Część II PROGRAM USUWANIA AZBESTU W GMINIE KOŚCIELISKO

Część II PROGRAM USUWANIA AZBESTU W GMINIE KOŚCIELISKO

SPIS TREŚCI Spis treści 2. WSTĘP, UWARUNKOWANIA PRAWNE... 3 3. CEL I ZADANIA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU... 5 4. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, ZASTOSOWANIE W PRZEMYŚLE I BUDOWNICTWIE... 5 3.1. Podstawowe dane na temat azbestu... 5 3.2. Zastosowanie azbestu w przemyśle i budownictwie... 7 3.3. Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest... 8 3.4. Korozja wyrobów azbestowo-cementowych i wynikające z niej ryzyko emisji azbestu... 9 5. PROGRAM OCZYSZCZANIA KRAJU Z AZBESTU NA LATA 2009 2032 W ASPEKCIE LOKALNEGO PROGRAMU... 9 6. PROCEDURY BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST.... 12 5.1. Wykaz składowisk w województwie małopolskim przyjmujących odpady zawierające azbest... 23 7. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY KOŚCIELISKO... 23 8. OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY KOŚCIELISKO... 25 9. OBECNE ZAAWANSOWANIE USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST W STOSUNKU DO STANU WYJŚCIOWEGO OKREŚLONEGO W INWNETRAYZACJI... 27 10. BAZA AZBESTOWA... 30 11. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PROCES USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH W GMINIE KOŚCIELISKO... 30 12. INSTRUMENTY FINANSOWE WSPIERAJĄCE ELIMINOWANIE Z UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ORAZ SŁUŻĄCE POPRAWIE PROWADZONEJ GOSPODARKI ODPADAMI... 31 13. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU... 34 14. NADZÓR NAD REALIZACJĄ PROGRAMU, WSKAŹNIKI MONITOROWANIA PROGRAMU... 36 2

2. WSTĘP, UWARUNKOWANIA PRAWNE W ostatnich dekadach ubiegłego wieku szereg krajów, w tym Polska podjęły decyzje o ograniczeniu wykorzystywania azbestu, a następnie o całkowitym zakazie jego stosowania, m.in. poprzez usunięcie i odpowiednie unieszkodliwienie wyrobów azbestowych stosowanych w przeszłości. Opracowany w 2002 r. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002 r., powstał w wyniku: przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana m.in. do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. nr 3, poz. 20, z późn. zm.) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy, potrzeb oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających azbest 1. Obowiązującym obecnie w tym zakresie dokumentem jest program wieloletni: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 (POKzA) stanowiący Załącznik do uchwały Nr 39/2010 Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. Utrzymuje on dotychczasowe cele przyjętego przez Rade Ministrów 14 maja 2002r. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, w tym: 1) usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest; 2) minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju; 3) likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele Programu mają być realizowane sukcesywnie aż do roku 2032, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest (w latach 2003-2008 usunięto ok. 1 mln ton). W programie wieloletnim przyjmuje się, iż następujące ilości odpadów zawierających azbest zostaną wycofane z użytkowania w kolejnych latach: w latach 2009 2012 około 28% odpadów (4 mln ton), w latach 2013 2022 około 35% odpadów (5,1 mln ton), w latach 2023 2032 około 37% odpadów (5,4 mln ton). W stosunku do poprzedniego dokumentu z 2002 r. (POKzA) tworzy nowe możliwości, m.in. w zakresie: 1) składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych, 2) wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu, 3) pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Ponadto (POKzA) przewiduje: 1 Źródło: strony internetowe Ministerstwa Gospodarki, data edycji 15 czerwca 2014 r. 3

do 2012 r. przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest, utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest, podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu, zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu (POKzA) na lata 2009 2032 przewiduje m.in. przeprowadzenie szeregu działań mających na celu usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów azbestowych z terenu całego kraju. W tym celu planuje się w nim budowę lub rozbudowę ok. 56 składowisk odpadów oraz stworzenie warunków dla wprowadzania nowych, innych niż składowanie technologii unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Planowane do realizacji działania obejmują również szereg zamierzeń o charakterze pozainwestycyjnym, w sferze legislacyjnej, organizacyjnej i edukacyjno-informacyjnej. Realizacja krajowego programu wymaga zaangażowania administracji publicznej i różnych instytucji działających na trzech poziomach: I. Centralnym: Rada Ministrów, minister właściwy do spraw gospodarki, Główny Koordynator Programu Radca Ministra w Departamencie Instrumentów Wsparcia, którego rola jest przede wszystkim zapewnienie efektywnej realizacji wszystkich zadań finansowanych bezpośrednio ze środków budżetowych pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki oraz Rada Programowa działająca jako organ opiniotwórczy, II. Wojewódzkim: samorząd województwa, III. Lokalnym: samorząd powiatowy, samorząd gminny. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu w latach 2009-2032 określa zakres działania samorządu powiatowego i gminnego, do których to wytycznych dostosowano zakres niniejszego Programu. Program usuwania azbestu w gminie Kościelisko zwany dalej Programem wraz z przeprowadzoną w latach ubiegłych inwentaryzacją wyrobów zawierających azbest ma na celu: wypełnienie obowiązku dotyczącego posiadania, przyjęcia uchwałą Rady Gminy i wdrażania Programu doprowadzenie do całkowitego wyeliminowania wyrobów zawierających azbest znajdujących sie na terenie Gminy Kościelsko w perspektywie czasowej do roku 2032, tj. zgodnie z horyzontem czasowym zakreślonym w (POKzA). Opracowanie Programu umożliwić ma pozyskiwanie środków na działania związane z demontażem, transportem i składowaniem (unieszkodliwieniem) wyrobów azbestowych. Realizacja programu przyniesie korzyści społeczne, ekologiczne i gospodarcze. Najważniejsze z nich to oczyszczenie obszaru gminy ze szkodliwych wyrobów zawierających azbest, a w konsekwencji likwidacja emisji jego włókien. Podstawową korzyścią ekologiczną jest stopniowe ograniczanie, a następnie całkowite wyeliminowanie zagrożenia wynikającego z kontaktu ze szkodliwymi substancjami. Wśród korzyści ekonomicznych usuwania azbestu wymienia się spodziewany przyrost wartości nieruchomości i gruntów, zwiększenie inwestycji oraz poprawę stanu technicznego obiektów budowlanych. 4

3. CEL I ZADANIA PROGRAMU USUWANIA AZBESTU Celem Programu jest bezpieczne usunięcie azbestu i wyrobów zawierających azbest z obszaru Gminy Kościelisko. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację niżej wymienionych zadań określonych w Programie: 1) Zwiększenie zakresu wiedzy mieszkańców na temat azbestu, jego bezpiecznego użytkowania i usuwania (likwidacja przyzwolenia społecznego na nielegalne zachowania związane z azbestem nieuprawniony demontaż i wyrzucanie eternitu m.in. do lasów). 2) Stworzenie właściwych warunków do wdrożenia obowiązujących przepisów prawnych oraz dobrych praktyk związanych z wyrobami azbestowymi. 3) Stworzenie sprzyjających warunków usuwania wyrobów azbestowych w całym okresie działania Programu. 4) Prowadzenie monitorowania powstawania odpadów azbestowych i gospodarki nimi. 5) Stworzenie systemu dotowania usuwania azbestu. 4. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, ZASTOSOWANIE W PRZEMYŚLE I BUDOWNICTWIE 3.1. Podstawowe dane na temat azbestu Azbest, obok PCB, zgodnie z ustawą dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232) jest substancją stwarzającą szczególne zagrożenie dla środowiska, której wykorzystywanie, przemieszczanie, eliminowanie dozwolone jest przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Na mocy polskiego prawa azbest może być wykorzystywany nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2032 roku. Nazwa azbest (z greckiego asbestos - nieugaszony, niezniszczalny) nie odnosi się do konkretnego związku chemicznego, lecz jest powszechnie stosowanym określeniem szeregu włóknistych minerałów krzemianowych z grupy serpentyn i amfiboli występujących naturalnie w przyrodzie. Pod względem mineralogicznym rozróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów (chryzotyli) i grupę azbestów amfibolowych. Z punktu widzenia chemicznego, azbesty są uwodnionymi krzemianami magnezu. Odmiany azbestu różnią się pomiędzy sobą zawartością procentową składników elementarnych, m.in.: SiO 2, Fe 2O 3, FeO, MgO, CaO, Na 2O, N 2O, a także barwą, gęstością i budową. Wzory chemiczne poszczególnych odmian azbestu oraz zastosowanie zostały przedstawione poniżej: 5

Odmiana azbestu Wzór chemiczny nr CAS 2 Właściwości i zastosowanie chryzotyl (azbest biały) S E R P E N T Y N Y Mg6[(OH)8Si4O10] 12001-29-5 Stosowany w największych ilościach, stanowiąc 85-90% ogólnego zużycia azbestu. Odporny na działanie czynników chemicznych, wysokich temperatur oraz na ścieranie, a także źle przewodzący ciepło i elektryczność. Używany był przede wszystkim do produkcji płyt azbestowocementowych oraz do wyrobu tkanin ogniotrwałych, okładzin ciernych, szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych oraz niepalnych materiałów budowlanych. krokidolit (azbest niebieski) amosyt (azbest brązowy) A M F I B O L E Na2Fe3Fe2[(OH)Si4O11]2 12001-28-4 najczęściej stosowany był w przemyśle, posiada dużą sprężystość, wytrzymałość na rozrywanie, odporność na działanie kwasów, zasad i wody morskiej. Ze względu na kształt włókien i skład chemiczny, jest azbestem najbardziej agresywnym biologicznie. (Fe,Mg)7[(OH)Si4O11]2 12172-73-5 Cechuje go wysoka odporność na kwasy, alkalia i wodę morską. Stosowany był w wyrobach tekstylnych. antiofillit (Mg,Fe)7[(OH)Si4O11]2 77536-67-5 Posiada małą wytrzymałość mechaniczną, spośród azbestów jest najbardziej odporny na wysoką temperaturę oraz chemikalia. W niewielkich ilościach stosowany był do produkcji filtrów. tremolit Ca2Mg5[(OH)Si4O11]2 77536-68-6 Ze względów estetycznych używany był do wytwarzania różnorodnych wyrobów galanteryjnych. aktynolit Ca2(Mg)[(OH)Si4O11]2 77536-66-4 Podatny do tkania i filcowania - tzw. skóra górska. Stosowany był w przemyśle do Tab. 1 Podstawowe dane dotyczące występujących odmian azbestu produkcji azbestu amfibolowego. Ogniotrwały surowiec tkacki. Wykorzystywany w budownictwie jako izolator termiczny, akustyczny, materiał ognioodporny Występowanie wyżej wymienionych związków w przyrodzie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach na ziemi azbest był wydobywany na skalę przemysłową. Polska nie posiada złóż azbestu nadających sie do eksploatacji przemysłowej. Częstymi domieszkami azbestów są inne krzemiany takie jak: mika i talk, oraz węglany - kalcyt, dolomit, magnezyt, a także metale: nikiel, chrom, wanad i inne. W wyrobach azbestowych (zwłaszcza krokidolitowych) znajdowane są także domieszki węglowodorów wielopierścieniowych. 2 Oznaczenie numeryczne przypisane substancji chemicznej przez amerykańską organizację Chemical Abstracts Service, pozwalające na identyfikację substancji chemicznych 6

Pod względem technicznym azbest dzieli się na dwie grupy różniące się długością i średnicą wiązek włókien: grupa serpentynowa posiada długie, cienkie włókna; grupa amfibolowa charakteryzuje się natomiast włóknami krótkimi i grubymi. W różnych klasyfikacjach średnice agregatów uznawanych za wiązki zmieniają się znacznie, zazwyczaj są to jednak wielkości rzędu milimetrów. Długość wiązek może wahać się w granicach od dziesiętnych części milimetra do 100 mm. Azbesty poddawane obróbce lub pod wpływem czynników atmosferycznych mogą rozpadać się na mniejsze cząstki (tzw. fibryle), co prowadzi bezpośrednio do wzrostu stężenia włókien w atmosferze. Stwierdzono, że wymiary pojedynczych włókien po rozdrobnieniu mogą się zmieniać w bardzo szerokim zakresie: od milimetrów, przez mikrometry (µm), aż po nanometry (nm). Największe zastosowanie przemysłowe posiadał azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący cienkie żyły w serpentynitach, o giętkich włóknach (do 0,1 m grubości), wydobywany i stosowany w największych ilościach. Azbest amfibolowy jest znacznie mniej rozpowszechniony w przyrodzie. Cechuje go duża kwasoodporność. Wykorzystywany był w przemyśle chemicznym. W grupie azbestów amfibolowych praktyczne znaczenie mają dwie odmiany: azbest amozytowy i krokidolitowy. W niewielkich ilościach stosowany był antofilit - do produkcji filtrów. 3.2. Zastosowanie azbestu w przemyśle i budownictwie W Polsce, zwłaszcza w latach 60-tych XX wieku, najczęściej wykorzystywane były płyty azbestowo-cementowe, otrzymywane w wyniku prasowania mieszaniny cementu z włóknami azbestowymi. Płyty płaskie i faliste wykorzystywane były do krycia dachów, rzadziej do elewacji budynków gospodarczych i mieszkalnych czy przemysłowych. Rury azbestowo-cementowe znalazły zastosowanie do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przewodów kominowych i zsypów w budynkach wielokondygnacyjnych. W Polsce azbest stosowano w produkcji następujących grup wyrobów: wyroby azbestowo-cementowe pokrycia dachowe i elewacyjne rury ciśnieniowe, rury i prostokątne profile stosowane w kanałach wentylacyjnych płyty i kształtki azbestowo - cementowe w wymiennikach cieplnych kształtki elektrotechniczne (w silnikach elektrycznych, wyłącznikach i instalacjach przemysłowych) masy torkretowe i tzw. miekkie izolacje ognioochronne wyroby tekstylne sznury, maty i koce specjalne, wysokowytrzymałe uszczelki przemysłowe wyłożenia antywibracyjne materiały i okładziny cierne sprzęgła i hamulce (wstępujące w dźwigach i windach, niekiedy w sprzęgłach napędów przemysłowych, do niedawna także w samochodach klocki hamulcowe) masy ogniotrwałe, masy formierskie filtry przemysłowe i diafragmy do produkcji chloru izolacje cieplne. Szacuje się, że obecnie w Polsce nadal użytkowanych jest ok.14,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest, z czego na dachach i elewacjach pozostaje ok.1 350 mln m 2. Dokładne określenie wielkości i lokalizacji na terenie kraju nie jest jeszcze możliwe, z uwagi na trwające w wielu gminach inwentaryzacje wyrobów elementów konstrukcyjnych i izolacyjnych zawierających azbest, lub braki w tym zakresie. 7

W okresie powojennym, sprowadzono do Polski łącznie ok. 2 mln Mg azbestu (głównie chryzotylowego), z czego ponad 80% zostało wykorzystane do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych głównie tzw. płyt eternitowych (płaskich i falistych) oraz rur ciśnieniowych o dużej średnicy. Produkcja płyt azbestowocementowych w Polsce została zakazana ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 20). W Unii Europejskiej stosowanie azbestu zostało zakazane z dniem 1 stycznia 2005 r. Zgodnie z szacunkowymi danymi w okresie do 1993 r. funkcjonujące na terenie Polski zakłady zużyły łącznie ok. 1,4 mln Mg azbestu (w tym ok. 8,5 tys. mg amozytu i ok. 86 tys. mg krokidolitu). Wśród wyrobów azbestowo -cementowych produkowanych w Polsce dominowały: płyty płaskie prasowane tzw. szablony lub płyty Karo" o wymiarach 400 x 400 mm i grubości 6 mm (PN- 66/B -14040), płyty faliste i gąsiory nie prasowane (PN-68/B-14041), niskofaliste i wysokofaliste, płyty płaskie prasowane okładzinowe (PN-70/B-14044), rury bezciśnieniowe (kanalizacyjne) (PN-67/B-14753), rury ciśnieniowe (PN-68/B-14750), kształtki kanalizacyjne (PN-68/B-14752), kształtki do przewodów wentylacyjnych (BN-73/8865-10), płytki PACE" oraz kształtki azbestowo - cementowe prasowane nieimpregnowane dla elektrotechniki (BN-67/6758-01, BN-70/6754-01), zbiorniki na wodę, osłony do kanałów spalinowych, kształtki do wentylacji zewnętrznych, kształtki do osłon rurociągów ciepłowniczych. Płyty faliste produkowane były głównie w nieistniejącym dziś zakładzie ZWAC Izolacja w Małkini, a płyty płaskie w Zakładach Wyrobów Azbestowo- Cementowych w Wierzbicy, Szczucinie, Trzemesznie i Ogrodzieńcu. 3.3. Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest dzielone są na dwie podstawowe klasy różniące się między sobą udziałem azbestu, stosowanym spoiwem oraz gęstością objętościową. Do Klasy I zaliczane są wyroby o gęstości objętościowej poniżej 1000 kg/m 3, zawierające więcej niż 20% udział azbestu. Są to tzw. wyroby azbestowe miękkie : wyroby tekstylne, używane przez pracowników w celach ochronnych, koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury, płytki podłogowe PCW, masy azbestowe natryskowe stosowane jako izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych. Do Klasy II zaliczane są wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3, zawierające poniżej 20% udział azbestu. Są to tzw. wyroby azbestowe twarde. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów, rozbijanie, zrzucanie). W grupie tej najbardziej rozpowszechnione są płyty azbestowo- cementowe faliste oraz płyty karo stosowane jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne. Płyty płaskie wykorzystywane były jako elewacje zewnętrzne, ściany osłonowe, ściany działowe, osłony ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych w budownictwie wielokondygnacyjnym. W mniejszych ilościach stosowano rury, w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych, a także jako przewody kominowe i zsypy. 8

3.4. Korozja wyrobów azbestowo-cementowych i wynikające z niej ryzyko emisji azbestu Ze względu na swoje właściwości i praktycznie niezniszczalność azbest wprowadzony do środowiska utrzymuje się w nim przez czas niemal nieograniczony. Azbest jest groźny, gdy jego włókna uwalniają się z wyrobów i są obecne w powietrzu. Włókna azbestu przedostają się do powietrza atmosferycznego w wyniku procesów naturalnych, bądź działalności człowieka. Emisja następuje w wyniku: degradacji materiałów zawierających azbest - powierzchniowej erozji płyt azbestowych, lub innych uszkodzeń mechanicznych materiałów zawierających azbest, np. łamanie, kruszenie, niewłaściwego demontażu i zabezpieczania wyrobów azbestowych. Największym źródłem zagrożenia pyłami azbestu są wszelkie prace wykonywane przy wyrobach zawierających azbest. Miarą zanieczyszczenia środowiska azbestem jest stężenie włókien azbestu w powietrzu atmosferycznym. Azbest posiada własności rakotwórcze, ale włókna azbestowe stanowią zagrożenie dla zdrowia gdy posiadają odpowiednie wymiary i dostają się do płuc przez drogi oddechowe Chorobotwórcze są włókna azbestu niewidoczne dla oka, tzw. włókna respirabilne. Za włókna respirabilne, zgodnie z ich definicją uznajemy włókna dłuższe niż 5 µm, o średnicy mniejszej niż 3 µm i jednocześnie takie, których stosunek długości do średnicy jest większy od trzech. Emisja azbestu do powietrza w głównej mierze jest następstwem korozji eternitu (nazwa towarowa wyrobów azbestowo-cementowych) oraz postępowania z tymi wyrobami. Na niszczenie płyt azbestowo-cementowych i wielkość emisji struktur włóknistych azbestu do powietrza duży wpływ mają: czas użytkowania, warunki klimatyczne oraz zanieczyszczenia chemiczne powietrza atmosferycznego, jak również mechaniczne uszkodzenia płyt. Czas technicznego życia eternitu jest zależny od wielu czynników. Na podstawie prowadzonych badań przyjmuje się, że przeciętny okres użytkowania waha sie od 20 do 60 lat. Opierając się na tej podstawie określono uśredniony czas użytkowania wyrobów eternitowych (zawierających od 9,5% - 12,5% czystego azbestu) wynosi on około 30 lat. Po osiągnięciu wieku technologicznego (około 30 lat) z wyrobów azbestowocementowych rozpoczyna sie samoistne pylenie włókien azbestu. Korozja materiałów azbestowo-cementowych może być powierzchniowa, jak również obejmować głębsze partie materiału. W powietrzu czystym, wiejskim przebiega wolniej i wynosi 0,02-0,1 mm/rok. W rejonach występowania kwaśnych dreszczów przebiega szybciej i osiąga do 1 mm/rok. Powoduje ona uwalniane się azbestu z płyt. Dodatkowym źródłem emisji włókien są wyroby z odłamanymi częściami, bądź spękane. Emisja struktur azbestu do powietrza o długości większej niż 5 µm może wynosić od 6000 do 11 000 włókien z jednego metra kwadratowego w ciągu jednej minuty. Zanieczyszczenie włóknami azbestu po wprowadzeniu do powietrza może unosić się w nim bardzo długo i znacznie się rozprzestrzeniać. 5. PROGRAM OCZYSZCZANIA KRAJU Z AZBESTU NA LATA 2009 2032 W ASPEKCIE LOKALNEGO PROGRAMU Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 (POKzA) stanowi kontynuację i aktualizację celów oraz działań ustalonych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002 r. Cele te stanowią: I. Usuwanie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest 9

II. III. Minimalizowanie negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju Likwidacje szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. POKzA wskazuje również nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu w okresie 24 lat, wynikające ze zmian gospodarczych i społecznych, jakie nastąpiły m.in. w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. POKzA powstał w wyniku: realizacji przyjętej przez Sejm RP Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. - w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Radę Ministrów zobowiązano do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy, potrzeby oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających ten surowiec Nowy Program realizuje wnioski zawarte w "Raporcie z realizacji w latach 2003-2007 Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski" poprzez wprowadzenie jako priorytetowych zadań legislacyjnych, uruchomienie wsparcia finansowego dla działań prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz usprawnienie systemu monitoringu realizacji POKzA. Jest to program długofalowy jego realizacja przewidziana została na lata 2009 2032, co zdecydowanie wykracza poza ramy Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015. Program grupuje zadania przewidziane do realizacji na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym, w pięciu blokach tematycznych: 1) zadania legislacyjne; 2) działania edukacyjno-informacyjne skierowane do dzieci i młodzieży, szkolenia pracowników administracji rządowej i samorządowej, opracowywanie materiałów szkoleniowych, promocja technologii unicestwiania włókien azbestowych, organizacja krajowych i międzynarodowych szkoleń, seminariów, konferencji kongresów i udział w nich; 3) zadania w zakresie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych, z obiektów użyteczności publicznej, terenów byłych producentów wyrobów azbestowych, oczyszczania terenów nieruchomości, budowy składowisk oraz instalacji do unicestwiania włókien azbestowych; 4) monitoring realizacji Programu przy pomocy elektronicznego systemu informacji przestrzennej; 5) działania w zakresie oceny narażenia i ochrony zdrowia. W ramach POKzA planowane są różne działania o charakterze pozainwestycyjnym, a także wspieranie i koordynacja działań inwestycyjnych. Zgodnie z opracowaną da tego programu prognozą oddziaływania na środowisko działania pozainwestycyjne generujące pośrednie skutki środowiskowe stanowią: wprowadzenie zmian legislacyjnych, prowadzenie szkoleń edukacyjno-informacyjnych, organizacja i aktywne korzystanie z elektronicznego systemu monitoringu, prowadzenie badań w zakresie oceny narażenia i ochrony zdrowia. Działania pozainwestycyjne generujące lub mogące generować skutki środowiskowe to: usuwanie wyrobów zawierających azbest z miejsc użytkowania; transport odpadów zawierających azbest do miejsc unieszkodliwiania; 10

unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest poprzez składowanie lub przetwarzanie (w urządzeniach przewoźnych w procesie nagrzewania energia mikrofalową). Działania inwestycyjne generujące bezpośrednie skutki środowiskowe obejmują: budowę nowych składowisk odpadów zawierających azbest względnie rozbudowa istniejących składowisk odpadów (poprzez realizację nowych kwater przeznaczonych do składowania odpadów azbestowych). W ramach Programu planuje się m.in. budowę lub rozbudowę 56 składowisk odpadów oraz stworzenie warunków do wprowadzenia nowych innych niż składowanie technologii unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Cele Programu będą realizowane sukcesywnie aż do roku 2032, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu. Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest ( w latach 2003-2008 usunięto ok. 1 mln ton ). Przyjmuje się, iż następujące ilości odpadów zawierających azbest zostaną wycofane z użytkowania w kolejnych latach: 2009 2012 - około 28% odpadów (4 mln ton), 2013 2022 - około 35% odpadów (5,1 mln ton), 2023 2032 - około 37% odpadów (5,4 mln ton). Według danych zawartych w Informacji o realizacji w latach 2009 2010 Programu oczyszczania Kraju z Azbestu na lata2009 2032 aby osiągnąć założony cel, tj. usunąć do końca 2032 r. 14,25 mln Mg wyrobów zawierających azbest należy czterokrotnie zwiększyć tempo usuwania i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych. W stosunku do dokumentu poprzedniego POKzA tworzy nowe możliwości, m.in. w zakresie: składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych, wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu, pozostawianie w ziemi w dopuszczonych prawem przypadkach wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania. Przewiduje się w nim: do 2012 r. przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest, utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest, podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu, zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin. Przewidziane w POKzA do realizacji zadania szczebla samorządowego realizowane mają być poprzez: 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie ich do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.pl 2) przygotowywanie i aktualizację programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami 3) organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm 4) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie 11

5) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest 6) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest 7) współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest 8) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu 9) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Po uwzględnieniu wniosków z pierwszego etapu realizacji poprzedniego Programu Rządowego, Ministerstwo Gospodarki od 1997 r. wykonało szereg prac i ekspertyz, stanowiących niezbędny materiał bazowy do programów wycofywania azbestu z gospodarki, szczególnie z budownictwa. W toku długoletnich działań podejmowanych na rzecz oczyszczenia kraju z azbestu opracowano między innymi następujące podręczniki metodyczne: w 2001 r. "Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest" dla lokalnych władz samorządowych oraz przedsiębiorstw zajmujących sie naprawą lub usuwaniem tych wyrobów. w 2003 r. Informator o przepisach i procedurach dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest (uwzględniający Program oraz przepisy zawarte w nowych ustawach i wielu aktach wykonawczych do tych ustaw, które weszły w życie po 2001 r.). w 2008 r. - "Poradnik dla Użytkowników wyrobów azbestowych" (stan prawny na 30 września 2008 r.). 6. PROCEDURY BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST. Wytyczne bezpiecznego postępowania z azbestem i materiałami zawierającymi azbest sformułowane zostały w opracowaniu Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest". Ich zadaniem jest ułatwienie wszystkim zainteresowanym właściwe postępowanie przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, a także pomoc w załatwianiu spraw administracyjnych, związanych z tym procesem. Problematyka bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest została uszeregowana w IV grupach tematycznych obejmujących łącznie 6 procedur, które przedstawiono w formie bloków schematycznych. Grupa I obejmuje procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami i urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest:: Procedura 1 Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Procedura 2 Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów 12

Grupa II obejmuje procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych: Procedura 3 Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest Procedura 4 Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu, terenu, instalacji z azbestu Grupa III Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Procedura 5 Przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Grupa IV Procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 6 Składowanie odpadów na składowiskach lub w wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. Poniżej przedstawiono procedury mające zastosowanie w procesie suwania odpadów zawierających azbest na terenie gminy Kościelisko. Procedura 1 Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Cel procedury Procedura dotyczy bezpiecznego użytkowania obiektów, w obrębie których zidentyfikowano wyroby zawierające azbest. Jej celem jest przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania właścicieli i zarządców budynków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów, w obrębie których znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest. Określa ona obowiązki i kierunki działań, jakie obowiązani są podejmować właściciele/zarządzający Sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Opracowanie corocznego planu kontroli jakości powietrza dla pomieszczeń zawierających azbest. Sporządzenie informacji dla wójta/burmistrza/prezydenta (corocznie) Opracowanie instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest. Oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest. Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. 13

Zakres procedury Zakres czasowy procedury obejmuje cały okres, w którym w obrębie obiektu, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu, niezależnie od ich wielkości lub stanu, znajdują się wyroby zawierające azbest. Opis procedury Do obowiązku właściciela lub zarządcy budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest należy sporządzenie Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Właściciele lub zarządcy, którzy spełnili ten obowiązek wcześniej sporządzają następne Oceny... w terminach wynikających z warunków poprzedniej Oceny... tzn.: po 5-u latach, jeżeli wyroby zawierające azbest są w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone, po roku, jeżeli przy poprzedniej Ocenie... ujawnione zostały drobne (do 3% powierzchni wyrobów) uszkodzenia. Niezwłocznie usunąć należy wyroby, które posiadały lub posiadają duże i widoczne uszkodzenia. Ocena o której mowa powyżej przekazywana jest przez właściciela lub zarządcę właściwemu terenowo organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego w terminie do 30-u dni od dnia jej sporządzenia. Drugi egzemplarz należy zachować przy dokumentacji budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu do czasu sporządzenia następnej Oceny.... Do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawierających azbest zobowiązany jest właściciel lub zarządca obowiązany. Wyniki inwentaryzacji powinny służyć do sporządzenia informacji dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego dla miejsca znajdowania się budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest. Powyższe informacje przedkłada się corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilości posiadanych wyrobów zawierających azbest, co umożliwia ocenę zagrożenia dla ludzi i środowiska w danym rejonie. Do obowiązku właściciela lub zarządcy budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest należy ponadto: oznakowanie pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest odpowiednim znakiem ostrzegawczym dla azbestu, opracowanie i wywieszenie na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest, zaznaczenie na planie sytuacyjnym terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. Ponadto, jeżeli w budynku, budowli, instalacji lub urządzeniu oraz na terenie znajdują się wyroby zawierające azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m 3 (tzw. miękkie ), lub jeżeli wyroby zawierają azbest krokidolit, a także jeżeli te wyroby znajdują się w zamkniętych pomieszczeniach, lub istnieje uzasadniona obawa dużej emisji azbestu do środowiska właściciel lub zarządca powinien opracować plan kontroli jakości powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzględnić przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 14

Procedura 2 Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Cel procedury Procedura wskazuje zakres obowiązków i postępowania właścicieli, zarządców budynków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów z wyrobami zawierającymi azbest w czasie poprzedzającym wykonywanie prac usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest oraz w trakcie ich trwania. Podjęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia przez uprawnione laboratorium Zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego na 30 dni przed rozpoczęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawierających azbest celem uzyskania pozwolenia na budowę wraz z określonymi warunkami Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu Poinformowanie mieszkańców-użytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczenia Uzyskanie od wykonawcy prac świadectwa czystości powietrza po wykonaniu robót oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat Zakres procedury Zakres czasowy procedury obejmuje okres od podjęcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, do zakończenia tych robót i uzyskania stosownego oświadczenia wykonawcy prac. Opis procedury W okresie użytkowania wyrobów, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania prac ich zabezpieczenia lub usuwania właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest zobowiązany jest dokonać identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach. Identyfikacja winna być przeprowadzona przez uprawnione do takich prac laboratorium. 15

Odstępstwem od tego wymogu jest sytuacja, w której informacja taka została już zawarta w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu. Identyfikacja azbestu jest obowiązkiem właściciela lub zarządcy, wynikającym z tytułu własności oraz odpowiedzialności prawnej, dotyczącej ochrony osób trzecich od szkód mogących wynikać z nieodpowiedniej eksploatacji przedmiotu stanowiącego własność. Wyniki identyfikacji azbestu uwzględniane są przy: sporządzaniu Oceny..., sporządzaniu informacji dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac wytwarzającym odpady niebezpieczne. Właściciel lub zarządca może zlecić innym odpowiednio przygotowanym osobom lub podmiotom prawnym przeprowadzenie czynności wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. W każdym przypadku powinno to mieć miejsce przed rozpoczęciem prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest.. Obowiązkiem formalnym należącym do właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest jest złożenie w terminie 30 dni poprzedzających rozpoczęcie prac wniosku o pozwolenie na budowę (remont), wraz z określonymi warunkami,. Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje odpowiedzialnością prawną. Kolejnym etapem w procesie usuwania wyrobów zawierających azbest jest wybór wykonawcy pracwytwórcy odpadów niebezpiecznych oraz zawarcie z min umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. Umowa powinna precyzować obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac, właściciel lub zarządca powinien poinformować mieszkańców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz o sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Końcowym etapem procedury jest uzyskanie od wykonawcy prac, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia z azbestu. Oświadczenie takie należy przechowywać przez okres co najmniej 5- lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu. 16

Procedura 3 Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest Cel procedury Procedura wskazuje zasady postępowania podczas prac przygotowawczych do zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest Opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest, (powyżej 0,1 Mg/rok) i uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego wojewodę lub starostę Opracowanie i przedłożenie właściwemu wojewodzie lub staroście na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów (poniżej 0,1 Mg/rok) informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania. Przyjęcie zlecenia-zawarcie umowy na wykonanie prac usuwania wyrobów zawierających azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem Opracowanie planu prac Przygotowanie miejsca i wskazanie tymczasowego sposobu magazynowania odpadów Zawarcie porozumienia z zarządzającym składowiskiem odpowiednim dla odpadów zawierających azbest Określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Przygotowanie dokumentów ewidencji odpadów Opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( bioz ) Przeszkolenie pracowników Skompletowanie środków ochrony pracowników Przygotowanie rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Skompletowanie wyposażenia technicznego Organizacja zaplecza, w tym socjalnego i bhp Zawarcie umowy z laboratorium o prowadzenie monitoringu powietrza 17

Zakres procedury Zakres czasowy procedury obejmuje całokształt prac oraz postępowania dotyczącego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Opis procedury Zgonie z art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21 ze zm.) wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba, że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej. Według obowiązującego prawa niedopuszczalne jest prowadzenie gospodarki odpadami azbestowymi przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami, co do końca 2010 roku było dopuszczone w ilości 0,1 Mg rocznie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami niedopuszczalny jest demontaż wyrobów azbestowych we własnym zakresie. Wytwórcę odpadów obowiązuje postępowanie określone przepisami obowiązującej ustawy o odpadach. Podstawową czynnością dla przedsiębiorcy, który zamierza podjąć działalność w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest jest opracowanie programu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi zawierającymi azbest i uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego, ze względu na siedzibę przedsiębiorcy marszałka województwa, z możliwym zasięgiem działania nawet dla całego kraju. Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dołączony do wniosku o wydanie decyzji zatwierdzającej program, powinien zawierać: wyszczególnienie wszystkich rodzajów odpadów, (w tym niebezpiecznych) przewidzianych do wytwarzania wraz z odpowiednimi kodami, a w przypadku, gdy określenie rodzaju nie jest wystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie mogą powodować odpady niebezpieczne, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania składu chemicznego i właściwości odpadów, informację wskazującą na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów, (w tym niebezpiecznych) lub ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów, określenie czasu prowadzenia działalności związanej z wytwarzaniem odpadów, określenie zasięgu działania podmiotu. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zatwierdzenie programu gospodarki odpadami przez właściwy organ lub prowadzi taką działalność w zakresie gospodarki odpadami na mocy zezwoleń. Po dopełnieniu obowiązków wynikających z ogólnych zasad postępowania wykonawca prac uprawniony jest do przyjęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestu. Dla prawidłowego zawarcia takiej umowy, koniecznym jest określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Pozwoli to na określenie stopnia narażenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Plan pracy powinien być sporządzony zgodnie ze stosownymi przepisami i zawierać: określenie rodzaju azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia, aktualną ocenę 18

przewidywaną ilość wytwarzanych odpadów do usunięcia, ustalenie odpowiednich sposobów usuwania wyrobów zawierających azbest, określenie rodzajów i metod pracy, określenie sposobów eliminowania lub ograniczenia uwalniania sie pyłu azbestu do powietrza. Kolejnym etapem procedury jest opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zwanego "planem bioz. Plan BIO obejmuje: m.in.: informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń, występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia, informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsc prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia, informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych w tym: o określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, o konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń, o zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, przez wyznaczone w tym celu osoby, określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy, wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie. Pracodawca jest obowiązany zapoznać pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac jest obowiązany przeszkolić wszystkie osoby pozostające w kontakcie z azbestem, pracowników bezpośrednio zatrudnionych, kierujących i nadzorujących prace w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy postępowaniu z wyrobami zawierającymi azbest i ich odpadami. Szkolenie powinno być przeprowadzone zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy, oraz przez upoważnioną instytucję i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub zaświadczeniem. Pracodawca jest obowiązany do zapewnienia pracownikom odpowiednich ubrań roboczych w takiej ilości, aby zabezpieczyć pracowników przez cały czas trwania robót i oczyszczania terenu po tych robotach. Wykonawca zobowiązany jest do zgłoszenia rozpoczęcia prac usuwania wyrobów zawierających azbest do właściwego organu nadzoru budowlanego, okręgowego inspektora pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego w terminie minimum 7 dni przed rozpoczęciem prac. Pracodawca będący wytwórcą odpadów niebezpiecznych, zawierających azbest obowiązany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót, zawrzeć porozumienie z zarządzającym składowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecznych zawierających azbest (składowanie oddzielne lub odpowiednio przygotowana kwatera na innym składowisku). Ważne znaczenie dla prawidłowego przygotowania robót ma skompletowanie wyposażenia technicznego, w tym narzędzi ręcznych i wolnoobrotowych, narzędzi mechanicznych, urządzeń wentylacyjnych oraz podstawowego sprzętu przeciwpożarowego. Na tym etapie należy także zabezpieczyć techniczne środki zapobiegające emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku w zależności od określenia stanu środowiska, dokonanego przed przystąpieniem do wykonywania 19

prac. Jeżeli usuwane są wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000kg/m 3, lub inne mocno uszkodzone, a także zawierające krokidolit oraz wyroby znajdujące sie w pomieszczeniach zamkniętych niezbędne jest zawarcie umowy z laboratorium upoważnionym do prowadzenia monitoringu powietrza. W planie prac w zależności od wielkości lub specyfiki budynku, budowli, instalacji lub urządzenia, a również terenu, gdzie prowadzone będą prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, także występującego stopnia narażenia na azbest mogą zostać określone również inne niezbędne wymagania. Procedura 4 Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu, terenu, instalacji z azbestu Cel procedury Procedura przedstawia zakres obowiązków i zasad postępowania wykonawców (wytwórców odpadów) w toku prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Zabezpieczenie obiektu i terenu prac obiektu Izolowanie miejsc pracy Wytwarzanie odpadów zawierających azbest Pakowanie odpadów Oznakowanie odpadów Wystawienie dokumentów ewidencyjnych odpadów Karta ewidencji odpadu Karta przekazania odpadów Przygotowanie odpadów do odbioru Oczyszczenie pola prac i otoczenia terenu robót z pozostałości azbestu Przedstawienie dokumentu stwierdzającego prawidłowość wykonania prac i oczyszczenia z azbestu 20

Zakres procedury Zakres czasowy procedury obejmuje działania od rozpoczęcia do zakończenia prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem budynku, budowli, instalacji lub urządzenia i terenu z pozostałości azbestu. Opis procedury Na początku należy wykonać odpowiednie zabezpieczenia obiektu, będącego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a także terenu wokół przed emisją pyłu azbestu, która może mieć miejsce w wyniku prowadzenia prac. Teren należy ogrodzić, zachowując bezpieczną odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, nie mniej niż 2 m przy zastosowaniu osłon. Teren prac należy ogrodzić poprzez oznakowanie taśmami ostrzegawczymi w kolorze biało-czerwonym i umieszczenie tablic ostrzegawczych z napisami Uwaga! Zagrożenie azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony lub Zagrożenie azbestem krokidolitem. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, aż do gruntu, a teren wokół objęty kurtyną, powinien być wyłożony grubą folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ogólne zasady postępowania przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest określają następujące wymagania: nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontaż całych wyrobów (płyt, rur, kształtek itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia, tam gdzie jest to technicznie możliwe, odspajanie wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania stężeń pyłu azbestu, przekraczających dopuszczalne wartości dla miejsca pracy, po każdej zmianie roboczej, usunięte odpady zawierające azbest, powinny zostać szczelnie opakowane i składowane na miejscu ich tymczasowego magazynowania, codzienne, staranne oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urządzeń, z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu (99,99% lub na mokro). Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. W przypadku prowadzenia prac z wyrobami azbestowo-cementowymi, których gęstość objętościowa wynosi mniej niż 1000kg/m 3 (tzw. miękkie), a także z innymi wyrobami, których powierzchnia jest w widoczny sposób uszkodzona lub zniszczona lub jeżeli prace prowadzone są na obiektach, z wyrobami zawierającymi azbest krokidolit, lub też w pomieszczeniach zamkniętych, powinny być zastosowane szczególne zabezpieczenia strefy prac i ochrony pracowników oraz środowiska, niezależnie od ogólnych zasad postępowania. Są to m.in.: komory dekontaminacyjne (śluzy) dla całych pomieszczeń lub stanowiące łącznik izolacyjny między miejscem stanowiącym strefę prac, a miejscem na zewnątrz obiektu, zaostrzone rygory przestrzegania stosowania środków ochrony osobistej, inne metody, określone na etapie prac przygotowawczych. W obiekcie przylegającym do strefy prac, należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwiowych, a także inne, właściwe dla stopnia narażenia środki zabezpieczające. 21