołożyć wszelkich starań w celu rzetelnego przygotowania SF rzetelne sprawozdanie to przejrzyste finanse, a to dodatkowy atut, który można wykorzystać, aby przyciągnąć darczyńców.
Kontakt Jan Letkiewicz Partner Zarządzający T +48 61 62 51 208 M +48 607 665 728 E jan.letkiewicz@pl.gt.com Jacek Kowalczyk Dyrektor T +48 22 205 4841 M +48 505 024 168 E jacek.kowalczyk@pl.gt.com Informacje zawarte w niniejszym dokumencie mają jedynie charakter ogólny i poglądowy. Nie stwarzają one stosunku handlowego ani stosunku świadczenia usług doradztwa podatkowego, prawnego, rachunkowego lub innego profesjonalnego doradztwa. Przed podjęciem jakichkolwiek działań należy skontaktować się z profesjonalnym doradcą w celu uzyskania porady dostosowanej do indywidualnych potrzeb. Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. dołożyło wszelkich starań, aby informacje znajdujące się w niniejszym dokumencie były kompletne, prawdziwe i bazowały na wiarygodnych źródłach. Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. nie ponosi jednak odpowiedzialności za ewentualne błędy lub braki w nich oraz błędy wynikające z ich nieaktualności. Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. nie ponosi także odpowiedzialności za skutki działań będące rezultatem użycia tych informacji.