SOLIDAGO SPP. BIOWSKAŹNIKIEM WYSTĘPOWANIA ODŁOGÓW NA GRUNTACH ROLNYCH

Podobne dokumenty
Zachwaszczenie upraw zbóż na polach wybranych gospodarstw ekologicznych i tradycyjnych Opolszczyzny

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

WPŁYW UPRAWY ZEROWEJ NA WYSTĘPOWANIE GATUNKÓW RUDERALNYCH W NASTĘPSTWIE ROŚLIN: PSZENICA OZIMA KUKURYDZA PSZENICA JARA

CHEMICZNA RENOWACJA ZANIEDBANYCH TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH

Teresa Skrajna*, Helena Kubicka**, Marta Matusiewicz***

ZMIANY ZACHWASZCZENIA ŁANU ZIEMNIAKA W WARUNKACH EKOLOGICZNEGO I INTEGROWANEGO SYSTEMU PRODUKCJI

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Geograficzne rozmieszczenie ważnych gatunków chwastów

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin Akademia Rolnicza w Lublinie. Segetal flora of landscape parks in the Lublin region

Cezary Kwiatkowski, Marian Wesołowski, Agnieszka Stępień

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Reakcja rzepaku jarego na herbicydy na polu zachwaszczonym i bez chwastów

ZACHWASZCZENIE PÓL SĄSIADUJĄCYCH Z WIELOLETNIMI ODŁOGAMI NA DWÓCH TYPACH GLEB

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Seria ROLNICTWO Nr 1 (1) 2015

Bioróżnorodnośd flory w wieloletnich roślinach uprawianych na cele energetyczne

Key words: chemical composition, spring barley, weeds, lead, heavy metals

WPŁYW TECHNOLOGII UPRAWY I OCHRONY HERBICYDOWEJ NA WYSOKOŚĆ PLONU PSZENICY OZIMEJ UPRAWIANEJ W MONOKULTURZE

Zbigniew Anyszka, Adam Dobrzański

Flora nowo budowanych szlaków komunikacyjnych na przyk³adzie zurbanizowanych obszarów rolniczych Oporowa (Wroc³aw)

Progi szkodliwości chwastów w rzepaku

WPŁYW ZRÓŻNICOWANEJ UPRAWY ROLI I ROŚLIN NA SKŁAD GATUNKOWY I LICZEBNOŚĆ CHWASTÓW W UPRAWIE SKORZONERY. Wstęp

Tom I, (od litery A do E), Warszawa 1786

WPŁYW MONOKULTURY I SYSTEMU UPRAWY ROLI ORAZ OCHRONY HERBICYDOWEJ NA AGROFITOCENOZĘ KUKURYDZY

Teresa Skrajna* Helena Kubicka** Marta Matusiewicz***

NIEKTÓRE GATUNKI RUDERALNE ZADOMOWIONE W UPRAWACH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

DIASPORY CHWASTÓW W MATERIALE NASIENNYM ZBÓŻ JARYCH I OZIMYCH

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

WPŁYW NAWOŻENIA AZOTEM NA ZACHWASZCZENIE ŁANU PSZENICY OZIMEJ

NA TERENIE FARMY WIATROWEJ W OKOLICY MIEJSCOWOŚCI

WŁODZIMIERZ MAJTKOWSKI¹ ROMAN WARZECHA² ¹Ogród Botaniczny IHAR-PIB w Bydgoszczy ²Zakład Genetyki i Hodowli Roślin IHAR-PIB w Radzikowie

SALIX CORDATA AMERICANA Hort. I SALIX VIMINALIS L.

dr inż. Janusz Urbanowicz IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

SIMILARITY BETWEEN SOIL SEED BANK AND CURRENT WEED INFESTATION IN WINTER WHEAT CULTIVATION

The assessment of the diversity of weed flora communities in crops cultivated in selected farms in Lubelskie voivodeship

ANNALES. Andrzej Woźniak. Następczy wpływ jęczmienia jarego uprawianego w zmianowaniu i monokulturze na zachwaszczenie pszenicy ozimej

WPŁYW SPOSOBU UGOROWANIA PÓL NA INTENSYWNOŚĆ WYSTĘPOWANIA ECHINOCHLOA CRUS-GALLI

Zbiorowiska chwastów i ich zwalczanie na plantacji Miscanthus giganteus

WPŁYW SYSTEMÓW UPRAWY ROLI NA ZACHWASZCZENIE ŁUBINU ŻÓŁTEGO I WĄSKOLISTNEGO

THE WEED SPECIES COMPOSITION IN A REED CANARY GRASS (Phalaris arundinacea L.) PLANTATION FOR ENERGY PURPOSES DEPENDING ON ITS AGE

ZACHWASZCZENIE PLANTACJI WARZYW W WARUNKACH NADMIERNEGO UWILGOTNIENIA GLEBY

BIORÓŻNORODNOŚĆ GATUNKOWA CHWASTÓW W MONOKULTURZE PSZENICY OZIMEJ W WARUNKACH STOSOWANIA UPROSZCZEŃ W UPRAWIE ROLI

ZBIOROWISKA SEGETALNE W UPRAWACH EKOLOGICZNYCH I KONWENCJONALNYCH INTENSYWNYCH

PRZYRODNICZA OPTYMALIZACJA ZBIOROWISK CHWASTÓW W AGROCENOZACH

Pozostałości herbicydów w glebie i nasionach gorczycy białej (Sinapis alba)

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA. Zachwaszczenie pszenicy twardej w różnych systemach uprawy roli

WPŁYW TECHNOLOGII UPRAWY NA ZACHWASZCZENIE PSZENICY JAREJ*

INSTYTUT UPRAWY NAWOŻENIA I GLEBOZNAWSTWA PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli ul. Orzechowa 61, WROCŁAW

Katarzyna Pużyńska, Agnieszka Stokłosa, Ewa Stupnicka-Rodzynkiewicz

ekologicznych i konwencjonalnych

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Efekty niszczenia chwastów w rzepaku ozimym herbicydem Colzor Trio 405 EC w warunkach Dolnego Śląska

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA. Następczy wpływ ugorowania pola na zachwaszczenie łanu żyta

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA

SUKCESJA ROŚLINNA NA ODŁOGOWANYCH GRUNTACH ORNYCH

WPŁYW SPOSOBU PRZYGOTOWANIA GLEBY DO SIEWU I RODZAJU POZOSTAWIONEJ BIOMASY NA ZACHWASZCZENIE KUKURYDZY

Janina Skrzyczyńska, Teresa Skrajna USTĘPUJĄCE CHWASTY PO LNE W UPRAWACH ZBÓŻ OZIM YCH GM INY KOTUŃ

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Metodyka badań: Ad. pkt. 4.a)

A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2012, Agric., Aliment., Pisc., Zootech.

GATUNKI MIGRUJĄCE NA POLA UPRAWNE NA RĘDZINACH Z EKOSYSTEMÓW WYSTĘPUJĄCYCH W SĄSIEDZTWIE

UDZIAŁ ANTROPOFITÓW W UPRAWACH KUKURYDZY (ZEA MAYS L.) NA TERENIE WYSOCZYZNY SIEDLECKIEJ

Teresa Skrajna*, Helena Kubicka** BIORÓŻNORODNOŚCI ZBIOROWISK CHWASTÓW A ZAPAS DIASPOR W GLEBIE W KOLEKCJACH OGRODU BOTANICZNEGO W POWSINIE

ZACHWASZCZENIE WYBRANYCH WIELOLETNICH GATUNKÓW ROŚLIN ENERGETYCZNYCH W ZALEśNOŚCI OD WIEKU PLANTACJI. Halina Borkowska 1, Roman Molas 2

Ocena krajobrazowa i florystyczna

ZMIANY W ZACHWASZCZENIU PORA Z ROZSADY POD WPŁYWEM ŚCIÓŁKI ORGANICZNEJ

ZACHWASZCZENIE ŁANÓW ROŚLIN ZBOŻOWYCH I MOŻLIWOŚCI JEGO OGRANICZENIA W WOJ. PODKARPACKIM

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA

WPŁYW MONOKULTURY, PŁODOZMIANU I UPRAWY WSPÓŁRZĘDNEJ NA BIORÓśNORODNOŚĆ CHWASTÓW W PSZENICY JAREJ. Aleksandra Głowacka

BIODIVERSITY OF SEGETAL FLORA IN POTATO FIELDS (SOLANUM TUBEROSUM L.) IN SELECTED MUNICIPALITIES OF THE ZAMOŚĆ REGION

ZACHWASZCZENIE UPRAW OKOPOWYCH NA OBSZARZE OBNIŻENIA WĘGROWSKIEGO Weed infestation of the root crops in the Węgrów Lowering

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁ ODOWSKA LUBLIN POLONIA. Zachwaszczenie zbóż ozimych w stanowisku po zbożach jarych i ugorze

Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

Katedra Uprawy i NawoŜenia Roślin Ogrodniczych, Akademia Rolnicza ul. Leszczyńskiego 58, Lublin

EFEKTYWNOŚĆ HERBICYDÓW NA TRWAŁYCH UŻYTKACH ZIELONYCH I ICH POZOSTAŁOŚCI W ROŚLINACH

A. Urszula Warcholińska WYSTĘPOWANIE NIEKTÓRYCH GATUNKÓW CHWASTÓW NA GLEBACH RÓŻNYCH KOMPLEKSÓW WOJEWÓDZTWA SKIERNIEWICKIEGO CZĘŚĆ II*

WPŁYW DESZCZOWANIA, TECHNOLOGII UPRAWY I NAWOŻENIA AZOTEM NA ZACHWASZCZENIE ZIEMNIAKÓW

INSTYTUT UPRAWY NAWOŻENIA I GLEBOZNAWSTWA

WPŁYW POZIOMU AGROTECHNIKI NA PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE OWSA SIEWNEGO

WPŁYW ROTACJI HERBICYDÓW NA LICZEBNOŚĆ CHWASTÓW ODPORNYCH W MONOKULTURZE KUKURYDZY

Ocena wpływu adiuwanta ATPOLAN SOIL na skuteczność herbicydów w ochronie rzepaku ozimego.

WPŁYW POZIOMU INTENSYWNOŚCI UPRAWY NA BIORÓŻNORODNOŚĆ FLORY ZACHWASZCZAJĄCEJ MIESZANKĘ WYKI SIEWNEJ Z JĘCZMIENIEM JARYM *

Występowanie chwastów w ziemniaku oraz metody ich zwalczania na terenie Polski w latach

Bioróżnorodność flory segetalnej w uprawie buraka cukrowego

Chemiczne odchwaszczanie gorczycy białej (Sinapis alba)

ZACHWASZCZENIE PSZENŻYTA JAREGO W ZMIANOWANIU I MONOKULTURZE W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO NAWOŻENIA MINERALNEGO*

ZACHWASZCZENIE ŁANU ZIEMNIAKA W ZALEśNOŚCI OD SYSTEMU UPRAWY, POZIOMU NAWOśENIA MINERALNEGO I INTENSYWNOŚCI OCHRONY

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA

STRESZCZENIE. Budowlane płyty ażurowe, mogące występować wraz z oskałowaniem lub opaską brzegową.

ZACHWASZCZENIE ZBÓŻ OZIMYCH I JARYCH NA TERENIE GMINY MACIEJOWICE Weed infestation of winter and spring cereals in the Maciejowice commune

WPŁYW ŻYCICY WIELOKWIATOWEJ JAKO WSIEWKI MIĘDZYPLONOWEJ NA RÓŻNORODNOŚĆ ZBIOROWISK CHWASTÓW W JĘCZMIENIU JARYM

PORÓWNANIE KOSZTÓW PRODUKCJI JĘCZMIENIA JAREGO I OZIMEGO W WYBRANYCH GOSPODARSTWACH WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIEGO

TYTUŁ: OCENA WYSTĘPOWANIA GATUNKÓW INWAZYJNYCH W ZBIOROWISKACH SEGETALNYCH NA TERENIE GMINY KOLBUDY. Autor: Weronika Haliniarz

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁ ODOWSKA LUBLIN POLONIA

HERBICYDY Z GRUPY REGULATORÓW WZROSTU

Inwentaryzacja florystyczna, mykologiczna i faunistyczna Inwentaryzację florystyczną przeprowadzono metodą marszrutową:

Systemy chemicznego zwalczania chwastów w rzepaku ozimym

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

Transkrypt:

FRAGM. AGRON. 27(3) 2010, 122 131 SOLIDAGO SPP. BIOWSKAŹNIKIEM WYSTĘPOWANIA ODŁOGÓW NA GRUNTACH ROLNYCH JÓZEF ROLA, HENRYKA ROLA Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu h.rola @ iung.wroclaw.pl Synopsis. Badania wykonano na obszarze 525 ha na 12 odłogujących polach występujących na glebach brunatnych, zaliczanych do 1 i 2 kompleksów j przydatności, położonych w południowej części Wrocławia oraz na glebach płowych, 5 i 6 kompleksów j przydatności w okolicach Oławy. Celem ich było udokumentowanie przebiegu procesu zasiedlania przez Solidago spp. odłogów na gruntach ornych, w zależności od czasu ich istnienia. Zdjęcia fitosocjologiczne w liczbie 10 15-tu na każdym polu, wykonano w 2009 roku, ustalając ilościowość ( I) w skali Braun-Blanqueta dla występujących gatunków, ze szczególnym uwzględnienie Solidago spp. Udowodniono, że gatunek Solidago spp. znajduje odpowiednie warunki dla swego rozwoju tylko na terenach nie poddawanych uprawie mechanicznej przez okres kilku lat, niezależnie od rodzaju gleb i nie stanowi zagrożenia dla sąsiednich plantacji roślin uprawnych. Jednocześnie takson ten może być biowskaźnikiem obecności odłogów na danym terenie. Prawidłowa agrotechnika i pielęgnacja roślin skutecznie chroni przed inwazją tego gatunku na pola uprawne. Słowa kluczowe key words: Solidago spp., biowskaźnik indycator, odłogi fallow WSTĘP Rodzaj Solidago na terenie Polski wg Rostańskiego [1971]) reprezentowany jest głównie przez cztery gatunki: Solidago canadensis, S. gigantea, S. graminifolia i S. virgaurea. Od wielu lat występują one jako rośliny ruderalne na obrzeżach lasów, zarośli, rowów, przydrożach, na rumowiskach i nieużytkach. Tokarska-Guzik [2005] w swoich studiach zalicza Solidago spp. do gatunków polskich kenofitów, jako przedstawiciela roślin inwazyjnych. W oparciu o badania nad zbiorowiskami segetalnymi, prowadzonymi w Zakładzie Ekologii i Zwalczania Chwastów we Wrocławiu od 1966 roku można stwierdzić, że Solidago spp. nie występuje w łanach roślin uprawnych [Domaradzki i in.2007, Rola i Rola 1998, Rola i in. 2003, 2006]. Nie odnotowano również tego gatunku w zdjęciach fitosocjologicznych i kartach zachwaszczenia (w sumie 120 tysięcy), wykonanych w latach 1976 1989 przez Zespół Badawczy Rejonizacja Chwastów w Polsce i pracowników Wojewódzkich Stacji Kwarantanny i Ochrony Roślin. Jedynie w sporadycznych przypadkach obecność gatunków Solidago spp. obserwuje się na polach uprawnych, lecz tylko wokół słupów wysokiego napięcia lub wież trangulacyjnych itp., to znaczy w miejscach, w których nie wykonuje się zabiegów uprawowych. Stosowana agrotechnika roślin ogrodniczych i rolniczych skutecznie zapobiega osiągnięciu przez Solidago spp. po wschodach kolejnych faz rozwojowych i wydaniu nasion, co jest barierą ekspansji tego gatunku na pola uprawne. Natomiast proces ruderalizacji zbiorowisk segetalnych na gruntach rolnych z dużym udziałem Solidago spp. występuje wyraźnie na odłogach, gdzie gatunek ten może być biowskaźnikiem ich obecności w danym regionie. Świadczy o tym

Solidago spp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach rolnych 123 żółto-pomarańczowy kolor dużych płatów roślinności w sierpniu i wrześniu, w okresie pełni kwitnienia Solidago spp. Celem badań było udokumentowanie przebiegu procesu zasiedlania przez Solidago spp. odłogów na gruntach ornych, w zależności od czasu ich istnienia. Hipotezą badawczą było założenie, że gatunek Solidago spp. znajduje odpowiednie warunki dla swego rozwoju tylko na terenach nie poddawanych uprawie mechanicznej przez okres kilku lat i jako taki może stanowić wskaźnik zaklasyfikowania takiego pola do kategorii odłogu. MATERIAŁ I METODY Badania wykonano na gruntach rolnych gleb brunatnych, 1 i 2-go kompleksu przydatności j, przyległych do południowo-zachodnich obrzeży Wrocławia, które w wyniku planów przestrzennego zagospodarowania miasta, stały się przejściowo odłogami (tab. 1). Ponadto badaniami objęto także typowe odłogujące pola na glebach płowych, zaliczane do 5 i 6 kompleksu przydatności j, o niskiej produkcyjności, zlokalizowane w powiecie Oławskim (tab. 2). Analizy zachwaszczenia przeprowadzono na 12-tu odłogujących polach o łącznej powierzchni 525 hektarów (rys. 1 i 2). Zdjęcia fitosocjologiczne w liczbie 10 15-tu na każdym polu, wykonano w 2009 roku, ustalając ilościowość (I) dla występujących gatunków w skali Tabela 1. Table 1. Lokalizacja odłogujących pól na 1 i 2 kompleksie j przydatności gleb w południowozachodnim rejonie Wrocławia Location of fallow fi elds on 1 and 2 soil suitability complex in south-west region of Wrocław Lp. No. Lokalizacja Location Powierzchnia pola Field area (ha) Odłogowanie od roku Fallow since the year I Bielany 50 2007 II Mokronos 5 1999 III Strachowice 180 1996 IV Muchobór 20 2005 V Muchobór 25 2004 VI Muchobór 15 2007 VII Oporów 20 2009 VIII Oporów 3 2003 Użytkowanie poprzednie Previous use warzywa vegetables warzywa vegetables użytek zielony grean use

124 J. Rola, H. Rola Tabela 2. Table 2. Lokalizacja odłogujących pól na 5 i 6 kompleksie j przydatności gleb w rejonie Oławy Location of fallow fi elds on 5 and 6 soil suitability complex in region Oława Lp. No. Lokalizacja Location Powierzchnia pola Field area (ha) Odłogowanie od roku Fallow since the year Użytkowanie poprzednie Previous use IX Lubsza 105 1998 X Dobrzyń 50 1998 XI Grędzina 30 2000 XII Siedlce 15 2007 Rys. 1. Lokalizacja odłogujących pól na 1 i 2 kompleksie j przydatności gleb w południowo-zachodnim rejonie Wrocławia Fig.1. Location of fallow fi elds on 1 and 2 soil suitability complex in South-West region of Wrocław

Solidago spp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach rolnych 125 Rys. 2. Lokalizacja odłogujących pól na 5 i 6 kompleksie j przydatności gleb w rejonie Oławy Fig. 2. Location of fallow fi elds on 5 and 6 soil suitability complex in region Oława Braun-Blanqueta [Pawłowski 1972]. Porównawczo, dodatkowo sprawdzono inne 32 odłogujące pola, rozmieszczone na tym obszarze, czy ich szata roślinna jest podobna do ustalonej w zdjęciach fitosocjologicznych na polach I XII. Wykorzystano także opublikowane wyniki analiz zachwaszczenia pól tego regionu, sporządzone w latach poprzednich 2001 2006 [Rola i Rola 1998, Rola i in. 2003, 2006]. WYNIKI I DYSKUSJA Pojawiające się niekiedy opinie botaników o zagrożeniu agrocenoz przez Solidago spp., w świetle dotychczasowych badań herbologów są nieuzasadnione. Wskazują na to, wykonane w latach 2001 2006 na terenie województwa dolnośląskiego, lustracje 169 plantacji zbóż ozimych i jarych, uprawianych na polach o różnych sposobach gospodarowania takich jak ekologiczny, integrowany i konwencjonalny. Wśród oznaczonych 86 gatunków występujących w zbożach ozimych i 93 w zbożach jarych brak było Solidago spp. [Domaradzki i in. 2007]. Podobne efekty uzyskali Jezierska-Domaradzka i Kuźniewski [2007] na terenie Opolszczyzny, Skrzyczyńska i Rzymowska [2007] na Podlasiu Zachodnim, a także Kapeluszny i Haliniarz

126 J. Rola, H. Rola [2007] na plantacjach ziemniaka, motylkowych i innych na Lubelszczyźnie oraz Latowski i in. [1999] w Wielkopolsce Jak z powyższego wynika, prawidłowa agrotechnika i pielęgnacja roślin skutecznie chroni przed inwazją tego taksonu na pola uprawne. Potwierdzeniem faktu o braku przenikania Solidago spp. do łanów roślin uprawnych są wyniki wieloletniego doświadczenia statycznego [Rola i in. 2000] nad wpływem wybranych herbicydów na sukcesję roślin. W roku założenia doświadczenia, na 3-letnim odłogu, zbiorowisko chwastów zdominowane było przez Elymus repens. Z biegiem lat, na obiekcie, na którym nie wykonywano żadnych zabiegów uprawowych liczebność perzu właściwego zmniejszyła się, a jego miejsce zajęła Solidago canadensis, osiągając w 2009 roku 95% pokrycia gleby (tab. 3). Przez cały okres prowadzenia w/w doświadczenia nie stwierdzono migracji tego gatunku na sąsiednie pola, usytuowane w odległości kilkudziesięciu metrów, które były obsiewane roślinami uprawnymi. Tabela 3. Dynamika zachwaszczenia na polu odłogującym bez zabiegów pielęgnacyjnych w latach 1964 2009 Table 3. Dynamics of weed infestation on fallow fi elds, without mechanical cultivation in years 1964 2009 Gatunki chwastów Weed species Pokrycie gleby Soil cover (%) 1964 1968 1978 1988 1998 2009 Solidago canadensis 6 41 52 31 27 95 Achillea millefolium 2 10 7 11 1 Artemisia vulgaris + 4 2 1 1 Chenopodium album + + + + + Cirsium arvense 3 1 Convolvulus arvensis + + 2 Elymus repens 67 35 21 34 30 2 Erigeron canadensis + + + 4 4 Epilobium hirsutum + + + Galinsoga parvifl ora 8 + + Pastinaca sativa 5 3 3 1 Poa pratensis 1 2 7 5 10 Taraxacum offi cinale + 6 + + + występowanie infestation: + pojedyńcze single, r rzadkie rare

Solidago spp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach rolnych 127 Kolejnym przyczynkiem do ustalenia dynamiki zasiedlania gruntów ornych przez Solidago spp. może być przeprowadzona w 2005 roku analiza stanu i stopnia zachwaszczenia 200 ha gruntów ornych k/wrocławia, położonych na czarnych ziemiach (brunatnych), 1 i 2-go kompleksu j przydatności gleb [Rola i in. 2006]. Na tym terenie od 1950 do 1990 roku uprawiano warzywa, następnie przez cztery lata rośliny. Obszar ten w 1995 roku podzielono na 3 powierzchnie pod różne użytkowanie: A kontynuacja upraw roślin rolniczych, B przeznaczenie na park rekreacyjny, C pozostawienie pola jako odłóg bez pielęgnacji (tab. 4). Po 10 latach na wydzielonych polach, nie stwierdzono występowania Solidago spp. na części A, natomiast na części B w parku, gatunek ten pokrywał do 25% powierzchni, a na odłogu (część C), bez pielęgnacji mechanicznej ponad 50%. Tabela 4. Table 4. Występowanie Solidago spp. w zależności od sposobu użytkowania gruntów ornych Occurence of Solidago spp. depending on land use 1950 1990 1991 1994 Użytkowanie pól uprawnych The use of fi elds 1995 2005 podział pól division fi elds Liczba gatunków chwastów No. weed species 2005 Występowanie Occurence of Solidago spp. (I) 2005 A rośliny crop 22 warzywa vegetable rośliny crop B park park 70 2 C odłóg nie pielęgnowany fallow non cultivated 56 3 Prowadzone badania florystyczne odłogów na terenie województwa dolnośląskiego i opolskiego, wykazują, że pola pozostawione bez uprawy już w pierwszym i drugim roku zarastają roślinami segetalnymi, charakterystycznymi dla danego siedliska. W kolejnych latach na odłogu pojawiają się gatunki ruderalne a wśród nich Solidago spp., która w ciągu 3-4 lat osiąga wysokie stopnie pokrycia danego pola. Niezależnie od siedliska często tworzy zwarte łany, widoczne z dużych odległości w krajobrazie rolniczym, jako wizualny biowskaźnik wieloletnich odłogów. W zdominowanej przez nawłoć fitocenozie wyraźnie zaznaczają swą obecność Elymus repens, Apera spica-venti, Achillea millefolium, Epilobium montana, Erigeron canadensis, Erigeron acer i Tanacetum vulgare. Wiele innych gatunków występuje w skali + i r, co może wskazywać na antagonistyczne oddziaływanie Solidago spp. na te taksony (tab. 5 i 6). Najczęściej wysokie stopnie pokrycia powierzchni w łanie Solidago spp. osiąga po 5 10 latach odłogowania pola (tab. 7). Natomiast liczba i ilościowość gatunków towarzyszących

128 J. Rola, H. Rola Tabela 5. Table 5. Występowanie Solidago spp. i gatunków towarzyszących (I) w zbiorowiskach fitocenoz odłogów na glebach I i II kompleksu przydatności j w okolicach Wrocławia w 2009 roku Occurrence of Solidago spp. and companion weeds (I) association of phytocenosis fallows on 1 and 2 soil suitability complex in region Wrocław in the years 2009 Gatunki chwastów Weed species Nr odłogującego pola wg wykazu w tabeli 1 Number of fallow fi eld according to table 1 I II III IV V VI VII VIII Solidago spp. 1 4 4 2 5 1 + 3 Apera spica-venti 1 r + 1 2 r Artemisia vulgaris + + 1 1 + + + Calamagrostis epigeios + 1 1 1 Cirsium arvensis 1 + 1 2 1 + Chenopodium album + + + 1 + 1 1 r Daucus carota 1 + + 2 Elymus repens 5 3 4 3 3 1 + + Epilobium montanum 2 + 1 1 1 2 + Erigeron canadensis 1 + r 3 + Erigeron acer 2 1 1 + + + Tanacetum vulgare + + r 1 Taraxacum offi cinale + 1 + + 2 Trifolium repens + + r r r 2 Trifolium arvensis 1 + Pozostałe gatunki towarzyszące Remaining companion species: Achillea millefolium +, Arctium lappa +, Anthemis arvensis +, Carduus crispus r, Convolvulus arvensis +, Crepis capillaris +, Dactylis glomerata r, Echinochloa crus-galli r, Helianthus tuberosus r, Hypericum perforatum +, Matricaria maritima subsp. inodora +, Melilotus albus +, Plantago media +, Rubus caesius +, Rumex crispus +, Rumex acetosella +, Setaria viridis +, Sonchus arvensis +, Symphytum officinalis +, Tussilago farfara r, Urtica dioica +, Vicia cracca + (razem 23 gatunki totally 23 weed species) Tabela 6 Table 6. Występowanie Solidago spp. i gatunków towarzyszących (I) w zbiorowiskach fitocenoz odłogów na glebach 5 i 6 kompleksu przydatności j w rejonie Oławy w 2009 roku Occurrence of Solidago spp. and companion weeds (I) association of phytocenosis fallows on 5 and 6 soil- suitability complex in region Oława in the years 2009 Nr pola odłogującego wg wykazu w tabeli 2 Gatunki chwastów Number of fallow fi eld according to table 2 IX X XI XII Solidago spp. 4 3 3 1 Achillea millefolium 1 1 1 1 Apera spica-venti + 1 1 1 Artemisia vulgaris + + + 1

Solidago spp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach rolnych 129 Tabela 6 Table 6. cd. cont. Cirsium arvense + + + 3 Crepis capillaris 2 Elymus repens 1 3 2 5 Epilobium montanum r r 2 Erigeron canadensis + + 1 2 Erigeron acer + + 1 + Tanacetum vulgare 2 1 1 1 Pozostałe gatunki towarzyszące Remaining companion species : Arctium lappa r, Artemisia vulgaris +, Artemisia campestris +, Anthemis arvensis r, Calamagrostis epigeios +, Cirsium oleraceum +, Chenopodium album +, Convolvulus arvensis+, Consolida regalis +, Crepis capillaris+, Dactylis glomerata r, Daucus carota +, Epilobium montanum+, Erodium cicutarium +, Equisetum arvense r, Fumaria offi cinalis +, Galium mollugo +, Galinsoga parvifl ora +, Geranium pusillum +, Juncus bufonis +, Hypericum perforatum+, Lathyrus pratensis +, Matricaria maritima subsp. inodora +, Melandrium album +, Myosotis arvensis +, Papaver rhoeas+, Polygonum convolvulus +, Poa pratensis +, Poa trivialis +, Potentilla anserina +, Potentilla reptans +, Plantago media +, Rhianthus alectorlophus +, Rorippa sylvestris r, Rumex crispus+, Rumex acetosella +, Rumex acetosa +, Senecio jacobaea +, Setaria viridis +, Sonchus arvensis +, Symphytum officinalis +, Stachys palustris +, Taraxacum officinale +, Trifolium repens +, Trifolium arvensis +, Vicia villosa+, Vicia arvensis, Vicia cracca + (razem 50 gatunków totally 50 weed species) Tabela 7. Table 7. Występowanie Solidago spp. w zależności od okresu odłogowania pola Occurence of Solidago spp. depending on period of fallow fi elds Nr pola (tabela 4, 5) Field number (table 4, 5) Okres odłogowania w latach Fallow period in years Stopień występowania Solidago spp. (I) Degree of Solidago spp. occurence VII 1 + I 2 1 VI 2 1 XII 2 1 IV 4 2 V 5 5 VIII 6 3 XI 8 3 II 10 4 IX 10 4 X 10 3 III 13 4

130 J. Rola, H. Rola bywa zmienna, co prawdopodobnie uzależnione jest od sposobu wcześniejszego użytkowania gruntów ornych oraz zmianowania roślin lub uprawy monokultur. Zwykle na wieloletnim odłogu, niezależnie od jakości gleby, najbardziej trwałym elementem zbiorowiska zdominowanego przez Solidago spp. bywa Elymus repens, a w miejscach bardziej wilgotnych Calamagrostis epigeion. Podobny stan zachwaszczenia występuje także na innych 32 sprawdzonych odłogujących polach województwa dolnośląskiego. PODSUMOWANIE Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych należy uznać, że powszechne występowanie Solidago spp. na odłogujących polach gruntów porolnych, nie stanowi zagrożenia przez ten gatunek dla sąsiednich plantacji roślin uprawnych. Jednocześnie takson ten może być biowskaźnikiem obecności odłogów na danym terenie, niezależnie od rodzaju gleb. Odłogi, które pojawiły się w okolicach aglomeracji miejsko-przemysłowych są następstwem przestrzennego zagospodarowania i w ramach urbanizacji tych terenów będą stopniowo likwidowane. Natomiast uciążliwością gospodarczą pozostaną występujące powszechnie odłogi na glebach 5 i 6 kompleksu przydatności j. Aktualność tego problemu np. dla województwa dolnośląskiego wynika z odłogujących obecnie ponad 30 tys. ha gruntów ornych (tab. 8). Jest to wprawdzie Tabela 8. Table 8. Powierzchnia odłogów na gruntach ornych w woj. dolnośląskim w latach 2000 2007 (ha) Fallow fi elds area on land in voivodship Dolnośląskie in the years 2000 2007 (ha) Wyszczególnienie Specifi cations 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ogółem Total 90157 89161 151202 150982 131549 73896 71288 31680 Gospodarstwa prywatne Individual farms 41384 44868 109330 110020 97969 42327 40451 19524 Agencja Nieruchomości Rolnych Agricultural Property Agency 48773 44293 41871 40962 33580 31569 30827 12156 powierzchnia znacznie mniejsza niż w latach poprzednich, lecz metodą tak zwanych dopłat nie jest możliwe utrzymanie takich obszarów w dobrej kondycji agrotechniczno-ekonomicznej. Warto więc zainteresować się alternatywą świadomej uprawy Solidago spp. na odłogach gleb lekkich dla celów energetycznych, ponieważ wartość cieplna uzyskanej z niej biomasy jest podobna jaką posiadają Salix czy też Miskanthus. Ponadto, jak podają Jabłoński [1992] i Strzałkowska [2006] Solidago spp. jest rośliną miododajną. PIŚMIENNICTWO Domaradzki K., Badowski M., Rola H., Sekutowski T. 2007. Zróżnicowanie florystyczne agrofitopcenoz zbóż na Dolnym Śląsku w różnych systemach gospodarowania. Pam. Puł. 145: 25 43. Jabłoński B. 1992. Nawłoć - roślina o dużej wartości pszczelarskiej. Pszczelarstwo 43(9): 10 11.

Solidago spp. biowskaźnikiem występowania odłogów na gruntach rolnych 131 Jezierska-Domaradzka A., Kuźniewski E. 2007. Zachwaszczenie upraw zbóż na polach wybranych gospodarstw ekologicznych i tradycyjnych Opolszczyzny. Pam. Puł. 145: 115 123. Kapeluszny J., Haliniarz M. 2007. Flora chwastów w gospodarstwach intensywnych oraz nie stosujących herbicydów na glebach rędzinowych Lubelszczyzny. Pam. Puł. 145: 123 133. Latowski K., Czarna A., Żukowski W. 1999. Stan chwastów segetalnych zbóż w strefie powodziowej na glebach lekkich wsi Sleszów i Jemielno (Wielkopolska). Pam. Puł. 115: 43 57. Pawłowski B. 1972. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania.. Szafer W., Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. PWN Warszawa, 1: 237 269. Rola H., Domaradzki K., Rola J. 2003. Skład florystyczny zbiorowisk chwastów segetalnych na różnych kompleksach glebowych w rejonie Wrocławia jako bioindykator właściwości siedlisk. W: Rośliny segetalne, bioindykacja, chronologia, zmienność. Wyd. Pom. AP Słupsk: 79 91. Rola H., Rola J., Sadowski J., Kucharski M. 2000. Wpływ 36-letniego stosowania atrazyny na florę segetalną i pozostałości w glebie. Ann. UMCS, Sec. E 55: 167 174. Rola J., Rola H. 1998.Ograniczanie zarastania chwastami segetalnymi i ruderalnymi ugorów i odłogów. Bibl. Fragm. Agron. 5: 145 161. Rola J., Rola H., Sekutowski T., Badowski M. 2006. Wpływ sposobu użytkowania gruntów rolnych na zbiorowiska segetalne. Pam. Puł. 143: 135 145. Rostański K. 1971. Flora Polska. Rośliny Naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. PWN Warszawa 12: 116 121. Skrzyczyńska J. Rzymowska Z. 2007. Zmiany w zachwaszczeniu zbóż w gospodarstwach ekologicznych i tradycyjnych Podlasia Zachodniego w latach 1999 2000 i 2005 2006. Pam. Puł. 145: 185 199. Strzałkowska M. 2006. Kwitnienie i wartość pożytkowa Solidago hybrida hort. Ann. UMCS, Sec. E 16: 131 137. Tokarska-Guzik B. 2005. The establishment and spread of alien plant species (Kenophytes) in the flora of Poland. Wyd. UŚ Katowice: 146 153. J. ROLA, H. ROLA SOLIDAGO SPP. AS BIOINDICATOR OF FALLOW OCCURENCE ON ARABLE AREA Summary The experiments were carried out on 12 fallow fields that were established on brown soil (1 and 2 soil suitability complex) in the region of Wrocław and on podsolic soil (5 and 6 soil suitability complex) in the region of Oława. The investigated region occupied 525 ha territory. The aim of the present work was documentary of fallow fields infestation process by Solidago ssp. in relation to duration of their existence. In the year 2009, 10 15 phytosociological pictures were done on each field by determination of quantitative factor in Braun-Blanquet scale for occurred weed species, with particular taking into consideration of Solidago ssp. It was proved that appropriate conditions for Solidago ssp. development are on the fields without mechanical cultivation lasting several years, regardless of type of soil and it is not danger for adjacent fields. This weed species can be bioindicator of fallow presence on a given region. Proper cultivation technology and plant cultivation is an efficient protection against infestation of fields by Solidago spp. This conclusion was confirmed by results of previous investigation that were carried out in the field of the same region and described by authors of the present paper.