Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie Obowiązek reagowania na przemoc aspekty prawne mgr Anna Wdowiarz
Źródła prawnych uregulowań przeciwdziałania przemocy Dla polskiego prawa przemoc w rodzinie jest zjawiskiem penalizowanym, tzn. podlegającym odpowiedzialności karnej. Takie podejście ma swoje źródło w zapisach konstytucyjnych, które stanowią: Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
AKTY PRAWNE SŁUŻĄCE OCHRONIE PRZED ZJAWISKIEM PRZEMOCY DOMOWEJ W polskim porządku prawnym kwestią ochrony ofiar przed krzywdzeniem zajmuje się co najmniej kilka aktów prawnych: 1) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2005 r. nr 180 poz. 1493) 2) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 1997 nr 88 poz. 553 późn. zm.) 3) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. nr 89 poz.555 z późn. zm.) 4) Ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu Cywilnego (Dz. U. z 2005 r. nr 31 poz.266 z późn. zm.) 5) Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 1964 r. nr 9, poz. 59 z późn. zm.) 6) Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity Dz.U. z 2007 r. nr 70 poz. 473) 7) Ustawa z dnia 19.08.1994 o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz.U. z 1994 r. Nr 111 poz.535 z późn. Zm.)
Definicja przemocy w rodzinie (zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie) Przemocą w rodzinie jest jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członka rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym wolność seksualną, powodującą szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, art. 2 pkt 2)
Uregulowania Kodeksu Karnego Problematyka przemocy domowej uregulowana została w rozdziale XXVI Kodeksu Karnego (Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. Zm.) w rozdziale pt. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece. Art. 207 1 Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan fizyczny lub psychiczny podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. 2 Jeśli czyn, o którym mowa w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 3 Jeśli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12
Przestępstwo znęcania się Przez znamię znęcania się należy rozumieć różnorodne zachowania sprawcy, np. zadawanie cierpień fizycznych lub psychicznych. Znęcanie się fizyczne polega na zadawaniu bólu fizycznego, natomiast znęcanie się psychiczne polega na lżeniu wyszydzaniu, straszeniu, niszczeniu rzeczy.( ) Znęcanie może być popełnione przez działanie ( np. bicie, niszczenie mienia) lub przez zaniechanie, np. dręczenie głodem dziecka, niewpuszczanie do domu zimą, nieogrzewanie mieszkania. Jeśli znęcanie przybiera charakter zaniechania musi być dokonywane przez sprawcę, który ma obowiązek podejmowania określonych czynności wobec ofiary. (Kodeks karny. Komentarz., Red. Marian Filar,Warszawa 2008). Przestępstwo znęcania się nad osobą zależną jest przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego, a zatem akcja procesowa odbywa się niezależnie od działania lub niedziałania pokrzywdzonego, przy czym brak działania z jego strony umacnia pozycję podejrzanego a później oskarżonego.
Reagowanie na przemoc Mówiąc o reagowaniu na zjawisko przemocy domowej należy dostrzec kilka aspektów tej rzeczywistości, a mianowicie: obowiązek poinformowania organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, obowiązek współdziałania w innymi instytucjami powołanymi do podejmowania działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Obowiązek podejmowania działań zgodnie z własnymi kompetencjami.
Obowiązek poinformowania organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz współdziałanie z wymiarem sprawiedliwości
Polskie prawo nie pozostawia dowolności w zakresie informowania właściwych organów ścigania o podejrzeniu popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie i obliguje tych, którzy dowiadują się o nim w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych lub zawodowych. Przy czym czytając literalnie zapis art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie należy wywieść, że obowiązek ten ma charakter społeczny. Niewywiązanie się jednak z niego może rodzić jednak odpowiedzialność dyscyplinarną z tytułu niedopełnienia obowiązków służbowych lub odpowiedzialność karną, jeśli osoba która nie dopełniła tego obowiązku jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu art. 115 3 Kodeksu karnego.
Obowiązek interweniowania w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie. Zgodnie z art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie: ust.1 Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora. ust.2 Osoby będące świadkami przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Art. 162. 1.Kodeksu Karnego: Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Obowiązek zawiadomienia w świetle Kodeksu Postępowania Karnego Art. 304. 1. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Przepis art. 191 3 stosuje się odpowiednio. 2. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
Ponieważ zgodnie z zapisami art. 115 13 kodeksu karnego funkcjonariuszem publicznym jest : - osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych, - osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej, Należy zauważyć, że zgodnie z tą definicją dyrektor szkoły jest funkcjonariuszem publicznym i niedopełnienie obowiązku w postaci zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa będzie skutkowało podleganiem odpowiedzialności karnej zgodnie z art. 231 kk: Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 572.. Kodeksu Postępowania Cywilnego: 1.Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. 2. Obowiązek wymieniony w 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi.
Obowiązek współdziałania z innymi instytucjami powołanymi do podejmowania działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie
Obowiązek współdziałania z innymi instytucjami będzie opierał się na procedurze Niebieskiej Karty. Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie rozszerzyła krąg podmiotów zobowiązanych do stosowania tej procedury o przedstawicieli oświaty oraz ochrony zdrowia.
PROCEDURA NIEBIESKIEJ KARTY Do wypełniania Niebieskiej Karty zobowiązani są: przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej przedstawiciele Policji przedstawiciele gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oświaty ochrony zdrowia
Cel procedury Niebieskiej Karty Celem procedury jest: rozpoznanie przemocy, usprawnienie pomocy tym, którzy doświadczają przemocy domowej oraz prowadzenie interdyscyplinarnego modelu pracy z rodziną (por. Hanna Sasal Procedura Niebieskiej Karty jako przykład łączenia kompetencji różnych służb )
Podmioty współpracujące w oparciu o procedurę Niebieskiej Karty przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej przedstawiciele gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych przedstawiciele oświaty przedstawiciele Policji przedstawiciele ochrony zdrowia
Sposób postępowania w ramach procedury Niebieskiej Karty Wszczęcie procedury następuje albo z urzędu, kiedy w toku wykonywanych czynności służbowych lub zawodowych powzięte zostanie podejrzenie o stosowaniu przemocy wobec członków rodziny, albo w wyniku zgłoszenia przez członka rodziny lub osobę będącą świadkiem przemocy, poprzez wypełnienie formularza Niebieska Karta.
Sposób postępowania w ramach procedury Niebieskiej Karty Realizacja procedury Niebieskiej Karty następuje w oparciu o zasadę współpracy, a przedstawiciele podmiotów, które ją realizują przekazują informację o podjętych działaniach przewodniczącemu Zespołu Interdyscyplinarnego.
Obowiązek podejmowania działań zgodnie z własnymi kompetencjami.
Wypełnienie Niebieskiej Karty oraz zawiadomienie wymiaru sprawiedliwości musi być uzupełnione o podejmowanie działań zgodnie z własnymi kompetencjami pozwalającymi na podjęcie stosownych działań pomocowych. Tylko kiedy te trzy rodzaje działań zostaną uruchomione możliwa będzie skuteczna ochrona i wsparcie osób doświadczających przemocy domowej.
Podsumowania: Obowiązek informowania właściwych służb oraz podejmowanie innych działań we współpracy z instytucjami, a także działanie zgodnie z własnymi kompetencjami daje realną szansę na zapewnienie ochrony i pomocy osobom doznającym przemocy, oraz pozwala na przerwanie zaklętego kręgu przemocy oraz zmowy milczenia, która osacza ofiary przemocy.