Warszawa, dnia 14 lutego 2014 r. Opinia prawna w przedmiocie wznowienia studiów doktoranckich 1. Przedmiot opinii Przedmiotem niniejszej opinii jest analiza zagadnienia prawnego dotyczącego dopuszczalności wznowienia studiów doktoranckich na macierzystej uczelni lub na innej uczelni wyższej. 2. Stan faktyczny W przedmiotowej sprawie zgłoszono wątpliwości w przedmiocie dopuszczalności wznowienia 4 letnich niestacjonarnych studiów doktoranckich z filozofii i bioetyki. Pytający wyraził wątpliwości co do możliwości wznowienia w jego sprawie studiów na uczelni macierzystej, alternatywnie na innej uczelni wyższej. W przedmiotowej sprawie uczestnik studiów doktoranckich w latach akademickich 2006/2007, 2007/2008 oraz 2008/2009 zaliczył 3 lata studiów III stopnia z zakresu filozofii i bioetyki na Uniwersytecie X. W roku 2009 został zmuszony do przerwania studiów, co skutkowało skreśleniem go przez Kierownika Studiów Doktoranckich z listy doktorantów. Pytający wyraża chęć wznowienia niestacjonarnych studiów doktoranckich na swojej macierzystej uczelni (Uniwersytet X), względnie na innej uczelni wyższej prowadzącej niestacjonarne studia z zakresu filozofii i bioetyki III stopnia. 3. Stan prawny Zagadnienie wznowienia studiów doktoranckich oceniane jest powszechnie jako dość problematyczne, bowiem Ustawa o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz.U z 2012 r. Nr 572 j.t.; dalej jako u.s.w.) expressis verbis nie reguluje tej instytucji. W literaturze pojawiają się zatem postulaty uszczegółowienia regulacji ustawowej, bądź też rezygnacji z
przedmiotowej procedury w polskim prawie o szkolnictwie wyższym (M. Chałupka, Prawo wznowienia do... poprawienia, Forum Akademickie 2/2009, http://forumakad.pl/archiwum/2009/02/44_prawo_wznowienia..._do_poprawienia.html 1, dostęp: 15.02.2014 r.). Tym niemniej z punktu widzenia uczestników studiów doktoranckich, którzy z różnych przyczyn życiowych stają przed koniecznością przerwania studiów, wydaje się to być praktyczny i celowy sposób na kontynuację badań naukowych. Jak wspomniano powyżej u.s.w. nie odnosi się w szerszym zakresie do instytucji wznowienia studiów doktoranckich. Artykuł 196 ust. 6 wskazanej ustawy stanowi, iż Organizację i tok studiów doktoranckich w zakresie nieuregulowanym w ustawie oraz w odrębnych przepisach określa regulamin studiów doktoranckich. Regulamin uchwala w uczelni senat, a w jednostce naukowej - rada naukowa, co najmniej na pięć miesięcy przed rozpoczęciem zajęć. Do uchwalania regulaminu stosuje się odpowiednio przepisy art. 161 i 162. Artykuł 162 u.s.w. zawiera natomiast delegację ustawową do wydania przez Ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego rozporządzenia określającego szczegółowe warunki, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów doktoranckich. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w upoważnieniu, Minister wydając rozporządzenie winien uwzględnić poza takimi zagadnieniami jak np. czas trwania roku akademickiego, warunkami i trybem odbywania zajęć dydaktycznych, trybem skreślania z listy doktorantów także warunki wznawiania studiów III stopnia. W myśl wydanego w wykonaniu zakreślonej powyżej delegacji Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 lipca 2011 r. w sprawie warunków, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów w uczelniach (Dz.U z 2011 r., Nr 160, poz. 958) w 1pkt. 15 zastrzeżono, iż regulamin studiów III stopnia winien określać m.in. warunki wznawiania studiów. W szerszym zakresie regulacja ustawowa na temat wznowienia studiów milczy. W związku z kształtem obowiązującego stanu prawnego koniecznym stało się więc odniesienie się do regulacji zawartych w regulaminie studiów doktoranckich macierzystej 1 Postulaty zmian zawarte w przedmiotowym artykule sformułowane zostały w odniesieniu do art. 162 u.s.w. sprzed nowelizacji dokonanej Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455 ze zm.). Tym niemniej w zakresie omawianej materii stan prawny nie uległ zmianie, toteż zgłaszane wątpliwości pozostają w większości aktualne.
uczelni pytającego, a także regulaminach innych uczelni wyższych prowadzących niestacjonarne studia doktoranckie z zakresu filozofii i bioetyki, na których o ewentualne wznowienie studiów mógłby wnioskować doktorant. Regulamin studiów doktoranckich w Uniwersytecie X (uczelni macierzystej pytającego) z dnia xx.xx.2012 r. w odróżnieniu od poprzednio obowiązującego Regulaminu studiów doktoranckich w Uniwersytecie X z xx.xx.2010 r. wprost nie reguluje instytucji wznowienia studiów doktoranckich (w poprzednio obowiązującym Regulaminie instytucja ta była uregulowana i funkcjonowała jako reaktywacja studiów ). Toteż zasadnym wydaje się w tym przypadku zastosowanie 21 ust. 6, który stanowi, iż: W sprawach dotyczących przebiegu studiów doktoranckich nieuregulowanych niniejszym regulaminem stosuje się odpowiednio postanowienia Regulaminu studiów w Uniwersytecie X. Przepisy, do których odsyła 21 ust. 6 stanowią w 27 Regulaminu studiów w Uniwersytecie X, iż: 1. Student, który został skreślony z listy studentów po zaliczeniu co najmniej pierwszego roku (...) może wznowić studia po przerwie nie dłuższej niż 3 lata, licząc od dnia zakończenia niezaliczonego semestru. 2. Student, który zaliczył wszystkie moduły przewidziane programem kształcenia, może wznowić studia w terminie nie dłuższym niż 3 lata, w celu przystąpienia do egzaminu dyplomowego. Za wznowienie studiów w tym przypadku Uczelnia nie pobiera opłaty (...). 5. Student ponownie przyjęty na studia zostaje wpisany na semestr nie późniejszy, niż następujący po ostatnim semestrze, który student zaliczył przed skreśleniem z listy studentów, przy czym semestrów, na które dokonany został wpis warunkowy, nie uznaje się za semestry zaliczone (...). 16
7. Student może zostać ponownie przyjęty na studia tylko raz. W szczególnych przypadkach rektor może podjąć decyzję o kolejnym wznowieniu studiów. 8. Decyzja w sprawie wznowienia studiów uwzględnia dotychczasowy przebieg studiów. Regulamin studiów doktoranckich w Uniwersytecie Y a dnia xx.xx.2012 r., który został wskazany przez pytającego jako alternatywna uczelnia do wznowienia studiów doktoranckich, dopuszcza możliwość wznowienia studiów. Nie wskazuje jednak konkretnych przesłanek wznowienia, stanowiąc jedynie w przepisach końcowych, iż Regulamin ten znajduje zastosowanie do doktorantów wznawiających studia ( 37 ust. 2). 4. Analiza W przedmiotowej sprawie z uwagi na brak kompleksowej regulacji w u.s.w. oraz brak jednoznacznych postanowień regulaminów studiów doktoranckich uczelni X i Y kwestia wznowienia studiów doktoranckich jest dość skomplikowana. Odnosząc się do możliwości wznowienia przez pytającego studiów III stopnia w Uniwersytecie X (a zatem na jego Alma Mater) na wstępnie odnieść się należy do wyboru właściwej podstawy prawnej. Zgodnie z 21 ust. 1 Przepisów końcowych zawartych w Regulaminie studiów doktoranckich w Uniwersytecie X z xx.xx.2012r.: Studia doktoranckie rozpoczęte przed dniem 1 października 2012 r. prowadzi się zgodnie z dotychczasowymi przepisami do czasu ich zakończenia według programu tych studiów. Pojawia się zatem pytanie, czy w przedmiotowej sprawie zastosowanie znajdą postanowienia zawarte w Regulaminie studiów doktoranckich z 2012 r., czy też właściwym będzie regulamin obowiązujący poprzednio, a zatem Regulamin studiów doktoranckich z 2010 r.? Pytający bowiem rozpoczął studia doktoranckie w roku 2006, co w zwyczajnych okolicznościach winno implikować konieczność zastosowania poprzednio obowiązującego aktu prawnego. W miejscu tym należy jednak zwrócić uwagę na istotę instytucji wznowienia studiów. Jak wynika z literalnego brzmienia 27 ust. 5 Regulaminu studiów w Uniwersytecie
X, w którym mowa o studencie ponownie przyjętym na studia oraz poglądów judykatury, uznać należy, iż skreślenie z listy doktorantów powoduje przerwanie procesu kształcenia (wyrok WSA w Szczecinie z dnia 16 lipca 2008 r., sygn. II SA/Sz 302/08). Tym samym złożenie przez pytającego wniosku o wznowienie studiów doktoranckich w 2014 r. implikowałoby konieczność zastosowania ad casum nowego regulaminu obowiązującego w Uniwersytecie X (z 2013 r.), który dopuszcza instytucję wznowienia. Skoro doktorant został skreślony z listy doktorantów - jego studia uległy zakończeniu, a wznowienie traktować należy jako jego ponowne przyjęcie, tyle że nie podejmuje on studiów od początku, lecz kontynuuje je od określonego etapu. Dodać należy, iż zastosowanie poprzednio obowiązującego Regulaminu studiów doktoranckich na tej uczelni z 2010 r. expressis verbis wykluczałoby możliwość zastosowania przedmiotowej instytucji wznowienia studiów (vide 7 ust. 5 Regulaminu z 2010 r. ). Biorąc pod uwagę powyższe przyjąć należy, iż w przedmiotowej sprawie w świetle aktualnie obowiązujących regulacji prawnych, a zatem 21 ust. 6 Regulaminu studiów doktoranckich w Uniwersytecie X z 2012 r. odsyłającego do 27 Regulaminu studiów w Uniwersytecie X z 2013 r., wznowienie studiów przez pytającego na tej uczelni, co do zasady, nie będzie możliwe. Konkluzja taka wynika z faktu, iż przesłanki określone w 27 Regulaminu studiów ograniczają możliwość złożenia wniosku o wznowienie studiów do lat 3, licząc od dnia zakończenia niezaliczonego semestru. W przedmiotowej sprawie termin ten liczyć należy od zakończenia semestru zimowego 2009 r., bowiem z okoliczności przedstawionych przez pytającego, w świetle zaliczonych lat studiów 2006/2007, 2007/2008, 2008/2009 pierwszym niezliczonym semestrem był semestr zimowy 2009 roku. Tym samym termin na wniesienie wniosku o wznowienie studiów upłynął pytającemu z upływem lat 3, a zatem zimą 2012 r. Jak się jednak wydaje, istnieje pewna prawna możliwość, dzięki której pytający, mimo wszystko, może starać się o wznowienie studiów. Możliwość ta wynika z art. 207 u.s.w., który dopuszcza, w pewnych przypadkach, odpowiednie zastosowanie przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2013 r. Nr 267 t.j.; dalej jako k.p.a.). Zgodnie z art. 207 u.s.w.: m.in. do decyzji podjętych przez organy uczelni, kierownika studiów doktoranckich lub dyrektora jednostki naukowej w
indywidualnych sprawach studentów i doktorantów, a także w sprawach nadzoru nad działalnością uczelnianych organizacji studenckich oraz samorządu studenckiego i doktoranckiego, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego oraz przepisy o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego. Tym samym, jak należy sądzić, decyzja o wznowieniu studiów stanowi decyzję w indywidualnej sprawie doktoranta. Warto w tym miejscu odnieść się do judykatury, która stoi na stanowisku, iż cytowany przepis nie wymienia expressis verbis zdarzeń, które - jako indywidualne sprawy studentów - winny być załatwiane w drodze decyzji administracyjnych, do których należy odpowiednio stosować k.p.a., niemniej jednak niewątpliwie chodzi w nim o takie sytuacje, kiedy rozstrzygnięcie organu uczelni dotyczy sfery praw i obowiązków studenta i - co ważne - wywiera bezpośredni skutek na zewnątrz (wyrok NSA z dnia 6 sierpnia 2010 r., sygn. akt I OSK 673/10, LEX nr 612172). Charakterystyka ta odpowiada decyzji o wznowieniu studiów. Na mocy art. 207 u.s.w. odpowiednie zastosowanie w tej materii znajdą zatem przepisy k.p.a., w tym dotyczące instytucji przywrócenia terminu. Mowa tu o art. 58 k.p.a., który stanowi, iż w razie uchybienia terminu należy go przywrócić na prośbę zainteresowanego, jeżeli uprawdopodobni on, że uchybienie nastąpiło bez jego winy. Prośba o przywrócenie terminu powinna zostać wniesiona w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia. Co ważne - jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin, a zatem złożyć wniosek o wznowienie studiów. Odnosząc się do drugiej części pytania, zgodnie z Regulaminem studiów doktoranckich w Uniwersytecie Y z 2012 r. (rozważania w przedmiocie zastosowania właściwego regulaminu poczynione powyżej pozostają aktualne również w przypadku Uniwersytetu Y), instytucja wznowienia studiów jest dopuszczalna. Regulamin ów jednak jedynie szczątkowo określa, iż wznowienie studiów następuje zgodnie z przytoczonym aktem prawnym, niemniej nie zawiera ani konkretnych przesłanek zastosowania instytucji, ani też odesłania do przepisów Regulaminu studiów w Uniwersytecie Y. Posługując się jednak wykładnią analogiczną do poczynionej powyżej w odniesieniu do Uniwersytetu X, zasadnym wydaje się sięgnięcie do Regulaminu studiów w Uniwersytecie Y w kwestiach nieuregulowanych w Regulaminie
studiów doktoranckich na tej samej uczelni. Przy takim rozwiązaniu zgodnie z 46 ust. 3 osoba skreślona z listy może wznowić studia w kolejnym semestrze. Ponadto ust. 7 stanowi, iż Dopuszcza się możliwość wznowienia studiów na Uniwersytecie Y przez osoby skreślone z listy studentów w innej uczelni. W świetle przytoczonego stanu prawego skonkludować jednak należy, iż podobnie, jak w przypadku Uniwersytetu X, również na Uniwersytecie Y upłynął już dla pytającego termin na złożenie właściwego wniosku w przedmiotowej sprawie, a jedyną drogą prawną, z której może skorzystać jest próba przywrócenia uchybionego terminu. 5. Wnioski Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy prawa stwierdzić należy, iż pomimo dopuszczalności instytucji wznowienia studiów doktoranckich na wskazanych przez pytającego uczelniach, zastosowanie tej instytucji w przedmiotowej sprawie, co do zasady, nie będzie możliwe. Jest to wynikiem upływu terminu do wniesienia właściwego wniosku inicjującego omówioną procedurę. Jak się jednak wydaje, pytający może skorzystać z instytucji przywrócenia terminu do wniesienia wniosku o wznowienie studiów. Instytucja przywrócenia terminu w przedmiotowej sprawie znajdzie zastosowanie na mocy art. 201 u.s.w w zw. z art. 58 k.p.a. Pytający musi jednak w tym przypadku starannie uprawdopodobnić, iż uchybienie terminu nie nastąpiło z jego winy. Jest to bowiem konieczną przesłanka, którą należy spełnić, aby skorzystać z instytucji przywrócenia terminu. Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji